Στιγμιότυπα φεμινιστικής ηγεμονίας στο ισπανικό κίνημα

Όταν σκεφτόμαστε Φεμινιστικό Κίνημα στο Ισπανικό Κράτος, δύο περιπτώσεις έρχονται στο μυαλό μας. Η μια είναι η υπόθεση ομαδικού βιασμού γνωστή και ως Λα Μανάδα το 2016, που έγινε η αφορμή για την ανάπτυξη ενός πολύ μαχητικού φεμινιστικού κινήματος συμπαράστασης και η άλλη περίπτωση είναι οι φεμινιστικές απεργίες της 8ης Μάρτη του 2018 και 2019. Αυτές οι δύο φεμινιστικές καταστάσεις έχουν εμπνεύσει τα φεμινιστικά κινήματα σε παγκόσμιο επίπεδο και έχουν αφήσει έντονο αποτύπωμα στην ισπανική κοινωνία.

Τέτοιο είναι το φεμινιστικό αποτύπωμα στην καθημερινή κουλτούρα, που δεν είναι υπερβολή να κάνουμε λόγο για στιγμές φεμινιστικής ηγεμονίας. Άλλωστε σύμφωνα με μια πρόσφατη δημοσκόπηση το 52% των Ισπανών πολιτών αισθάνονται φεμινίστριες-ες (1) ενώ το 82% θεωρεί ότι στην Ισπανία υπάρχει έμφυλη ανισότητα σε επίπεδο κοινωνικών, πολιτικών και οικονομικών δικαιωμάτων.

Θα πρέπει ωστόσο να σημειώσουμε ότι ο φεμινισμός στην Ισπανία έχει μεγάλη ιστορία και αναπτύσσεται ιδιαίτερα μετά το θάνατο του Φράνκο το 1975 και την περίοδο της Μετάβασης από τη Δικτατορία στη δημοκρατία. Από τις πιο σημαντικές του στιγμές, είναι οι τεράστιες διαδηλώσεις το 1976 στη Βαρκελώνη και το 1979 στη Γρανάδα(2) που ανέδειξαν το σημαντικό ρόλο που είχαν οι γυναίκες στην παρανομία κατά την περίοδο της δικτατορίας.

Ωστόσο είναι το 2014 που ο φεμινισμός στην Ισπανία αρχίζει να ανασυγκροτείται λόγω των αντιδράσεων στο νόμο για τις εκτρώσεις. Πολλά φεμινιστικά τραγούδια αναφέρονται στον μισητό Αλμπέρτο Γκαγιαρδόν τον υπουργό δικαιοσύνης που έφερε στην ισπανική βουλή το νομοσχέδιο που απαγόρευε την έκτρωση με εξαίρεση τις περιπτώσεις βιασμού. Η απάντηση ήρθε τον Φεβρουάριο του 2014 όταν χιλιάδες γυναίκες οργάνωσαν το Τρένο Ελευθερίας και διαδήλωσαν στη Μαδρίτη. Το κίνημα σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα επηρέασε σημαντικό τμήμα της ισπανικής κοινωνίας. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα την παραίτηση του Γκαγιαρδόν ο οποίος ανακοίνωσε ότι αποσύρεται από την πολιτική, μετά από τριάντα χρόνια ανελλιπούς πολιτικής παρουσίας . Ήταν η πρώτη φορά που κάτι τέτοιο συνέβαινε στην μεταπολιτευτική Δημοκρατία.

Θυμίζουμε ότι το μαχητικό κλίμα στην Ισπανία είχε ήδη ενισχυθεί από το κίνημα των αγανακτισμένων της 15ης Μάη που εμφανίστηκε το 2011 και στο οποίο συμμετείχαν εκατοντάδες χιλιάδες γυναίκες. (3) H 7η Νοέμβρη του 2015 υπήρξε επίσης μια ιστορική κινητοποίηση-σταθμός με περισσότερες από διακόσιες χιλιάδες γυναίκες να διαδηλώνουν στη Μαδρίτη σχηματίζοντας με τα υψωμένα τους χέρια ένα τρίγωνο, που συμβόλιζε τον γυναικείο κόλπο.

Ακολούθησε η υπόθεση που αφορούσε στον ομαδικό βιασμό μιας γυναίκας από μια συμμορία πέντε ανδρών, μεταξύ των οποίων και ένα μέλος των ενόπλων δυνάμεων καθώς και ένας εκπρόσωπος της Ισπανικής Πολιτικής Φρουράς, στις παραδοσιακές γιορτές Σαν Φερμίνες στην Παμπλόνα στις 7 Ιουλίου του 2016. Η υπόθεση πήρε το όνομα της από την ομάδα επικοινωνίας των ανδρών στην εφαρμογή κοινωνικής δικτύωσης WhatsApp, που ονομαζόταν Λα Μανάδα (La manada), δηλαδή «αγέλη λύκων», μέσω της οποίας σχεδίαζαν βιασμούς και διακινούσαν φωτογραφίες και βίντεο από τις επιθέσεις τους. Κατά τη διάρκεια της δίκης, έγινε προσπάθεια, να υποβαθμιστεί ο βιασμός και να παρουσιαστεί ως συναινετική πράξη.

