«Η τελευταία ζωή του συντρόφου Παντελή Πουλιόπουλου»

Ενώ το ήξερα από νεαρός (πρώτη έκδοση το 1986), δεν το είχα διαβάσει, επειδή θεωρούσα ότι είχα επαρκή γνώση για τον Πουλιόπουλο. Όμως, εδώ, επρόκειτο για κάτι διαφορετικό! Έμεινα έκπληκτος! Με είχε συνεπάρει αυτό το είδος μυθοπλασίας, πραγματικότητας, σουρεαλισμού, φιλοσοφικών στοχασμών, αστυνομικής μυθιστορηματικής πλοκής με πράκτορες, μπράβους, κρατικές παρακολουθήσεις, αεροπειρατείες κ.λπ., αλλά και ιστορικής αναδίφησης.

Τι με οδήγησε να γράψω αυτή την βιβλιοπαρουσίαση; Όλα τα παραπάνω, συν ότι εφέτος, 6 Ιούνη, είναι 80 χρόνια από την εκτέλεση του Π. Πουλιόπουλου, των τριών συντρόφων του και άλλων 102 κρατουμένων.

Η ιστορία του βιβλίου ξεκινά, γύρω στο 1985, με τον πάμπλουτο από τα γεννοφάσκια του Ελληνοαμερικάνο, Άλαν Ντιν, ο οποίος είναι εγγονός του Τζούλι Ντιν ή αλλιώς Οδυσσέα Ντινόπουλου, ιδρυτή μιας μεγάλης αυτοκρατορίας επιχειρήσεων σε όλο τον κόσμο, που αποτελείται από βιομηχανία προμήθειας πολεμικού υλικού παντός τύπου, αλυσίδα τραπεζών, και από εταιρεία παραγωγής κομπιούτερ και συναφών ηλεκτρονικών ειδών. Ο πρωταγωνιστής του βιβλίου, ο Άλαν, είναι 41 ετών, τελειόφοιτος πανεπιστημίου και διευθυντής, από τριάντα χρονών, ενός Οργανισμού Επεξεργασίας του Εθνικού Προγραμματισμού των ΗΠΑ. Ο παππούς του τον λατρεύει και γι’ αυτό ανέχεται τις τρελές καινοτομίες του εγγονού του, όπως ότι αφήνει ελεύθερο το ωράριο στις επιχειρήσεις που διευθύνει, ενώ προτρέπει το προσωπικό να ψηφίζει για τις παραγωγικές κατευθύνσεις.

Ο Άλαν μέσω μιας γυναικείας γνωριμίας, της Τζιν, έρχεται σε επαφή με υποσυνείδητες πλευρές του εαυτού του. Μέσω αναδρομικής ύπνωσης πηγαίνει σε μια προηγούμενη ζωή και βλέπει τον εαυτό του στη διάρκεια της Γερμανοϊταλικής Κατοχής. Εκεί βλέπει ένα απόσπασμα από Ιταλούς στρατιώτες να ετοιμάζονται να εκτελέσουν πολλούς κρατούμενους. Αρχίζει να τους μιλά στα Ιταλικά και να τους λέει ότι είναι ταξικά αδέλφια και πως ο φασισμός και ο ιμπεριαλισμός τους διχάζει. Οι στρατιώτες δεν πυροβολούν. Ο αξιωματικός πατάει την σκανδάλη και τον εκτελεί. Ένα ποτάμι αίμα τρέχει από το μέτωπο του σκοτωμένου. Ο Άλαν πνίγεται. Αισθάνεται να βγαίνει από το σώμα του σκοτωμένου. Το περίεργο είναι ότι έκτοτε έχει κι άλλα τέτοια επαναλαμβανόμενα ονειρικά βιώματα. Τι είναι αυτό που του συμβαίνει; Μετενσάρκωση ή η ανάσταση του άλλου; Μήπως είναι μια διάσταση του εαυτού του ή είναι μια διάσταση εκείνου, του άλλου; Και ποιος είναι αυτός ο άλλος, που έχει εισβάλει τόσο έντονα;

