"Όλη η περιοχή βράζει" - Ο Ζιλμπέρ Ασκάρ για την "αραβική άνοιξη"

Στην επέτειο των δύο χρόνων, το Δεκέμβρη του 2012, ο Ζιλμπέρ Ασκάρ έδωσε συνέντευξη στο International Socialist Review (Νο 87, Γενάρης-Φλεβάρης 2013) για όλα τα ζητήματα που έχουν ανοίξει στη διεθνή συζήτηση μέσα στην Αριστερά, όσον αφορά την «αραβική άνοιξη». Τα γεγονότα στην Τυνησία, που ξέσπασαν λίγες μέρες μετά τη συνέντευξή του, δικαίωσαν άμεσα πολλά από όσα ισχυρίζεται στη συνέντευξη.
Ο Ζιλμπέρ Ασκάρ, έχει γράψει σειρά άρθρων και βιβλίων για τη Μέση Ανατολή και σύντομα θα εκδοθεί στα αγγλικά βιβλίο του για τις αραβικές εξεγέρσεις (The People Want: A Radical Exploration of the Arab Uprising). Θα είναι παρών στο διεθνές τριήμερο του Rproject, ομιλητής στην συζήτηση  «Η καρδιά των αραβικών εξεγέρσεων κτυπάει στην Αίγυπτο».

----------------------------------------------------------------------------------------

Υπάρχουν πολλά να καλύψουμε. Η Μέση Ανατολή βρίσκεται στην επικαιρότητα για πολλούς λόγους: από την επίθεση στη Γάζα ως την κατάσταση στην Τυνησία, από την αρπαγή της εξουσίας από τον Μόρσι στην Αίγυπτο ως τις απειλές ενάντια στο Ιράν, για αναρίθμητα γεγονότα. Θέλω να ξεκινήσουμε με μια γενική εκτίμηση της Αραβικής Άνοιξης, αυτού που ονομάστηκε Αραβική Άνοιξη, το οποίο ξεκίνησε σχεδόν 2 χρόνια πριν, στις 17 Δεκέμβρη του 2010 στην Τυνησία. Μπορείς να μας δώσεις μια γενική αίσθηση του τι σήμαινε όλο αυτό για την περιοχή;

Το πιο γενικό σχόλιο που μπορούμε να κάνουμε είναι ότι, για πρώτη φορά στην ιστορία της περιοχής, οι καταστάσεις πραγματικά εξελίσσονται και αλλάζουν, και αλλάζουν τόσο γρήγορα, που η περιοχή έχει μπει σε αυτό που αποκαλώ μια μακροπρόθεσμη επαναστατική διαδικασία. Είναι μια συγκλονιστική αλλαγή στην ιστορία της περιοχής. Εμπόδια κάθε είδους ανατινάζονται. Νομίζω πως αυτή η διαδικασία θα παραμείνει μαζί μας για πολλά πολλά χρόνια ακόμα.

Ανέφερες εμπόδια. Εννοείς εν μέρει την ύπαρξη σκληρωτικών ή γερασμένων δικτατορικών καθεστώτων; Η πρώτη είναι η Τυνησία. Μπορείς να πεις κάτι γι’ αυτό και για την τωρινή κατάσταση στην Τυνησία;

Ναι, αλλά είναι πολύ μεγαλύτερα από απλώς τα δικτατορικά καθεστώτα. Φυσικά αυτό είναι το πιο ορατό κομμάτι τους, αυτό το οποίο θίχτηκε πιο άμεσα από τις εξεγέρσεις στις χώρες όπου έχουν επιτευχθεί νίκες μέχρι τώρα. Αλλά αυτό είναι μόνο ένα κομμάτι από ένα γενικότερο μπλοκάρισμα, που περιλαμβάνει ένα οικονομικό μπλοκάρισμα. Η περιοχή υστερεί σε σχέση με τον υπόλοιπο πλανήτη σε οικονομική ανάπτυξη και γενικά σε εξέλιξη, παρότι είναι προικισμένη με πολύ σημαντικούς φυσικούς πόρους. Κατέχει το παγκόσμιο ρεκόρ σε δείκτες ανεργίας, και αυτό ισχύει εδώ και δεκαετίες. Έτσι έχεις ένα κοινωνικό μπλοκάρισμα να υπάρχει διαρκώς, χωρίς να αναφέρουμε το πολύ προφανές που αφορά την θέση των γυναικών. Οπότε έχεις ένα ολόκληρο σύνολο εμποδίων, από τα οποία ανέφερα μόνο λίγα, τα πιο προεξέχοντα. Όλα αυτά τώρα ξεσπούν σε αυτήν την τεράστια έκρηξη που ξεκίνησε στην Τυνησία.

Όλα ξεκίνησαν στην Τυνησία, στις 17 Δεκέμβρη του 2010. Αυτή είναι η μέρα που ο Μοχάμεντ Μπουαζίζι αυτοπυρπολήθηκε, βάζοντας ταυτόχρονα φωτιά σε όλη τη χώρα και έπειτα σε όλη την περιοχή.