Ένα μεγάλο κύμα συμπαράστασης στη γυναίκα που υπέστη το βιασμό αναπτύχθηκε σε όλη την Ισπανία με κεντρικό σύνθημα «Εγώ σε πιστεύω αδερφή» (Yo te creo hermana). Τον Ιούνιο του 2018, οι βιαστές καταδικάστηκαν από το Επαρχιακό Δικαστήριο της Ναβάρρα σε εννέα χρόνια φυλάκισης, για σεξουαλική επίθεση αλλά όχι για βιασμό, γεγονός που οδήγησε σε ένα νέο κύμα φεμινιστικών κινητοποιήσεων.

Να θυμίσουμε ότι η Ισπανία δεν είναι μόνο μια ευρωπαϊκή χώρα αλλά αποτελεί τμήμα ενός ισπανόφωνου κόσμου και είναι στενά συνδεδεμένη με τον κόσμο της Λατινικής Αμερικής. Οι κινητοποιήσεις των ιθαγενών γυναικών παλαιότερα αλλά και η ανάπτυξη του φεμινιστικού κινήματος την περίοδο 2014-2017 στην Αργεντινή ενάντια στη ματσό-βία (4) (violencia machista) και στις γυναικοκτονίες λειτούργησαν καταλυτικά για την ανάπτυξη του ισπανικού κινήματος. Στη Λατινική Αμερική άλλωστε πρωτο-ακούστηκε το σύνθημα «Ούτε μια λιγότερη» (Ni una menos).

Πηγή: El País, γυναίκες διαδηλώνουν στην Αργεντινή τον Ιούνιο του 2016

Αυτός ο κύκλος κινητοποιήσεων είχε ως κεντρικό άξονα τη ματσό-βία και το σεξισμό. Μέχρι το 2017 έναν χρόνο πριν από την πρώτη φεμινιστική απεργία στην Ισπανία τα χαρακτηριστικά του κινήματος ήταν τα εξής:

1) Γυναικεία και αδερφική αλληλεγγύη. Υιοθετήθηκε ο όρος «αδερφή» (hermana) κατά το αφροαμερικάνικο sister, δηλώνοντας την γυναικεία αλληλεγγύη με όρους συγγένειας. Καταγράφηκε μάλιστα σε επίπεδο λόγου μια «γυναικεία αλήθεια»: Εγώ σε πιστεύω ακόμα και αν τα δικαστήρια δικαιώνουν τους βιαστές.

2) Σε επίπεδο πολιτικής πρακτικής, το φεμινιστικό κίνημα κινητοποιούνταν κάθε φορά που εκδικαζόταν η υπόθεση της Λα Μανάδα, αλλά και άλλες υποθέσεις βιασμών, σεξουαλικής παρενόχλησης και κακοποίησης. Χιλιάδες γυναίκες επεδίωκαν με τη φυσική τους παρουσία έξω από τα δικαστήρια να στείλουν μήνυμα στις γυναίκες που υπήρξαν θύματα βιασμού ότι δεν είναι μόνες.

3) Δημιουργήθηκε ένας οριζόντιος άτυπος μηχανισμός επικοινωνίας που μετέδιδε στα κοινωνικά δίκτυα οποιαδήποτε είδηση αφορούσε το κίνημα. Για την ακρίβεια το κίνημα δημιούργησε τις δικές του ειδήσεις. Αποφασίστηκε μάλιστα από ένα του τμήμα, η κυκλοφορία των φωτογραφιών και των ονομάτων των βιαστών της υπόθεσης Λα Μανάδα. Οι γυναικοκτονίες καταγράφηκαν συστηματικά σε ειδική διαδικτυακή πλατφόρμα με το όνομα feminicidio.net. Οι φεμινίστριες δημιούργησαν τους δικούς τους τρόπους για να διαδώσουν τα συνθήματα και τις σκέψεις τους. Μεγάλη διάδοση είχαν και έχουν πλατφόρμες όπως το WhatsApp και το Telegram, με τις γυναίκες να φτιάχνουν ομάδες επικοινωνίας, ανά εργασιακό χώρο, πανεπιστήμιο, καλλιτεχνική ομάδα. Οπουδήποτε υπάρχουν γυναίκες στην Ισπανία, υπάρχει και ένας διαδικτυακός τρόπος ενδοεπικοινωνίας. Πάρα πολύ ενδιαφέρουσα και η συμμετοχή γυναικών μεγαλύτερης ηλικίας στις επικοινωνιακές καμπάνιες. Ηλικιωμένες γυναίκες χρησιμοποιούν smartphones για να συνδέονται στα κοινωνικά δίκτυα και να συμμετέχουν στο φεμινιστικό αγώνα.

4) Στο δρόμο δεν χρησιμοποιούνται μόνο πανό, αλλά αυτοσχέδιες πικέτες, αυτοκόλλητα, βάφονται τα πρόσωπα και τα σώματα, δημιουργούνται τραγούδια. Οι γυναίκες ντύνονται στα μαύρα και κάνουν επισκέψεις σε φεστιβάλ και γιορτές με στόχο να προστατεύσουν άλλες γυναίκες, έτσι ώστε να μην ξαναγίνει αυτό που έγινε στην Λα Μανάδα. Στο καρναβάλι του Κάδις για παράδειγμα μέλη καρναβαλικών συγκροτημάτων φορούν μωβ περιβραχιόνια δηλώνοντας ότι ανήκουν στην ομάδα περιφρούρησης της γιορτής. Με απόφαση του δήμου λειτουργεί χώρος στον οποίο όσες γυναίκες έχουν δεχθεί παρενόχληση μπορούν να μιλήσουν σε ψυχολόγο, δικηγόρο ή αστυνομικό. Από τα αυτοκίνητα των ταξί κρέμεται μια μωβ κορδέλα, έτσι ώστε αν χρειαστεί γυναίκες που έχουν υποστεί παρενόχληση να τα σταματήσουν και να φτάσουν με ασφάλεια και δωρεάν στο σπίτι ή στο αστυνομικό τμήμα.

