Ανισότητα του πλούτου

Ο συνηθισμένος δείκτης που χρησιμοποιείται για τη μέτρηση της ανισότητας σε μια οικονομία είναι ο δείκτης gini. Όταν ο δείκτης βρίσκεται στο 0, εκφράζει τέλεια ισότητα, δηλαδή όλες οι τιμές είναι ίδιες (για παράδειγμα, ο καθένας έχει το ίδιο εισόδημα). Όταν βρίσκεται στο 1 (ή 100%), εκφράζει τη μέγιστη ανισότητα μεταξύ των τιμών (π.χ., σε έναν μεγάλο αριθμό ατόμων, όπου μόνο ένα άτομο κατέχει όλο το εισόδημα ή τη δυνατότητα κατανάλωσης και όλα τα υπόλοιπα δεν έχουν τίποτα, ο δείκτης gini θα είναι σχεδόν 1). 

Για τις ΗΠΑ, ο τρέχων δείκτης gini για το εισόδημα είναι 37,8 (αρκετά υψηλός σε διεθνές επίπεδο), αλλά για τη διανομή του πλούτου είναι 85,9! Ή ας δούμε στην υποτιθέμενη ισότιμη Σκανδιναβία. Στη Νορβηγία, ο δείκτης gini για το εισόδημα είναι μόλις 24,9 αλλά για τον πλούτο είναι 80,5! Το ίδιο ισχύει και στις υπόλοιπες σκανδιναβικές χώρες. Οι σκανδιναβικές χώρες μπορεί να έχουν χαμηλότερη από τον παγκόσμιο μέσο όρο ανισότητα εισοδήματος, αλλά έχουν υψηλότερη από τον μέσο όρο ανισότητα πλούτου. 

Ένας άλλος τρόπος μέτρησης της ανισότητας είναι να λάβουμε υπόψη το μερίδιο του πλούτου ή του εισοδήματος που κατέχει το κορυφαίο 10% ή το 1% κ.λπ. Μπορούμε να χωρίσουμε τον προσωπικό πλούτο σε δύο κύριες κατηγορίες: στον πλούτο ιδιοκτησίας και στον οικονομικό πλούτο. Το μεγαλύτερο τμήμα του πληθυσμού έχει πλούτο ιδιοκτησίας, αν και η διανομή του είναι πολύ άνιση. Ο οικονομικός πλούτος όμως (μετοχές, ομόλογα, συνταξιοδοτικό κεφάλαιο, μετρητά κ.λπ.) βρίσκεται στη δικαιοδοσία ενός μικρού αριθμού ανθρώπων και έτσι διανέμεται ακόμη πιο άνισα. Η τελευταία μέτρηση για τις ΗΠΑ ως προς την ανισότητα του οικονομικού πλούτου είναι πραγματικά συγκλονιστική. Το πλουσιότερο 1% των νοικοκυριών στις ΗΠΑ κατέχει σήμερα το 53% όλων των μετοχών και των αμοιβαίων κεφαλαίων που κατέχονται γενικά από αμερικανικά νοικοκυριά. Το πλουσιότερο 10% κατέχει το 87%! Τα μισά από τα νοικοκυριά της Αμερικής δεν έχουν καθόλου χρηματοοικονομικά περιουσιακά στοιχεία -είναι πράγματι χρεοκοπημένα. Και αυτή η ανισότητα αυξάνεται τα τελευταία 30 χρόνια. 

Και όπως λέει το Φόρουμ, μετά την τεράστια αύξηση των τιμών των ακινήτων και των χρηματοοικονομικών περιουσιακών στοιχείων τα τελευταία 20 χρόνια, η οποία τροφοδοτήθηκε από φτηνές πιστώσεις και μειωμένη φορολογία, αυτή η συγκέντρωση προσωπικού πλούτου έχει αυξηθεί απότομα -κάτι που ο Τομά Πικετί στο βιβλίο του, Το Κεφάλαιο στον 21ο αιώνα, τόνισε πριν από αρκετά χρόνια. 

