Η νοσταλγία για τα προγονικά εδάφη εκδηλώνεται κατά καιρούς με βιβλία, αφιερώματα, συνέδρια, μουσεία, κ.λπ. Ιδιαίτερα, όταν δεν υπάρχουν οι τόποι για να αποδοθεί τιμή (π.χ. νεκροταφεία, μνημεία, κ.λπ.), η μνήμη διατηρείται μέσω τέτοιων ενεργειών. Εξάλλου, αυτός είναι ο σκοπός της μνήμης: να υπενθυμίσει στις επόμενες γενιές την ύπαρξη κάποιου πράγματος (συμβάντος, ομάδας, προσώπου, κ.λπ.), το οποίο έπαιξε κάποιο σπουδαίο ρόλο μια συγκεκριμένη περίοδο.
Όμως, ενώ η μνήμη αναφέρεται σε μια παρελθούσα εμπειρία, εντούτοις επειδή το παρελθόν δρα πάντα στο παρόν, γι’ αυτό χρειάζεται επεξεργασία. Ειδάλλως θα παραμένει ένα ανοιχτό τραύμα, το οποίο θα βιώνεται ως ένα εσαεί παρόν με αρνητικά αποτελέσματα, όπως συνεχής κρίση, απώθηση, σκληρότητα, απολυτότητα, παλινδρόμηση, επανάληψη.
Μια τέτοια εκδήλωση μνήμης είναι και η Έκθεση Ζωγραφικής, με τίτλο: «Μ’ ένα αίσθημα ελπίδας..., 1922-2022» (διάρκεια μέχρι 31-1-2022, γκαλερί Ευριπίδης). Αυτή η φράση προέρχεται από στίχο του Ηλία Βενέζη, ενώ ο σκοπός της Έκθεσης είναι να αποτίσει φόρο τιμής στους Μικρασιάτες πρόσφυγες. Να θυμίσουμε ότι το 2022 είναι τα 100 χρόνια από την καταστροφή της Μικράς Ασίας.
Στην Έκθεση, η οποία χωρίζεται σε έξι ενότητες, παίρνουν μέρος 30 καλλιτέχνες, που ο καθένας και η καθεμία, αποτυπώνει την δική του/της εκδοχή για την μικρασιατική πολιτιστική κληρονομιά, τόσο μέσα από την ανάκληση στη μνήμη συγγενικών προσφυγικών προσώπων όσο και μέσα από ανθρώπους των γραμμάτων, των τεχνών, αλλά και με τοπία, κειμήλια κ.λπ.
Η εν λόγω έκθεση, επιχειρώντας να αναφερθεί στη στέρηση και τη νοσταλγία, παραπέμπει, κατά τη γνώμη μου, και στη φρίκη του πολέμου, των μαζικών θανάτων, των βιαιοπραγιών και σφαγών, ιδιαίτερα του άμαχου πληθυσμού (που έγιναν και από τις δύο αντιμαχόμενες πλευρές), αλλά παραπέμπει και στις ευθύνες της μεγαλοϊδεάτικης ιδεολογίας. Διότι, το μίσος είναι εκατέρωθεν: είναι του εαυτού, αλλά είναι και του άλλου, και ο θρίαμβός του είναι η βαρβαρότητα.
Πράγματι, η Μικρασιατική Καταστροφή ήταν το τέλος της Μεγάλης Ιδέας. Όμως, ταυτόχρονα ήταν και η αρχή της εισαγωγής ενός ανανεωτικού πνεύματος που έφεραν μαζί τους οι πρόσφυγες, το οποίο μπόλιασε θετικά τον Ελλαδικό χώρο, σε όλα τα επίπεδα: στην οικονομία με την εισαγωγή και εκμετάλλευση, από το ελληνικό αστισμό, ενός άφθονου και φθηνού εργατικού δυναμικού, αλλά και στον πολιτισμό. Ας μην ξεχνάμε ότι πολλοί άνθρωποι των γραμμάτων και των τεχνών είχαν ως τόπο καταγωγής τη Μικρά Ασία (Διδώ Σωτηρίου, Μαρία Ιορδανίδου, Γιώργιος Σεφέρης, Ηλίας Βενέζης, Γιώργιος Θεοτοκάς, Φώτης Κόντογλου κ.ά.). Επίσης, πάρα πολλοί πρόσφυγες προερχόντουσαν από τον χώρο της μουσικής, οι οποίοι συνέβαλαν στην ανάπτυξη του ρεμπέτικου τραγουδιού.
Προφανώς, η χρονολογία από το 1922 έως το 2022, που υπάρχει στον τίτλο της Έκθεσης, παραπέμπει όχι μόνο στη καταστροφή, αλλά και στην επόμενη ημέρα, δηλαδή στα διαχρονικά συμπεράσματα από τότε μέχρι σήμερα, που βγαίνουν από τις καταστροφικές συνέπειες των πολέμων και των εθνικισμών, αλλά και στη δύναμη των ανθρώπων να ανασυγκροτηθούν, να επανερμηνεύσουν, να επεξεργαστούν τη τραυματική εμπειρία (ατομική ή συλλογική), να μετασχηματιστούν, να ζήσουν και να δημιουργήσουν. Εξάλλου αυτό είναι, κατά τη γνώμη μου, το αισιόδοξο μήνυμα που μεταφέρει η Έκθεση: την Αναγέννηση μέσα από ένα αίσθημα θετικών διεργασιών.