5) Σε ακαδημαϊκό επίπεδο παρατηρήθηκε μια αύξηση στη φοίτηση σε τμήματα σπουδών φύλου και φεμινισμού ενώ το καθηγητικό προσωπικό κυρίως στις σχολές ανθρωπιστικών και κοινωνικών επιστημών συμμετείχε ενεργά σε φεμινιστικές δράσεις. Όπως σημειώνει η καθηγήτρια κοινωνικής ανθρωπολογίας Μαργκαρέτ Μπουλέν: «Στην ερευνητική ομάδα {του Πανεπιστημίου της Χώρας των Βάσκων}, θα έλεγα ότι τα περισσότερα από τα μέλη είναι συνδεδεμένα με τον έναν ή τον άλλο τρόπο με συλλογικότητες ή αναμεμειγμένα σε δράσεις διαφόρων ειδών, αν όχι αυστηρά φεμινιστικές, πάντως με άλλου είδους ομάδες διαμαρτυρίας ή κοινωνικού και πολιτικού ακτιβισμού. Πολλά από τα μέλη του AFIT (Ερευνητική Ομάδα Φεμινιστικής Ανθρωπολογίας) είναι μέλη του Bilgune Feminista, μιας βασκικής φεμινιστικής οργάνωσης που δημιουργήθηκε το 2002, της οποίας η αποστολή είναι η πάλη ενάντια στην τριπλή καταπίεση, ταξική, κοινωνική και εθνική, καθώς και ενάντια στη σεξουαλική και έμφυλη καταπίεση». (5)

Στα φεμινιστικά καφέ (6) οργανώνονται βραδιές ανάγνωσης με κείμενα της Άντζελα Ντέιβις, Νάνσυ Φρέιζερ αλλά και βραδιές ποίησης ισπανίδων ποιητριών.

Με το κλείσιμο της περιόδου 2014 -2017 συγκεντρώθηκε μια νέα γενιά γυναικών που συναντήθηκε με γυναίκες παλαιότερων γενιών στο δρόμο και στα φεμινιστικά καφέ σε όλη την Ισπανία. Αυτή η συγκέντρωση δυνάμεων άφησε ένα πολιτιστικό αποτύπωμα στην κουλτούρα των πόλεων. Δεν είναι μόνο τα φεμινιστικά συνθήματα στους τοίχους αλλά και οι χώροι διασκέδασης οι οποίοι μετατρέπονται (έστω και στιγμιαία) σε ασφαλείς χώρους. Αν περπατήσει καμία στους δρόμους της Μαδρίτης, του Μπιλμπάο ή του Σαν Σεμπαστιάν θα παρατηρήσει ότι σε αρκετά μπαρ υπάρχουν αναρτημένα αφισάκια που γράφουν «Απαγορεύεται η είσοδος στους ματσό-άνδρες (machistas)». Αν ο σεξιστής μπει παρ’ όλα αυτά στο μπαρ θα συναντήσει το σύνθημα γραμμένο σε σουβέρ και σε χαρτοπετσέτες. Αντίστοιχα συνθήματα απευθύνονται και στις γυναίκες. «Εάν στο χώρο που βρίσκεσαι κάποιος σε παρενοχλεί μίλα στην μπαργούμαν ή στον μπάρμαν». Τέτοιες εικόνες αποτελούν στιγμιότυπα φεμινιστικής ηγεμονίας, και υπογραμμίζουν την αλλαγή που έχει συντελεστεί στην ισπανική κουλτούρα, χωρίς φυσικά να θεωρείται ότι έχει εξαλειφθεί ο σεξισμός, ή ότι η Ισπανία αποτελεί κάποιου είδους φεμινιστικό παράδεισο.

Τομή η φεμινιστική απεργία

Η Χούστα Μοντέρο μια παλιά ισπανίδα φεμινίστρια λέει συχνά στις ομιλίες της πως υπάρχει ένα πριν και ένα μετά την απεργία της 8ης Μάρτη του 2018. Το ισπανικό φεμινιστικό κίνημα διεύρυνε τα αιτήματα και το ακροατήριό του μετά τη φεμινιστική απεργία που οργάνωσαν οι Αργεντίνες το 2017. Το 2018 , στην Ισπανία πέντε εκατομμύρια γυναίκες απέργησαν από το σπίτι, τη δουλειά, το πανεπιστήμιο και την κατανάλωση. Το 2019 ο αριθμός ανέβηκε στα έξι εκατομμύρια σύμφωνα με υπολογισμούς συνδικάτων και φεμινιστικών συλλογικοτήτων. (7) Καταγράφηκαν κινητοποιήσεις σε εκατό είκοσι πόλεις σε όλη την Ισπανία. Οι πόλεις βάφτηκαν στα μωβ . Οι γυναίκες διαδήλωναν φορώντας μωβ περούκες, μωβ μακιγιάζ και μωβ ρούχα, δηλώνοντας έτσι ότι ανήκουν στη φεμινιστική κοινότητα. Επίσης εμφανίζονται νέα αντικείμενα: Κονκάρδες, τσάντες, ποτήρια, αφίσες. Στις διαδηλώσεις γυναίκες με μωβ περιβραχιόνια λειτουργούσαν ως ομάδες περιφρούρησης. Οι διαδηλώτριες δεν φώναζαν μόνο συνθήματα, αλλά τραγουδούσαν, χόρευαν και έπαιζαν μουσική. Ένας νέος κόσμος, με τα σύμβολα, τις πρακτικές, την κουλτούρα και τα υλικά αντικείμενά του αναδύθηκε, συναρπάζοντας εκατοντάδες χιλιάδες κόσμου.

