Επέμβαση της Γαλλίας στο Μάλι: Η ευρωπαϊκή αποικιοκρατία «ζει και βασιλεύει»

Στις 11 Γενάρη, ο γαλλικός στρατός ξεκίνησε την επέμβασή του στο Μαλί ενάντια στους αντάρτες που ελέγχουν το βορρά και προέλαυναν προς το νότο της χώρας. Η γαλλική αεροπορία έχει ξεκινήσει βομβαρδισμούς, οι 600 Γάλλοι στρατιώτες γίνονται 2.500 και καθώς γράφονταν αυτές οι γραμμές, τα γαλλικά ΜΜΕ μετέδιδαν ότι ανά πάσα στιγμή ξεκινούν οι χερσαίες επιχειρήσεις.

Το υπόβαθρο

Η κρίση στην αφρικανική χώρα ξέσπασε την περασμένη άνοιξη. Τότε οι Τουαρέγκ (η νομαδική φυλή που ζει στη Σαχάρα), οργανωμένοι στο κοσμικό MNLA (Εθνικό Κίνημα για την Απελευθέρωση του Αζαουάντ) εξαπέλυσαν επίθεση ενάντια στον στρατό του Μαλί, διεκδικώντας την ανεξαρτησία του βορρά της χώρας όπου ζουν οι νομαδικές φυλές της ερήμου. Αργότερα,  στο αντάρτικο μπήκαν και το ισλαμικό AnsarDine και η τοπική Αλ Κάιντα. Με την εισροή μαχητών (είτε Τουαρέγκ είτε ισλαμιστών) που απέκτησαν βαρύ οπλισμό κατά τον εμφύλιο στη γειτονική Λιβύη, οι αντάρτες απέκτησαν σύντομα τον έλεγχο του βόρειου Μαλί. Στη συνέχεια, το AnsarDine συμμάχησε με την Αλ Κάιντα και κατόρθωσε να εκτοπίσει το MNLA. Πλέον ο βορράς ελέγχεται κυρίως από τους ισλαμιστές, οι οποίοι επιδιώκουν την κατάληψη της εξουσίας σε όλη τη χώρα.

Η κατάρρευση του μετώπου στις ερήμους του βορρά είχε συνέπειες και στον «αστικό» νότο της χώρας. Στην πρωτεύουσα Μπαμάκο, ο πρόεδρος Αμαντού Τουμάνι Τουρέ ανατράπηκε στρατιωτικά. Το πραξικόπημα οργανώθηκε κυρίως από απλούς φαντάρους, με ελάχιστους χαμηλόβαθμους στο πλευρό τους (ο επικεφαλής είναι ο Σανόγκο, ένας λοχαγός), ενάντια στην ανώτερη στρατιωτική ηγεσία. Οι πραξικοπηματίες εξέφρασαν την οργή των στρατιωτών απέναντι στους στρατηγούς, με την καταγγελία ότι πλουτίζουν ενώ στέλνουν απροετοίμαστους, άσχημα εξοπλισμένους φαντάρους να σφαγιάζονται στο βορρά. Η δυσφορία αυτή είχε εκφραστεί και με διαδηλώσεις φαντάρων πριν γίνει το πραξικόπημα. Ο Σανόγκο αποδέχτηκε τον ορισμό μεταβατικής κυβέρνησης, η οποία πλέον μοιράζεται ντε φάκτο την εξουσία με τους πραξικοπηματίες. Μερίδα της Αριστεράς (που δημιούργησε το «Κίνημα της 22 Μάρτη») υποστηρίζει τον Σανόγκο απέναντι στην μεταβατική κυβέρνηση (η οποία εδρεύει στο… Παρίσι και «ενέκρινε» -με την όποια νομιμοποίηση μπορεί να έχει- την γαλλική επέμβαση).

Αιτίες

Μεγάλο μέρος του Τρίτου Κόσμου υποφέρει από τις μεθόδους που χρησιμοποίησαν οι παλιές αποικιοκρατικές δυνάμεις κατά την «από-αποικιοποίηση» των δεκαετιών μετά τον Β Παγκόσμιο Πόλεμο. Αποχωρώντας από τις παλιές τους αυτοκρατορίες, οι αποικιοκράτες χάραξαν αυθαίρετα σύνορα, τα οποία κατακερμάτιζαν εθνικές ομάδες, ή αντίστροφα «στρίμωχναν» ανομοιογενείς πληθυσμούς, ενώ συχνά επέλεγαν οι ίδιοι την τοπική «ελίτ» που θα αναλάμβανε την εξουσία εις βάρος του υπόλοιπου πληθυσμού. Αυτή η τακτική συνέβαλε στην εγγενή αδυναμία των νέων ανεξάρτητων κρατών, η οποία με τη σειρά της επέτρεπε τη διαιώνιση της εξάρτησής τους από τα ιμπεριαλιστικά κέντρα.

