Αλλαγή τοπίου στην Ανατολική Μεσόγειο;

Ο καθένας καταλαβαίνει ότι η διάρρηξη μιας στρατηγικής συμμαχίας για τρία συνεχόμενα έτη είχε πολύ σοβαρότερες αιτίες από το «ζήτημα τιμής» γύρω από την ισραηλινή επίθεση στο Μαβί Μαρμαρά.

Αντίστοιχα σήμερα, είναι προφανές ότι πίσω από τη «συγνώμη» βρίσκονται συνολικότεροι σχεδιασμοί. Αν και είναι νωρίς για βέβαια συμπεράσματα, μπορούμε να κάνουμε κάποιες εκτιμήσεις για το πώς οδηγηθήκαμε σε αυτή την αλλαγή στο τοπίο και τι μπορεί να σημαίνει.  

Οι προτεραιότητες των ΗΠΑ

Είναι αναμφίβολο ότι κεντρικό ρόλο στη μεσολάβηση έπαιξε η Ουάσινγκτον. Η χρονική συγκυρία που επιλέχθηκε να ανακοινωθεί η συμφιλίωση (στη διάρκεια της παρουσίας του Ομπάμα στο Ισραήλ) αυτό ακριβώς ήθελε να υπογραμμίσει (για να πιστωθεί πολιτικά την επιτυχία ο Ομπάμα με τον πιο ξεκάθαρο τρόπο).

Έχουμε επισημάνει πολλές φορές στο παρελθόν την πρόθεση της Ουάσινγκτον να ρίξει το βάρος της στο μέτωπο της ανατολικής Ασίας (βλέπε και άρθρο για Βόρειο Κορέα). Ωστόσο επιβεβαιώνονται οι αναλυτές που επέμεναν ότι η Μέση Ανατολή «έχει τον τρόπο να παραμένει πάντα στο επίκεντρο της προσοχής».

Αυτό είναι και το μεγαλύτερο αγκάθι του Ομπάμα: οι ανεξέλεγκτες εξελίξεις σε Αίγυπτο, Συρία, Παλαιστίνη, Ιράν κλπ δεν τον αφήνουν να ολοκληρώσει ανενόχλητος τη στροφή προς την ανατολική Ασία. Γι’ αυτό και ξεκινά τη δεύτερη θητεία του εντείνοντας τις προσπάθειες να «κλείσει μέτωπα» και να διασφαλίσει μια κάποια «ομαλότητα».

Η συνέχιση της κόντρας Ισραήλ-Τουρκίας δεν βοηθούσε καθόλου αυτό το στόχο. Οι εξελίξεις των τελευταίων τριών χρόνων απέδειξαν στην Ουάσινγκτον ότι, στην προσπάθεια να «κλείσει μέτωπα», θα ήταν πολύ καλύτερο να έχει τον Ερντογάν στο πλευρό της.

Στροφή του Ισραήλ
Το Ισραήλ βρίσκεται πιο απομονωμένο από ποτέ. Αποτέλεσμα αυτής της απομόνωσης ήταν και η δημιουργία του άξονα με την Κύπρο και την Ελλάδα. Συμβατή με το επιθετικό δόγμα Νετανιάχου, ήταν μια «δυτική» συμμαχία που λειτουργούσε ως «δόρυ» ενάντια στο «εχθρικό αραβικό περιβάλλον».

Τώρα πια δείχνει να πρυτανεύει ο πραγματισμός του Ομπάμα: ο Νετανιάχου για πρώτη φορά εγκατέλειψε τις εκβιαστικές δηλώσεις για «μονομερείς» ενέργειες του Ισραήλ ενάντια στο Ιράν και δήλωσε πως «θα εμπιστευτεί τις αμερικανικές προσπάθειες να αντιμετωπιστεί η απειλή».

Συμβατή με αυτή τη στρατηγική είναι και η αναζήτηση συνομιλητών στον ίδιο τον αραβομουσουλμανικό κόσμο. Άλλωστε αυτή η τακτική (βλέπε συμμαχίες με Μουμπάρακ, Σαουδική Αραβία, Τουρκία πριν το 2010) έχει αποδειχθεί πιο επωφελής για το Ισραήλ από την αντιπαράθεση με τα αραβικά κράτη.

Η "επιστροφή" της Τουρκίας

Για την Τουρκία πρόκειται για επιβράβευση της πρωτύτερης εξωτερικής της πολιτικής. Επί τρία χρόνια η τουρκική αστική τάξη κινήθηκε με τη δικιά της πολιτική και κάποια στιγμή η Τουρκία θεωρήθηκε σχεδόν «παρίας» από τη Δύση. Τώρα κεφαλαιοποιεί τα κέρδη από αυτή την πολιτική, επιστρέφοντας στο ρόλο του διαμεσολαβητή στην περιοχή, έχοντας πλέον συσσωρεύσει ένα μεγάλο γεωπολιτικό «κεφάλαιο» που της δίνει κεντρικό ρόλο.

Δύο εξελίξεις που συνέβησαν παράλληλα με την ισραηλινή «συγνώμη», η έκκληση του Οτσαλάν για κατάπαυση του πυρός και η βαθιά κρίση του ελληνοκυπριακού κράτους, δίνουν στον τουρκικό καπιταλισμό ακόμα μεγαλύτερη ώθηση.