Τόποι φεμινισμού

Από όλα τα φεμινιστικά στιγμιότυπα ξεχωρίζω δύο στιγμές/καταστάσεις που κατέγραψα κατά τη διάρκεια της συμμετοχής μου στην φεμινιστική απεργία το 2019 στην πόλη Κάδις:

Στην πρώτη κατάσταση, οι γυναίκες καταλαμβάνουν τους δρόμους όχι μόνο τη στιγμή της διαδήλωσης αλλά όλες τις ώρες της 8ης Μάρτη και επίσης δεν βρίσκονται σε ένα σημείο του δρόμου αλλά απλώνονται σε όλο το χώρο. Ανεβαίνουν στα μπαλκόνια, ντύνουν τα αγάλματα, στολίζουν τις πλατείες. Δημιουργείται η δυνατότητα να γράφουν τις σκέψεις και εμπειρίες τους σε μεγάλα χαρτόνια που αναρτώνται σε τοίχους. Κρεμούν φωτογραφίες και αντικείμενα σε κορδόνια. Παροτρύνονται να σχηματίσουν κύκλο και να πάρουν το λόγο καθώς η ντουντούκα αλλάζει χέρια. Διευρύνεται ο χώρος και ο χρόνος, παρατείνεται η στιγμή της φεμινιστικής απεργίας.

Πηγή: φωτογραφία Κατερίνας Σεργίδου, 8η Μάρτη 2019, Κάδις (8)

Στη δεύτερη κατάσταση οι γυναίκες δημιουργούν έναν κενό χώρο στη διαδήλωση για τις απούσες. Υπάρχει ένα μωβ κορδόνι που σχηματίζει έναν ορθογώνιο κενό χώρο. Στη μέση υπάρχει μόνο μια γυναίκα με το στόμα σφραγισμένο που φορά μαύρα γυαλιά και σταυρώνει τα χέρια της. Πάνω στο κορδόνι κρέμεται μια ταμπέλα που γράφει: «χώρος για τις απούσες». Τα κινήματα εφευρίσκουν συνεχώς τρόπους για να συμπεριλάβουν όλες τις γυναίκες, για να μιλήσουν για όλες τις εμπειρίες, ακόμα και εκείνων που δεν βρίσκονται πια μαζί τους.

Πηγή: φωτογραφία Κατερίνας Σεργίδου, 8η Μάρτη 2019, Κάδις

Φεμινιστικοί κύκλοι

Τη ραχοκοκαλιά του κινήματος αποτελεί ένα πανισπανικό συντονιστικό με γυναίκες που εκπροσωπούν άτυπα συνελεύσεις πόλεων, γειτονιών και χώρων. Το κίνημα οργανώνεται οριζόντια σε θεματικές : Βία, οικιακή εργασία, πανεπιστήμιο, και κατανάλωση. Παράγει πληθώρα υλικού για τις διαφορετικές ανάγκες γυναικών και χώρων. (9) Τα κείμενα εξηγούν με απλό τρόπο πως μπορεί να γίνει η απεργία, και πως μπορούν να συμμετάσχουν οι γυναίκες σε αυτήν , παρουσιάζουν επιχειρήματα και ιδέες για μια πιο αποτελεσματική συμμετοχή. Όταν συγκεντρώνονται στο δρόμο ή στις συνελεύσεις οι γυναίκες σχηματίζουν πάντα έναν κύκλο. Δηλώνεται έτσι η προσπάθεια να εξαλειφθούν οι διακρίσεις και οι ιεραρχίες.

Πηγή: φωτογραφία Κατερίνας Σεργίδου, 8η Μάρτη 2019, Κάδις

Το κίνημα ξεκινά την οργάνωση της νέας απεργίας αμέσως μόλις τελειώνει η προηγούμενη. Επικοινωνεί σε καθημερινή βάση μέσω κοινωνικών δικτύων και όσο πλησιάζουν οι μέρες πυκνώνει τις δράσεις και τις συναντήσεις του.

