Η νεαρή σοβιετική δημοκρατία στην εποχή των μεγάλων επιδημιών

Ο φο­νι­κός ιός άρ­χι­σε το τα­ξί­δι του στο φόντο του Πρώ­του Πα­γκο­σμί­ου Πο­λέ­μου, δη­λα­δή σε μια εποχή που με­γά­λα τμή­μα­τα του πλη­θυ­σμού ήταν ήδη τσα­κι­σμέ­να και σε μια συν­θή­κη όπου «άν­θι­σαν» και πολ­λές άλλες λι­γό­τε­ρο ή πε­ρισ­σό­τε­ρο επι­κίν­δυ­νες επι­δη­μί­ες. Ο τε­λι­κός αριθ­μός των θυ­μά­των ξε­πέ­ρα­σε εκεί­να του Α ΠΠ και απο­δεί­χθη­κε με­γα­λύ­τε­ρος και από εκεί­να του πολύ πιο πο­λύ­νε­κρου ΒΠΠ. 

Μια τέ­τοια πρό­κλη­ση είναι λο­γι­κό να επι­φέ­ρει με­γά­λες αλ­λα­γές στην Ιστο­ρία. Πιο διά­ση­μες είναι οι εκτι­μή­σεις για το ρόλο που έπαι­ξε στην ίδια την έκ­βα­ση του πο­λέ­μου (με την κα­τάρ­ρευ­ση της γερ­μα­νι­κής προ­έ­λα­σης της άνοι­ξης του 1918) αλλά και στο εθνι­κο­α­πε­λευ­θε­ρω­τι­κό κί­νη­μα της Ιν­δί­ας (που απέ­κτη­σε μα­ζι­κή απή­χη­ση στα λαϊκά στρώ­μα­τα στο φόντο της εγκλη­μα­τι­κής βρε­τα­νι­κής πο­λι­τι­κής που «χρέ­ω­σε» στη Δυ­τι­κή Ινδία το 60% της πα­γκό­σμιας θνη­τό­τη­τας). Αλλά η πιο γε­νι­κά απο­δε­κτή αλ­λα­γή που έφερε η επι­δη­μία θε­ω­ρεί­ται η «επα­να­στα­τι­κο­ποί­η­ση» στην αντί­λη­ψη για τη δη­μό­σια υγεία και τον ρόλο της. Όμως τέ­τοιου εί­δους μι­κρές «επα­να­στά­σεις» δεν συμ­βαί­νουν αυ­θόρ­μη­τα: Συ­νή­θως προ­ϋ­πο­θέ­τουν πραγ­μα­τι­κές, συ­νο­λι­κές, κοι­νω­νι­κές επα­να­στά­σεις, που κά­νουν με ορ­μη­τι­κά «χτυ­πή­μα­τα» εφι­κτά όσα (υπο­τί­θε­ται ότι) απαι­τούν 10ε­τί­ες «ομα­λής στα­δια­κής εξέ­λι­ξης» για να συμ­βούν. Έχουν γρα­φτεί πολλά για την Ρω­σι­κή Επα­νά­στα­ση ως τέ­τοιο πα­ρά­δειγ­μα σε μια σειρά το­μείς (εκ­παί­δευ­ση, γυ­ναι­κεία κα­τα­πί­ε­ση, δι­καιώ­μα­τα μειο­νο­τή­των κ.ο.κ.). Πώς στά­θη­καν όμως οι πρω­τα­γω­νι­στές εκεί­νης της «εφό­δου στον ου­ρα­νό» απέ­να­ντι στη θα­νά­σι­μη απει­λή των επι­δη­μιών; 

Η νίκη των Μπολ­σε­βί­κων και η έκ­κλη­σή τους για ει­ρή­νη, συ­νέ­πε­σε με το ξέ­σπα­σμα του πρώ­του κύ­μα­τος της γρί­πης (τέλη ’17). Μετά το πρώτο κύμα (ως το Μάρτη του ’18), χτύ­πη­σε τον Οκτώ­βρη του 1918 το δεύ­τε­ρο, θε­ρί­ζο­ντας τα­χύ­τα­τα δε­κά­δες χι­λιά­δες στρα­τιώ­τες. Αλλά όπως έγρα­ψε ο John Westmoreland στο counterfire.org: «οι κα­πι­τα­λι­στι­κές κυ­βερ­νή­σεις είχαν δια­φο­ρε­τι­κή ατζέ­ντα. Ήθε­λαν μια ιμπε­ρια­λι­στι­κή νίκη και μια ιμπε­ρια­λι­στι­κή ει­ρή­νη… Στο Λον­δί­νο, το Πα­ρί­σι και την Ουά­σινγ­κτον ήξε­ραν ότι η νίκη πλη­σιά­ζει. Αυτό σή­μαι­νε ότι ακόμα κι όταν ξέ­σπα­σε μια κα­τα­στρο­φή όπως η παν­δη­μία γρί­πης δεν υπήρ­ξε βού­λη­ση να στα­μα­τή­σουν οι μάχες και να ανα­κα­τευ­θυν­θούν οι πόροι από τις μα­ζι­κές δο­λο­φο­νί­ες στη μα­ζι­κή πε­ρί­θαλ­ψη».   

