100 χρόνια από τη θυσία των 4 μεταλλωρύχων στη Σέριφο

Η Σέριφος είχε μεταλλεία σιδήρου και χαλκού από την αρχαιότητα. Η συστηματική εξόρυξη αυτών των μεταλλευμάτων και κυρίως σιδηρομεταλλευμάτων και η εξαγωγή τους σε ευρωπαϊκές χώρες ξεκίνησε από ιδιωτικές εταιρείες το 1870 και άκμασε στα τέλη του 19ου και στις αρχές του 20ού αιώνα.

Το 1880 η εταιρεία «Σέριφος–Σπηλιαζέζα» εκχώρησε εργολαβικά την εκμετάλλευση των σιδηρομεταλλευμάτων στην οικογένεια του Γερμανού μεταλλειολόγου και επιχειρηματία Αιμίλιου Γρόμαν, που με τη βία των επιστατών και τραμπούκων του καταπάτησαν χωράφια και εκτάσεις των ντόπιων κατοίκων και επέκτειναν τις δραστηριότητές της, αλλά και την εισροή εργατών και από άλλα κυκλαδίτικά νησιά, κυρίως από τη γειτονική Μήλο.

Στις αρχές του 20ου αιώνα οι 1.000 περίπου εργαζόμενοι στα μεταλλεία της Σερίφου ζούσαν σεσυνθήκες πλήρους εξαθλίωσης σε παράγκες, δουλεύοντας από 12 έως 14 ώρες την ημέρα, από την ανατολή μέχρι τη δύση του ηλίου, σε επικίνδυνες και ανθυγιεινές συνθήκες εργασίας, με συχνά θανατηφόρα εργατικά ατυχήματα, πνευμονοκονίαση, πρόωρο γήρας, επειδή δεν υπήρχαν καθόλου μέτρα προστασίας, υγιεινής και ασφάλειας της εργασίας. Οι ανθυγιεινές συνθήκες εργασίας και διαβίωσης, η υπερκόπωση, η κακή διατροφή και τα εργατικά ατυχήματα έσπρωχναν μέρα με τη μέρα τους εργάτες στην απελπισία. Η παραμικρή διαμαρτυρία τιμωρούνταν με απόλυση.

Η άθλια κατάσταση οδήγησε τους εργάτες το 1916 σε δύο ενέργειες: την ίδρυση σωματείου και τηνεξέγερση-απεργία.

Η ΙΔΡΥΣΗ ΣΩΜΑΤΕΙΟΥ

Όπως περιγράφει ο Γιάννης Κορδάτος στο βιβλίο του  «Ιστορία του εργατικού κινήματος στην Ελλάδα»:

«Οι εργάτες των μεταλλείων Μεγάλου Λιβαδιού στη Σέριφο ίσαμε τα 1916 ήταν ολότελα ανοργάνωτοι. Κατά τα μέσα του Ιούνη της ίδιας χρονιάς οι ίδιοι εργάτες σκέφτηκαν πως έπρεπε να οργανωθούν και να ιδρύσουν επαγγελματικό σωματείο. Κάλεσαν λοιπόν από την Αθήνα τον εργάτη Κ. Σπέρα και του ανάθεσαν να τους βοηθήσει, για να φκιάσουν το σωματείο τους. Άμα γίνανε τα προκαταρκτικά, η οργανωτική επιτροπή κάλεσε τους εργάτες σε γενική συνέλευση στην αίθουσα του Δημαρχείου για να εγκρίνει το καταστατικό που είχε συντάξει. Η ίδια γενική συνέλευση ανάθεσε στην προσωρινή επιτροπή να ζητήσει από την Εταιρεία να δεχτεί ορισμένα αιτήματα. Η Εταιρεία όμως, αντίς ν’ απαντήσει στο έγγραφο υπόμνημα, σταμάτησε τις δουλειές, με σκοπό να εξαναγκάσει τους εργάτες να υποκύψουν μπροστά στο φάσμα της πείνας…»