Η αντίθεση κεφαλαίου-ζωής

H πολιτική σημασία της φεμινιστικής απεργίας βρίσκεται στη διεύρυνση της έννοιας της απεργίας και στην σύνδεση ανάμεσα στην παραγωγική και αναπαραγωγική εργασία. Οι Ισπανίδες κατόρθωσαν να φέρουν στο κέντρο της συζήτησης την απλήρωτη, εθελοντική εργασία και φροντίδα που πραγματοποιούν οι γυναίκες στο σπίτι. Όπως σημειώνει η Νάνσυ Φρέιζερ σε μια συνέντευξή της τον Ιούνιο του 2019: (10) «Οι αγώνες για την κοινωνική αναπαραγωγή είναι και ταξικοί αγώνες. Γιατί δεν μπορείς να έχεις παραγωγή και βιομηχανική εργασία εάν δεν έχεις κάποιαν να επιτελεί το έργο της παραγωγής και της αναπαραγωγής των εργαζομένων, της φροντίδας για την επόμενη γενιά που θα τους αντικαταστήσει. Η κοινωνική αναπαραγωγή είναι απαραίτητη για την καπιταλιστική παραγωγή. Η εργασία που παράγει αυτούς τους ανθρώπους και αυτές τις μορφές κοινωνικότητας είναι από κάθε άποψη ίδια με την εργασία που γίνεται στα εργοστάσια».

Επιστρέφουμε ίσως σε μια παλιά συζήτηση του φεμινιστικού κινήματος της δεκαετίας του 70 που άνοιξαν πρώτες οι Ιταλίδες φεμινίστριες. (11) Οι γυναίκες στο σπίτι είναι εργαζόμενες. Εργάζονται συστηματικά για την ανατροφή, τη φροντίδα και την αναπαραγωγή και δεν πληρώνονται για αυτό. Φεμινίστριες οικονομολόγοι όπως η Ισπανίδα Κάρμεν Κάστρο έχουν ήδη μιλήσει για την παγκόσμια κρίση κοινωνικής αναπαραγωγής και φροντίδας που προκλήθηκε από την κατάρρευση του κράτους πρόνοιας και τις ελαστικές σχέσεις εργασίας. Σημειώνεται επίσης μια νέα αντίθεση. Οι φεμινίστριες συμπεριλαμβανομένου και αυτών που έχουν μαρξιστικές καταβολές μιλούν για την αντίθεση κεφαλαίου-ζωής αντιπαραβάλλοντάς την με την αντίθεση κεφαλαίου-εργασίας. Η ζωή βρίσκεται στο κέντρο της προσοχής τους.

Ένας φεμινισμός για το 99%

Ο φεμινισμός που αναδείχθηκε στις ισπανικές-φεμινιστικές απεργίες είναι ένας φεμινισμός διαθεματικός. Τα ζητήματα της καταγωγής, της τάξης, της διαφορετικής κουλτούρας, του διαφορετικού σεξουαλικού προσανατολισμού αποτέλεσαν σημεία ενότητας και όχι διαφοράς. Οι λεσβίες, οι τσιγγάνες και οι τρανς διαδήλωσαν και κινητοποιήθηκαν ως γυναίκες, φέρνοντας τα αιτήματά τους στο κίνημα, κάποιες φορές συγκρούστηκαν, πολλές φορές διαφώνησαν αλλά βρέθηκαν στους ίδιους χώρους με τις υπόλοιπες. Γεννήθηκε ένας μη ελιτίστικος φεμινισμός που αποφεύγει τις δυσνόητες ορολογίες. Είναι ένας φεμινισμός συμπεριληπτικός και λαϊκός, ιδιαίτερα στις πόλεις του ισπανικού νότου, όπου το αίσθημα της ανδαλουσιανής περηφάνειας συναντιέται με την περηφάνια του φύλου.

Σε θεωρητικό επίπεδο ηγεμονεύει ο Φεμινισμός του 99%. Το Μανιφέστο (12) που κυκλοφόρησε πρόσφατα από τη Νάνσυ Φρέιζερ, τη Σίνθια Αρρούζα και την Τίττι Μπατσαράγια είναι αρκετά διαδεδομένο στους φεμινιστικούς κύκλους. Αυτό γιατί το κίνημα αναζητά μαζικά θεωρητικά εργαλεία επικοινωνίας με ευρύτερα στρώματα γυναικών.

Ωστόσο δεν λείπουν οι διαφωνίες στους κόλπους του. Όπως σημειώνει η Μάργκαρετ Μπουλέν: «Σχετικά με το ζήτημα των φυλετικοποιημένων γυναικών, υπάρχει μια ενδιαφέρουσα και θερμή συζήτηση σε εξέλιξη στην Ισπανία για τη σχέση τους με τον φεμινισμό, τον οποίον αντιμετωπίζουν ως «λευκό» ή «ηγεμονικό φεμινισμό», από τον οποίο αποκλείονται. Αυτό ήταν ένα από τα θέματα που ήρθαν στην επιφάνεια φέτος με την απεργία της 8ης Μάρτη. Πολλές από τις Λατινοαμερικάνες, Αφρικανές και Αράβισσες που ζουν στην Ισπανία και εργάζονται ως οικιακές βοηθοί και φροντίστριες, όπως και γυναίκες Ρομά, οι οποίες βρίσκονται σε καθεστώς μαύρης εργασίας, άσκησαν κριτική στην αποτυχία του φεμινιστικού κινήματος που καλούσε σε απεργία, να αντιληφθεί ότι η οικονομική και νομική κατάσταση πολλών γυναικών δεν τους επέτρεπε να απεργήσουν. Θεώρησαν ότι στερείτο ευαισθησίας, αν δεν ήταν ευθέως προσβλητικό, το κάλεσμα να κρεμάσουν τις ποδιές τους στα μπαλκόνια των σπιτιών που δουλεύουν καθώς θα περνούσε η πορεία. Για εκείνες, το θεμελιώδες πρόβλημα διάκρισης και υποταγής είναι οι φυλετικές διακρίσεις». (13)

Πάντως ο φεμινισμός στην Ισπανία προσπαθεί να γίνει κίνημα για το 99% αφού κατορθώνει να κινητοποιεί και να εμπνέει μεγάλα στρώματα της ισπανικής κοινωνίας και να επιβάλλει ένα νέο λεξιλόγιο στο δημόσιο λόγο.

