Σκέψεις για το ρυπογόνο ατύχημα στο Σαρωνικό από έναν εργαζόμενο στη θαλάσσια έρευνα

Εύλογα ερωτήματα μένουν ακόμα αναπάντητα σχετικά με το τραγικό συμβάν ενώ η κινητοποίηση του κρατικού μηχανισμού για την αντιμετώπιση του ατυχήματος ήταν επιεικώς ανεπαρκής. Υπήρξε δεδομένη υποβάθμιση του γεγονότος από πλευράς κυβέρνησης που είχε ως συνέπεια τις σοβαρές καθυστερήσεις στον περιορισμό της εξάπλωσης. Επιπλέον δεν αξιοποιήθηκαν τα συστήματα πρόγνωσης της εξάπλωσης της ρύπανσης καθώς ζητήθηκαν από τον αρμόδιο ερευνητικό φορέα, το Ελληνικό Κέντρο Θαλασσίων Ερευνών, μόλις το πρωί της Τετάρτης στις 14/9. Ήδη όμως, από την Τρίτη 13/9 η εικόνα της κατάστασης όπως μεταφερόταν από τους εργαζόμενους του ΕΛΚΕΘΕ στον Αγ. Κοσμά ήταν πραγματικά αποκαρδιωτική. Τις επόμενες μέρες, η ρύπανση είχε κάνει την εμφάνισή της στις παραλίες της Γλυφάδας, Βούλας, Βουλιαγμένης, Βάρκιζας φτάνοντας μάλιστα μέχρι τη Σαρωνίδα! Το γεγονός της εξάπλωσης των πετρελαιοειδών προς τα νότια πυροδότησε εκ νέου τη συζήτηση καθώς πλέον κινδύνευε η Αθηναϊκή Ριβιέρα και όχι οι φτωχές συνοικίες της Σαλαμίνας και του Περάματος που ούτως η άλλως είχαν αφεθεί στην τύχη τους με ανυπολόγιστες συνέπειες για το θαλάσσιό τους περιβάλλον. Αυτή τη φορά τη σκυτάλη πήραν και φωνές «υπεράσπισης» της ιδιωτικής πρωτοβουλίας. Τέτοια περίπτωση είναι κι ο δήμαρχος Βούλας που κατέφυγε σε ιδιωτικές εταιρίες μετρήσεων καθώς ισχυρίστηκε πως το ΕΛΚΕΘΕ αρνήθηκε αίτημά του για δειγματοληψίες λόγω Σαββατοκύριακου γεγονός που ουδέποτε έγινε! Στην επίμαχη εκπομπή γνωστού καναλιού μάλιστα, ο δήμαρχος σε πλήρη συμφωνία με τους δημοσιογράφους καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι «…Το ΕΛΚΕΘΕ είναι ένα πολύ υψηλού κύρους Κέντρο με βαθιά γνώση αλλά… δυστυχώς είναι Δημόσιο, αυτό είναι το πρόβλημα…». Μέσα σε όλα αυτά ήρθε κι η τραγελαφική είδηση ότι έως και το πλοίο που στάλθηκε για να κάνει την απάντληση καυσίμων από την βυθισμένη Αγία Ζώνη-ΙΙ, βρέθηκε να κάνει λαθρεμπορία καυσίμων! Έτσι η καταστροφή στο Σαρωνικό έφερε στην επιφάνεια, εκτός της οικολογικής καταστροφής, την πίσσα της Ελληνικής ναυσιπλοΐας που στο όνομα της εφήμερης κερδοφορίας δεν διστάζει να θυσιάσει περιβάλλον και ανθρώπινες ζωές έχοντας μάλιστα τις ευλογίες των εκάστοτε κυβερνήσεων. 