Το γεγονός ότι ξεκίνησε στην Τυνησία σχετίζεται με τους αγώνες σε αυτήν τη χώρα στη διάρκεια όλης της δεκαετίας του 2000, οι οποίοι με τη σειρά τους σχετίζονται με την ύπαρξη μιας σημαντικής αριστερής παράδοσης εκεί, η οποία δραστηριοποιείται κυρίως μέσα από το συνδικαλιστικό κέντρο της χώρας, την UGTT(Τυνησιακή Γενική Εργατική Ένωση). Είναι αυτή η συγκεκριμένη κατάσταση που εξηγεί γιατί συνέβη σε αυτήν την χώρα η έκρηξη πριν από τις υπόλοιπες. Αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι οι συνθήκες ήταν πιο ώριμες στην Τυνησία από οπουδήποτε αλλού, όπως μπορούμε να δούμε από το γεγονός ότι η έκρηξη στην Τυνησία πυροδότησε μια ολόκληρη σειρά από εκρήξεις σε άλλες χώρες. Δεν υπάρχει σχεδόν καμιά αραβόφωνη χώρα που να μην επηρεάστηκε από την εξέγερση, από το δυτικό άκρο της Μαυριτανίας και του Μαρόκο ως τη Συρία και το Ιράκ στο ανατολικό άκρο.

Σε μια φάση, έμοιαζε –σίγουρα ως αποτέλεσμα των εκλογών στην Αίγυπτο και προηγουμένως στην Τυνησία- ότι οι άμεσοι πολιτικοί νικητές της Αραβικής Άνοιξης ήταν ισλαμικές οργανώσεις, όπως η Μουσουλμανική Αδελφότητα στην Αίγυπτο. Μπορείς να το σχολιάσεις αυτό πρώτα για την Τυνησία και έπειτα ίσως να περάσεις στην Αίγυπτο;

Ναι. Αυτό βέβαια ήταν κάτι πάρα πολύ αναμενόμενο. Η πιο κοινή προσδοκία όσον αφορά την περιοχή ήταν ότι θα υπάρξουν κοινωνικές εκρήξεις, πολιτικές εκρήξεις: Μπορεί κανείς να δει από τις αναφορές των αμερικανικών πρεσβειών στην περιοχή που δημοσιεύτηκαν από το Wikileaks, ότι οι ίδιες οι ΗΠΑ δεν είχαν πολλές αυταπάτες γι’ αυτό. Ήξεραν πόσο οξυμένη, πόσο επικίνδυνη ήταν η κατάσταση. Σε συνάρτηση με αυτό, η πιο κοινή προσδοκία ήταν πως οι επερχόμενες εκρήξεις θα εκτόξευαν στην πρώτη γραμμή τον ισλαμικό φονταμενταλισμό σε μια εποχή που –από τη σκοπιά της Ουάσινγκτον- αυτό θεωρούνταν απειλή για τα αμερικανικά συμφέροντα. Τώρα, όταν ξεκίνησαν οι εξεγέρσεις υπήρξαν τάσεις για ευσεβείς πόθους ότι με κάποιο θαύμα νέες αναδυόμενες δυνάμεις θα μπορούσαν να καθοδηγήσουν και να κινήσουν όλη τη διαδικασία, σπρώχνοντας τις ισλαμικές δυνάμεις στο περιθώριο.

Είναι αλήθεια ότι νέες δυνάμεις αναδύθηκαν, ειδικά μέσα στη νέα γενιά, μέσα στη νεολαία. Είναι αλήθεια ότι νέα δίκτυα νεαρών ανθρώπων, χρησιμοποιώντας τα διαδικτυακά μέσα έπαιξαν έναν κομβικό ρόλο στην διαμόρφωση, την οργάνωση και το συντονισμό όλων αυτών των εξεγέρσεων. Δεν υπάρχει αμφιβολία γι’ αυτό. Αλλά με τις εξεγέρσεις να απαιτούν ελεύθερες εκλογές, που είναι ένα φυσιολογικό αίτημα για ανθρώπους που διψούν για δημοκρατία, όπως είναι αυτή η περίπτωση, ήταν προφανές ότι σε οποιαδήποτε βραχυπρόθεσμη εκλογική αναμέτρηση αυτοί που θα κέρδιζαν θα ήταν αυτοί που έχουν τα μέσα που χρειάζεται για να κερδίσεις εκλογές, οι οποίες δεν μπορούν να κερδηθούν από το ίντερνετ, όπως ξέρετε από την εμπειρία σας στις ΗΠΑ. Χρειάζεσαι πολιτικούς μηχανισμούς. Χρειάζεσαι χρήματα. Χρειάζεσαι οργανώσεις βάσης ριζωμένες όπου υπάρχουν μάζες ψηφοφόρων, για παράδειγμα στην επαρχία, κλπ. Αυτά δεν γινόταν να ανακαλυφτούν και να αναπτυχθούν μέσα σε λίγες βδομάδες και γι’ αυτό το λόγο ήταν πολύ αναμενόμενο ότι θα κέρδιζαν οι ισλαμικές φονταμενταλιστικές δυνάμεις, ειδικά η Μουσουλμανική Αδελφότητα με τους ποικίλους βραχίονες και οργανώσεις.

Αυτές οι δυνάμεις είχαν τη συσσωρευμένη δύναμη πολυετούς χτισίματος δικτύων, ειδικά σε χώρα όπου μπορούν να λειτουργούν ανοιχτά, όπως στην Αίγυπτο. Αυτό δεν ίσχυε στην Τυνησία, αλλά ισοσταθμίστηκε από το γεγονός ότι αυτές οι δυνάμεις επωφελήθηκαν από πολύ πετρελαϊκό χρήμα και από τη δύναμη της τηλεόρασης.  Πολλά τηλεοπτικά δίκτυα στην περιοχή είναι φιλικά σε αυτές τις ομάδες, είτε μέσα από θρησκευτικά προγράμματα και υπάρχουν πολλά θρησκευτικά κανάλια, είτε μέσα από τον ειδικό ρόλο του βασικού δορυφορικού καναλιού στην περιοχή, που είναι το Αλ Τζαζίρα. Το Αλ Τζαζίρα εργάζεται πολύ εμφανώς για τα συμφέροντα της Μουσουλμανικής Αδελφότητας, που έχει σημαντική παρουσία στην ομάδα του και στηρίζεται από την κυβέρνηση του Κατάρ, η οποία κατέχει και ελέγχει το Αλ Τζαζίρα. Οπότε είχαν αυτούς τους κρίσιμους πόρους και, φυσικά, πολλά λεφτά που προέρχονταν από τις μοναρχίες του Κόλπου.