Φεμινιστική μεθοδολογία

Παρά τις επιμέρους διαφωνίες τους οι φεμινίστριες στην Ισπανία κάνουν λόγο για φεμινιστική μεθοδολογία συζήτησης και πράξης. Αυτό πράγματι είναι ορατό σε όλες τις εκφράσεις του κινήματος. Στις συζητήσεις οι συμμετέχουσες ακούνε προσεκτικά ή μία την άλλη, ενώ λαμβάνεται πάντα υπόψη στην οργάνωση δράσεων, το ωράριο εργασίας, η οικογενειακή τους κατάσταση έτσι ώστε να διευκολύνεται η συμμετοχή όλων. Στους χώρους συναντήσεων στήνεται ακόμα και πρόχειρα χώρος φροντίδας παιδιών με παιχνίδια και άλλες δραστηριότητες. Σε αυτούς τους χώρους γυναίκες και άνδρες αναλαμβάνουν τη φροντίδα των παιδιών για όση ώρα διαρκεί η συνέλευση ή η κινητοποίηση.

Φίλοι και εχθροί

Το κόμμα των Σοσιαλιστών (PSOE) αναγνωρίζοντας τη δυναμική του κινήματος επιχείρησε να καλύψει τις απεργιακές κινητοποιήσεις της 8ης Μάρτη. Γυναίκες μέλη σοσιαλδημοκρατικών κομμάτων συμμετείχαν στις κινητοποιήσεις ενώ όλα τα επίσημα συνδικάτα προκήρυξαν απεργίες ή στάσεις εργασίας. Όμως αυτή η συμμετοχή δεν επηρέασε το πολιτικό πλαίσιο του κινήματος ή των κατά τόπους συνελεύσεων. Το πολιτικό πλαίσιο της κινητοποίησης που εξέφρασε χιλιάδες γυναίκες κάνει λόγο για αντιρατσισμό, για αντικαπιταλισμό, για μια διαφορετική φεμινιστική οικονομία, καταγγέλλει τις ρατσιστικές πολιτικές, τις πολιτικές λιτότητας και διαχωρίζεται από το φιλελεύθερο φεμινισμό.

Τα φεμινιστικά κινήματα έχουν ανοίξει μέτωπο με την ακροδεξιά και τον ακροδεξιό πολιτικό σχηματισμό VOX. Όπως σημειώνει η ερευνήτρια επικοινωνίας Ρεμπέκα Μαρτίνες: «στην Ισπανία εμφανίζεται ένας ακροδεξιός λόγος που έχει βάλει το φεμινισμό στο στόχαστρο θέτοντας ως πρώτη προτεραιότητα τη σύγκρουση με αυτόν (αυτό που αυτοί ονομάζουν «ιδεολογία του φύλου»), προσπαθώντας να αμφισβητήσει την ηγεμονία του με υποτιμητικά συνθήματα για τις ακτιβίστριες και το στόχο του φεμινισμού». (14)

Με λίγα λόγια το κίνημα αρθρώνει ολοκληρωμένο εναλλακτικό πολιτικό λόγο και προτείνει έναν άλλο τρόπο οργάνωσης της κοινωνίας, της ζωής, της πολιτικής. Με αυτή την έννοια διαχωρίζεται από τα παλιά κόμματα και τον φιλελεύθερο φεμινισμό και επιθυμεί να δημιουργήσει καινούριους χώρους και τρόπους συζήτησης. Χρησιμοποιεί και στηρίζεται όμως στους θεσμούς. Για παράδειγμα οι δήμοι της αλλαγής που ελέγχονται από δυνάμεις φιλικές προς το Podemos αποτελούν συμμάχους του κινήματος.

Φεμινιστικός διεθνισμός

Εξαιρετικά σημαντικό είναι και το γεγονός ότι ο ισπανικός φεμινισμός είναι διεθνιστικός. Από το 2018 οι Ισπανίδες κάνουν σημαντικές προσπάθειες για συντονισμό με φεμινιστικά κινήματα σε άλλες χώρες του κόσμου . Όπου δεν υπάρχουν τέτοια, μέλη φεμινιστικών συλλογικοτήτων από την Ισπανία οργανώνουν αποστολές στο εξωτερικό εξάγοντας την φεμινιστική εμπειρία. Πρόκειται για έναν έμπρακτο φεμινιστικό διεθνισμό. Η επικοινωνία εντός ισπανικών συνόρων διευκολύνεται μέσω των διαδικτυακών πλατφορμών και ομάδων στα κοινωνικά δίκτυα