Στην περίπτωση της υποσαχάριας Αφρικής, η συγκεκριμένη μορφή που πήρε αυτή η τακτική δημιούργησε δύο παθογένειες.

Η μία είναι ο τεχνητός διαμελισμός της ερήμου Σαχάρα, με σύνορα που κατακερμάτισαν τις νομαδικές φυλές και τις «εγκλώβισαν» σε κράτη στα οποία είναι πολίτες (στην καλύτερη περίπτωση) δεύτερης κατηγορίας. Η δυσφορία για αυτήν την «αφύσικη» κατάσταση κρύβεται πίσω από την γέννηση οργανώσεων όπως το MNLA.

Η δεύτερη είναι η επιλογή τα νέα κράτη να έχουν τις πρωτεύουσές τους στον νότο, που επικοινωνεί με τη θάλασσα και που βρίσκεται πολύ μακριά από την έρημο, σε άλλη ουσιαστικά δημογραφική και περιβαλλοντική «ζώνη». Όλα τα κράτη της υποσαχάριας Αφρικής είναι ουσιαστικά διαιρεμένα σε δύο τελείως διαφορετικούς κόσμους, τον αστικοποιημένο νότο και την έρημο του βορρά.

Όπως το συνοψίζει αναλυτής του γεωστρατηγικού σάιτ Στράτφορ:

«Δείτε τον χάρτη της Σαχάρα από τον Ατλαντικό Ωκεανό ως το Κέρας της Αφρικής και θα δείτε τη Μαυριτανία, το Μαλί, τον Νίγηρα και το Τσαντ, χώρες που περιλαμβάνουν την έρημο που συγκρίνεται σε μέγεθος με τις ΗΠΑ. Μετά παρατηρείστε πού βρίσκονται οι πρωτεύουσες αυτών των χωρών: αγκυροβολημένες μακριά στο νότο… όπου… βρίσκονται οι ντόπιες πολιτικές ελίτ που ανακάλυψαν οι Ευρωπαίοι. Οι Ευρωπαίοι αποικιοκράτες, σχεδιάζοντας τα σύνορα, αποφάσισαν ότι η έρημος δεν θα διοικείται από ένα κεντρικό σημείο μέσα στην ίδια την έρημο, όπως έκαναν οι παλαιότεροι πολιτισμοί των Βερβέρων, αλλά από μια απομακρυσμένη, προσανατολισμένη στον ωκεανό περιφέρεια…».

Αν το πρόβλημα ήταν υπαρκτό ούτως ή άλλως, επιδεινώθηκε από τα νεοφιλελεύθερα μέτρα που επικεντρώθηκαν στην «ανάπτυξη» των πρωτευουσών, καταδικάζοντας τους «περιφερειακούς» πληθυσμούς της ερήμου στην ανέχεια. Είναι χαρακτηριστικό ότι από την ανεξαρτησία του Μαλί το 1960, οι Τουαρέγκ έχουν εξεγερθεί 4 φορές. Μετά τον ξεσηκωμό του 1996, το κράτος του Μαλί «αγόρασε» την ειρήνη με οικονομική βοήθεια στο βορρά της χώρας και την πρόσληψη ανταρτών στον εθνικό στρατό. Ήταν ένα μάθημα για τις φυλές της Σαχάρας: Η οποιαδήποτε παραχώρηση από το κράτος θα έρθει μόνο με την απειλή των όπλων.

Και σήμερα, ο βασικός υπεύθυνος για αυτήν την κατάσταση, ο γαλλικός ιμπεριαλισμός, σπεύδει ως «σωτήρας» να αποκαταστήσει την «ομαλότητα» στην υποσαχάρια Αφρική.

Προπαγάνδα

Σύμφωνα με τον Ολάντ, η γαλλική επιδρομή γίνεται για τη δημοκρατία, τη σταθερότητα και ενάντια στην ισλαμική απειλή. Πρόκειται για αναπαραγωγή όλων των νέο-αποικιακών, ρατσιστικών, ισλαμοφοβικών στερεοτύπων που συνοδεύουν τις ιμπεριαλιστικές εξορμήσεις. 

