Ο ρατσισμός στην εποχή της "αχρωματοψίας"

«O Τζάρβιους Κότον δεν μπορεί να ψηφίσει. Όπως ο πατέρας του, ο παππούς του, ο προπάππους και ο προπροπάππους του δεν δικαιούται να συμμετέχει στην εκλογική δημοκρατία μας… Ο προπροπάππους του Κότον δεν μπορούσε να ψηφίσει ως σκλάβος. Ο προπάππους του ξυλοκοπήθηκε μέχρι θανάτου από την Κου-Κλουξ-Κλαν επειδή επιχείρησε να ψηφίσει. Ο παππούς του δεν μπόρεσε να ψηφίσει επειδή τον τρομοκράτησε η Κλαν. Ο πατέρας του απαγορεύτηκε να ψηφίσει λόγω της φορολογικής ενημερότητας και των τεστ αλφαβητισμού. Σήμερα, ο Τζάρβιους Κότον δεν μπορεί να ψηφίσει επειδή, όπως και πολλοί άλλοι μαύροι στις ΗΠΑ, έχει στιγματιστεί ως καταδικασμένος και είναι έξω με αναστολή».

Μισέλ Αλεξάντερ, "Ο Νέος Τζιμ Κρόου"

Το μαύρο κίνημα της δεκαετίας του ’60 εμφανίστηκε ως αντίδραση στην «ανάπηρη ελευθερία» που προέκυψε στα χρόνια μετά την «Χειραφέτηση» και το τέλος της δουλοκτησίας.

Στον αμερικάνικο Νότο, το Κίνημα για τα Πολιτικά Δικαιώματα, γκρέμισε τη ρατσιστική νομοθεσία «Τζιμ Κρόου». Στις «φιλελεύθερες» Πολιτείες του Βορρά, οι μαύρες εξεγέρσεις στις πόλεις και το κίνημα της Μαύρης Δύναμης ανέδειξαν την κοινωνική-οικονομική ανισότητα κι επέβαλαν μεγάλες κατακτήσεις. Στο κλίμα του γενικευμένου ριζοσπαστισμού της εποχής, αυτοί οι αγώνες πέτυχαν και ιδεολογικές νίκες -η συνθήκη της ανισότητας θεωρούταν ακλόνητη «φυσική τάξη πραγμάτων» μέχρι την εκρηκτική ανάπτυξη των αγώνων της εποχής.

Η αμερικανική άρχουσα τάξη μπορούσε να ζήσει με το πρώτο σκέλος, την ύπαρξη νομικής ισότητας, αλλά καθώς περνούσε στην αντεπίθεση μετά την υποχώρηση των μεγάλων αγώνων, βάλθηκε να αντιστρέψει το δεύτερο σκέλος, τις κοινωνικές κατακτήσεις του μαύρου πληθυσμού. Για να το πετύχει αυτό, χρειάστηκε να αντεπιτεθεί και στο τρίτο -να αντιστρέψει ή στρεβλώσει την άνοδο του αντιρατσιστικού αισθήματος.

Καταρχήν ανέχτηκε ή κι ενθάρρυνε ένα νέο κύμα «λευκής αντίδρασης» στο Νότο. Επί Νίξον έγινε διαβόητος ο όρος «Νότια στρατηγική», που περιέγραφε τη συνειδητή προσπάθεια του Ρεπουμπλικανικού Κόμματος να διεκδικεί την εκλογική νίκη, κερδίζοντας τις νότιες Πολιτείες από τους Δημοκρατικούς, με μια ρητορική που «έκλεινε το μάτι» στα ρατσιστικά αντανακλαστικά. Η επακόλουθη «ριγκανική αντεπανάσταση» δεν αφορούσε μόνο το νεοφιλελευθερισμό, αλλά έχτιζε ένα ιδεολογικό ρεύμα κοινωνικής στήριξης στη Δεξιά πάνω σε μια γενικευμένη συντηρητική στροφή -με την έμμεση στοχοποίηση του μαύρου πληθυσμού στην αιχμή του δόρατος.

Οι εποχές είχαν αλλάξει και η μέθοδος έπρεπε να προσαρμοστεί. Υποτίθεται ότι οι ΗΠΑ είχαν βγει από το «σκοτεινό παρελθόν» των διακρίσεων με βάση το χρώμα του δέρματος. Τα νέα στερεότυπα ήταν κοινωνικά-πολιτισμικά. Το «πρόβλημα» πλέον δεν ήταν ότι είναι μαύροι, αλλά ότι είναι τεμπέληδες, παραβατικοί, ανεύθυνοι. Όλα τα προβλήματα των φτωχογειτονιών αποδόθηκαν στην «κουλτούρα του γκέτο».