Η συμμετοχή των ανδρών

Το ζήτημα του τρόπου συμμετοχής των ανδρών στις απεργιακές κινητοποιήσεις απασχόλησε πολύ το φεμινιστικό κίνημα στην Ισπανία. Στο επίπεδο της διαδήλωσης επιλέχθηκε οι άνδρες να βρίσκονται στις πίσω σειρές των πορειών χωρίς να κρατούν ντουντούκες και πανό. Επίσης ζητήθηκε από αυτούς όποτε χρειαζόταν να παραλάβουν τα παιδιά από το σχολείο, να μαγειρέψουν, να αναλάβουν την εργασία που οι γυναίκες άφησαν για να απεργήσουν. Οι άνδρες όμως οργανώθηκαν και μόνοι τους. Μετέτρεψαν δημόσιους χώρους και κοινωνικά κέντρα σε μαγειρεία και χώρους φύλαξης παιδιών. Προσπάθησαν να διευκολύνουν τις γυναίκες με κάθε τρόπο. Στην πόλη Κάδις πολλοί ήταν αυτοί που κυκλοφορούσαν με τάπερ προσφέροντας σάντουιτς, φρούτα και νερό στις γυναίκες. Υπήρχε μια συμμαχία που μετακινούσε το αίτημα ισότητα στη δουλειά στο «θα αναλάβουμε μεγαλύτερο βάρος για να έχουν οι γυναίκες χρόνο για ξεκούραση, διασκέδαση και ακτιβισμό».

Η χαρά της ζωής

Το φεμινιστικό κίνημα στην Ισπανία είναι ένα σοβαρό πολιτικό κίνημα. Οι γυναίκες που συμμετέχουν παρά την κούραση από την καθημερινή πολλαπλή τους εργασία, αφιερώνουν πολλές ώρες για την οργάνωση των διαδηλώσεων και συνελεύσεων, την αυτομόρφωση, τη στήριξη άλλων γυναικών. Είναι όμως επίσης και γυναίκες που ξεχειλίζουν από χαρά. Οργανώνουν τις δράσεις τους με δημιουργικότητα, φαντασία και τραγούδια. Κάθε διαδήλωση τελειώνει με μια γιορτή. Γνωρίζουν ότι ανοίγουν δρόμους και φροντίζουν να μην μένουν απαρατήρητες. Απολαμβάνουν τη διαδρομή από την αορατότητα στο κέντρο της δημόσιας σκηνής.

Πηγή: φωτογραφία Κατερίνας Σεργίδου, 8η Μάρτη 2019, Κάδις, φεμινίστριες τραγουδούν μπροστά από τον καθεδρικό ναό του Κάδις, σε μια φεμινιστική καρναβαλική γιορτή

Υποσημειώσεις:

(1) Η δημοσκόπηση έγινε τον Οκτώβρη του 2018 για το περιοδικό CTXT και βασίστηκε σε ένα δείγμα 1007 συνεντευξιαζόμενων και παρουσιάστηκε στο συνέδριο Ι Jornadas Feministas CTXT στη Σαραγόσα τον Νοέμβριο του 2018. Δημοσιεύτηκε επίσης στο βιβλίο ¿Cómo puede cambiar el mundo el feminismo? Εκδόσεις Colección Contextos.

(2) Για την πρόσφατη ιστορία του φεμινιστικού κινήματος η αναγνώστρια μπορεί να διαβάσει το άρθρο της Ρεμπέκα Μαρτίνες, Επιτυχίες και προκλήσεις του φεμινισμού, μετά την απεργία της 8ης Μάρτη, Περιοδικό Κόκκινο, Φθινόπωρο 2019.

(3) Σύμφωνα με την εφημερίδα El Diario και άλλες εφημερίδας μεγάλης κυκλοφορίας η κινητοποίηση ξεπέρασε τις 200,000 γυναίκες: https://www.eldiario.es/sociedad/feminismo-exigir-violencia-machista-cue...

(4) Η έννοια του machismo (ματσίσμο) είναι πολύ διαδεδομένη στις ισπανόφωνες χώρες, στην Πορτογαλία αλλά και ανάμεσα στις κοινότητες λατίνων στη ΗΠΑ. Είναι ένας όρος περιγραφικός που χρησιμοποιείται αποκλειστικά για την τοξική, μισογυνιστική, μάγκικη, αντρική συμπεριφορά. Στα ελληνικά θα μπορούσε σε ελεύθερη μετάφραση να μιλήσουμε για αντρίλα, αντριλίκι, μαγκιά, ματσό ή για βαρύμαγκες και λεβέντες. Καμιά έννοια όμως δεν μπορεί να αποδώσει ακριβώς την κουλτούρα του machismo που περιγράφει με πολύ χαρακτηριστικό τρόπο την επιθετική αντρική συμπεριφορά. Ο όρος καθιερώθηκε τις δεκαετίες ΄60 και ΄70 από τις λατινοαμερικάνες φεμινίστριες. Στα ελληνικά συνηθίζεται να αποδίδεται είτε ως ματσίσμο (με ελληνικούς χαρακτήρες) είτε ως σεξιστική βία που είναι λάθος, αφού για αυτό υπάρχει ειδική λέξη (violencia sexista). Η δυσκολία στη μετάφραση γίνεται μεγαλύτερη όταν δεν μιλάμε για τον ματσίσμο ως ουσιαστικό αλλά για το επίθετο (violencia machista). Εδώ χρησιμοποιούμε τον όρο «ματσό βία» μεταφράζοντας τη φράση violencia machista . To ζήτημα της μετάφρασης του όρου παραμένει ανοιχτό.

