Για να ξαναμπεί το σχέδιο στο ασχεδίαστο Λύκειο

Ο Λεοπόλδος ο πρώτος όμως είναι και αυτός που με μια φράση του σε γράμμα που έστειλε στη βασίλισσα Βικτωρία της Αγγλίας έκφρασε με τον πιο σαφή τρόπο το βαθύ διαχρονικό φόβο των εκάστοτε ολιγαρχών για τους καλλιτέχνες. “…The dealings with artists,for instance,require great prudence : They are acquinted with all classes of society and for that very reason dangerous…”. Που σ’ ελεύθερη μετάφραση πάει να πει ότι : « Τα πάρε δώσε με τους καλλιτέχνες μας  βάζουν μεγάλους μπελάδες : Ανακατεύονται μ’ όλες τις κοινωνικές τάξεις και γι’ αυτό τον πολύ σοβαρό λόγο είναι επικίνδυνοι’’. Η φράση αυτή αναπαραγόμενη σε διάφορες εκδοχές και αφού αποδόθηκε ακόμα και στην ίδια τη βασίλισσα Βικτορία έμελε να γίνει σύνθημα για τη κοινωνική δύναμη της τέχνης και εικόνα viral των social media.

Η ανάγκη της εκάστοτε εξουσίας και φόβος της απέναντι στη τέχνη δεν είναι όμως κάτι τυχαίο. Έχει μεγάλο παρελθόν και ιστορία, από προσπάθειες προσεταιρισμού και χειραγώγησης καλλιτεχνών αλλά και διώξεις εις βάρος τους από καθεστώτα αυταρχικά και μη. Ανατρέχοντας στην ιστορία μπορούμε εύκολα να διαπιστώσουμε ότι τέχνη και ατομικές και κοινωνικές ελευθερίες έχουν άμεση σχέση μεταξύ τους. Η αντιμετώπιση της τέχνης σε κάθε κοινωνία λοιπόν θα μπορούσε να είναι και ένα βαρόμετρο δημοκρατικότητας αυτής της κοινωνίας. Είναι χαρακτηριστική η βιαιότητα και ο χλευασμός που δέχτηκε η μοντέρνα τέχνη από το ναζισμό με τη διοργάνωση προσβλητικών εκθέσεων “εκφυλισμένης τέχνης’’ με έργα εξπρεσιονιστών και άλλων πρωτοποριακών καλλιτεχνών και στη συνέχεια το κάψιμο αυτών των έργων.

Με την ανάπτυξη της καλλιτεχνικής έκφρασης οι ατομικές και κοινωνικές ελευθερίες βρίσκουν τη φωνή τους. Μια φωνή τόσο όμορφη όσο όμορφα σμιλεύτηκε από τα εργαλεία του καλλιτέχνη. Τόσο συγκινητική όσο συγκινητική είναι και η καλλιτεχνική έκφραση της. Τόσο βαθιά όση βαθύτητα έχει και το περιεχόμενο αυτής της φωνής.  Τόσο επιδραστική όσο και τα δίκαια που εκφράζει ο δημιουργός της. Αυτές οι φωνές μπορούν να ευδοκιμήσουν καλύτερα όταν είναι ανοιχτές σε όλους και να διατηρήσουν με την αλληλεπίδραση τη ζωτικότητα τους. Γι αυτό και η παρουσία της τέχνης στη δημόσια ζωή έχει ευεργετικό ρόλο στη ποιότητα της ζωής όλων. Γι’ αυτό και η τέχνη σε όλη την εκπαιδευτική διαδικασία είναι ο καλύτερος τρόπος να εξασφαλίσει μια κοινωνία το αρμονικό και ποιοτικό μέλλον όλων.  