Πράγ­μα­τι, ο ιός «θέ­ριε­ψε» στα χα­ρα­κώ­μα­τα και εξα­πλώ­θη­κε διε­θνώς από τις με­τα­κι­νή­σεις στρα­τευ­μά­των. Επι­πλέ­ον, αντι­με­τω­πί­στη­κε με αδια­φο­ρία –αν όχι με συ­γκά­λυ­ψη για να μην πλη­γεί η «πο­λε­μι­κή προ­σπά­θεια». Εκεί βρί­σκε­ται η ιστο­ρι­κή αδι­κία του ονό­μα­τος «Ισπα­νι­κή Γρίπη»: Τα ισπα­νι­κά ΜΜΕ ήταν τα πρώτα που μί­λη­σαν ανοι­χτά για αυτήν, καθώς το Ισπα­νι­κό Κρά­τος ήταν ου­δέ­τε­ρο στον πό­λε­μο και οι δη­μο­σιο­γρά­φοι του δεν είχαν «πα­τριω­τι­κές» δε­σμεύ­σεις λο­γο­κρι­σί­ας…

Η γρίπη που θέ­ριε­ψε από τον ιμπε­ρια­λι­στι­κό πό­λε­μο των δυ­τι­κών Με­γά­λων Δυ­νά­με­ων, υπήρ­ξε πολύ πιο φο­νι­κή στο «Νότο» και την «Ανα­το­λή». Σε μέρη της Ασίας οι πι­θα­νό­τη­τες θα­νά­του ήταν 30πλά­σιες από μέρη της Ευ­ρώ­πης. Η Ασία και η Αφρι­κή είχαν τα υψη­λό­τε­ρα πο­σο­στά θνη­σι­μό­τη­τας, ενώ η Ευ­ρώ­πη, η Β. Αμε­ρι­κή και η Αυ­στρα­λία τα χα­μη­λό­τε­ρα. Ήταν οι πό­λεις αυτές που χτυ­πή­θη­καν πιο άγρια, αλλά υπήρ­ξαν ανι­σό­τη­τες και στο εσω­τε­ρι­κό τους. Στο Ρίο Ντε Τζα­νέι­ρο χτυ­πή­θη­καν οι φα­βέ­λες, στο Κο­νέ­κτι­κατ χτυ­πή­θη­καν πε­ρισ­σό­τε­ρο οι Ιτα­λοί νε­ο­α­φι­χθέ­ντες με­τα­νά­στες,  στο Πα­ρί­σι υπήρ­ξε με­γά­λη θνη­σι­μό­τη­τα σε ένα από τα πλου­σιό­τε­ρα προ­ά­στια… οι στα­τι­στι­κο­λό­γοι  απο­κά­λυ­ψαν ότι τε­λι­κά δεν πέ­θαι­ναν οι ιδιο­κτή­τες των σπι­τιών αλλά οι υπη­ρέ­τριές τους…

Σε αυτό το τοπίο ανι­σο­τή­των, το νεαρό ερ­γα­τι­κό κρά­τος στη Ρωσία, που με την πρό­τα­σή του για ει­ρή­νη θα μπο­ρού­σε να είχε συμ­βά­λει στον πε­ριο­ρι­σμό της παν­δη­μί­ας, βρέ­θη­κε σε μια κο­λα­σμέ­νη θέση. Συν­δύ­α­ζε την ύπαρ­ξη με­γά­λων πυ­κνο­κα­τοι­κη­μέ­νων πό­λε­ων όπως της «Δύσης», με την τσα­ρι­κή κα­θυ­στέ­ρη­ση που την κα­τέ­τασ­σε στις φο­νι­κές συν­θή­κες της «Ανα­το­λής». Είχε συμ­με­τέ­χει στον πό­λε­μο που επι­δεί­νω­νε τους επι­δη­μιο­λο­γι­κούς κιν­δύ­νους. Έβγαι­νε από αυτόν ρη­μαγ­μέ­νη και σύ­ντο­μα θα αντι­με­τώ­πι­ζε τον Εμ­φύ­λιο Πό­λε­μο, τον οι­κο­νο­μι­κό απο­κλει­σμό και την ει­σβο­λή 11 ξένων κρα­τών (που εξα­κο­λου­θού­σαν να έχουν άλλες προ­τε­ραιό­τη­τες εν μέσω παν­δη­μί­ας –όπως το πνί­ξι­μο της ρω­σι­κής επα­νά­στα­σης). 