(5) Για περισσότερες πληροφορίες σχετικά με τη φεμινιστική ανθρωπολογία και τις δράσεις σε ακαδημαϊκό επίπεδο στη Χώρα των Βάσκων, η αναγνώστρια μπορεί να ανατρέξει στην συνέντευξη της Μάργαρετ Μπουλέν: Όταν το φεμινιστικό κίνημα συνάντησε τη φεμινιστική ανθρωπολογία στην Ισπανία και τη Χώρα των Βάσκων που δημοσιεύτηκε στο 2ο τεύχος του περιοδικού Feministiqa. Διαθέσιμο στο: http://feministiqa.net/otan-to-feministiko-kinima-synantise-ti-feministi...

(6) Τα φεμινιστικά καφέ είναι χώροι στους οποίους συναντιόνται φεμινίστριες για να συζητήσουν, να διασκεδάσουν και να οργανώσουν φεμινιστικές δράσεις. Οι συναντήσεις μπορεί να γίνονται σε δημοτικές αίθουσες, καφενεία, πολιτιστικούς συλλόγους και γραφεία πολιτικών οργανώσεων. Ως φεμινιστικό καφέ ορίζεται η κοινότητα/συλλογικότητα των γυναικών που συναντιέται σε εβδομαδιαία ή δεκαπενθήμερη βάση.

(7) Οι εντυπωσιακοί αριθμοί συμμετοχής καταγράφηκαν όχι μόνο από τις συλλογικότητες που οργάνωσαν τις κινητοποιήσεις αλλά και από την επίσημη ισπανική ραδιοτηλεόραση RTVE, καθώς και εφημερίδες που δεν είναι φιλικές προς τον φεμινιστικό σκοπό όπως η El País. Ενδεικτικά η αναγνώστρια μπορεί να ανατρέξει στους παρακάτω συνδέσμους: https://elpais.com/economia/2018/03/08/actualidad/1520545956_654616.html

https://www.elperiodico.com/es/economia/20190308/unos-seis-millones-de-p...

http://www.rtve.es/noticias/20190308/directo-jornada-manifestaciones-del...

(8) Παρουσιάζεται φωτογραφικό υλικό που συλλέχθηκε κατά τη διάρκεια της επιτόπιας εθνογραφικής έρευνας στην πόλη Κάδις της Ανδαλουσίας που γίνεται στο πλαίσιο της διδακτορικής διατριβής της συγγραφέα με θέμα τη συμμετοχή των γυναικών στο καρναβάλι του Κάδις.

(9) Το υλικό του πανισπανικού φεμινιστικού συντονισμού για τη φεμινιστική απεργία, είναι διαθέσιμο στην ιστοσελίδα http://hacialahuelgafeminista.org/

(10) Συνέντευξη με την Νάνσυ Φρέιζερ: «Οι αγώνες για την κοινωνική αναπαραγωγή είναι και ταξικοί αγώνες», Περιοδικό Κόκκινο, Φθινόπωρο 2019.

(11) Η Μαριαρόσα Ντάλλα Κόστα (Mariarosa Dalla Costa) , είναι ιταλίδα αυτόνομη φεμινίστρια συνέγραψε μαζί με τη Σέλμα Τζέιμς (Selma James) το κλασικό βιβλίο The Power of Women and the Subversion of the Community. Αυτό το κείμενο άνοιξε το 1972 τη συζήτηση για την οικιακή εργασία , επανα-ορίζοντας την εργασία στο σπίτι ως αναπαραγωγική εργασία, αναγκαία για τη λειτουργία του καπιταλισμού , η οποία μένει στην αφάνεια αφού αποκλείεται από την έμμισθη σχέση.

(12) Το Μανιφέστο του φεμινισμού του 99% κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Verso τον Μάρτιο του 2019. https://www.versobooks.com/books/2924-feminism-for-the-99. Όπως σημειώνει η Νάνσυ Φρέιζερ περιγράφοντας τη φιλοσοφία του φεμινισμού για το 99%: «Ο Φεμινισμός μας στοχαστεί ευρύτερα για την κρίση της κοινωνίας και να διατυπώσει πολιτικές και προγράμματα προς όφελος όλων. Γι΄ αυτό τον αποκαλούμε φεμινισμό για το ενενήντα εννέα τοις εκατό. Αυτό δεν σημαίνει μόνο το ενενήντα εννέα τοις εκατό των γυναικών αλλά το ενενήντα εννέα τοις εκατό των ανθρώπων που ζουν στον πλανήτη».

(13) Απόσπασμα από τη συνέντευξη της Μάργκαρετ Μπουλέν: Όταν το φεμινιστικό κίνημα συνάντησε τη φεμινιστική ανθρωπολογία στην Ισπανία και τη Χώρα των Βάσκων που δημοσιεύτηκε στο 2ο τεύχος του περιοδικού Feministiqa. Διαθέσιμο στο: http://feministiqa.net/otan-to-feministiko-kinima-synantise-ti-feministi...

(14) Ρεμπέκα Μαρτίνες, Επιτυχίες και προκλήσεις του φεμινισμού, μετά την απεργία της 8ης Μάρτη, Περιοδικό Κόκκινο, Φθινόπωρο 2019

Για το φεμινισμό του 99% βλ. άρθρο της Βέρας Σιατερλή: https://tomov.gr/2018/12/20/%cf%84%ce%bf-%ce%ba%ce%af%ce%bd%ce%b7%ce%bc%...