Ο νέος όχι-τόσο-καλυμμένος ρατσισμός αξιοποιούσε συνειδητά το μύθο της «αχρωματοψίας» και της «μεταφυλετικής Αμερικής». Αφενός για να εμφανίζεται «αθώος ρατσισμού». Αφετέρου, για να επιτεθεί σε κάθε μαύρη διεκδίκηση ως «υπερβολική». Το σημερινό «All Lives Matter» ως τάχα απάντηση στο «Black Lives Matter» είναι η επιτομή αυτής της λογικής της «αχρωματοψίας». Αρνούμαστε ότι υπάρχει πλέον φυλετικό ζήτημα και έτσι καταγγέλουμε όποιον δείχνει ότι συνεχίζει να υπάρχει ως ύποπτο για «υποκίνηση φυλετικού διχασμού»!

Μια ενδιαφέρουσα πτυχή του νέου ρατσισμού, είναι ότι η κοινωνική-πολιτική ανέλιξη μιας μαύρης μειοψηφίας είναι συστατικό του συμπλήρωμα (ο ίδιος Νίξον της «Νότιας Στρατηγικής» εισηγούταν και έναν «Μαύρο Καπιταλισμό»). Αυτή ενισχύει το μύθο της «μεταφυλετικότητας» και μαζί αυτόν της ευθύνης των ίδιων των μαύρων για τα βάσανά τους: από τη στιγμή που «αυτός ο μαύρος δούλεψε σκληρά και τα κατάφερε, οι πόρτες είναι ανοιχτές για όλους -απλά δεν προσπαθούν σκληρά να τις περάσουν».

Με άλλα λόγια, ο νέος ρατσισμός είναι απολύτως προσαρμοσμένος στα ευρύτερα ιδεολογήματα του νεοφιλελευθερισμού. Άλλωστε επιστρατεύτηκε για να τον υποστηρίξει. Το ξήλωμα των κοινωνικών προγραμμάτων, υποστηρίχτηκε ιδεολογικά με την επίθεση στο στερεότυπο του «μαύρου τεμπέλη που ζει από τους φόρους του εργαζόμενου λευκού». Η υποβάθμιση των σχολείων ξεκίνησε από τις μαύρες γειτονιές -όπου οι μαθητές είναι τάχα «ανεπίδεκτοι μάθησης». 

Όλα αυτά αποτυπώνουν την διασταύρωση φυλής και τάξης. Αλλά για να οργανωθούν αυτές οι ιδεολογικές και υλικές-οικονομικές επιθέσεις, χρειάστηκε να αναδιοργανωθεί ο μηχανισμός της καταπίεσης των μαύρων -διαιωνίζοντας ένα καυτό «φυλετικό ζήτημα» που δεν αντιμετωπίζεται ως απλά «ταξικό». Το πολιτικό σύστημα και το κράτος στις ΗΠΑ οργανώνουν συστηματικά την καταπίεση του μαύρου πληθυσμού συγκεκριμένα. Υπάρχουν πιο «σιωπηλές» πτυχές, όπως η ντεφάκτο στέρηση εκλογικών δικαιωμάτων σε μια σειρά Πολιτείες (προβάλλοντας νομιμοφανώς διάφορα προσκόμματα, από το αξιόχρεο του Αφροαμερικανού ψηφοφόρου έως τη φορολογική του ενημερότητα και το κεφαλικό κόστος των 80 δολαρίων στην εγγραφή στους εκλογικούς καταλόγους). Υπάρχουν οι «κραυγαλέες» πτυχές, όπως οι συστηματικές αστυνομικές δολοφονίες στους δρόμους -που είναι όμως συνέπεια της λειτουργίας ενός ολόκληρου αστυνομικο-δικαστικού-σωφρονιστικού «συμπλέγματος».

Αυτό το τελευταίο, αποκαλεί η Μισέλ Αλεξάντερ «Νέο Τζιμ Κρόου» στο σχετικό βιβλίο της, που έγινε «ευαγγέλιο» για μια σειρά νέων μαύρων και αντιρατσιστών ακτιβιστών.

Το σύστημα «μαζικών φυλακίσεων» (οι ΗΠΑ είναι πρωταθλήτριες σε αριθμό κρατουμένων) στρέφεται δυσανάλογα εις βάρος των μαύρων. Οι περισσότερες φυλακίσεις αφορούν μικρή παραβατικότητα. Σε αυτό το φόντο πρέπει να δει κανείς τον διαβόητο «Πόλεμο Κατά των Ναρκωτικών», που υπήρξε στην πράξη πόλεμος κατά των μαύρων κοινοτήτων, με αστυνομικά σώματα να συμπεριφέρονται ως στρατός κατοχής στα γκέτο. Είναι ένας πόλεμος που δεν στοχοποίησε ποτέ τις μαζικές ροές και τους διαδρόμους των τεράστιων ποσοτήτων σκληρών ουσιών, αλλά εξαπέλυσε κυνηγητό στη μικροκατοχή μαλακών ουσιών, με προνομιακό πεδίο δράσης τις μαύρες κοινότητες -παρότι η χρήση ναρκωτικών είναι εξίσου ή και περισσότερο διαδεδομένη στο λευκό πληθυσμό. Κάποιες Πολιτείες πήγαν ακόμα μακρύτερα, θεσμίζοντας αδικήματα όπως η «άσκοπη περιπλάνηση με στόχο την διάπραξη εγκλήματος σχετικού με τη νομοθεσία περί ναρκωτικών»! Σε ελεύθερη μετάφραση, έδινε το δικαίωμα σε κάθε μπάτσο να υποθέσει ότι «αυτός ο αράπης γυρνάει στο πάρκο γιατί ψάχνει να αγοράσει».

