Αυτόν τον ευφάνταστο τίτλο έχει η Έκθεση Ζωγραφικής, της Γεωργίας Συριοπούλου (επιμέλεια: Θεόφιλος Τραμπούλης), η οποία πραγματοποιείται στην αίθουσα του φιλόξενου καφέ MatchPoint (Αινιάνος 1 και Πατησίων, από 2-13 Απρίλη).
Με το που είδα τον τίτλο, «ΚΕΝΑΚΑΙΝΕΡΑ», το πρώτο που μου θύμισε ήταν τις αρχαιοελληνικές επιγραφές, οι οποίες είναι με κολλητά και κεφαλαία γράμματα. Εδώ, πρόκειται για ζωγραφικά έργα, τα οποία έχουν δημιουργηθεί την τελευταία διετία, δηλαδή την περίοδο της πανδημίας, και δείχνουν κυρίως πρόσωπα, αλλά και σώματα. Πρόσωπα σκυθρωπά, σκυφτά, ταλαιπωρημένα, με ελαφρά κλίση προς τα δεξιά, και με κλειστά μάτια, «που οι συγκλίσεις τους έχουν ισχυρές αγιογραφικές αναμνήσεις», όπως επισημαίνει ο επιμελητής της Έκθεσης. Σάμπως, αυτή δεν είναι η εποχή μας; Μια εποχή δυστοπική. Ίσως, γι’ αυτούς τους λόγους δεν υπάρχουν τίτλοι στους πίνακες. Ίσως, γι’ αυτό στα ζωγραφικά έργα της Συριοπούλου κυριαρχεί το στοιχείο του μαύρου χρώματος, που συνήθως παρεμβάλλεται ανάμεσα και γύρω από τα πρόσωπα ως Κενό-φόντο. Ενίοτε, υπάρχει το άσπρο, το κόκκινο, το θαλασσί.
Κενά Και Νερά, λοιπόν!
Όμως, ποια είναι τα κενά; Είναι τα κενά μέσα μας; Είναι αυτά που νιώθουμε, έντονα, σε ορισμένες πολύ κρίσιμες φάσεις της ζωής μας και αισθανόμαστε σαν να είμαστε άδειοι; Είναι οι συναισθηματικές μας ανάγκες; Είναι τα σκοτεινά σημεία, του εσωτερικού μας λαβύρινθου;
Ποιος είναι «ο χώρος πίσω από το κενό;». Και είναι, άραγε, κάτι που πρέπει να εξορκίσουμε το Κενό; Όχι, βέβαια! Αρκεί να το νιώσουμε, να το αφουγκραστούμε, να μην το εμποδίσουμε να υπάρξει, να το συναντήσουμε, να το επεξεργαστούμε. Διότι, δεν είναι τίποτε άλλο από τη διαχείριση των συναισθημάτων μας, η συνάντηση με τις ματαιώσεις και τα φαντάσματά μας, και η προσπάθεια συμφιλίωσης μαζί τους. Στα φιλοσοφικά συστήματα της Ανατολής, η ζωή εξελίσσεται σε κύκλους, όπου στο τέλος κάθε κύκλου και στο άνοιγμα ενός νέου αφήνεται ένα Κενό. Είναι το διάστημα αναδίφησης εκείνου που υπήρξε, προτού αρχίσει ένας καινούργιος κύκλος. Στην καθημερινότητά μας, αυτό το κενό διάστημα είναι ο ύπνος, όπου το σώμα και το πνεύμα έχουν ανάγκη ξεκούρασης, ανάπλασης και επαναφόρτισης. Γι’ αυτό χρειάζεται να μάθουμε να τιμάμε τα Κενά.
Και, πως καλύπτονται τα κενά; Συνήθως με αρμούς. Αλλά, οι αρμοί θέλουν την φροντίδα του Νερού. Και, ποιος ο ρόλος του νερού; Το νερό ρέει, συμπαρασύρει, καθαρίζει, γεμίζει τα Κενά, ακόμη και τα πλημμυρίζει, υπερχειλίζει τις όχθες, αλλάζει την τοπολογία και τα σχήματα.
