Το δημόσιο χρέος: Η ιστορία του και η σημασία του στη σημερινή κρίση//Βιβλιοπαρουσίαση στην "Κομμούνα"

Οι εκ­δό­σεις Red Marks θέ­τουν στη διά­θε­ση του ανα­γνω­στι­κού κοι­νού αυτό το βι­βλίο σε μια συ­γκυ­ρία που το δη­μό­σιο χρέος είναι ξανά κυ­ρί­αρ­χος άξο­νας στη δη­μό­σια συ­ζή­τη­ση. Η συ­ζή­τη­ση για την από­φα­ση του Eurogroup της 15ης Ιου­νί­ου 2017 και η γε­νι­κό­τε­ρη συ­ζή­τη­ση για τη «διευ­θέ­τη­ση», τη «βιω­σι­μό­τη­τα» κ.λπ. του ελ­λη­νι­κού κρα­τι­κού χρέ­ους είναι εξαι­ρε­τι­κά εύ­φο­ρο έδα­φος για να γο­νι­μο­ποι­η­θούν οι ιδέες αυτού του βι­βλί­ου και να συμ­βά­λει στην κα­τα­νό­η­ση κά­ποιων δυσ­νό­η­των πτυ­χών του ζη­τή­μα­τος.     

Ο συγ­γρα­φέ­ας του βι­βλί­ου Ερίκ Του­σέν, γνω­στός για το συ­ντο­νι­σμό του επι­στη­μο­νι­κού έργου της Επι­τρο­πής Αλή­θειας για το ελ­λη­νι­κό δη­μό­σιο χρέος, είναι ένας συ­στη­μα­τι­κός με­λε­τη­τής και γνώ­στης του «αντι­κει­μέ­νου» του δη­μό­σιου χρέ­ους όχι από την ου­δέ­τε­ρη θέση του οι­κο­νο­μο­λό­γου ή του επι­στη­μο­νι­κού με­λε­τη­τή, αλλά από τη στρα­τευ­μέ­νη θέση του πο­λι­τι­κού αγω­νι­στή και του επι­κε­φα­λής της Επι­τρο­πής για τη Δια­γρα­φή του Χρέ­ους του Τρί­του Κό­σμου (CADTM). 

Υπό το δικό του επι­στη­μο­νι­κό συ­ντο­νι­σμό, η Προ­κα­ταρ­κτι­κή Έκ­θε­ση της Επι­τρο­πής Αλή­θειας Δη­μό­σιου Χρέ­ους, τον Ιού­νιο του 2015, θα μπο­ρού­σε να απο­τε­λέ­σει όχι απλώς τη «νο­μι­μο­ποι­η­τι­κή» βάση, αλλά και ένα ση­μα­ντι­κό πο­λι­τι­κό όπλο στο πλαί­σιο ενός σχε­δί­ου ρήξης με τα μνη­μό­νια, το εγ­χώ­ριο σύ­στη­μα και την ιμπε­ρια­λι­στι­κή τρόι­κα, που θα είχε μία από τις βα­σι­κές του αιχ­μές τη στάση πλη­ρω­μών σε χρε­ο­λύ­σια και τό­κους του δη­μό­σιου χρέ­ους, το λο­γι­στι­κό έλεγ­χο για τον ορι­στι­κό προσ­διο­ρι­σμό του αθέ­μι­του, πα­ρά­νο­μου, επο­νεί­δι­στου (απε­χθούς) και μη βιώ­σι­μου τμή­μα­τός του,* τη μη ανα­γνώ­ρι­ση και τη δια­γρα­φή του.   

