Ο ίδιος ο Γενικός Γραμματέας του ΟΗΕ, Αντόνιο Γκουτέρες, δήλωσε ότι το 2024 ήταν «ένα κορυφαίο μάθημα  κλιματικής καταστροφής». Αυτή η δήλωση ήταν μέρος της εναρκτήριας ομιλίας του στην παγκόσμια σύνοδο κορυφής για το κλίμα COP29 στο Μπακού, ακριβώς πριν από ένα χρόνο.



Για άλλη μια φορά, η COP —Διάσκεψη των Μερών—, η συνάντηση των χωρών που υπέγραψαν τη Σύμβαση-Πλαίσιο των Ηνωμένων Εθνών για την Κλιματική Αλλαγή (UNFCCC), συνεδριάζει με υποτιθέμενο σκοπό να λάβει πολιτικές αποφάσεις σε διεθνές επίπεδο για την καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής ή τη μείωση των επιπτώσεών της. Αυτή τη φορά συναντιέται στη Βραζιλία. Σε ένα πλαίσιο που χαρακτηρίζεται τόσο από την επιδείνωση των επιπτώσεων της οικολογικής κρίσης όσο και από την αυξανόμενη άρνηση της κλιματικής αλλαγής που υποστηρίζεται από τον Ντόναλντ Τραμπ στο Λευκό Οίκο, η συνάντηση έχει το συμβολικό βάρος του να πραγματοποιείται στον Αμαζόνιο.



Η Βραζιλία αξιοποιεί την παγκόσμια κλιματική κρίση για να προσπαθήσει να πλασαριστεί ως η υπέρμαχος του πράσινου καπιταλισμού. Αυτή η κίνηση έχει σε μεγάλο βαθμό ως κίνητρο τις ανάγκες πολιτικών ελιγμών στο εσωτερικό, λειτουργώντας ως αντίπαλο δέος της άρνησης της κλιματικής αλλαγής από το ακροδεξιό κίνημα του Μπολσονάρο ένα χρόνο πριν από τις προεδρικές εκλογές, ενώ ταυτόχρονα τοποθετεί τη Βραζιλία στη θέση ενός περιφερειακού και διεθνή παράγοντα. Όλα αυτά συμβαίνουν σε ένα πλαίσιο που χαρακτηρίζεται από την Ευρωπαϊκή Ένωση να εγκαταλείπει το προσωπείο της Πράσινης Συμφωνίας για να δείξει ένα πιο χακί, μιλιταριστικό πρόσωπο «Επανεξοπλισμού της Ευρώπης», καθώς και από την αύξηση της άρνησης της κλιματικής αλλαγής που προωθείται από την Τραμπική διεθνή.



Η COP30, που γίνεται στο Μπελέμ, θα δείξει τα όρια της ήπιας ισχύος της Βραζιλίας στην προσπάθεια να ηγηθεί της παγκόσμιας περιβαλλοντικής ατζέντας, την ίδια ώρα που αυξάνει την παραγωγή πετρελαίου, επεκτείνει τα όρια των ορυκτών καυσίμων και ενισχύει την αγροβιομηχανία που επιδεινώνουν την κλιματική κρίση και τα ακραία καιρικά φαινόμενα. Μάλιστα, ένα μήνα πριν από τη σύνοδο κορυφής για το κλίμα, η Petrobras, η κρατική πετρελαϊκή εταιρεία της Βραζιλίας, απέκτησε άδεια για γεωτρήσεις στη λεκάνη του Αμαζονίου. Η επιχείρηση αυτή θα καταστήσει τη Βραζιλία τον τέταρτο μεγαλύτερο παραγωγό πετρελαίου στον κόσμο, μετά τις Ηνωμένες Πολιτείες, τη Σαουδική Αραβία και τη Ρωσία.

Μάλιστα οι δύο τελευταίες σύνοδοι της COP πραγματοποιήθηκαν στο Μπακού του Αζερμπαϊτζάν (2024) και στο Ντουμπάι των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων (2023), χώρες με οικονομίες που βασίζονται στα ορυκτά καύσιμα, γεγονός που καταδεικνύει τις υπαρξιακές αντιφάσεις αυτού του είδους των συνόδων κορυφής. Στην περίπτωση του Ντουμπάι, ο διευθύνων σύμβουλος της Εθνικής Πετρελαϊκής Εταιρείας του Άμπου Ντάμπι (ADNOC) εκμεταλλεύτηκε τη θέση του ως οικοδεσπότης της διεθνούς συνόδου για να κλείσει νέες πετρελαϊκές συμφωνίες. Ενώ στο Μπακού, οι λομπίστες των εταιρειών ορυκτών καυσίμων είχαν πάνω από 1.700 εκπροσώπους, αριθμός πολύ μεγαλύτερος από τους αντιπροσώπους των χωρών που είναι πιο ευάλωτες στην κλιματική αλλαγή. Αυτά είναι παραδείγματα που καταδεικνύουν την αιχμαλωσία της COP από τις επιχειρήσεις και ορισμένες από τις δομικές αδυναμίες της ως χρήσιμου φόρουμ για την αντιμετώπιση της εξελισσόμενης οικολογικής κρίσης.