«Τα πάντα ρει» (καθετί ρέει), έλεγε ο Ηράκλειτος. Και εξηγούσε πως δεν μπορείς να μπεις δύο φορές στο ίδιο ποτάμι. Τι σημαίνει αυτό; Πως στο ίδιο ποτάμι μπαίνουμε και δεν μπαίνουμε. Διότι, ενώ η εμφάνιση του ποταμού φαίνεται ίδια, εντούτοις το περιεχόμενο έχει αλλάξει. Το Νερό ρέει συνεχώς, διαβρώνει, οι όχθες αλλάζουν, κάποιες φορές υπερχειλίζουν. Η υπερχείλιση είναι η εκτροπή, η έκρηξη, ενίοτε η φθορά και η καταστροφή, έως ότου επέλθει μια νέα ροή κ.ό.κ. Έτσι, είναι και η ζωή. Λόγω των συνεχών αλλαγών, υπερχειλίζει και παρασύρει τις όχθες που η ίδια έφτιαξε για τον εαυτό της. Όταν, λοιπόν, ο Ηράκλειτος λέει ότι δεν μπορείς να μπεις στο ίδιο ποτάμι δύο φορές, δεν εννοεί, μόνο, ότι την στιγμή που πας να μπεις δεύτερη φορά, τα Νερά έχουν κυλήσει, αλλά εννοεί επίσης ότι και εσύ είσαι και δεν είσαι ο ίδιος. Επιφανειακά, μόνο, μπορεί να είσαι ο ίδιος. Δεν άλλαξε μόνο το ποτάμι, αλλά και εσύ. Αυτό είναι το βαθύτερο νόημα του Ηράκλειτου ότι τα πάντα ρέουν όπως το Νερό, πως τα πάντα κινούνται, αλλάζουν και τίποτα δεν είναι στατικό.
Άρα, μήπως χρειάζεται να είμαστε σαν το Νερό; Δηλαδή, ρευστοί, ευέλικτοι, να αλλάζουμε, να ξεπερνάμε τα εμπόδια και να καθάρουμε τα σκοτεινά μας σημεία;
Ίσως, και, προς αυτό να θέλει να μας προτρέψει ο τίτλος της Έκθεσης. Τουλάχιστον, εγώ, έτσι το ερμηνεύω… Εξάλλου, αυτός είναι ο σκοπός της τέχνης. Όταν φεύγει από τον/την δημιουργό του/της, να μπορεί να παράγει διαφορετικές ερμηνείες στους ακροατές, και να μας φέρνει σε επαφή με εσωτερικές, δικές μας, διεργασίες εκείνης της στιγμής.
Κενά Και Νερά, λοιπόν! Όχι, με την έννοια της αιτιοκρατίας ή της Αριστοτελικής λογικής ότι η φύση απεχθάνεται τα Κενά, αλλά με την έννοια τόσο του αστάθμητου όσο και του συνδυασμού, που επιτρέπει την διεργασία, την ελευθερία (ή δυσκολία) απόδοσης των διαφόρων μορφών και κινήσεων, την παρέκκλιση από «το αίτημα της σωστής απόδοσης του χώρου [που] είναι ένα κατεξοχήν αίτημα της εξουσίας», όπως λέει η ζωγράφος.
Θαρρώ πως ο τίτλος της Έκθεσης, της Συριοπούλου, μας δίνει τροφή για περαιτέρω σκέψεις. Ως παράδειγμα αναφέρω τη σχέση μεταξύ Κενού-Νερού. Όπως φαίνεται, παρεμβάλλεται ο σύνδεσμος «Και». Δεν βρίσκονται σε αντιπαράθεση το Κενό με το Νερό, αλλιώς θα υπήρχε το «είτε». Αντίθετα, το «Και» συνδέει το Κενό με το Νερό. Το κενό ως κάτι άπιαστο, αψηλάφητο, απεριόριστο, που όμως επιτρέπει διεργασίες μέσω της αγωγιμότητάς του, στην προκειμένη περίπτωση την ροή του Νερού. Η έννοια του Νερού είναι μεταφορική. «Το νερό και τα υγρά σκάβουν το χώμα, σκάβουν την πέτρα, σκάβουν το σώμα, διανοίγουν οπές, εκλύονται από πόρους και καθιστούν το αντικείμενο, που ήταν ως εκείνη την ώρα κλειστό, διαπερατό και άρα για τη Γεωργία [Συριοπούλου] αισθητό», όπως επισημαίνει ο επιμελητής στο Ενημερωτικό Σημείωμα της Έκθεσης.
Ροή-κίνηση-ρευστότητα-διάβρωση-φθορά-αναδιαμόρφωση κ.ό.κ., είναι ο κύκλος της ζωής. Κενά Και Νερά, λοιπόν!
*Η φωτογραφία προέρχεται από πίνακα της Γεωργίας Συριοπούλου, ο οποίος βρίσκεται, μεταξύ άλλων, στην Έκθεση.