Κι ενώ η δημόσια συζήτηση συνεχίζεται γύρω από τέτοια πλαίσια, λίγος λόγος γίνεται για την πραγματική καταστροφή αλλά και τους μελλοντικούς κινδύνους. Μπορεί οι διαστάσεις του «ατυχήματος» να ήταν αρκετά μεγαλύτερες από αυτές που παρουσιάστηκαν αρχικά, το συγκεκριμένο όμως ατύχημα θεωρείται μικρής κλίμακας. Εδώ ακριβώς είναι και το πιο ανησυχητικό σημείο. Αν σε τέτοιου μεγέθους συμβάντα έχουμε τέτοια εξάπλωση τότε ο κίνδυνος για το θαλάσσιο περιβάλλον της ευρύτερης περιοχής γίνεται ανυπολόγιστος. Στην συγκεκριμένη περίπτωση το αφήγημα του «ένας μήνας αρκεί μέχρι την πλήρη αποκατάσταση» είναι στην καλύτερη περίπτωση υπεραπλουστευμένο και αφελές. Το πετρέλαιο όταν πέσει στην θάλασσα υφίσταται εξάτμιση των  πτητικών υλικών του και γαλακτωματοποιείται ενσωματώνοντας νερό και αιωρούμενα σωματίδια που το καθιστούν βαρύτερο. Αν δεν περιοριστεί άμεσα η διασπορά κι η απάντλησή του από τη θαλάσσια επιφάνεια, η συνεχής αύξηση της πυκνότητάς του θα οδηγήσει σε καθίζηση. Η καταβύθιση των πετρελαιοειδών και η εναπόθεσή τους στα ιζήματα θα ρυπάνουν το θαλάσσιο πυθμένα για πολλά χρόνια, διαταράσσοντας το οικοσύστημα ενώ επιπλέον υπάρχει σοβαρότατη περίπτωση να περάσουν και στην τροφική αλυσίδα.

Είναι λοιπόν παραπάνω από προφανές πως σε μια χώρα όπως η Ελλάδα, όπου η θάλασσα έχει σημαντικότατο και πολυεπίπεδο ρόλο, η προστασία του θαλάσσιου περιβάλλοντος θα πρέπει να είναι από τις πρώτες προτεραιότητες μέσα από κοινωνικό έλεγχο και αναβαθμισμένες, αποτελεσματικές και επαρκείς δομές και μηχανισμούς. Για όσους εργάζονται στην παρακολούθηση, μελέτη και προστασία του θαλάσσιου περιβάλλοντος, η αντιμετώπιση τέτοιων περιστατικών συντίθεται από τρεις διακριτές φάσεις:

- Την πρόληψη μέσω αυστηρών και συχνών ελέγχων των πιστοποιητικών αξιοπλοΐας
- Την άμεση αντίδραση σε περίπτωση ατυχήματος 
- Την εκτίμηση της καταστροφής και την ανάληψη δράσεων αποκατάστασης του θαλάσσιου περιβάλλοντος 

Δυστυχώς, όσον αφορά στις πρώτες δύο φάσεις ο κρατικός μηχανισμός αποδείχθηκε εξαιρετικά ελλιπής. Όσον αφορά στο τρίτο σκέλος θα χρειαστεί χρόνος, συνεχόμενες μετρήσεις κι αναλύσεις ώστε να εκτιμηθεί η έκταση και το βάθος της ρύπανσης αλλά και οι βραχυπρόθεσμες και μακροπρόθεσμες συνέπειες στο θαλάσσιο περιβάλλον. Ταυτόχρονα θα πρέπει  να τεθεί στην Ελληνική κοινωνία με τρόπο επιτακτικό ότι το θέμα της προστασίας του θαλάσσιου περιβάλλοντος δεν αποτελεί πολυτέλεια αλλά ανάγκη. Η κοινωνική ευθύνη θα είναι ο πιο καταλυτικός παράγοντας για το προς τα πού θα πολωθεί το δίπολο περιβάλλον-κέρδος που θα επηρεάσει την ποιότητα της ζωής μας τα επόμενα χρόνια.