Ήταν αρκετά προβλεπόμενο ότι η Μουσουλμανική Αδελφότητα θα κέρδιζε το μεγαλύτερο κομμάτι των ψήφων, δεν ήταν έκπληξη. Οι άνθρωποι που επιδόθηκαν σε ευσεβείς πόθους αντέδρασαν σε αυτές τις εκλογές με μια στροφή: από τις ρόδινες εικόνες στις οποίες ορκίζονταν αρχικά σε πολύ σκοτεινές εικόνες με σχόλια όπως «η άνοιξη γίνεται χειμώνας». Λοιπόν, η αλήθεια είναι πως αυτό που πραγματικά ήταν έκπληξη ήταν η αδυναμία των εκλογικών επιτυχιών που πέτυχαν οι θρησκευτικές δυνάμεις. Το πιο εντυπωσιακό παράδειγμα είναι φυσικά η Αίγυπτος, όπου μπορεί να δει κανείς πόσο γρήγορα μειώθηκε η επιρροή της Μουσουλμανικής Αδελφότητας και τα εκλογικά της επιτεύγματα. Δείτε τον αριθμό των ψήφων που πήρε η Μουσουλμανική Αδελφότητα από τις κοινοβουλευτικές εκλογές στις προεδρικές εκλογές, δηλαδή στον πρώτο γύρο, ως το δημοψήφισμα για το σύνταγμα: Είναι προφανές ότι χάνουν επιρροή σε εντυπωσιακή ταχύτητα. Υποχωρούν και αυτό είναι το πιο εντυπωσιακό. Το ίδιο μπορούμε να πούμε για την Τυνησία όπου παρά το πρόβλημα του κατακερματισμού της Αριστεράς –η οποία ήταν γελοιωδώς διασπασμένη σε έναν απίστευτο αριθμό ομάδων και οργανώσεων: στην πρωτεύουσα υπήρχαν δεκάδες αριστερά και ριζοσπαστικά αριστερά ψηφοδέλτια να ανταγωνίζονται- αν προσθέσεις τις ψήφους που πήγαν στην ευρύτερη Αριστερά βγάζεις ένα αποτέλεσμα που, αν οι ψήφοι είχαν ενωθεί, θα είχε μεταφραστεί σε ένα σημαντικό αριθμό εδρών στο κοινοβούλιο. Παρ’ όλα αυτά, η Μουσουλμανική Αδελφότητα κέρδισε το 40% των ψήφων σε μια εκλογική συμμετοχή κάτω του μισού, που σημαίνει ότι στην πραγματικότητα κέρδισαν περίπου το 20% των εγγεγραμμένων ψηφοφόρων. Αυτό δεν είναι ακριβώς θρίαμβος. Έκτοτε η Τυνησία έχει ζήσει μια επιδείνωση των κοινωνικών συνθηκών, και η συμμαχία που ανέλαβε την εξουσία και συμπεριλαμβάνει την κυρίαρχη ισλαμική δύναμη, χάνει διαρκώς έδαφος. Απαξιώνεται όλο και περισσότερο εξαιτίας της ανικανότητάς της να βάλει μπροστά οποιοδήποτε ξεκίνημα λύσης για τα πραγματικά προβλήματα της χώρας, τα οποία είναι αυτά που τόνισα: ανεργία, οικονομικά προβλήματα, κοινωνικά προβλήματα και τα σχετικά. Είδαμε στην Τυνησία όπως και στην Αίγυπτο μια άνοδο στους κοινωνικούς αγώνες, στους εργατικούς αγώνες, με αυξανόμενες συγκρούσεις ανάμεσα σε αυτούς τους κοινωνικούς αγώνες και τις κυριαρχούμενες από την Μουσουλμανική Αδελφότητα κυβερνήσεις και στις δύο χώρες.

Στην Τυνησία, αυτή η κατάσταση έχει φτάσει σε δραματικά επίπεδα, με μια σύγκρουση ανάμεσα στην UGTTκαι την κυβέρνηση, η οποία έγινε βίαιη. Η χώρα βαδίζει σε νέες εκλογές, αλλά επίσης πριν από αυτό το νέο γύρο εκλογικής αναμέτρησης, οι κοινωνικές και πολιτικές αναμετρήσεις μαίνονται, τα πάντα βράζουν. Όλα αλλάζουν πολύ γρήγορα, πολύ άμεσα. Και οι ευσεβείς πόθοι στην αρχή και τα απαισιόδοξα σχόλια στα οποία μετατράπηκαν πολύ γρήγορα είναι πολύ ιμπρεσιονιστικά και αρκετά λάθος. Το πραγματικό ζήτημα είναι πως αντιμετωπίζουμε έναν μακροπρόθεσμο επαναστατικό ξεσηκωμό, μια μακροπρόθεσμη επαναστατική διαδικασία που ξεκίνησε το Δεκέμβρη του 2010 και θα συνεχιστεί και σε αυτές τις χώρες όπου ο ξεσηκωμός οδήγησε σε αρχικές νίκες και σε αυτές τις χώρες που δεν έχουν ακόμα επηρεαστεί σε σημαντικό βαθμό. Όλη η περιοχή βράζει.