Ωστόσο, δεν είναι μόνο τα ορυκτά καύσιμα που φαίνεται να βρίσκονται εκτός του ελέγχου της COP, αλλά και άλλες εξορυκτικές δραστηριότητες όπως η μεταλλευτική ή η αγροτική βιομηχανία. Η Βραζιλία έχει αποφύγει να αναγνωρίσει τον ρόλο της εντατικής αγροκαλλιέργειας στην αποψίλωση των δασών, που είναι ο κύριος παράγοντας με τον οποίο η χώρα συμβάλει στις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου. Αυτή η πραγματικότητα, για άλλη μια φορά, έρχεται σε αντίθεση με την εικόνα του πράσινου καπιταλισμού που η χώρα προσπαθεί να προωθήσει σε αυτή τη σύνοδο κορυφής με το εμβληματικό της μέτρο, το Ταμείο για την Διατήρηση των Τροπικών Δασών (TFFF). Αυτή η πρωτοβουλία σύμπραξης δημόσιου και ιδιωτικού τομέα στοχεύει στη δημιουργία ενός ταμείου ύψους 125 δισεκατομμυρίων δολαρίων (25 δισεκατομμύρια από κράτη και 100 δισεκατομμύρια από πολυεθνικές εταιρείες), το οποίο θα διαχειρίζεται η Παγκόσμια Τράπεζα, για να το επενδύσει στις χρηματοπιστωτικές αγορές και να διανείμει τις ετήσιες αποδόσεις του –που εκτιμώνται σε περίπου 4 δισεκατομμύρια δολάρια– μεταξύ των χωρών που διατηρούν τα δάση τους. Ο ίδιος ο υπουργός Οικονομικών Φερνάντο Χαντάντ δήλωσε ότι αυτό το ταμείο είναι «η βασική πρωτοβουλία της Βραζιλίας» στην COP.

Προωθείται η δημιουργία ενός Ταμείου Τροπικών Δασών, ενώ λίγες εβδομάδες αργότερα έχει προγραμματιστεί η υπογραφή της εμπορικής συμφωνίας μεταξύ της Ευρωπαϊκής Ένωσης και της Νότιας Κοινής Αγοράς (Mercosur), κοινώς γνωστή ως συμφωνία «αγελάδες για αυτοκίνητα». Ενώ η Ε.Ε. στοχεύει να βελτιώσει την πρόσβαση στην αγορά της Λατινικής Αμερικής για τις δικές της  πολυεθνικές εταιρείες αυτοκινήτων, ανταλλακτικών αυτοκινήτων, ενέργειας, ποτών και χρηματοοικονομικών υπηρεσιών, σε αντάλλαγμα οι χώρες της Mercosur επιθυμούν μεγαλύτερη πρόσβαση στην ευρωπαϊκή αγορά για τις δικές τους πρώτες ύλες, το βοδινό κρέας και το κοτόπουλο, τη σόγια, τη ζάχαρη και την αιθανόλη για βιοκαύσιμα, μεταξύ άλλων προϊόντων. Δεν μπορούμε να αγνοήσουμε το γεγονός ότι η κτηνοτροφία είναι ο μεγαλύτερος παράγοντας αποψίλωσης των δασών στον Αμαζόνιο, με το 63% των αποδασωμένων εκτάσεων να καταλαμβάνεται από βοσκοτόπια.

Αυτή η COP θα είναι η πρώτη μετά την επιστροφή του Ντόναλντ Τραμπ στον Λευκό Οίκο. Σε μια κατηγορηματική δήλωση προθέσεων, οι Ηνωμένες Πολιτείες όχι μόνο θα απέχουν από τη συμμετοχή στη σύνοδο κορυφής των ηγετών του Σαββατοκύριακου, αλλά δεν θα στείλουν και υψηλόβαθμους εκπροσώπους στις τεχνικές διαπραγματεύσεις της συνόδου κορυφής του Μπελέμ, που ξεκινούν την ερχόμενη Δευτέρα. Έτσι, ο Τραμπ επιδεικνύει την απόλυτη περιφρόνησή του για τα πολυμερή φόρουμ, επιβεβαιώνοντας την άρνηση της κλιματικής αλλαγής ως καθοριστικό χαρακτηριστικό του παγκόσμιου αντιδραστικού κύματος. Πράγματι, ο πρόεδρος της Αργεντινής Χαβιέρ Μιλέι, η πιο εξέχουσα προσωπικότητα του διεθνούς αντιδραστικού κινήματος στη Λατινική Αμερική, θα ακολουθήσει το παράδειγμα του Τραμπ και θα μποϊκοτάρει επίσης τη COP στο Μπελέμ.