Στις 24 Ιουλίου 1916 ιδρύεται το σωματείο «εργατών-μεταλλευτών» Σερίφου με αιτήματα τηνκαθιέρωση του 8ωρου, τον περιορισμό των αυθαιρεσιών της εργοδοσίας, την αύξηση των μεροκάματων και τη λήψη μέτρων προστασίας των εργαζόμενων, αλλά και όχι μόνο, όπως φαίνεται από το καταστατικό του περιέγραφε –μεταξύ άλλων- ως σκοπό του σωματείου τα εξής:

«Η αλληλεγγύη με τους οργανωμένους εργάτας όλης της Ελλάδος και όλου του κόσμου, δια την άμυνα υπέρ των εργατικών δικαίων και την καταπολέμηση της εκμεταλλεύσεως από το κεφάλαιον, με τελικό σκοπό να δημοσιοποιηθούν τα μέσα παραγωγής, να γίνουν τα εκ της εργασίας αγαθά αποκλειστική απόλαυσις των παραγωγών των και να παύσει η εκμετάλλευσης του ανθρώπου από τον όμοιό του».

Η ΑΠΕΡΓΙΑ - ΕΞΕΓΕΡΣΗ

Στις 7 Αυγούστου 1916 μετά από σειρά υπομνημάτων στα αρμόδια υπουργεία, χωρίς όμως κανένα αποτέλεσμα, ξέσπασε η απεργία. Οι μεταλλωρύχοι σταμάτησαν κάθε εργασία, αρνούμενοι επίσης να φορτώσουν τα πλοία που ήρθαν να παραλάβουν σιδηρομετάλλευμα, απαιτώντας την καθιέρωση του οκταώρου, την αύξηση του ημερομισθίου και την προστασία της ζωής τους. Για 15 μέρες το νησί ελέγχεται από τους εργάτες, που πήραν στα χέρια τους την καθημερινή τους ζωή, μέσω ενός άμεσα ανακλητού εργατικού συμβουλίου, που συντόνιζε όλες τις ασχολίες.

Στις 21 Αυγούστου η κυβέρνηση έστειλε από την Κέα επιπλέον 30 χωροφύλακες στο νησί με επικεφαλής τον υπομοίραρχο Χρυσάνθου και σαφή εντολή να καταπνίξουν την απεργία να εξασφαλίσουν, με κάθε τρόπο, τη φόρτωση με σιδηρομετάλλευμα και τον απόπλου των πλοίων από την Σέριφο.

Σε όλη τη διαδρομή προς το Μεγάλο Λιβάδι, όπου βρίσκονταν συγκεντρωμένοι οι απεργοί, οι χωροφύλακες χτυπούσαν όποιον έβρισκαν μπροστά τους. Αμέσως φυλακίζουν την ηγεσία του σωματείου.

Όταν το απόσπασμα χωροφυλάκων φτάνει στην κλειστή παραλία του Μεγάλου Λιβαδιού, δίνει 5λεπτη προθεσμία στους απεργούς να σταματήσουν τον αγώνα τους και να φορτώσουν τα πλοία. Τα 5 λεπτά περνούν και οι χωροφύλακες αρχίζουν να πυροβολούν εν ψυχρώ τους εργάτες. Πρώτος πέφτει νεκρός ο Θεμιστοκλής Κουζούπης και ακολουθούν ο Μιχάλης Ζωίλης, ο Μιχάλης Μητροφάνης και ο Γιάννης Πρωτόπαπας. Οι μεταλλωρύχοι αμέσως αντιδρούν και η σύρραξη γενικεύεται με τησυμμετοχή και γυναικών και παιδιών, με τους χωροφύλακες και τους μπράβους της εργοδοσίας να πυροβολούν και τους εργάτες να μάχονται με πέτρες, ξύλα και οτιδήποτε άλλο έβρισκαν μπροστά τους.