Έτσι, αποφασίζει να πάει στην Ελλάδα για να ψάξει και να μάθει ποιος ήταν εκείνος ο άνθρωπος που είχε το θάρρος να βγει μπροστά από το εκτελεστικό απόσπασμα, να μιλήσει στους εκτελεστές του, εκείνοι να υπακούσουν, και τελικά να τον πυροβολήσει ο αξιωματικός. Φτάνει στην Ελλάδα, αρχίζει να γνωρίζει τον τόπο, αγοράζει βιβλία, μπας και βρει κάπου το θέμα που τον απασχολεί, αλλά και το πρόσωπο εκείνου. Τυχαία μπλέκεται σε μια διαδήλωση, και ω του θαύματος, κατά τη διάρκεια της συμπλοκής με τις αστυνομικές δυνάμεις, πέφτει ένα βιβλίο μιας νεαρής διαδηλώτριας, στο οποίο βλέπει στο εξώφυλλο «εκείνον»: Παντελής Πουλιόπουλος. Είχε πλέον φανεί το δέντρο μπροστά από το δάσος!

Ψάχνοντας σε βιβλιοπωλεία να βρει το βιβλίο του Π. Πουλιόπουλου, μαθαίνει ότι ήταν ένας κομμουνιστής ηγέτης που εκτελέστηκε από τους Ιταλούς, το 1943. Σοκαριστική αποκάλυψη! Τι δουλειά είχε αυτός, ο Άλαν Ντιν, ένας πάμπλουτος, με ένα κομμουνιστή ηγέτη;

Με τα πολλά βρίσκει το βιβλίο και τον απορροφά! Και όσο μάθαινε για εκείνον, τόσο εξοικειωνόταν μαζί του, τόσο τον αγαπούσε περισσότερο, παθιαζόταν, βυθιζόταν. Συγκλονισμένος έμαθε ότι ήταν δικηγόρος και ηγέτης του κινήματος των Παλαιών Πολεμιστών, και πως σε ηλικία 24 χρόνων έγινε γενικός γραμματέας του μετονομαζόμενου ΣΕΚΕ σε ΚΚΕ, το 1924. Μάλιστα, ήταν ο πρώτος γραμματέας του ΚΚΕ. Είχε αρχίσει να συντάσσεται με τον Τρότσκι και διαγράφηκε το 1927. Όταν ήταν φαντάρος στο μέτωπο της Μικράς Ασίας, πρωτοστάτησε να φτιαχτούν επιτροπές φαντάρων που προπαγάνδιζαν ενάντια στον ιμπεριαλιστικό πόλεμο. Ο Π. Πουλιόπουλος ήταν ένας από τους κορυφαίους μιας μεγάλης γενιάς αγωνιστών διανοουμένων του Μεσοπολέμου. Είχε γράψει αρκετά θεωρητικά άρθρα και βιβλία, είχε μια πλούσια πολιτική δράση, ήξερε πολλές ξένες γλώσσες, διάβαζε τους κλασικούς του μαρξισμού στο πρωτότυπο, έκανε πολλές μεταφράσεις και έτσι ήταν σε θέση να παρακολουθεί και να γνωρίζει τις συζητήσεις και τις διαφωνίες στο εσωτερικό όχι μόνο του κομμουνιστικού κινήματος, αλλά και των άλλων ρευμάτων της Αριστεράς διεθνώς. Ο Π. Πουλιόπουλος ήταν μια ολοκληρωμένη επαναστατική προσωπικότητα, αφού σε όλη του τη ζωή αμφισβήτησε την κατεστημένη τάξη όχι μόνο του αστικού κράτους, αλλά και της σταλινικής γραφειοκρατίας που επικράτησε στην πρώην ΕΣΣΔ. Μάλιστα, η αμφισβήτηση αυτή είχε πρακτικά αποτελέσματα, επειδή ο ίδιος αναδείχτηκε σε κορυφαίο ηγέτη της Αριστερής Αντιπολίτευσης στην χώρα και γι’ αυτό, δικαίως, έχει χαρακτηριστεί ως ο θεμελιωτής του επαναστατικού μαρξισμού στην Ελλάδα. (Περισσότερα για τον Πουλιόπουλο εδώ: https://rproject.gr/article/pantelis-poyliopoylos-enas-pragmatikos-aristeros-igetis)

Ήταν μια ανεπανάληπτη φυσιογνωμία επαναστατικότητας και εντιμότητας. Ένας εραστής της φιλοσοφίας της αλλαγής, της ροής, του ποιοτικού άλματος, πολέμιος του στατικού, του παθητικού, του θωρακισμένου, εραστής της διαρκούς επανάστασης.