Η νεαρή Σο­βιε­τι­κή Δη­μο­κρα­τία χτυ­πή­θη­κε άσχη­μα από την «ισπα­νι­κή γρίπη»  -με άγνω­στο αριθ­μό θυ­μά­των, με­τα­ξύ των οποί­ων ο Γιά­κοβ Σβέρ­ντλοφ, ο 34χρο­νος επι­κε­φα­λής του νέου κρά­τους. Ακόμα πε­ρισ­σό­τε­ρα κρού­σμα­τα προ­κα­λού­σε ο τύφος (μέσω ψει­ρών), εξαι­τί­ας του οποί­ου απο­δί­δε­ται στον Λένιν η φράση «Είτε ο σο­σια­λι­σμός θα νι­κή­σει την ψείρα ή η ψείρα θα νι­κή­σει τον σο­σια­λι­σμό». Άλλες με­τα­δο­τι­κές ασθέ­νειες, φτώ­χεια και ακραία πείνα συ­μπλή­ρω­ναν την ζο­φε­ρή ει­κό­να, ενώ σε επί­πε­δο προ­ϋ­πάρ­χο­ντων υγειο­νο­μι­κών δομών, οι Μπολ­σε­βί­κοι ξε­κι­νού­σαν από το μηδέν που είχε κλη­ρο­δο­τή­σει η τσα­ρι­κή Ρωσία. 

Τι έκα­ναν λοι­πόν οι Μπολ­σε­βί­κοι απέ­να­ντι στις επι­δη­μί­ες; Ξε­κί­νη­σαν από την δη­μιουρ­γία Λαϊ­κού Επι­τρο­πά­του Δη­μό­σιας Υγεί­ας τον Ιούλη του 1918. Με επι­κε­φα­λής τον Νι­κο­λάι Σε­μά­σκο, το Επι­τρο­πά­το ανα­λάμ­βα­νε να συ­γκε­ντρώ­σει όλες τις υπη­ρε­σί­ες υγεί­ας και να δια­σφα­λί­σει ότι η πε­ρί­θαλ­ψη είναι δω­ρε­άν δι­καί­ω­μα κι όχι προ­νό­μιο. Μοιά­ζει με αυ­το­νό­η­το, αλλά δεν ήταν κα­θό­λου. Είναι ένα από τα πολλά «αυ­το­νό­η­τα» στα οποία η νεαρή Σο­βιε­τι­κή Δη­μο­κρα­τία έπαι­ξε πρω­το­πό­ρο ρόλο στην εποχή της. 

Η Laura Spinney,  συγ­γρα­φέ­ας του «Pale Rider: The Spanish Flu of 1918 and How It Changed the World» (Χλω­μός Κα­βα­λά­ρης: Η Ισπα­νι­κή Γρίπη του 1918 και Πώς Άλ­λα­ξε τον Κόσμο), έχει εξη­γή­σει τη με­γά­λη στρο­φή στην αντί­λη­ψη για τη δη­μό­σια Υγεία μετά την παν­δη­μία. Ανα­φέ­ρει ότι στη διάρ­κεια της δε­κα­ε­τί­ας του ’20 αρ­κε­τές κυ­βερ­νή­σεις δη­μιούρ­γη­σαν για πρώτη φορά Υπουρ­γεία Υγεί­ας ή κι­νή­θη­καν προς την ανά­γκη στρα­τη­γι­κών δη­μό­σιας Υγεί­ας. Επι­ση­μαί­νει όμως ότι αυτό υλο­ποι­ή­θη­κε στα­δια­κά. Αντί­θε­τα: «Από το 1920, η Ρωσία ήταν η πρώτη χώρα που είχε δη­μιουρ­γή­σει και λει­τουρ­γού­σε ήδη ένα συ­γκε­ντρο­ποι­η­μέ­νο δη­μό­σιο σύ­στη­μα Υγεί­ας, το οποίο χρη­μα­το­δο­τού­σε από ένα κρα­τι­κό φορέα ασφά­λι­σης, τα άλλα δυ­τι­κά κράτη ακο­λού­θη­σαν. Αρ­χι­κά μπο­ρού­σε να κα­λύ­πτει μόνο τον πλη­θυ­σμό των πό­λε­ων, αλλά πα­ρέ­με­νε ένα τε­ρά­στιο επί­τευγ­μα και η κι­νη­τή­ρια δύ­να­μη πίσω του ήταν ο Βλα­δί­μη­ρος Λένιν». Η ίδια ση­μειώ­νει ότι το διά­ση­μο βρε­τα­νι­κό ΕΣΥ δη­μιουρ­γή­θη­κε τε­λι­κά το 1948, κι εμείς συ­μπλη­ρώ­νου­με ότι οι ΗΠΑ απέ­κτη­σαν υπουρ­γείο αρ­μό­διο για την υγεία το 1953. 