Οι χωροφύλακες τραυματίζονται, ο Χρυσάνθου λιθοβολείται μέχρι θανάτου, ενώ ο αστυνόμος Σερίφου, Τριανταφύλλου, γκρεμίζεται από τη γέφυρα φόρτωσης στη θάλασσα.

Οι απεργοί κατάφεραν να φτάσουν μέχρι τα γραφεία της μεταλλευτικής εταιρείας και απελευθέρωσαν την ηγεσία του σωματείου τους και άλλους συναδέλφους τους που είχαν συλληφθεί.

Τις επόμενες μέρες οι εξεγερμένοι ελέγχουν τα πάντα στο νησί. Στην απεργία συμπαραστάθηκαν και σχεδόν όλοι οι κάτοικοι του νησιού.

Ο τελικός απολογισμός των συγκρούσεων ήταν τέσσερις απεργοί νεκροί και δεκάδες τραυματίες. Επίσης, κατά τη διάρκεια των συμπλοκών σκοτώθηκαν τρεις χωροφύλακες και σχεδόν όλη η δύναμη της χωροφυλακής ήταν τραυματισμένη και άοπλη.

Στις αρχές Σεπτεμβρίου φτάνει το πολεμικό πλοίο «Αυλίς», με 250 στρατιώτες και δικαστικούς από τη Σύρο, που αποκατέστησαν «το νόμο και την τάξη». Η διοίκηση του σωματείου και μερικοί ακόμα εργάτες θα φυλακιστούν στη Σύρο.

Τελικά η αιματηρή απεργία έληξε με μερική ικανοποίηση των αιτημάτων των μεταλλωρύχων(οκτάωρο, αύξηση ημερομισθίων και έλεγχος του ασφαλιστικού ταμείου αλληλοβοήθειας).

Όμως η εκμετάλλευση και τα «ατυχήματα» των εργατών συνεχίστηκαν μέχρι το 1963. Τότε, οικληρονόμοι του Γρόμαν βρήκαν πλουσιότερες φλέβες μεταλλευμάτων και πιο εξαθλιωμένους εργάτες στη Νότια Αφρική και εγκατέλειψαν τα μεταλλεία της Σερίφου.

Ο χώρος όπου έγινε η σύγκρουση στο Μεγάλο Λιβάδι, αλλά και τα μεταλλεία, όπου θυσιάστηκαν πολλές ανθρώπινες ζωές, είναι από τους πολλούς ιστορικούς τόπους αγώνων της εργατικής τάξης της χώρας μας.

Η μεγάλη αυτή εργατική εξέγερση και η μερική επίτευξη των στόχων της ήταν η αρχή ενός νέου κύκλου εργατικών αγώνων μετά το 1916 σε όλη τη χώρα, που και με την προωθητική δύναμη της επανάστασης των μπολσεβίκων το 1917, οδήγησε στην ανάπτυξη του εργατικού συνδικαλισμού και στην συγκρότηση της ΓΣΕΕ και του ΣΕΚΕ.

Το επίκαιρο μήνυμα της εξέγερσης των μεταλλωρύχων της Σερίφου είναι ότι, όπως τότε σε πολύ πιο δύσκολες συνθήκες η εργατική τάξη βρήκε τον τρόπο να οργανωθεί, να αντισταθεί και να εξεγερθεί, έτσι και σήμερα στις ζοφερές συνθήκες του μνημονίου οι εργαζόμενοι θα βρουν τον τρόπο να ανοίξουν ένα νέο κύκλο αγώνων, για να πολεμήσουν την σύγχρονη κοινωνική αδικία και να ανατρέψουν τις βάρβαρες μνημονιακές πολιτικές και όσους τις εφαρμόζουν ή τις στηρίζουν και ν’ ανοίξουν ένα νέο ελπιδοφόρο εναλλακτικό δρόμο για το λαό, τη νεολαία και την χώρα.