Η δύναμη που συνεργάστηκε με τα πιο διεφθαρμένα και αυταρχικά καθεστώτα για δεκαετίες, η δύναμη που το 2011 πρόσφερε δημοσίως «κατασταλτική τεχνογνωσία» στον Μπεν Άλι ενάντια στην εξέγερση του τυνησιακού λαού, προφανώς δεν κόπτεται για τη δημοκρατία. Οι κινδυνολογίες του Ολάντ για δημιουργία ενός «κράτους-τρομοκράτη στην πόρτα της Γαλλίας και της Ευρώπης», θυμίζουν τις υστερίες του Τζορτζ Μπους το 2001 και απέχουν πολύ από την πραγματικότητα στο Μαλί. Το ίδιο το Magharebia (ιστοσελίδα της Αφρικανικής Διοίκησης του Πενταγώνου), ισχυρίζεται ότι οι εξτρεμιστικές οργανώσεις αποδυναμώνονται, καθώς «αποσυντίθεται η εσωτερική τους δομή». Οι λόγοι της «αποσύνθεσης» -σύμφωνα με Άραβα αναλυτή- είναι τέτοιοι που καταρρίπτουν την εικόνα «ιδεολόγων φανατικών»: Πολλοί μαχητές είναι πρόθυμοι να εγκαταλείψουν τα όπλα, με αντάλλαγμα την αμνηστία και την επανένταξή τους στις κοινωνίες των βορειοαφρικανικών χωρών. Η ίδια η επέλαση των ισλαμιστών προς το νότο που θεωρήθηκε δείγμα της «κρισιμότητας», ήταν περισσότερο αμυντική κίνηση των ανταρτών που δημιούργησαν «ζώνη ασφαλείας», περιμένοντας τη γαλλική επέμβαση. Ο γαλλικός ιμπεριαλισμός δε φοβάται την Αλ Κάιντα. Απλά αξιοποιεί το σκιάχτρο της.

Ο μόνος ισχυρισμός που έχει δόση αλήθειας είναι η διαφύλαξη της «σταθερότητας»: Η Γαλλία διατηρεί συμφέροντα στην πρώην αποικιακή αυτοκρατορία της στην Αφρική, και το Μαλί είναι στο επίκεντρο αυτών των συμφερόντων. Στα βόρεια, είναι η Αλγερία, όπου η Γαλλία έχει ενεργειακές επενδύσεις. Στα νότια είναι η Ακτή Ελεφαντοστού, όπου η Γαλλία παίζει κυρίαρχο ρόλο την παραγωγή κακάο. Το ίδιο το Μαλί είναι η τρίτη δύναμη στην ήπειρο σε εξαγωγή χρυσού. Το πιο σημαντικό, στα ανατολικά είναι ο Νίγηρας, του οποίου η έρημος στα βόρεια της χώρας είναι η βασική πηγή ουρανίου για τη Γαλλία. Η διασφάλιση της ροής αυτών των πρώτων υλών μέσα στην γενική αποσταθεροποίηση είναι η βασική έγνοια του Ολάντ. Παράλληλα, η Γαλλία βρίσκει την ευκαιρία να «πατήσει πόδι» στρατιωτικά στη χώρα, κάτι που είχαν αρνηθεί προηγούμενες κυβερνήσεις.

Ευρωπαϊκός ιμπεριαλισμός

Είναι αποκαλυπτικό για την Αριστερά και τη μυθολογία περί «προοδευτικής ΕΕ, αντίβαρο στον αμερικανικό ιμπεριαλισμό», ότι σε αυτήν την ιμπεριαλιστική εκστρατεία πρωτοστατεί ένας ευρωπαϊκός ιμπεριαλισμός και όχι οι «επάρατες» ΗΠΑ. Είναι ακόμα πιο αποκαλυπτικό ότι στην ιμπεριαλιστική εξόρμηση ηγείται ο -μπροστάρης της ευρωπαϊκής σοσιαλδημοκρατίας- Ολάντ, ο οποίος αντιγράφει και στους χειρισμούς και στην προπαγάνδα τα νεοσυντηρητικά γεράκια της ομάδας γύρω από τον Μπους. Και δεν είναι το μοναδικό κρούσμα. Στη Συρία, η Ουάσινγκτον παρακολουθεί ενώ η ευρωπαϊκή διπλωματία πρωταγωνιστεί στις προσπάθειες επηρρεασμούς της αντιπολίτευσης. Στη Λιβύη, ο Σαρκοζί κι ο Κάμερον μπήκαν μπροστά, για να συρθεί στη συνέχεια πίσω τους ο Ομπάμα. Καθώς οι ΗΠΑ δεν μπορούν πλέον να παίζουν το ρόλο του «παγκόσμιου χωροφύλακα», οι ευρωπαϊκοί ιμπεριαλισμοί καλύπτουν το κενό, αποδεικνύοντας ότι η μετριοπαθής τους παρουσία στο παρελθόν ήταν απλά σημάδι αδυναμίας και όχι μιας κάποιας «ειρηνικής» προδιάθεσης. Σε αυτό το φόντο, η Γαλλία επιβεβαιώνει το ρόλο της ως «χωροφύλακας της Αφρικής», έναν ρόλο που έχτισε με διμερείς σχέσεις με «φιλικά καθεστώτα» αλλά και τη διαρκή στρατιωτική παρουσία της στην ήπειρο. Είναι χαρακτηριστικό ότι οι δυνάμεις που επενέβησαν στο Μαλί, εδρεύουν στην Μπουρκίνα Φάσο και τη Μαυριτανία εδώ και δύο χρόνια, άλλες βρίσκονται στο Τσαντ από το 1986. Ακόμα και η «Λεγεώνα των Ξένων» πιθανολογείται ότι θα αναλάβει μετά από δεκαετίες δράση, ξυπνώντας μνήμες από την εποχή της αποικιοκρατίας.