Στη ση­μα­σία ενός κα­θο­λι­κού συ­στή­μα­τος δη­μό­σιας Υγεί­ας, κε­ντρι­κό ρόλο έπαι­ζε η αντι­με­τώ­πι­ση με­τα­δο­τι­κών ασθε­νειών. Γρά­φει η Spinney σε περ­σι­νό άρθρο της: 

«Σε όλο το βιο­μη­χα­νο­ποι­η­μέ­νο κόσμο, οι πε­ρισ­σό­τε­ροι για­τροί ήταν αυ­το­α­πα­σχο­λού­με­νοι είτε χρη­μα­το­δο­τού­νταν από φι­λαν­θρω­πι­κά και θρη­σκευ­τι­κά ιδρύ­μα­τα, με πολ­λούς αν­θρώ­πους να μην έχουν καμιά πρό­σβα­ση στις υπη­ρε­σί­ες τους. Οι πο­λι­τι­κές δη­μό­σιας Υγεί­ας –όπως και οι με­τα­να­στευ­τι­κές πο­λι­τι­κές– κα­θο­ρί­ζο­νταν από τις ιδέες της ευ­γο­νι­κής. Ήταν σύ­νη­θες οι προ­νο­μιού­χες ελίτ να πε­ρι­φρο­νούν τους ερ­γά­τες και τους φτω­χούς ως κα­τώ­τε­ρες κα­τη­γο­ρί­ες αν­θρώ­πων, που ο έμ­φυ­τος εκ­φυ­λι­σμός τους προ­διέ­θε­τε για ασθέ­νειες. Δεν περ­νού­σε από το μυαλό των ελίτ να ανα­ζη­τή­σουν τις αι­τί­ες των ασθε­νειών στις συν­θή­κες ζωής των κα­τώ­τε­ρων τά­ξε­ων: πυ­κνο­κα­τοι­κη­μέ­νοι οι­κι­σμοί, μακρά ωρά­ρια ερ­γα­σί­ας, κακή δια­τρο­φή. Όταν αρ­ρώ­σται­ναν και πέ­θαι­ναν από τύφο, χο­λέ­ρα κι άλλες φο­νι­κές ασθέ­νειες, οι ευ­γο­νι­στές ισχυ­ρί­ζο­νταν ότι έφται­γαν οι ίδιοι, γιατί δεν είχαν το κί­νη­τρο να επι­διώ­ξουν μια κα­λύ­τε­ρη ποιό­τη­τα ζωής. Σε συν­θή­κες επι­δη­μί­ας, αυτό που πε­ρι­γρα­φό­ταν ως προ­στα­σία της δη­μό­σιας υγεί­ας αφο­ρού­σε γε­νι­κά δέ­σμες μέ­τρων που είχαν ως στόχο να προ­στα­τεύ­σουν τις ελίτ από την μο­λυ­σμα­τι­κή επιρ­ροή του φι­λά­σθε­νου όχλου». 

Σύμ­φω­να με την Spinney, η παν­δη­μία του 1918, απο­κα­λύ­πτο­ντας ότι κα­νείς δεν έχει ανο­σία («οι λι­γό­τε­ροι προ­νο­μιού­χοι υπέ­φε­ραν τα χει­ρό­τε­ρα –αν και όχι για τους λό­γους που ισχυ­ρί­ζο­νταν οι ευ­γο­νι­στές– αλλά ούτε οι ελίτ την γλί­τω­σαν»), άλ­λα­ξε αυτήν την αντί­λη­ψη. Ση­μειώ­νει το συ­μπέ­ρα­σμα ότι «Σε μο­λυ­σμα­τι­κές ασθέ­νειες, δεν έχει νόημα να κου­νάς το δά­χτυ­λο στους αν­θρώ­πους για την ατο­μι­κή τους ευ­θύ­νη… είναι ένα πρό­βλη­μα που πρέ­πει να αντι­με­τω­πί­ζε­ται σε επί­πε­δο συ­νο­λι­κού πλη­θυ­σμού». Μια δια­πί­στω­ση από την οποία πα­ρε­μπι­πτό­ντως φαί­νε­ται να οπι­σθο­χω­ρούν οι σύγ­χρο­νες κυ­βερ­νή­σεις στην αντι­με­τώ­πι­ση του κο­ρο­ναϊ­ού…