Ο συγ­γρα­φέ­ας του βι­βλί­ου εξη­γεί πώς η ηγε­τι­κή ομάδα του ΣΥ­ΡΙ­ΖΑ και ο Αλέ­ξης Τσί­πρας προ­σω­πι­κά «έθα­ψαν» το ζή­τη­μα του λο­γι­στι­κού ελέγ­χου του χρέ­ους, της στά­σης πλη­ρω­μών και της δια­γρα­φής του. Σε εκτε­νή συ­νέ­ντευ­ξή του, με πρό­λο­γο του Στάθη Κου­βε­λά­κη, που πε­ρι­λαμ­βά­νε­ται στο βι­βλίο, εξη­γεί τις επα­φές και τις συ­νο­μι­λί­ες με τον Τσί­πρα και το επι­τε­λείο του και τεκ­μη­ριώ­νει πώς και γιατί το σχέ­διο ρήξης εγκα­τα­λεί­φθη­κε ήδη πριν τις εκλο­γές του Ια­νουα­ρί­ου 2015 και πώς η δου­λειά της Επι­τρο­πής Αλή­θειας έμει­νε όχι μόνο ανα­ξιο­ποί­η­τη, αλλά και πο­λι­τι­κά ακά­λυ­πτη από την ηγε­σία του ΣΥ­ΡΙ­ΖΑ και το κυ­βερ­νη­τι­κό κέ­ντρο. 

Η εγκα­τά­λει­ψη αυτής της κε­ντρι­κής αιχ­μής, όπως και άλλων ση­μα­ντι­κών αιχ­μών ενός σχε­δί­ου ρήξης, ανα­πό­φευ­κτα οδή­γη­σαν στην προ­δο­σία του ΟΧΙ του δη­μο­ψη­φί­σμα­τος της 5ης Ιου­λί­ου 2015 και στη μνη­μο­νια­κή στρο­φή. Ελά­χι­στες βδο­μά­δες ύστε­ρα από τη δη­μο­σιο­ποί­η­ση της Προ­κα­ταρ­κτι­κής Έκ­θε­σης της Επι­τρο­πής Αλή­θειας Δη­μό­σιου Χρέ­ους που ανα­κή­ρυσ­σε το σύ­νο­λο του χρέ­ους προς τους δα­νει­στές και τον ιδιω­τι­κό τομέα αθέ­μι­το, πα­ρά­νο­μο, επο­νεί­δι­στο (απε­χθές) και μη βιώ­σι­μο…

Ένα όχι απλώς χρή­σι­μο, αλλά απα­ραί­τη­το βι­βλίο

Ο Ερίκ Του­σέν προ­βαί­νει και σε άλλες ση­μα­ντι­κές ανα­φο­ρές όσον αφορά την ελ­λη­νι­κή εμπει­ρία της πάλης ενά­ντια στα μνη­μό­νια και την ιμπε­ρια­λι­στι­κή επι­τρο­πεία. Ωστό­σο, το βι­βλίο –και η χρη­σι­μό­τη­τά του–  δεν πε­ριο­ρί­ζε­ται μόνο σε αυτό, αλλά προσ­διο­ρί­ζει το μη­χα­νι­σμό της χρε­ο­κο­πί­ας, τις με­θό­δους της διε­θνούς ιμπε­ρια­λι­στι­κής επι­τρο­πεί­ας, τη «συ­νερ­γα­τι­κή» σχέση ανά­με­σα στο εγ­χώ­ριο και το διε­θνές σύ­στη­μα κερ­δο­σκο­πί­ας και το­κο­γλυ­φί­ας.    

Για την κρίση χρέ­ους και τη χρε­ο­κο­πία δεν αρκεί ένα «αντι­κει­με­νι­κά» υψηλό κρα­τι­κό χρέος (που με­τριέ­ται ως πο­σο­στό του ΑΕΠ), πα­ρό­λο που ασφα­λώς αυτό είναι μια απα­ραί­τη­τη προ­ϋ­πό­θε­ση. Σε όλες τις πε­ρι­πτώ­σεις κρα­τι­κής χρε­ο­κο­πί­ας (χωρών της πε­ρι­φέ­ρειας του πα­γκό­σμιου συ­στή­μα­τος, με την εξαί­ρε­ση της πρό­σφα­της ελ­λη­νι­κής χρε­ο­κο­πί­ας του 2010, που είναι χρε­ο­κο­πία χώρας του ανα­πτυγ­μέ­νου κα­πι­τα­λι­στι­κού πυ­ρή­να), η αιτία ήταν ο συν­δυα­σμός υψη­λού χρέ­ους και μιας με­γά­λης διε­θνούς χρη­μα­το­πι­στω­τι­κής κρί­σης. Αυτός ο δεύ­τε­ρος πα­ρά­γο­ντας είναι επί­σης απα­ραί­τη­τη προ­ϋ­πό­θε­ση της χρε­ο­κο­πί­ας.  