Όμως, αυτό που αναφερόταν εδώ, σ’ αυτές τις σελίδες που διάβαζε ο Άλαν, δηλαδή για ταξικό μίσος, αυτό δεν το ένιωθε, δεν το καταλάβαινε. Και πως θα μπορούσε άλλωστε! Αυτό που ήξερε ήταν πως ήθελε να μάθει όσο γίνεται περισσότερα για τον Πουλιόπουλο, να πάει στα μέρη που είχε ζήσει, εκεί που είχε φυλακιστεί από την δικτατορία του Μεταξά, εκεί που εκτελέστηκε, και να κάνει τα πάντα για την αποκατάστασή του. Και τα έκανε και τα φαντάστηκε όλα! Ο Άλαν άρχισε να μαθαίνει και για τη Ρώσικη επανάσταση και την εκτροπή της. Διαπίστωνε πως αν ζούσε ο Λένιν πιθανόν η ιστορία να ήταν διαφορετική σήμερα! Θα είχε διαμορφωθεί αλλιώς ο σοσιαλισμός και η νέα τεχνολογική επανάσταση θα είχε γίνει υπό τη σκέπη του αγαθού οράματος του κομμουνισμού.

Επισκέπτεται τον τόπο εκτέλεσής του, το Κούρνοβο, και ξανά βιώνει την εκτέλεσή του. Έρχεται σε επαφή με ανθρώπους που γνώρισαν τον Πουλιόπουλο για να μάθει όσα περισσότερα μπορεί σχετικά μ’ αυτόν. Βιώνει πρωτόγνωρες μεταφυσικές καταστάσεις μαζί του. Εμπλέκεται, μέσω κάποιων γνωριμιών με εργάτες, σε απεργία στα ναυπηγεία και καταλαβαίνει τι σημαίνει φτώχεια, εκμετάλλευση και ταξική πάλη, τι σημαίνει να είσαι από την απέναντι πλευρά! Εκεί γνώρισε και κάποιους τροτσκιστές. Γνώρισε κι ένα παλιό τροτσκιστή, που ήταν μαζί με τον Παντελή και άρχισε να τον ρωτάει για να μάθει ακόμη περισσότερα. Γνώρισε, όμως, και έναν άλλο ηλικιωμένο, που την εποχή του Μεσοπολέμου ήταν αντίπαλος του Πουλιόπουλου, και μαθαίνει και από αυτόν.

Τα πράγματα αρχίζουν να ξεκαθαρίζουν. Ο Παντελής ήταν ένα πρότυπο, ένα αρχέτυπο γι’ αυτόν, ένας μύθος! Έζησε ηρωικά, με αξιοπρέπεια, πέθανε ηρωικά! «Ίσως η αξιοπρέπεια ήταν ίδιον της εποχής του. Τώρα είναι και λίγο φτιαχτά τα πράγματα». Η ανθρωπότητα είχε εισχωρήσει και ασκείτο στη βαρβαρότητα. Η μάζα της εργατικής τάξης φαινόταν ράθυμη και απρόθυμη να κινητοποιηθεί, αφού ο καταναλωτισμός την έριχνε σε μια χειμερία νάρκη.

Ο Άλαν έδινε μάχη για τον πραγματικό εαυτό του. Τελικά, ποιος πραγματικά ήταν; Αυτό που σίγουρα γινόταν ήταν ότι διένυε τον δρόμο με τον διπλό εαυτό του, τον Παντελή Πουλιόπουλο, από τις πιο αγνές μορφές του επαναστατικού κινήματος, με το περιεχόμενο μιας ζωής που θ’ άξιζε να την μάθει όλος ο κόσμος. Αντιθέτως, ο Άλαν, πέθανε με περίεργο και τραγικό τρόπο, αφήνοντάς μας, ο Ρασούλης, μια γλυκόπικρη γεύση από την τελευταία ζωή του συντρόφου Παντελή Πουλιόπουλου…

(*) Το εν λόγω κείμενο είναι αναδημοσίευση από την ηλεκτρονική έκδοση της Εφημερίδας των Συντακτών, 6-6-2023.