Υπάρχουν δύο ιδιαίτερες πτυχές που αφορούν το σύστημα μαζικών φυλακίσεων στις ΗΠΑ, που φωτίζουν την πραγματική λειτουργία του: Η πρώτη αφορά την αποστέρηση των πολιτικών δικαιωμάτων σε όσους έχουν ποινικό μητρώο. Είναι νόμιμη η άρνηση απασχόλησης σε πρώην καταδικασμένους, όπως και η άρνηση πρόσβασης σε δημόσια κατοικία, φοιτητικά δάνεια, υποτροφίες, κουπόνια τροφίμων –όπως και η αποστέρηση του δικαιώματος ψήφου.

Η δεύτερη αφορά την αναγκαστική εργασία. Ένα σύμπλεγμα ιδιωτικών φυλακών αποτελεί τον τρίτο μεγαλύτερο εργοδότη στις ΗΠΑ! Τα «ιδρύματα», όπως και οι μεγάλες εταιρίες που συνεργάζονται μαζί τους βγάζουν τεράστια κέρδη από την (οριακά απλήρωτη) εργασία των φυλακισμένων. Για να υπογραμμιστεί η τραγική ειρωνεία της ιστορίας, πολλές από αυτές τις φυλακές έχουν ανεγερθεί εκεί όπου βρίσκονταν παλιά φυτείες. Στα ίδια χωράφια, άνθρωποι μαύρου χρώματος, χωρίς πολιτικά δικαιώματα, εργάζονται αλυσοδεμένοι, με αντίτιμο μόνο την τροφή τους κι έναν ένοπλο έφιππο να τους ελέγχει.

Η διαιώνιση κι ενίσχυση αυτής της πολιτικής υπογραμμίζει ότι είναι μια συστημική διακομματική επιλογή που ξεπερνά όσα γράψαμε παραπάνω για τους Ρεπουμπλικάνους. Ο Κλίντον υπερθεμάτισε στον «πόλεμο κατά των ναρκωτικών», με τον Τζο Μπάιντεν να περνάει τότε έναν νέο «ποινικό νόμο» που παρότι εμφανιζόταν «άχρωμος», μεταφράστηκε σε κλιμάκωση των μαζικών φυλακίσεων μαύρων. Η εκλογή Ομπάμα υπήρξε η κορυφαία στιγμή «μαύρης ανέλιξης» που τάχα αποδείκνυε την «μεταφυλετική εποχή». Δεν πρέπει να υποτιμηθεί η σημασία της: Μαύρος πρόεδρος στις ΗΠΑ υπήρξε κάτι αδιανόητο για δεκαετίες ή και αιώνες. Αλλά η κορυφαία στιγμή υπήρξε και η οριστική ματαίωση αυτής της ψευδαίσθησης. Το «black faces in high-places» (μαύρα πρόσωπα σε θέσεις εξουσίας) απέτυχε παταγωδώς ως στρατηγική βελτίωσης της ζωής της μαύρης πλειοψηφίας. Διόλου τυχαία, στα χρόνια της προεδρίας του ξέσπασε το Black Lives Matter.

Φτάνουμε έτσι στο 2020 και τη μεγάλη αντιρατσιστική εξέγερση, που αποτελεί μια ακόμα έφοδο στον αδιάκοπο αγώνα αιώνων. Πριν τον Εμφύλιο Πόλεμο, ο Φρέντερικ Ντάγκλας αναρωτιόταν «Τι είναι για τον σκλάβο η 4η Ιούλη;». Μεσολάβησαν μεγάλες ανατροπές, προχωρήματα, νίκες αλλά και πικρές ήττες. Και το ερώτημα παραμένει. Ένας μαύρος διαδηλωτής πρόσφατα έπιασε το ίδιο νήμα: «Η Διακήρυξη της Ανεξαρτησίας αναφέρει ως αναφαίρετα δικαιώματα όλων των ανθρώπων τη ζωή, την ελευθερία και την επιδίωξη της ευτυχίας. Ακόμα αγωνιζόμαστε για το γαμημένο το πρώτο σκέλος -τη ζωή. Αλλά είμαστε στους δρόμους για να κατακτήσουμε και τα άλλα δύο».

*Αναδημοσίευση από την Εργατική Αριστερά