 
Το βι­βλίο τεκ­μη­ριώ­νει με ανα­ντίρ­ρη­το τρόπο ότι αυτός ο συν­δυα­σμός βρέ­θη­κε πίσω και από τις 5 χρε­ο­κο­πί­ες του νε­ο­ελ­λη­νι­κού κρά­τους (1826, 1843, 1893, 1933 και 2010). 

Πώς δου­λεύ­ει αυτός ο μη­χα­νι­σμός; Στη φάση της κα­πι­τα­λι­στι­κής ανό­δου οι το­κο­γλυ­φι­κοί μη­χα­νι­σμοί του συ­στή­μα­τος (τρά­πε­ζες και ιδιώ­τες) ανα­ζη­τούν απε­γνω­σμέ­να και βου­λι­μι­κά επεν­δυ­τι­κές ευ­και­ρί­ες και είναι δια­τε­θει­μέ­νοι να ανα­λά­βουν με­γά­λα ρίσκα για με­γά­λα κέρδη, δη­λα­δή να κά­νουν και επεν­δύ­σεις υψη­λού ρί­σκου. Ένας επι­κερ­δής το­μέ­ας τέ­τοιας κερ­δο­σκο­πί­ας είναι το κρα­τι­κό χρέος. 

Το ίδιο το δη­μό­σιο χρέος δη­μιουρ­γεί­ται επί­σης από έναν μη­χα­νι­σμό δι­πλής κερ­δο­σκο­πί­ας, πάνω στις δη­μό­σιες δα­πά­νες και τα δη­μό­σια έσοδα, που ενορ­χη­στρώ­νε­ται από τον κρα­τι­κό προ­ϋ­πο­λο­γι­σμό. Σε τι συ­νί­στα­ται η κα­πι­τα­λι­στι­κή κερ­δο­σκο­πία πάνω στα δη­μό­σια έσοδα; Στις φο­ρο­ε­λα­φρύν­σεις στο κε­φά­λαιο, στην απρο­σχη­μά­τι­στη και κρα­τι­κά προ­στα­τευό­με­νη φο­ρο­δια­φυ­γή των κερ­δών και των υψη­λών ει­σο­δη­μά­των, αλλά και στην ει­σφο­ρο­α­πο­φυ­γή των ερ­γο­δο­τών –όλα αυτά μειώ­νουν τα δη­μό­σια έσοδα. 

Σε τι συ­νί­στα­ται η κερ­δο­σκο­πία στις δη­μό­σιες δα­πά­νες; Πάρτι υπερ­κο­στο­λό­γη­σης των κρα­τι­κών προ­μη­θειών και των δη­μό­σιων έργων, πάρτι έμ­με­σων ή απευ­θεί­ας ενι­σχύ­σε­ων στο κε­φά­λαιο, οι υψη­λό­τε­ρες στρα­τιω­τι­κές δα­πά­νες όχι μόνο στην Ευ­ρω­ζώ­νη, αλλά και στο ΝΑΤΟ –όλα αυτά αυ­ξά­νουν τις δη­μό­σιες δα­πά­νες. Μεί­ω­ση εσό­δων και αύ­ξη­ση δα­πα­νών ση­μαί­νει αύ­ξη­ση του ελ­λείμ­μα­τος του προ­ϋ­πο­λο­γι­σμού και συσ­σώ­ρευ­ση χρέ­ους.       