Τι συνέβη με το κάλεσμα της UGTTγια γενική απεργία στις αρχές Δεκέμβρη, το οποίο μαθαίνω ότι ακυρώθηκε;

Ναι, ακυρώθηκε αφού έφτασαν σε ένα είδος συμβιβασμού. Στην ουσία, η ηγεσία της UGTTφοβήθηκε ότι η σύγκρουση θα έβγαινε «ξινή», καθώς υπήρχε μόνο ένα ιστορικό προηγούμενο καλέσματος σε γενική απεργία στη χώρα και αυτό ήταν το 1978, όταν οδήγησε σε μια πολύ σκληρή αντιπαράθεση. Οπότε υπήρχε ένας φόβος για το τι θα συνέβαινε, και γι’ αυτό δέχτηκαν να κάνουν πίσω σε έναν συμβιβασμό όπου κανένας από τους δύο δεν «ατιμάστηκε». Αλλά η προειδοποίηση υπάρχει και η UGTTείναι πολύ σκληρή στις επιθέσεις της στην κυβέρνηση, στις κριτικές της για το πώς συμπεριφέρονται στην εξουσία, και εξακολουθεί να απαιτεί την διάλυση των πολιτοφυλακών που ελέγχονται από το ισλαμικό κόμμα. Η Μουσουλμανική Αδελφότητα, είτε στην Αίγυπτο είτε στην Τυνησία, αποδείχθηκε πολύ πιο αποτελεσματική από τον Μουμπάρακ στη διάταξη τέτοιου είδους οργανωμένων μπράβων.

Αυτή είναι λοιπόν η κατάσταση, και οι προοπτικές στην Τυνησία είναι πολύ ενδιαφέρουσες επειδή είναι η μόνη χώρα στην περιοχή με ένα οργανωμένο εργατικό κίνημα που πραγματικά ηγείται της διαδικασίας. Ήταν ήδη η πραγματική ηγεσία της εξέγερσης του Δεκέμβρη 2010-Γενάρη 2011. Ο Μπεν Άλι εγκατέλειψε τη χώρα την μέρα που η γενική απεργία έφτανε στην πρωτεύουσα, στις 14 Γενάρη του 2010. Οι συνδικαλιστές ήταν αυτοί που καθοδήγησαν τον αγώνα, από τη Σίντι Μπουζίντ, την πόλη όπου ξεκίνησε μετά την αυτοκτονία του Μπουαζίζι, ως την μέρα που η εξέγερση κορυφώθηκε στην πρωτεύουσα. Οι αγωνιστές της βάσης των συνδικάτων και τα ενδιάμεσα στελέχη ήταν η πραγματική ηγεσία του αγώνα. Όμως, μετά την πτώση της δικτατορίας, υπήρξε αλλαγή στην ηγεσία της UGTTκαι αυτή η αλλαγή έφερε την Αριστερά, συμπεριλαμβανομένης της ριζοσπαστικής Αριστεράς, στην κορυφή του συνδικάτου. Η τυνησιακή Αριστερά επιτέλους πήρε τα μαθήματα των πρόσφατων εμπειριών και κατόρθωσε να ενωθεί σε αυτό που ονόμασαν Λαϊκό Μέτωπο. Το γεγονός ότι αυτή η συμμαχία αριστερών δυνάμεων κυριαρχεί στην UGTTέχει τεράστια σημασία: βάζει την Τυνησία σε ένα πολύ πιο προχωρημένο στάδιο του αγώνα από οποιαδήποτε άλλη χώρα στην περιοχή.

Αν μπορούμε να περάσουμε από αυτό στην Αίγυπτο, όπου μετά την εκλογή του Μόρσι ως προέδρου το περασμένο καλοκαίρι, υπήρξε μια απόπειρα να ενωθεί μια αντιπολίτευση στην Μουσουλμανική Αδελφότητα. Μπορείς να πεις κάτι για τις αριστερές δυνάμεις εκεί μετά την επανάσταση;

Ναι, αλλά υπάρχει μια μεγάλη διαφορά ανάμεσα στην Αίγυπτο και την Τυνησία. Είναι το γεγονός πως ο ρόλος της Αριστεράς είναι πολύ πιο σημαντικός στην Τυνησία, γιατί η Αριστερά υπήρξε για πολύ καιρό, για δεκαετίες, πολύ ενεργή στο συνδικαλιστικό κίνημα, στην συνδικαλιστική συνομοσπονδία, την UGTT. Και αν και τον περισσότερο καιρό, η γραφειοκρατική ηγεσία του συνδικάτου ήταν υπό κυβερνητικό έλεγχο ή επιρροή, η Αριστερά παρόλα αυτά κατόρθωνε να είναι πολύ δραστήρια σε τοπικά σωματεία, οι πιο διακεκριμένοι αγωνιστές των συνδικάτων ανήκουν στην Αριστερά. Δυστυχώς, δεν επικρατεί το ίδιο αλλού στην περιοχή, και αυτό ισχύει και για την Αίγυπτο. Στην Αίγυπτο η αντιπολίτευση οργανώθηκε σε μια συμμαχία αριστερών και φιλελεύθερων δυνάμεων, συμπεριλαμβανομένων καταλοίπων του παλιού καθεστώτος. Φυσικά, αυτό είναι κάτι που μπορεί να συμβεί και στην Τυνησία, με την έννοια ότι κάποιοι άνθρωποι στην Αριστερά ή στα συνδικάτα μπορεί να μπουν στον πειρασμό μιας συμμαχίας με κατάλοιπα του παλιού καθεστώτος για να αντιμετωπίσουν την Μουσουλμανική Αδελφότητα, τις ισλαμικές φονταμενταλιστικές δυνάμεις. Στην Αίγυπτο, όμως, αυτό συμβαίνει ήδη με τον Αμρ Μούσα να συμμετέχει στο συνασπισμό. Αλλά ο Μούσα, πρέπει να ειπωθεί, αντιπροσωπεύει τη φιλελεύθερη πτέρυγα του παλιού καθεστώτος. Δεν είναι σαν τον Σαφίκ, τον προεδρικό υποψήφιο, ο οποίος ήταν αντιληπτός ως ο επίσημος εκπρόσωπος της συνέχειας του καθεστώτος Μουμπάρακ. Ο Μούσα κατέβηκε στις προεδρικές εκλογές ενάντια στον Σαφίκ. Οπότε αυτό που έχουμε στην Αίγυπτο είναι μια φιλελεύθερη-αριστερή συμμαχία. Όσο παραμένει ένα μέτωπο γύρω από τα δημοκρατικά αιτήματα, μπορεί να φανεί δικαιολογημένο, αλλά το πρόβλημα είναι ότι ξεπέρασε αυτό το στάδιο, και εξελίχθηκε σε εκλογική συμμαχία.