Τα τελευταία στοιχεία για την Ιταλία, μία από τις κορυφαίες οικονομίες των G7, επιβεβαιώνουν αυτήν την αυξημένη ανισότητα του πλούτου. Σε μια νέα μελέτη σχετικά με τα ιταλικά μητρώα φόρου κληρονομιάς, οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι το μερίδιο του πλούτου για το κορυφαίο 1% (μισό εκατομμύριο άτομα) αυξήθηκε από 16% το 1995 σε 22% το 2016, ενώ το μερίδιο που συγκεντρώνει το 0,01% (οι πλουσιότεροι 5.000 ενήλικες) σχεδόν τριπλασιάστηκε από 1,8% σε 5%. Αντίθετα, το φτωχότερο 50% σημείωσε μείωση κατά 80% του μέσου καθαρού πλούτου του κατά την ίδια περίοδο. Επίσης, η έρευνα αποκάλυψε τον αυξανόμενο ρόλο των κληρονομικών στοιχείων ως μεριδίου του εθνικού εισοδήματος, καθώς και την αυξανόμενη συγκέντρωσή τους στην κορυφή [ενν. της οικονομικής πυραμίδας]. Ο τεράστιος πλούτος μερικών ατόμων μεγεθύνεται επειδή μπορεί να μεταφερθεί σε συγγενείς με μικρή ή καθόλου φορολογία. 

Βέβαια, η συγκέντρωση του προσωπικού πλούτου στις προηγμένες καπιταλιστικές οικονομίες δεν είναι τίποτα σε σύγκριση με αυτό που συμβαίνει στα φτωχότερα έθνη του κόσμου. Μια νέα μελέτη συνέκρινε την ανισότητα του πλούτου στη Νότια Αφρική με παρόμοιες «αναδυόμενες οικονομίες», καθώς και ιστορικά από το τέλος του απαρτχάιντ. Οι ακραίες ανισότητες πλούτου στη Νότια Αφρική δεν καλυτέρευσαν από τότε. Σήμερα, το κορυφαίο 10% κατέχει περίπου το 85% του συνολικού πλούτου και το κορυφαίο 0,1% κατέχει σχεδόν το ένα τρίτο. Η Νότια Αφρική συνεχίζει να κατέχει την άβολη πρωτιά μεταξύ των μεγάλων οικονομιών του κόσμου στη χειρότερη ανισότητα πλούτου. Από το 1993, το κορυφαίο 1% της Νότιας Αφρικής κυμάνθηκε μεταξύ 50% και 55% της κατοχής πλούτου, στη Ρωσία και στις ΗΠΑ παρέμεινε κάτω από το 45%, ενώ στην Κίνα, στη Γαλλία και στο Ηνωμένο Βασίλειο κάτω από το 30%. 

Πάντως, όπως έχω υποστηρίξει και παλιότερα, η συγκέντρωση του πραγματικού πλούτου αφορά στην ιδιοκτησία του παραγωγικού κεφαλαίου, των μέσων παραγωγής και της χρηματοδότησης. Είναι το μεγάλο κεφάλαιο (χρηματοδότηση και επιχειρήσεις) που ελέγχει τις επενδύσεις, την απασχόληση και τις χρηματοοικονομικές αποφάσεις του κόσμου. Σύμφωνα με το Ελβετικό Ινστιτούτο Τεχνολογίας, ένας κυρίαρχος πυρήνας 147 εταιριών ελέγχει, μέσω αλληλοσυνδεόμενων μεριδίων σε άλλες, το 40% του πλούτου στο παγκόσμιο δίκτυο. Συνολικά 737 εταιρείες ελέγχουν το 80% όλων των εταιριών. 

Αυτή είναι η ανισότητα που έχει σημασία για τη λειτουργία του καπιταλισμού -η συγκεντρωμένη δύναμη του κεφαλαίου. Με δεδομένο ότι η ανισότητα του πλούτου πηγάζει από τη συγκέντρωση των μέσων παραγωγής και χρηματοδότησης στα χέρια μερικών και επειδή αυτή η δομή ιδιοκτησίας παραμένει ανέγγιχτη, τυχόν αυξημένοι φόροι επί του πλούτου δεν θα επαρκούν για μία αμετάκλητη αλλαγή στην κατανομή του πλούτου και του εισοδήματος στις σύγχρονες κοινωνίες.