Ποιος είναι ο ρόλος της διε­θνούς χρη­μα­το­πι­στω­τι­κής κρί­σης; Οι τρά­πε­ζες και γε­νι­κώς οι το­κο­γλύ­φοι, που στη φάση της ανό­δου δά­νει­ζαν αφει­δώς και ρι­ψο­κίν­δυ­να, εξα­σφα­λί­ζο­ντας την ανα­χρη­μα­το­δό­τη­ση του κρα­τι­κού χρέ­ους, με το ξέ­σπα­σμα της κρί­σης δια­κό­πτουν τη χρη­μα­το­δό­τη­ση του χρέ­ους και οδη­γούν τις πλέον ευά­λω­τες χώρες σε χρε­ο­κο­πία.  

Αν αυτός ο μη­χα­νι­σμός της χρε­ο­κο­πί­ας είναι τυ­πι­κός στην ιστο­ρία του κα­πι­τα­λι­σμού, εξί­σου τυ­πι­κή είναι και η κα­πι­τα­λι­στι­κή φόρ­μου­λα για τη δια­χεί­ρι­σή της: τρόι­κες και ιμπε­ρια­λι­στι­κή επι­τρο­πεία, μνη­μό­νια σκλη­ρής λι­τό­τη­τας, λε­η­λα­σί­ας της δη­μό­σιας πε­ριου­σί­ας και της ιδιω­τι­κής πε­ριου­σί­ας των ερ­γα­ζό­με­νων τά­ξε­ων. Το βι­βλίο πα­ρα­θέ­τει λε­πτο­με­ρή στοι­χεία για την ιστο­ρία των 4 προη­γού­με­νων χρε­ο­κο­πιών του ελ­λη­νι­κού κρά­τους, πραγ­μα­τι­κά εντυ­πω­σια­κά για τις ομοιό­τη­τες και ανα­λο­γί­ες με την τω­ρι­νή, 5η ελ­λη­νι­κή χρε­ο­κο­πία, όπου ο/η ανα­γνώ­στης/στρια συ­να­ντά όλα όσα τεί­νου­με εσφαλ­μέ­να να θε­ω­ρού­με «πρω­το­φα­νή»: την τρόι­κα και τα μνη­μό­νια, τις ανα­διαρ­θρώ­σεις χρέ­ους, τον το­κο­γλυ­φι­κό μη­χα­νι­σμό, το ρόλο των τρα­πε­ζών, το… πρω­το­γε­νές πλε­ό­να­σμα, την εκ νέου… έξοδο στις αγο­ρές, ακόμη και την επι­βο­λή πλα­φόν στο ύψος των ετή­σιων το­κο­χρε­ο­λυ­σί­ων! 

Στα­μα­τού­με εδώ, πα­ρα­πέ­μπο­ντας για τα υπό­λοι­πα στο ίδιο το βι­βλίο. Που είναι όχι απλώς χρή­σι­μο, αλλά πραγ­μα­τι­κά απα­ραί­τη­το ερ­γα­λείο στα χέρια κάθε αγω­νι­στή/στριας του κι­νή­μα­τος και της Αρι­στε­ράς. 

*Υπεν­θυ­μί­ζε­ται ότι η Προ­κα­ταρ­κτι­κή Έκ­θε­ση της Επι­τρο­πής Αλή­θειας απο­φάν­θη­κε τεκ­μη­ριω­μέ­να ότι σε αυτές τις 4 κα­τη­γο­ρί­ες ανή­κει το σύ­νο­λο του χρέ­ους προς το Διε­θνές Νο­μι­σμα­τι­κό Τα­μείο (ΔΝΤ), την Ευ­ρω­παϊ­κή Κε­ντρι­κή Τρά­πε­ζα (ΕΚΤ), τα ευ­ρω­παϊ­κά κρά­τη-μέ­λη και το Ευ­ρω­παϊ­κό Τα­μείο Χρη­μα­το­πι­στω­τι­κής Στα­θε­ρό­τη­τας (EFSF), δη­λα­δή το συ­ντρι­πτι­κά με­γα­λύ­τε­ρο πο­σο­στό του χρέ­ους.