Η πλατιά Αριστερά εκπροσωεπίται κυρίως από τον Χαμντίν Σαμπάχι, ο οποίος είναι ο υποψήφιος που εξέπληξε τους πάντες στις προεδρικές εκλογές κατακτώντας την τρίτη θέση και κερδίζοντας την πρωτιά στο Κάιρο και την Αλεξάνδρεια, τα δύο πιο σημαντικά αστικά κέντρα. Αυτό ήταν απολύτως συγκλονιστικό. Ο Σαμπάχι κατέληξε να εκφράζει αυτούς που αναζητούν μια αριστερή εναλλακτική και στο παλιό καθεστώς και στις ισλαμικές δυνάμεις. Μετά τις εκλογές, ίδρυσε το Λαϊκό Ρεύμα στο οποίο εμπλέκονται οι περισσότερες ομάδες της ριζοσπαστικής Αριστεράς. Δυστυχώς, το Λαϊκό Ρεύμα έχει τώρα αντικατασταθεί από την πλατιά συμμαχία, αντί να χτίζει πάνω στην αριστερή δυναμική που συσπειρώθηκε γύρω από τον Σαμπάχι στον πρώτο γύρο των προεδρικών εκλογών. 

Το κίνημα προς τη σύγκρουση με το καθοδηγούμενο από την Μουσουλμανική Αδελφότητα καθεστώς βάζει το ζήτημα του ρόλου του στρατού. Έχεις κάποιες σκέψεις σε αυτό το ζήτημα; Δηλαδή και για το συσχετισμό δυνάμεων και τη μορφή μιας πιθανής εξέλιξης δεδομένων των άλυτων οικονομικών και πολιτικών προβλημάτων και ενός καθεστώτος που χάνει την εκλογική υποστήριξη και σίγουρα με μια έννοια την εκλογική και πολιτική του νομιμοποίηση;

Η ταχύτητα με την οποία ο Μόρσι χάνει έδαφος και απονομιμοποιείται είναι η πραγματική έκπληξη. Πάντα ένιωθα, και δεν είμαι ο μόνος που το πίστευε, ότι ο λαός έπρεπε να περάσει από μια εμπειρία με αυτούς τους τύπους στην εξουσία ώστε να καταλάβει τι είναι στην πραγματικότητα και να σταματήσει να εξαπατείται από κενά συνθήματα όπως «το Ισλάμ είναι η λύση», τα οποία έκρυβαν την απουσία συγκεκριμένου εναλλακτικού προγράμματος. Αλλά αυτή η διαδικασία προχωρά γρηγορότερα από ότι αναμενόταν, και ένας λόγος γι’ αυτό είναι ο πολύ αδέξιος τρόπος με τον οποίο οι Αδελφοί Μουσουλμάνοι χειρίζονται την κατάσταση. Έχουν επιδείξει τόση αλαζονεία, πιστεύοντας ότι είναι η ώρα τους με τη βοήθεια του Θεού και ότι ελέγχουν απόλυτα την κατάσταση, η οποία είναι εντελώς κοντόφθαλμη. Στην πραγματικότητα αν ήταν πιο έξυπνοι θα είχαν καταλάβει ότι δεν είναι καν προς το συμφέρον τους να κυβερνήσουν σε αυτήν τη φάση. Οποιοσδήποτε προσπαθήσει να κυβερνήσει τη χώρα με το είδος του προγράμματος που έχουν, το οποίο είναι η συνέχεια του οικονομικού προγράμματος του προηγούμενου καθεστώτος, είναι καταδικασμένος να αποτύχει δραματικά. Το πιο χαρακτηριστικό γεγονός του τι έχει συμβεί στην Αίγυπτο είναι όταν ο Μόρσι υπέγραψε τη συμφωνία με το ΔΝΤ πρόσφατα. Υπέγραψε μια συμφωνία με το ΔΝΤ, η οποία θεωρεί τις προϋποθέσεις που θα ορίζουν όλοι οι επίδοξοι δανειστές της Αιγύπτου ως κεντρικές. Και φυσικά, υπέγραψαν τη συμφωνία επειδή ταιριάζει με την δική τους νεοφιλελεύθερη αντίληψη, η οποία δεν είναι διαφορετική από του προηγούμενου καθεστώτος.  