Ωστό­σο, την πραγ­μα­τι­κή ώθηση προς μια νέα αντί­λη­ψη για τη δη­μό­σια υγεία, έδωσε το ρω­σι­κό υπό­δειγ­μα. Χρειά­στη­κε μια κυ­βέρ­νη­ση κι ένα κρά­τος από τους ερ­γά­τες για τους ερ­γά­τες, προ­κει­μέ­νου να δεί­ξει την έγνοια και τα αντα­να­κλα­στι­κά αντι­με­τώ­πι­σης των προ­βλη­μά­των υγεί­ας τους –και κυ­ρί­ως των συν­θη­κών που τα δη­μιουρ­γούν. 

Οι υπεύ­θυ­νοι υγεί­ας των σο­βιέτ έδι­ναν με­γά­λη έμ­φα­ση στους πό­ρους που θα κα­τευ­θύ­νο­νταν στην πρό­λη­ψη, δια της βελ­τί­ω­σης των συν­θη­κών δια­βί­ω­σης. Ο για­τρός Περ­βού­κιν, Κο­μι­σά­ριος Δη­μό­σιας Υγεί­ας της Κομ­μού­νας της Πε­τρού­πο­λης, πε­ριέ­γρα­φε ότι «όλα τα κα­τα­λύ­μα­τα έχουν εθνι­κο­ποι­η­θεί, ώστε να δια­σφα­λί­σου­με ότι κα­νείς πλέον δεν ζει σε συν­θή­κες επι­κίν­δυ­νες για την υγεία του, όπως συ­νέ­βαι­νε στο παλιό κα­θε­στώς. Με το μο­νο­πώ­λιο στα σι­τη­ρά, εγ­γυό­μα­στε ότι η τροφή θα φτά­σει πρώτα στους ασθε­νείς και τους αδύ­να­μους». 

Η Spinney γρά­φει στο βι­βλίο της: 

«Το επί­ση­μο όραμα του για­τρού του μέλ­λο­ντος δια­τυ­πώ­θη­κε το 1924, όταν η κυ­βέρ­νη­ση κά­λε­σε τις ια­τρι­κές σχο­λές να εκ­παι­δεύ­ουν για­τρούς που με­τα­ξύ άλλων θα έχουν “την ικα­νό­τη­τα να με­λε­τούν τις επαγ­γελ­μα­τι­κές και κοι­νω­νι­κές συν­θή­κες που γεν­νούν τις ασθέ­νειες, ώστε να μην τις θε­ρα­πεύ­ουν απλά, αλλά να προ­τεί­νουν και τρό­πους να τις εμπο­δί­ζου­με να εμ­φα­νι­στούν”. Ο Λένιν κα­τα­νο­ού­σε ότι η ια­τρι­κή δεν έπρε­πε να είναι απο­κλει­στι­κά βιο­λο­γι­κή και πει­ρα­μα­τι­κή, αλλά επί­σης κοι­νω­νιο­λο­γι­κή. Εκεί­νη την εποχή πε­ρί­που ανα­γνω­ρι­ζό­ταν για πρώτη φορά ως επι­στή­μη η επι­δη­μιο­λο­γία –η επι­στή­μη των μο­τί­βων, αι­τιών κι απο­τε­λε­σμά­των μιας ασθέ­νειας, που απο­τε­λεί τον ακρο­γω­νιαίο λίθο της δη­μό­σιας υγεί­ας». 

Πτυ­χές αυτής της «κοι­νω­νι­κής» αντι­με­τώ­πι­σης των επι­δη­μιών ήταν δε­κα­ε­τί­ες μπρο­στά από τις σκο­τει­νές, ευ­γο­νι­κές αντι­λή­ψεις της εποχή τους. Αλλά φα­ντά­ζουν ρι­ζο­σπα­στι­κές ακόμα και σή­με­ρα, όπου παρά την πρό­ο­δο που έχει υπάρ­ξει, εμ­φα­νί­ζε­ται και σή­με­ρα μια κε­κα­λυμ­μέ­νη ευ­γο­νι­κή (με την αδια­φο­ρία για τους ευ­πα­θείς ηλι­κιω­μέ­νους), ή μια επί­κλη­ση στην «ατο­μι­κή ευ­θύ­νη» που δεν παίρ­νει υπόψη τις δυ­σκο­λί­ες που έχουν οι φτω­χό­τε­ροι των φτω­χών να «τη­ρή­σουν απλά μέτρα» όπως το «μέ­νου­με σπίτι» ή και το «πλέ­νου­με τα χέρια μας». Στις ΗΠΑ, όπου ο Covid σκο­τώ­νει δυ­σα­νά­λο­γα μαύ­ρους, επα­νεμ­φα­νί­ζε­ται η αι­σχρή στε­ρε­ο­τυ­πι­κή συ­ζή­τη­ση για τον «ανέ­με­λο» κι «αν­θυ­γιει­νό» τρόπο ζωής των γκέτο, με «κα­τα­ξιω­μέ­νους» (δλδ. αστούς) μαύ­ρους να νου­θε­τούν «τα αδέρ­φια» να «σκε­φτούν την συ­μπε­ρι­φο­ρά τους»… 

