Η ανάγκη ενός νέου διεθνισμού: 100 χρόνια από την ίδρυση της Τρίτης Διεθνούς

Η Τρίτη Διεθνής ή Κομμουνιστική Διεθνής ή Κομιντέρν δεν έπεσε ξαφνικά από τον ουρανό, εξαιτίας μόνο της ρώσικης Οκτωβριανής Επανάστασης του 1917. Οι διεργασίες είχαν ξεκινήσει μετά τη χρεοκοπία της Β΄ Σοσιαλιστικής Διεθνούς, όταν τα πιο βασικά της τμήματα (Γερμανίας, Γαλλίας, Βελγίου) ουσιαστικά τάχθηκαν υπέρ του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου και της υπεράσπισης των εθνικών αστικών κρατών, ψηφίζοντας υπέρ των πολεμικών δαπανών. Δηλαδή, οι απαρχές της ίδρυσής της ήταν ο πόλεμος και οι δύο διασκέψεις των αντι-πολεμικών σοσιαλιστών, οι οποίες έγιναν στο Τσίμερβαλντ (Σεπτέμβρης 1915) και στο Κίενταλ (Απρίλης 1916) της Ελβετίας. Μάλιστα, σε άλλη συνδιάσκεψη, στη Στοκχόλμη, αποφασίστηκε η ίδρυση νέας Διεθνούς.

Κατόπιν, με τη νίκη της Οκτωβριανής Επανάστασης και την κρίση της Β΄ Διεθνούς, η προηγούμενη απόφαση έγινε πράξη, με τη σύγκλιση στη Μόσχα, του ιδρυτικού συνεδρίου της Τρίτης Διεθνούς, παρότι είχε πιο πολύ αναγνωριστικό χαρακτήρα. Εκεί αντιπροσωπεύτηκαν διάφορα κόμματα και ομάδες, όπως το Νορβηγικό Εργατικό Κόμμα, το Κ.Κ. Γερμανίας κ.ά., μέχρι και αναρχικές ή αναρχοσυνδικαλιστικές ομάδες Ιταλών, Γάλλων και Ισπανών. Μάλιστα, η μεγαλύτερη εργατική ομοσπονδία της Ισπανίας (CNT), η οποία ήταν υπό την επιρροή των αναρχοσυνδικαλιστών, αποφάσισε να γίνει μέλος της ιδρυθείσης Τρίτης Διεθνούς. Εκπρόσωποί της ήταν ο Αντρές Νιν και ο Πεστάνια. Επίσης, μεταξύ άλλων, είχαν προταθεί να συμμετέχουν οι Βιομηχανικοί Εργάτες του Κόσμου-IWW (Αμερικής, Αγγλίας, Αυστραλίας), καθώς και η Βιομηχανική Ένωση Εργαζομένων της Αμερικής.

Το γεγονός ότι συμμετείχαν πολλές αναρχικές ομάδες οφείλεται επιπλέον και στο περίφημο βιβλίο του Λένιν, «Κράτος και Επανάσταση», το οποίο γράφτηκε μεταξύ Αυγούστου-Σεπτεμβρίου 1917, και θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως το πιο αναρχικό του κείμενο. Το εν λόγω βιβλίο είχε διαμορφώσει, μαζί με την νίκη της εργατοαγροτικής επανάστασης, ένα ευνοϊκό κλίμα προς μια συμφιλίωση μεταξύ αναρχοσυνδικαλισμού και μαρξισμού.

Κατά πώς φαίνεται, ήταν ο επαναστατικός αναβρασμός όλη εκείνη την περίοδο, ιδιαίτερα μεταξύ 1918-20, που συνέβαλαν στον ενθουσιασμό και στη δημιουργία της Τρίτης Διεθνούς. Συγκεκριμένα, τον Ιανουάριο 1918 ξεσπά επανάσταση στη Φινλανδία, τον Οκτώβριο πέφτει η μοναρχία των Αψβούργων στην Αυστροουγγαρία, τον Νοέμβριο ξεσπά επανάσταση στη Γερμανία, ενώ μεταξύ Μαρτίου και Αυγούστου 1919 έχουμε την ολιγόμηνη σοβιετική δημοκρατία στην Ουγγαρία, και μεταξύ 1919-20 δημιουργούνται τα εργοστασιακά συμβούλια στο Τορίνο στην Ιταλία.