Και ήταν η χειρότερη στιγμή, όταν οι Αδελφοί Μουσουλμάνοι ξεκινούσαν τη σύγκρουσή τους με την αντιπολίτευση, όταν η κυβέρνηση του Μόρσι αποφάσισε να ανεβάσει τις τιμές βασικών αγαθών και να αλλάξει το φορολογικό σύστημα σε μια κατεύθυνση που δεν θα έθιγε τους πλουσιότερους. Αυτό οδήγησε σε τέτοια κατακραυγή που ο Μόρσι υποχρεώθηκε να το ακυρώσει σε δύο μέρες, ανακοινώνοντάς το στη σελίδα του στο φέισμπουκ. Έγινε ανέκδοτο. Αυτό δείχνει κατά πόσο αυτοί οι τύποι δεν έχουν ιδέα για οποιαδήποτε πραγματική λύση στα βαθιά κοινωνικά προβλήματα της χώρας.

Τώρα όσον αφορά το στρατό. Έγινε πολύ φασαρία για το «επαναστατικό πραξικόπημα» του Μόρσι, όταν απέλυσε τον Ταντάουϊ και τον υπαρχηγό του, οι οποίοι ήταν στην ηγεσία του SCAF, του Ανώτατου Συμβουλίου των Ενόπλων Δυνάμεων. Αλλά η αλήθεια είναι ότι αυτό έγινε σε πλήρη συμφωνία με τους στρατιωτικούς, οι οποίοι ήθελαν πράγματι να απαλλαγούν από αυτούς τους τύπους οι οποίοι βρίσκονταν στις θέσεις τους μόνο επειδή τους είχε επιβάλει ο Μουμπάρακ κόντρα στη θέληση του στρατού. Δείτε απλά την ηλικία του Ταντάουϊ, η οποία είναι πολύ μεγαλύτερη από τα όρια για οποιαδήποτε στρατιωτική θέση. Ξέρουμε από το  Wikileaks, και πάλι από αμερικανικές διπλωματικές αναφορές, ότι οι αξιωματικοί του στρατού αποκαλούσαν τον Ταντάουϊ «σκυλάκι του Μουμπάρακ». Οπότε οι απολύσεις τους δεν είχαν απολύτως τίποτα το «επαναστατικό». Τους δόθηκαν μετάλλια και γενναιόδωροι μισθοί, και επίσης ασυλία για όλα όσα έκαναν όσο βρίσκονταν στην ηγεσία του SCAF. Η άποψη ότι η θέση του στρατού έχει αποδυναμωθεί είναι αρκετά λάθος.

Δείτε τι έγινε μόλις πρόσφατα, όταν η σύγκρουση ανάμεσα στον Μόρσι και την αντιπολίτευση κορυφώθηκε. Ο νέος επικεφαλής του στρατού πήρε την πρωτοβουλία να εμφανιστεί ανοιχτά ως διαιτητής και να καλέσει για ένα συνέδριο που θα συμπεριλάμβανε τον πρόεδρο και την κυβέρνηση από τη μία και την αντιπολίτευση από την άλλη. Πριν από αυτό, ο στρατός έκανε κάποιες δηλώσεις απολύτως συμμετρικές με αυτές που έκανε την εποχή της εξέγερσης κατά του Μουμπάρακ, λέγοντας ότι δεν πρόκειται να καταστείλουν το λαό. Το μήνυμα ήταν: «Δεν αποδεχτήκαμε να χρησιμοποιούμαστε πολιτικά από τον Μουμπάρακ και δεν θα δεχτούμε να χρησιμοποιηθούμε πολιτικά από τον Μόρσι». Οπότε ο στρατός παίζει αυτό το παιχνίδι, και μπορεί κανείς να υποθέσει ότι είναι σε μεγάλο βαθμό συμβολή της Ουάσινγκτον να κρατηθεί έξω από τη διαμάχη, να παραμείνει σε θέση διαιτητή ώστε να μπορέσει να παίξει το ρόλο του «σωτήρα» αν κάποτε η κατάσταση εκτροχιαστεί ολοκληρωτικά, με μια επανάληψη της παραδοσιακής διαδοχή: επανάσταση, αναταραχή και μετά πραξικόπημα. Αλλά ο αιγυπτιακός λαός, τουλάχιστον σε αυτή τη φάση, είναι πολύ επικριτικός απέναντι στο στρατό ώστε κάτι τέτοιο να είναι εφικτό βραχυπρόθεσμα. Τώρα, μακρυπρόθεσμα κανείς δεν μπορεί να προβλέψει.

Πριν σε ρωτήσω για τη Συρία, να παρεκκλίνω ρωτώντας πώς τίθεται το ζήτημα των Παλαιστινίων και της Γάζας σε αυτήν την κατάσταση; Γιατί ο τρόπος που ο Μόρσι βοήθησε στις διαπραγματεύσεις για τη συμφωνία ερμηνεύτηκε ως κίνηση ισχύος. Όπως ξέρεις, το περιοδικό «Time» τον αποκάλεσε τον πιο σημαντικό άνθρωπο στη Μέση Ανατολή, για να τον αποκηρύξει την επόμενη βδομάδα, αλλά το συνολικό ζήτημα του Ισραήλ και των Παλαιστινίων πιάνει μεγάλο χώρο στην εικόνα. Μπορείς να πεις λίγα λόγια γι’ αυτό;  