 Από τη στιγμή που ήρθε το ΦΕΚ της ερχόμενης χρονιάς (2020-2021) και απουσίαζαν από αυτό όλα τα μαθήματα επιλογής και ανάμεσα σ’ αυτά και όλα τα μαθήματα τέχνης έχει ξεκινήσει ένα μεγάλο κίνημα διαμαρτυρίας. Συγκεντρώσεις, περφόρμανς διαμαρτυρίας, συζητήσεις, υπομνήματα, επερωτήσεις στη βουλή, συναντήσεις ακόμα και με τους ίδιους τους υπουργούς. Η δυσαρέσκεια είναι έκδηλη όχι μόνο από τους εκπαιδευτικούς καλλιτεχνικών μαθημάτων αλλά κι από τους μαθητές κι από τους γονείς κι από τους ανθρώπους της τέχνης και τους ανθρώπους της εκπαίδευσης. Κι από τον απλό κόσμο ακόμα που βλέπει να έρχεται όλο και πιο κοντά του ένα μέλλον που θα είναι ασφυκτικά καταναγκαστικό και μηχανοποιημένο για τους νέους ανθρώπους χωρίς δημιουργικές  διεξόδους , χωρίς φαντασία, χωρίς όνειρα, χωρίς ελευθερία της σκέψης.

Μέσα όλες αυτές τις εκφράσεις δυσαρέσκειας για την σαφέστατη αυτή υποβάθμιση της τέχνης στο εκπαιδευτικό σύστημα ιδιαίτερα  εντυπωσιακός είναι και ο αριθμός  των κειμένων που έχουν γραφεί μέσα σ’ ένα τόσο μικρό χρονικό διάστημα. Πολλοί συνάδελφοι εκπαιδευτικοί καλλιτεχνικών μαθημάτων αλλά και άλλοι άνθρωποι της τέχνης και της παιδείας μπήκαν στη διαδικασία και άρθρωσαν λόγο με ατράνταχτα επιχειρήματα για την αναγκαιότητα της τέχνης στα σχολεία. Προειδοποιώντας για την  καταστροφική επίδραση που αυτός ο αποκλεισμός θα έχει σε όλους τους μαθητές είτε αυτοί έχουν κλήση στην τέχνη είτε όχι. Παρότι έχουν ήδη διατυπωθεί οι απόψεις κι’ έχουν δοθεί τα επιστημονικά στοιχεία για την αναγκαιότητα της τέχνης σε όλες τις εκπαιδευτικές βαθμίδες, η ζήτηση για ακόμα περισσότερη αρθρογραφία συνεχίζεται. Το θέμα απασχολεί και προβληματίζει πολύ τη σκέψη όλων και οι συζητήσεις συνεχίζονται όλο και περισσότερο. Όμως καθώς όλες αυτές οι εμπεριστατωμένες προσπάθειες συναντάνε την πεισματική άρνηση των επίσημων φορέων του υπουργείου παιδείας κινδυνεύουν να γίνουν επαναλαμβανόμενες φωνές, αντίλαλος πάνω σε αντίλαλο χωρίς αποδέκτη.

 Η αδιέξοδη αυτή κατάσταση στην οποία έχει οδηγήσει τους λειτουργούς της τέχνης η άτεγκτη στάση του υπουργείου μπορεί να συσσωρεύει μια κινηματική δυναμική στο χώρο της τέχνης γενικότερα όμως αυτή η ενέργεια για να έχει ένα δημιουργικό αποτέλεσμα έστω και μακροπρόθεσμα χρειάζεται να βρει ένα τρόπο έκφρασης και διοχέτευσης μέσα στο σύνολο της κοινωνίας, ώστε όλη αυτή η αρνητικότητα για την τέχνη τη φαντασία και την ελευθερία να γίνει η αφορμή για την ενδυνάμωση και τη διάδοση της τέχνης σε όλα εξίσου τα κοινωνικά στρώματα.

Έτσι η αναζήτηση τρόπων για την αποτελεσματικότητα της κινηματικής αντίστασης απέναντι σ’ αυτή την άνωθεν κίνηση εκρίζωσης της τέχνης από τη κορυφαία βαθμίδα της μέσης εκπαίδευσης οδηγεί στα ίδια αυτά τα αντικείμενα που αφαιρέθηκαν. Σχέδιο (ελεύθερο και γραμμικό), μουσική, θέατρο, εικαστικά: αυτά είναι τα γνωστικά αντικείμενα της τέχνης που κόπηκαν απροειδοποίητα. Μήπως αυτά τα ίδια είναι και ο τρόπος να επανέλθουν; Οι τέχνες μας έχουν υπενθυμίσει πολλές φορές πως με την έκφραση, τη φαντασία και την ειρωνεία τους μπορούν να καταρρίψουν και τις πιο στεγανές και άκαμπτες δομές εξουσίας. Αυτός είναι και ο φόβος των γκρίζων αρχόντων που θέλουν να ελέγχουν τα πάντα.