Κά­ποια άλλα μέτρα που πήρε η ερ­γα­τι­κή εξου­σία απέ­να­ντι στις επι­δη­μί­ες πα­ρα­μέ­νουν ζη­τού­με­να μέχρι και σή­με­ρα. Ένα αφορά το κρί­σι­μο ζή­τη­μα του φαρ­μά­κου. Ο Περ­βού­κιν πε­ριέ­γρα­φε ότι «Νέα ερ­γο­στά­σια πα­ρα­γω­γής φαρ­μά­κου έχουν χτι­στεί και τε­ρά­στια απο­θέ­μα­τα φαρ­μά­κων έχουν κα­τα­σχε­θεί από τους κερ­δο­σκό­πους». 

Ο Vijay Prashad, σε πρό­σφα­το σχε­τι­κό άρθρο του, γρά­φει για την κι­νη­το­ποί­η­ση του πλη­θυ­σμού: 

«Η δη­μό­σια υγεία δεν μπο­ρού­σε να αφε­θεί μόνο στα χέρια των για­τρών και των νο­ση­λευ­τών. Ο Σε­μά­σκο ζή­τη­σε την κι­νη­το­ποί­η­ση των ερ­γα­τών και των αγρο­τών στον αγώνα για την οι­κο­δό­μη­ση μιας υγιούς κοι­νω­νί­ας. Το 1918 συ­γκρο­τή­θη­καν σε πό­λεις και χωριά οι Ερ­γα­τι­κές Επι­τρο­πές για την Κα­τα­πο­λέ­μη­ση των Επι­δη­μιών. Οι εκ­πρό­σω­ποι αυτών των Επι­τρο­πών –ερ­γά­τες κι αγρό­τες οι ίδιοι– με­τέ­δι­δαν τις επι­στη­μο­νι­κές πλη­ρο­φο­ρί­ες για την υγεία και την υγιει­νή, δια­σφά­λι­ζαν ότι τα δη­μό­σια λου­τρά ήταν κα­θα­ρά και επό­πτευαν τις γει­το­νιές τους ώστε να δια­σφα­λί­ζουν ότι κάθε έν­δει­ξη ασθέ­νειας θα αντι­με­τω­πι­ζό­ταν με άμεση πρό­σβα­ση σε επαγ­γελ­μα­τι­κή ια­τρι­κή φρο­ντί­δα».  

Σε μια ομι­λία του σε συν­διά­σκε­ψη της Ερ­γα­τι­κής Διε­θνούς Ρω­σι­κής Βο­ή­θειας στο Βε­ρο­λί­νο στα 1923, ο Κο­μι­σά­ριος της Δη­μό­σιας Υγεί­ας, πε­ριέ­γρα­ψε (κα­λώ­ντας σε διε­θνή υπο­στή­ρι­ξη για την εξο­πλι­σμό τους) κι ένα άλλο μο­ντέ­λο «πρω­το­βάθ­μιας υγεί­ας» που υλο­ποιού­σε το ερ­γα­τι­κό κρά­τος:

«Δυ­στυ­χώς, τα πε­ριο­ρι­σμέ­να μέσα στη διά­θε­σή μας δεν επι­τρέ­πουν να θε­ρα­πεύ­σου­με κα­τάλ­λη­λα την πλειο­ψη­φία των κρου­σμά­των των κοι­νω­νι­κών ασθε­νειών σε σα­να­τώ­ρια, οπότε έχουν δη­μιουρ­γη­θεί κι­νη­τά κέ­ντρα υγεί­ας. Αυτά τα κι­νη­τά κέ­ντρα υγεί­ας δεν πε­ρι­μέ­νουν τους ασθε­νείς να πάνε οι ίδιοι σε αυτά, αλλά με­τα­φέ­ρουν τα ίδια βο­ή­θεια και ια­τρι­κή φρο­ντί­δα στα ερ­γο­στά­σια, επι­διώ­κο­ντας σε κάθε πε­ρί­πτω­ση τον κα­λύ­τε­ρο τρόπο που θα επι­τρέ­ψει να ξε­πε­ρα­στεί επι­τυ­χώς η ασθέ­νεια. Τα φο­ρη­τά κέ­ντρα υγεί­ας, μαζί με άλλες μο­νά­δες του Κο­μι­σα­ριά­του Δη­μό­σιας Υγεί­ας, συ­νερ­γά­ζο­νται στενά με τις διά­φο­ρες άλλες ερ­γα­τι­κές ορ­γα­νώ­σεις».