Λοιπόν, αυτό δείχνει ένα σημαντικό γεγονός. Ανέφερα την ύβρι και την αλαζονεία της Μουσουλμανικής Αδελφότητας, αλλά ένα βασικό στοιχείο που την διαμορφώνει αυτή είναι η υποστήριξη που έχουν από την Ουάσινγκτον. Αυτό είναι βασικό στοιχείο στην πίστη τους ότι έχουν τον έλεγχο, ότι μπορούν να κυβερνήσουν. Η Ουάσινγκτον στην πραγματικότητα δέχτηκε πισωγύρισμα από την εξέγερση, σε μια εποχή που βρισκόταν –και ακόμα βρίσκεται- στην πιο αδύναμη θέση στην περιοχή από την κορύφωση του 1991, όταν υπό τον πρεσβύτερο Μπους μισό εκατομμύριο αμερικανοί στρατιώτες αναπτύχθηκαν στον Κόλπο την περίοδο του πρώτου αμερικανοκίνητου πολέμου ενάντια στο Ιράκ. Αυτή η κορύφωση της αμερικανικής ηγεμονίας εκείνη την περίοδο οδήγησε επίσης στην έναρξη της λεγόμενης ειρηνευτικής διαδικασίας ανάμεσα στο Ισραήλ και τα αραβικά κράτη και έπειτα στη Συμφωνία του Όσλο το 1993. Όλα αυτά βρίσκονται πίσω μας. Και ο βασικός παράγοντας που έβαλε τέλος σε όλα αυτά είναι η διακυβέρνηση του νεότερου Μπους και η μεγάλη καταστροφή που αποδείχθηκε η κατοχή του Ιράκ για την αμερικανική αυτοκρατορία γενικότερα, για τον αμερικάνικο ιμπεριαλισμό. Εξελίχθηκε σε μεγάλη συμφορά. Οι αμερικανικές δυνάμεις υποχρεώθηκαν να φύγουν από το Ιράκ χωρίς να πετύχουν ούτε έναν από τους βασικούς στόχους που είχαν όταν κατέλαβαν τη χώρα. Υποχρεώθηκαν να φύγουν από τη χώρα, χωρίς να διατηρήσουν ούτε μια βάση, τίποτα, και χωρίς να έχουν έλεγχο πάνω στην κυβέρνηση, η οποία είναι πολύ περισσότερο υπό ιρανική επιρροή. Το πρώτο πράγμα που έκανε το Ιράκ μόλις έφυγαν οι αμερικανοί στρατιώτες ήταν να διαπραγματευτεί μια συμφωνία όπλων με τη Ρωσία. Το Ιράκ ήταν μια καταστροφή για τις ΗΠΑ.

Οπότε βρίσκονται σε μια πολύ αδύναμη θέση. Οι ΗΠΑ αισθάνονται αρκετά αδύναμες στην περιοχή και βρέθηκαν στην οπισθοφυλακή της Νατοϊκής επέμβασης στη Λιβύη, κρατώντας χαμηλό προφίλ, σε αντίθεση με οποιαδήποτε άλλη επέμβαση έχουμε ζήσει μέχρι τώρα, είτε νατοϊκή όπως στο Κόσοβο και το Αφγανιστάν είτε εκτός ΝΑΤΟ όπως το Ιράκ. Στην περίπτωση της Συρίας μπορείτε να δείτε την ανικανότητα της Ουάσινγκτον πολύ καθαρά. Αντιμετωπίζοντας όλα αυτά, η μόνη δύναμη που βρήκαν στην οποία μπορούν να ποντάρουν είναι η Μουσουλμανική Αδελφότητα.

Ο Εμίρης του Κατάρ κανόνισε τη συμφωνία, και υπήρξε ο βασικός χορηγός της Μουσουλμανικής Αδελφότητας από τα μέσα της δεκαετίας του ’90. Η Ουάσινγκτον κατέληξε να ποντάρει στην Μουσουλμανική Αδελφότητα επειδή έχασε τους συνηθισμένους της συμμάχους, ανθρώπους όπως ο Μουμπάρακ και ο Μπεν Άλι. Επειδή μπήκαμε σε μια νέα φάση στην ιστορία της περιοχής, η Ουάσινγκτον τώρα χρειάζεται μια δύναμη με πραγματική λαϊκή βάση, και η μόνη που βρήκαν διαθέσιμη ήταν η Μουσουλμανική Αδελφότητα, προς την οποία ήταν πιο ευνοϊκά διακείμενοι καθώς είχαν μια μακρά ιστορία συνεργασίας. Στις δεκαετίες του ’50, του ’60 και του ’80, ως το 1990, οι Αδελφοί Μουσουλμάνοι ήταν βασικά ευθυγραμμισμένοι με τις ΗΠΑ, ειδικά το ’50 και το ’60 όταν όλη η περιοχή τους αντιμετώπιζε ως συνεργάτες της CIA. Αυτόν τον ρόλο έπαιξαν στην πραγματικότητα, δουλεύοντας ενάντια στον Αιγύπτιο πρόεδρο Νάσερ και τη σοβιετική επιρροή σε στενή συνεργασία με τη CIA, τις ΗΠΑ και το Βασίλειο των Σαούντ. Όλη εκείνη την εποχή στηρίζονταν από τους Σαούντ. Αυτό προτού στραφούν προς το Κατάρ τη δεκαετία του ’90. 