Αυτή η ακροδεξιά άρνηση της κλιματικής κρίσης εξυπηρετεί τη λογική του «μικρότερου κακού» που πρεσβεύει ο πράσινος καπιταλισμός. Αυτός είναι ένας κοίλος καθρέφτης που μπορεί να μεγεθύνει την εικόνα κερδοσκοπικών ταμείων για τα τροπικά δάση, ενώ αποφεύγει την κριτική της εξόρυξης πετρελαίου στον Αμαζόνιο ή ακόμη και υπερασπίζεται το στρατιωτικό χακί πράσινο της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Είναι ένας τρόπος να συρρικνώνεται το εύρος του τι θεωρείται εφικτό για τον περιορισμό της κλιματικής κρίσης, ενώ παράλληλα ενισχύει την επιρροή και τη σημασία του κινήματος άρνησης της κλιματικής κρίσης, προσδίδοντάς του την ετικέτα του αντισυστημικού σε μια εποχή αυξανόμενης δυσαρέσκειας.

Αλλά αυτές τις μέρες στη Βραζιλία, δεν θα είναι εκεί μόνο οι λομπίστες του πράσινου, του χακί και του εξορυκτικού καπιταλισμού, ή οι εκπρόσωποι των κυβερνήσεων που εμφανίζονται με τελετουργικό τρόπο για να δηλώσουν παρόντες, όπως κάποιος που επισκέπτεται την εκκλησία κάθε χρόνο την Ημέρα των Αγίων Πάντων για να ανάψει ένα κερί για τους νεκρούς και να καθαρίσει τη συνείδησή του μέχρι το επόμενο έτος. Θα αναπτυχθούν επίσης διάφορες από τα κάτω πρωτοβουλίες και συναντήσεις βάσης, με στόχο τη δημιουργία ευρύτερων συμμαχιών μεταξύ κοινωνικών, πολιτικών και συνδικαλιστικών οργανώσεων που απορρίπτουν το υπάρχον βίαιο και αρπακτικό μοντέλο, όπως και το πράσινο ξέπλυμα του μικρότερου κακού.

Μπροστά στην ανικανότητα της άρνησης της κλιματικής αλλαγής και στο πράσινο φτιασίδωμα του εξορυκτικού κεφαλαίου, είναι απαραίτητο να οικοδομήσουμε έναν νέο οικολογικό-εδαφικό διεθνισμό, από κάτω προς τα πάνω και στενά συνδεδεμένο με τις κοινοτικές διαδικασίες. Σε αυτό το πλαίσιο, αυτό το Σαββατοκύριακο στο Μπελέμ, ταυτόχρονα με τη σύνοδο κορυφής των αρχηγών κρατών από όλο τον κόσμο, ξεκίνησε και η πρωτοβουλία Pueblos contra el Extractivismo (Λαοί Ενάντια στον Εξορυκτισμό) —μια πλατφόρμα για οργανώσεις βάσης που συγκρούονται με τις εξορύξεις και την εκμετάλλευση των φυσικών πόρων σε όλες τις μορφές τους. Καταγγέλλουν κάθε έργο που καταστρέφει τη ζωή σε αυτά τα εδάφη, όχι ως μεμονωμένες απειλές, αλλά ως συγκεκριμένες εκδηλώσεις της δυναμικής του στρατιωτικοποιημένου πράσινου καπιταλισμού.

Επειδή, αντιμετωπίζοντας ένα σενάριο κλιματικής έκτακτης ανάγκης, οικο-κοινωνικής κρίσης και την προέλαση μιας αντιδραστικής διεθνούς στην υπηρεσία των συμφερόντων των υπερ-ολιγαρχών, δεν μπορούμε να συνεχίσουμε να βασιζόμαστε σε συνόδους κορυφής που έχουν μετατραπεί σε δομές ζόμπι στις οποίες παρασιτούν οι λομπίστες του κεφαλαίου. Πρέπει να συγκρουστούμε με τη δικτατορία του κέρδους για να κερδίσουμε νίκες που θα θέσουν τη ζωή και τα εδάφη στο επίκεντρο. Το κίνημα «Λαοί Ενάντια στον Εξορυκτισμό» γεννήθηκε ως μια ταπεινή πρωτοβουλία στην υπηρεσία των λαϊκών αγώνων ενάντια στη λογική του εξορυκτισμού. Ταυτόχρονα, πολλές άλλες πρωτοβουλίες λαμβάνουν χώρα αυτές τις μέρες στη Βραζιλία, από το μετα-εξορυκτικό φόρουμ στο Σάο Πάολο έως τις οικο-σοσιαλιστικές συναντήσεις και τη Σύνοδο Κορυφής των Λαών στο Μπελέμ. Αυτές οι προτάσεις υπερβαίνουν την εκβιαστική λειτουργία του διπόλου άρνησης της κλιματικής αλλαγής και πράσινου καπιταλισμού, διευρύνοντας το πεδίο του εφικτού.

*Γράφτηκε στις 7 Νοέμβρη, παραμονές της έναρξης της Συνόδου

**Στη φωτό, αποκλεισμός της εισόδου από ιθαγενείς του Αμαζονίου