Στην ίδια ομι­λία, η πε­ρι­γρα­φή του Σε­μά­σκο για την αξιο­ποί­η­ση του καλού κλί­μα­τος της Κρι­μαί­ας έρ­χε­ται σε κα­τα­φα­νή αντί­θε­ση και με το «κλει­στεί­τε σπί­τια σας κι ο Θεός να βάλει το χέρι του» επί κα­ρα­ντί­νας και με το «γυ­ρί­στε στη δου­λειά κι η Πα­να­γιά μαζί σας» επί άρσης της. Στην Κρι­μαία στέλ­νο­νταν κάθε χρόνο πολ­λές χι­λιά­δες μο­λυ­σμέ­νοι ερ­γα­ζό­με­νοι: «Σε αυτήν την πε­ριο­χή έχουν ανε­γερ­θεί πολλά σα­να­τό­ρια και ανα­παυ­τή­ρια, για να επω­φε­λη­θούν όσο το δυ­να­τόν πε­ρισ­σό­τε­ροι άρ­ρω­στοι ερ­γά­τες της Ρω­σί­ας, αλλά όχι μόνο γι’ αυτό. Και για να διευ­κο­λύ­νου­με τους ερ­γά­τες που έχουν αναρ­ρώ­σει σχε­τι­κά να πα­ρα­μεί­νουν για με­γα­λύ­τε­ρο χρο­νι­κό διά­στη­μα στην Κρι­μαία, έως ότου η υγεία τους έχει απο­κα­τα­στα­θεί πλή­ρως». 

Αυτή η σύ­ντο­μη πα­ρου­σί­α­ση αφορά επι­μέ­ρους πτυ­χές που έχουν κα­τα­γρα­φεί σε μια πολύ πε­ριο­ρι­σμέ­νη βι­βλιο­γρα­φία. Σί­γου­ρα πολύ πε­ρισ­σό­τε­ρα θα μπο­ρού­σαν να ει­πω­θούν –και θε­τι­κά, αλλά και ελ­λεί­ψεις και αδυ­να­μί­ες. Αλλά αρ­κούν για κά­ποιες γε­νι­κές πα­ρα­τη­ρή­σεις.  

Το 1918-20, μια ερ­γα­τι­κή επα­νά­στα­ση κι οι πρα­κτι­κές ενός ερ­γα­τι­κού κρά­τους ήταν αυτά που άνοι­ξαν έναν δρόμο τον οποίο στα­δια­κά ακο­λού­θη­σε ο υπό­λοι­πος κό­σμος (επι­δη­μιο­λο­γία, πρό­λη­ψη, δη­μό­σια συ­στή­μα­τα Υγεί­ας, άδειες ασθε­νεί­ας κλπ). Πολλά από αυτά εμπε­δώ­θη­καν –του­λά­χι­στον στον δυ­τι­κό κόσμο, γιατί ο πα­γκό­σμιος «Νότος» πα­ρα­μέ­νει μια τρα­γω­δία– στα «χρυσά χρό­νια» του κα­πι­τα­λι­σμού και την εποχή του κοι­νω­νι­κού κρά­τους, όταν κο­ρυ­φαί­οι επι­στή­μο­νες ένιω­θαν την αυ­το­πε­ποί­θη­ση να δη­λώ­νουν με σι­γου­ριά ότι «οι επι­δη­μί­ες ανή­κουν ορι­στι­κά στο πα­ρελ­θόν». Όλοι γνω­ρί­ζου­με τι ακο­λού­θη­σε μετά τη δε­κα­ε­τία του ’70, όπου ανή­κουν αυτές οι προ­βλέ­ψεις. Η «επι­στρο­φή των επι­δη­μιών» έχει εξη­γη­θεί σε άλλα άρθρα (εντα­τι­κή αγρο­κτη­νο­τρο­φία, λε­η­λα­σία της φύσης κ.ο.κ.), αλλά μια άλλη με­γά­λη αλ­λα­γή που συ­μπί­πτει με την «αντι­στρο­φή» της προ­ό­δου που είχε επι­τευ­χθεί αφορά την άνοδο του νε­ο­φι­λε­λευ­θε­ρι­σμού και τη διαρ­κή διά­βρω­ση των συ­στη­μά­των δη­μό­σιας υγεί­ας. 