Έτσι η Ουάσινγκτον ποντάρει και πάλι σ’ αυτούς, και ο ρόλος που έπαιξε ο Μόρσι στο επεισόδιο στη Γάζα ήταν στην πραγματικότητα η συνέχεια του ρόλου που συνήθιζε να παίζει το καθεστώς Μουμπάρακ, αλλά με πολύ μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα επειδή η Χαμάς είναι η παλαιστινιακή πτέρυγα της Μουσουλμανικής Αδελφότητας. Οπότε έχουν περισσότερο επιρροή στη Χαμάς και γι’ αυτό διαπραγματεύτηκαν αυτή τη συμφωνία και κέρδισαν το χειροκρότημα της Ουάσινγκτον. Η Ουάσινγκτον ποντάρει σ’ αυτούς, είτε στην Τυνησία είτε στην Αίγυπτο είτε στη Συρία για το μέλλον, όταν πέσει το καθεστώς. Σε όλη την περιοχή δεν υπάρχει χώρα όπου δεν υπάρχουν Αδελφοί Μουσουλμάνοι και όπου δεν παίζουν σημαντικό ρόλο, και γι’ αυτό η Ουάσινγκτον ποντάρει σ’ αυτούς και είναι εξαιρετικά προσεκτική στα σχόλιά της πάνω σε ό,τι συμβαίνει στην Αίγυπτο. Η κυβέρνηση Ομπάμα ήταν στην πραγματικότητα πιο τολμηρή στην κριτική της προς τον Μουμπάρακ από ότι είναι στην κριτική της προς την Μουσουλμανική Αδελφότητα.

Μπορείς να σχολιάσεις τη Συρία; Η όλη διαδικασία εκεί είναι πολύ επίπονη και βίαιη από τη μεριά της κυβέρνησης και δεν υπάρχει ομοφωνία στην αντιπολίτευση, ούτε στην Αριστερά ενάντια στο καθεστώς, καθώς μερίδες της Αριστεράς δείχνουν να υποστηρίζουν το καθεστώς. Μπορείς να σχολιάσεις τις εξελίξεις εκεί;

Λοιπόν, η Συρία δεν είναι εξαίρεση στο συνολικό μοτίβο της εξέγερσης, με την έννοια ότι έχεις ένα πολύ δικτατορικό καθεστώς, στην πραγματικότητα ένα από τα πιο δεσποτικά στην περιοχή, μαζί με του Καντάφι στη Λιβύη και το Σαουδικό Βασίλειο. Από την άλλη, είναι μια χώρα όπου η κοινωνική οικονομική κρίση ήταν πιο οξεία, με πολύ υψηλή ανεργία, 30% φτώχεια και απτην άλλη μια άρχουσα οικογένεια που συγκέντρωνε εξουσία και πλούτο σε απίστευτο βαθμό. Ο ξάδερφος του Σύριου προέδρου ελέγχει το 60% της οικονομίας. Ο προσωπικός του πλούτους υπολογίζεται στα 6 δισ. δολάρια. Όλα αυτά ήταν ένα πολύ εκρηκτικό μίγμα, και εξερράγη. 

Στην Αριστερά, είχαμε κομμουνιστές να συμμετέχουν στη συριακή κυβέρνηση. Είναι μια παράδοση που υπάρχει από την εποχή της Σοβιετικής Ένωσης, η οποία είχε στενούς δεσμούς με το συριακό καθεστώς οι οποίοι συνεχίστηκαν από τη Ρωσία του Πούτιν. Αλλά η πλειοψηφία της Αριστεράς, αν όχι όλη η Αριστερά με την πραγματική έννοια του όρου, είναι ενάντια στο καθεστώς. Το μεγαλύτερο αριστερό κόμμα στη Συρία αντιπροσωπεύεται στο Συριακό Εθνικό Συμβούλιο: είναι η αντιπολιτευόμενη πτέρυγα των Κομμουνιστών, που έφυγε από το κόμμα τη δεκαετία του ’70 και εναντιώθηκε στη συνεργασία με το καθεστώς.

Το να πιστεύει κανείς ότι το συριακό καθεστώς βρίσκεται στην Αριστερά ή, χειρότερα, ότι ο Άσαντ είναι «σοσιαλιστής, ανθρωπιστής και ειρηνιστής» όπως είπε ντροπιαστικά ο Τσάβες, είναι στην καλύτερη περίπτωση άγνοια. Δεν θα έπρεπε να υπάρχει οποιοσδήποτε δισταγμός σε κανέναν στην Αριστερά να σταθεί ολοκληρωτικά στο πλευρό του συριακού λαού στον αγώνα τους ενάντια σε αυτή τη βάρβαρη, εκμεταλλευτική και διεφθαρμένη δικτατορία. Πέρα από αυτό, στη Συρία όπως και σε κάθε άλλη χώρα στην περιοχή, θα βρεις ανάμεσα στις δυνάμεις που αντιμάχονται το καθεστώς και ισλαμιστές φονταμενταλιστές. Το ίδιο συνέβη και στην Τυνησία και στην Αίγυπτο. Δεν θα έπρεπε αυτοί να χρησιμοποιηθούν ως πρόφαση για να αποκηρύξουμε όλη την εξέγερση. Στην Συρία όπως και οπουδήποτε αλλού, η Αριστερά πρέπει να υποστηρίξει το λαϊκό κίνημα ενάντια στις δικτατορίες χωρίς δισταγμούς, και κάνοντας αυτό, πολύ περισσότερο όταν πέσουν οι δικτατορίες, πρέπει να στηρίζει τις πιο προοδευτικές δυνάμεις μέσα στο κίνημα, στα πλαίσια της διαδικασίας ριζοσπαστικοποίησης μέσα στην επανάσταση που ο Μαρξ κάποτε αποκαλούσε «διαρκής επανάσταση».