Σε αυτό το κλίμα έγινε το 1ο και 2ο Συνέδριο της Τρίτης Διεθνούς. Ειδικά στο δεύτερο Συνέδριο (19/7 έως 7/8/1920), τέθηκαν επί της ουσίας όλα τα ζητήματα της επαναστατικής διαδικασίας, της μεταβατικής περιόδου, του συνδικαλισμού, του ρόλου του κόμματος, το εθνικό ζήτημα κ.λπ., με μεγάλες διαφορές και αποκλίσεις μεταξύ των συμμετεχόντων. Ιδιαίτερα, στην οργάνωση κόμματος υπήρξε μεγάλη διαφωνία μεταξύ αναρχικών και μπολσεβίκων, όπως αυτή εκφράστηκε στην αντιπαράθεση μεταξύ Πεστάνια και Τρότσκι. Ο Πεστάνια έφερνε την εμπειρία μιας μεγάλης εργατικής αναρχοσυνδικαλιστικής οργάνωσης, της CNT, και γι’ αυτό υποβάθμιζε τη δημιουργία Κομμουνιστικού Κόμματος στην Ισπανία. Μάλιστα, αυτές οι διαφορές ήταν, μεταξύ άλλων, που ώθησαν τη CNT έξω από τις γραμμές της Τρίτης Διεθνούς το 1920.

Όμως, η προαναφερθείσα επαναστατική άνοδος δεν διήρκεσε. Η καταστολή των επαναστάσεων και εξεγέρσεων και η βαθμιαία σταθεροποίηση του καπιταλισμού άρχισαν να εξασθενούν την Γ΄ Κομμουνιστική Διεθνή (Κ.Δ.) προς όφελος της Β΄ Σοσιαλιστικής Διεθνούς. Παρά τη ζημιά που είχε υποστεί η Δεύτερη Διεθνής, άρχισε σταδιακά να ανακτά το κύρος και την υπεροχή της στην εργατική τάξη έναντι της Τρίτης. Γι’ αυτό στο τρίτο Συνέδριο της Κ.Δ. (Ιούνης 1921) και ιδιαίτερα στο τέταρτο (5/11 έως 15/12/1922) διατυπώνεται η θέση του Ενιαίου Εργατικού Μετώπου και το σύνθημα «προς τις μάζες», ενώ τίθεται το ζήτημα της συνεργασίας με τις άλλες δύο διεθνείς οργανώσεις (της Δεύτερης και της Δυόμιση  Διεθνούς).

Από το θάνατο του Λένιν και έπειτα τα συνέδρια της Κ.Δ. άρχισαν να γίνονται πιο αραιά. Η επικράτηση του σταλινισμού οδήγησε την Κ.Δ. σε όργανο συμφερόντων της Σοβιετικής Ένωσης, μέχρι που διαλύθηκε στις 15-5-1943 με απόφαση της Εκτελεστικής Επιτροπής της Κ.Δ. και όχι από συνέδριο.

Τα ερωτήματα που τίθενται είναι τα εξής: Έχουμε ανάγκη σήμερα από ένα νέο διεθνισμό; Τι είδους διεθνισμό; Γιατί δεν υπάρχει; Γιατί δεν γίνονται προσπάθειες και κινήσεις για μια νέα Διεθνή;

Βέβαια, παρότι έχουμε ανάγκη από ένα νέο διεθνισμό, εντούτοις πρακτικά δεν έχουμε σχεδόν τίποτα. Ούτε διεκδικητικό εργατικό κίνημα ούτε επαναστάσεις ούτε μαζικά επαναστατικά κόμματα ούτε μαζική Διεθνή ούτε αντίστοιχη κουλτούρα. Απεναντίας, έχουμε μια τεράστια διεθνοποίηση του κεφαλαίου, η οποία έχει επιφέρει μια στρατηγική ήττα στις δυνάμεις της εργασίας διεθνώς, οι οποίες κινούνται αντιστρόφως ανάλογα από την τάση του κεφαλαίου και γι’ αυτό έχουμε αύξηση του εθνικισμού. Και αυτό είναι το επίτευγμα του νεοφιλελευθερισμού: δεν κινδυνεύει από πουθενά, ενώ αντίθετα έχουμε κρίση της εργασίας.

Βέβαια, διεθνισμός δεν σημαίνει «εθνομηδενισμός», όπως διατείνονται οι αντίπαλοί του, καθώς τα έθνη-κράτη δεν καταργούνται επειδή κάποιοι το θέλουν. Διότι για να υπάρχει διεθνισμός, προϋποθέτει έθνη στα οποία η εργατική τάξη θα πρέπει να συσπειρωθεί σε μια νέα Διεθνή. Άρα, σημαίνει αντιπαράθεση με τους διαχωρισμούς, συσπείρωση σε ενιαίες εργατικές οργανώσεις, καλλιέργεια της δημοκρατικής αρχής της αυτοδιάθεσης και του αυτοπροσδιορισμού ως βασικής αρχής του διεθνισμού, η οποία βοηθά στην ειλικρινή προσέγγιση και ενότητα των εργαζομένων, και τέλος καλλιέργεια αντίστοιχης κουλτούρας.   

(*) Αναδημοσίευση από την Εφημερίδα των Συντακτών, 21-3-2019.