Οι τε­χνι­κές δυ­να­τό­τη­τες της αν­θρω­πό­τη­τας σή­με­ρα είναι με­γα­λύ­τε­ρες από ποτέ (κι από το 1918, αλλά και από τα «χρυσά» με­τα­πο­λε­μι­κά χρό­νια) και πτυ­χές της πο­λι­τι­κής δη­μό­σιας υγεί­ας του πρώ­του ερ­γα­τι­κού κρά­τους δεί­χνουν «απαρ­χαιω­μέ­νες». Αλλά ο Covid-19, μια πιο ήπια απει­λή σε σχέση με τα «θηρία» που αντι­με­τώ­πι­σε η αν­θρω­πό­τη­τα στη διάρ­κεια του 20ού αιώνα, έριξε φως στην πα­λιν­δρό­μη­ση και την οπι­σθο­χώ­ρη­ση που έχει εξε­λι­χτεί στο σύγ­χρο­νο κα­πι­τα­λι­σμό όσον αφορά τη δυ­να­τό­τη­τα (ή την προ­θυ­μία) του να δώσει επαρ­κείς απα­ντή­σεις ορ­γα­νω­μέ­νης κοι­νω­νί­ας σε υγειο­νο­μι­κούς κιν­δύ­νους. Κάτι έχει πάει πολύ στρα­βά όταν εν έτη 2020, απέ­να­ντι σε ένα με­τα­δο­τι­κό πα­θο­γό­νο που προ­κα­λεί πνευ­μο­νο­λο­γι­κές πα­θή­σεις και απει­λεί με θα­να­τη­φό­ρες επι­πλο­κές τους πιο ευ­πα­θείς, έχει απο­μεί­νει ως μο­να­δι­κό ασφα­λές κα­τα­φύ­γιο η γε­νι­κευ­μέ­νη κα­ρα­ντί­να, μια πρα­κτι­κή που άρ­μο­ζε στην αντι­με­τώ­πι­ση της πα­νώ­λης τον Με­σαί­ω­να.  

Με αυτήν την έν­νοια, η εμπει­ρία του νε­α­ρού ερ­γα­τι­κού κρά­τους στη Ρωσία πα­ρα­μέ­νει «φάρος» ακόμα και στη σύγ­χρο­νη πραγ­μα­τι­κό­τη­τα. Ως πο­λι­τι­κή βού­λη­ση, ως κί­νη­τρο και κα­τεύ­θυν­ση της χά­ρα­ξης πο­λι­τι­κών με επί­κε­ντρο τον άν­θρω­πο. Στην εποχή της ξε­διά­ντρο­πης πα­ραί­νε­σης «μην ενο­χλεί­τε το Σύ­στη­μα Υγεί­ας γιατί θα υπερ­φορ­τω­θεί», στην εποχή της «πα­τέ­ντας» στο φάρ­μα­κο, της αι­σχρο­κέρ­δειας στα Μέσα Ατο­μι­κής Προ­στα­σί­ας, του γε­νι­κευ­μέ­νου «κλει­στεί­τε όλοι μέσα» ή «εντά­ξει, τώρα βγεί­τε όλοι έξω» ως απά­ντη­ση, της διαρ­κούς πρι­μο­δό­τη­σης της ιδιω­τι­κής υγεί­ας, της έμ­φα­σης στην «ατο­μι­κή ευ­θύ­νη» για «κοι­νω­νι­κές ασθέ­νειες», οι απα­ντή­σεις που επι­χεί­ρη­σαν να δώ­σουν οι Μπολ­σε­βί­κοι στο ζή­τη­μα των επι­δη­μιών στέ­κο­νται στον αντί­πο­δα: Και δεί­χνουν ότι μια άλλη κοι­νω­νι­κή ορ­γά­νω­ση, με άλλες προ­τε­ραιό­τη­τες θα μπο­ρού­σε (πολύ πε­ρισ­σό­τε­ρο με τις ση­με­ρι­νές δυ­να­τό­τη­τες!) να αντι­με­τω­πί­σει πολύ δια­φο­ρε­τι­κά και πολύ πιο επι­τυ­χη­μέ­να την «νέα εποχή επι­δη­μιών» στην οποία έχου­με μπει. 

*Aνα­δη­μο­σί­ευ­ση από την Ερ­γα­τι­κή Αρι­στε­ρά