Να λοιπόν τα όπλα για ένα κόσμο ελευθερίας και δικαιοσύνης. Ας δούμε κι’ από τα λεγόμενα της εξουσίας τι είναι αυτό που έχει ενοχλήσει και τι είναι αυτό που θέλει να εκριζώσει ολοκληρωτικά. Έχει γίνει πολύς λόγος για το σχέδιο λέει η υπουργός και δε μπορεί να κρύψει τη δυσαρέσκεια της για το λόγο αυτό. Είναι δηλαδή τόσο ενοχλητικό αυτό το σχέδιο που με τέτοιο πείσμα πασχίζουν οι πιο επίσημοι και ισχυροί παράγοντες του κατεστημένου να εξαφανίσουν; Για να δούμε τη σημαίνει τελικά αυτή η λέξη που έχει δημιουργήσει αυτό το σάλο που αναστάτωσε τη γαλήνη και την ησυχία της μαζικής μαγιονέζας που τόσο μεθοδικά επιβλήθηκε.

H σημασία της λέξης σχέδιο όμως, δεν έχει μόνο ετυμολογική αξία. Η ομηρική προέλευση της λέξης είναι μόνο η αρχή από μια πορεία μέσα στις χιλιετίες και περιέχει μέσα της την ιστορία αμέτρητων ανθρώπων να δώσουν ζωντανή ραχοκοκαλιά σε κάθε στιγμή, δύσκολη και εύκολη. Είναι το πρόβλημα που λύνει κάθε πρόβλημα το οποίο λύνεται μόνο όταν παραμένει άλυτο. Είναι μια ατελείωτη διαδικασία τελείωσης. Είναι το αντίθετο της αριστείας. Είναι αυτό που αναδημιουργείται συνεχώς και δεν τελειοποιείται ποτέ , γι’ αυτό και παραμένει ζωντανό. Είναι τα non finite αριστουργήματα του Michelangello και του DaVinci  Είναι το  σχεδόν. Είναι το έχω και το δεν έχω. Είναι η διαρκής πολιορκία της Τροίας που δεν πέφτει σ’ όλη τη διάρκεια της Ιλιάδας. Είναι η σχεδία που φτιάχτηκε με τα πιο πρόχειρα υλικά και έδωσε τη λύση στο πιο μακρύ ταξίδι. Είναι αυτό που πολύ συχνά αναφέρεται αλλά πολύ δύσκολα εννοείται. Είναι αυτό που περιλαμβάνεται στη λέξη νομοσχέδιο αλλά αγνοείται από το νομοσχέδιο για την παιδεία Είναι αυτό που θα λείπει φέτος από το Λύκειο.

Την περίοδο 2013-14 όταν είχε επιχειρηθεί για πρώτη φορά η κατάργηση των καλλιτεχνικών μαθημάτων είχα γράψει ένα κείμενο για την  “Εικαστική παιδεία” με τον τίτλο: Σχέδια μέσα από το ασχεδίαστο μέλλον της παιδείας. Τώρα που η κατάργηση του σχεδίου και των τεχνών στη κορυφαία βαθμίδα της μέσης εκπαίδευσης δεν είναι πλέον με non paper αλλά τελειωτικό και σφραγισμένο με ΦΕΚ, αιφνιδιαστικά και χωρίς καθυστερήσεις για την εξασφάλιση της οποιασδήποτε συνταγματικότητας αυτής της κατάργησης τα σχέδια μας πρέπει να αλλάξουν. Τώρα τα σχέδια θα γίνονται πλέον σε χρόνο παρόντα και θα συνεχίσουν να γίνονται μέχρι το παρόν της Παιδείας μας να πάψει να είναι ασχεδίαστο και να δώσει σχέδιο σε μια Παιδεία με μέλλον. Μια Παιδεία με τις τέχνες, τις κοινωνικές επιστήμες και τη συμμετοχική δράση των μαθητών να είναι οι γραφίδες με τις οποίες θα σχεδιαστεί το μέλλον της  παιδείας.

*Εκπαιδευτικός