Στην επέμβαση στο Μαλί, οι ΗΠΑ περιορίζονται στην παροχή πληροφοριακής υποστήριξης. Αν πάρουμε στα σοβαρά τις διακηρύξεις της Ουάσινγκτον ή του Παρισιού ότι κίνητρο των πολέμων είναι η «απειλή της παγκόσμιας Τζιχάντ», δημιουργείται το ερωτηματικό: Γιατί η Γαλλία δεν πολέμησε την τζιχάντ στο Ιράκ και γιατί οι ΗΠΑ δεν πολεμούν τη τζιχάντ στο Μαλί; Γιατί ο καθένας «καίγεται» μόνο τα δικά του οικονομικά συμφέροντα και τις σφαίρες επιρροής του.

Προοπτική

Η κρίση στο Μαλί είναι υπαρκτή και σοβαρή. Αλλά η γαλλική επέμβαση όχι μόνο δεν θα λύσει κανένα πρόβλημα, αλλά θα τα κάνει χειρότερα. Καταρχάς, ο ίδιος ο ΟΗΕ προβλέπει πως στους 200.000 πρόσφυγες που προκάλεσε ο εμφύλιος, η γαλλική επέμβαση θα προσθέσει άλλους 400.000. Στρατιωτικά, μια αντεπίθεση του εθνικού στρατού (ακόμα και με τη συμμετοχή στρατευμάτων από την Αφρικανική Ένωση, με δυτική οικονομική και στρατιωτική στήριξη, με την παρουσία του γαλλικού στρατού) είναι αδύνατον να ελέγξει την έρημο του βορρά. Σε αυτήν την αχανή και αχαρτογράφητη έκταση, είναι αδύνατο να συντριβούν οι αντάρτες. Όπως λέει το ανέκδοτο των αμερικανικών ειδικών δυνάμεων στην περιοχή, «εκεί είναι καλύτερο να έχεις μαζί σου έναν Τουαρέγκ, παρά συσκευή GPS». Αντίστροφα, οι αντάρτες του βορρά είναι απίθανο να προελάσουν και κυρίως να ελέγξουν τον νότο. Το πιθανότερο είναι ένας παρατεταμένος εμφύλιος, με καμία πλευρά ικανή να κατακτήσει τις περιοχές της άλλης. Το Μαλί δείχνει καταδικασμένο να ρημαχτεί από τον πόλεμο για καιρό, να εξελιχτεί σε νέο «Αφγανιστάν», ένα σενάριο που θα οξύνει τα προβλήματα της χώρας, τον ισλαμικό ριζοσπαστισμό και τις διακρίσεις κατά των Τουαρέγκ.

Η στρατιωτική επέμβαση δεν θα λύσει κανένα απολύτως πρόβλημα, ούτε στο βορρά ούτε στην κοινωνική και πολιτική κρίση στο νότο του Μαλί. Αυτά δημιουργήθηκαν από δεκαετίες αποικιοκρατίας και δεκαετίες παρουσίας του ΔΝΤ στη χώρα. Η ανατροπή αυτής της πραγματικότητας είναι η μόνη πραγματική λύση. Αυτή η προοπτική δεν είναι ουτοπία. Πέρα από την πρόσφατη και γειτονική αραβική άνοιξη, το ίδιο το Μαλί έχει τις δικές του παραδόσεις. Το 1992, έζησε την «επανάσταση του Μάρτη», όταν ένας φοιτητικός ξεσηκωμός πυροδότησε γενικές απεργίες και μια γενικευμένη εξέγερση η οποία προκάλεσε μαζική ανταρσία των φαντάρων που αρνούνταν να την καταστείλουν, ανοίγοντας τότε το δρόμο για ένα πιο δημοκρατικό καθεστώς. Αυτός ο δρόμος μπορεί να δώσει διέξοδο όχι μόνο στο Μαλί, αλλά και να δώσει μια άλλη προοπτική σε όλη την τόσο βασανισμένη μαύρη ήπειρο.