Τονίζαμε πάντοτε τα τελευταία χρόνια την «ανεξάρτητη» εξωτερική πολιτική της Τουρκίας, αλλά και ότι δεν πρόκειται για «αντι-ιμπεριαλισμό». Σήμερα, ο ενισχυμένος διαπραγματευτικός ρόλος της Τουρκίας δεν σημαίνει κάτι θετικό για τους αραβικούς λαούς. Η δήλωση του Ερντογάν ότι είναι πρόθυμος να συνδράμει στην ειρήνη μεταξύ Ισραήλ-Παλαιστινίων συμβαδίζει με την επιθυμία του Ομπάμα να «κλείσει» αυτό το μέτωπο.

Το μέτωπο της Συρίας
Ένα άλλο μέτωπο, που δείχνει να έπαιξε κεντρικό ρόλο στην επιτάχυνση των εξελίξεων και στη σύγκλιση Τουρκίας-Ισραήλ, είναι αυτό της Συρίας. Εκεί η κατάσταση παραμένει εκτός ελέγχου και έχει προκαλέσει ανησυχίες σε όλες τις δυνάμεις.

Ο υπεύθυνος εθνικής ασφαλείας του Ισραήλ, Γιακόβ Αμιντρόρ, αιτιολόγησε τη «συγνώμη» ως εξής: «Όσο πιο πολύς συντονισμός υπάρχει ανάμεσα σε μας και τους Τούρκους, τόσο πιο εύκολα θα αντιμετωπίσουμε ένα πρόβλημα που μπορεί να εκραγεί στα μούτρα μας αύριο το πρωί». Οι ανησυχίες του Ισραήλ για την ασφάλεια των συνόρων του συμβαδίζουν με τις τουρκικές ανησυχίες για τη δημιουργία ενός «δυτικού Κουρδιστάν» στις κουρδικές περιοχές της Συρίας.

Οι ΑΟΖ
Όλα αυτά καθορίζουν και το τοπίο των ανταγωνισμών για τις ΑΟΖ στην Ανατολική Μεσόγειο. Η Τουρκία, προσφέροντας «υπηρεσίες» σε μέτωπα όπως η Παλαιστίνη και η Συρία, σίγουρα περιμένει ανταλλάγματα.

Ο Ερντάλ Σαγκλάμ, βετεράνος οικονομικός σχολιαστής της «Χουριέτ», πιστεύει πως είναι ευκαιρία για την Τουρκία να αποκτήσει φυσικό αέριο από τα μεγάλα ισραηλινά αποθέματα (μια συμφωνία που μπορεί να αποδεσμεύσει την τουρκική βιομηχανία από το ιρανικό φυσικό αέριο, με ό,τι αυτό συνεπάγεται για την πιο φερέγγυα «ευθυγράμμιση» του Ερντογάν με την εξωτερική πολιτική των ΗΠΑ).

Πέρα από την κατανάλωση, διάφοροι ειδικοί τονίζουν ότι η Τουρκία αποτελεί έναν κερδοφόρο δρόμο διακίνησης αερίου στην παγκόσμια αγορά.

Πρόκειται για ενδεχόμενη ανατροπή των μέχρι σήμερα παγιωμένων συμμαχιών. Η ιστορικών διαστάσεων κρίση του ελληνοκυπριακού καπιταλισμού «σπάει» την αλυσίδα Ελλάδας-Κύπρου-Ισραήλ και εντείνει αυτή την τάση.

Ενώ ο Σαμαράς ρίχνει στο «τραπέζι του πόκερ» των ενεργειακών αποθεμάτων την ευρωπαϊκή στήριξη, ο Ερντογάν, με τον «αέρα» των πρόσφατων εξελίξεων, σκληραίνει τη στάση του. Με φόντο την επιθυμία των ΗΠΑ για «ηρεμία» στην Ανατολική Μεσόγειο, η οποία μπορεί να οδηγήσει σε κάποια λύση συνεκμετάλλευσης, το «πόκερ» εξελίσσεται για τη μοιρασιά.

Ο σερ Michael Leigh, σύμβουλος του German Marshall Fund (ινστιτούτου που προωθεί τη «συνεργασία Βορείου Αμερικής και Ευρώπης»), στο site του ινστιτούτου ισχυρίζεται πως η επαναπροσέγγιση Τουρκίας-Ισραήλ δεν πρέπει να σταματήσει την ενεργειακή συμφωνία Κύπρου-Ισραήλ, καθώς η ίδια αμερικανική εταιρία δραστηριοποιείται και στις δύο ΑΟΖ.
Δηλώνει επίσης ότι χρειάζεται μικρό καλάθι για τα αποτελέσματα από αυτή την επαναπροσέγγιση: η Τουρκία και το Ισραήλ δεν θα επιστρέψουν στις αλκυονίδες μέρες διπλωματικής και στρατιωτικής συνεργασίας του παρελθόντος.
Ωστόσο δείχνει την κατεύθυνση που προτιμά ο αμερικανικός ιμπεριαλισμός: «το Ισραήλ, η Κύπρος και η Ελλάδα θα συνεχίσουν να συνεργάζονται, αλλά δεν είναι πιθανό να δημιουργήσουν έναν εναλλακτικό ενεργειακό διάδρομο ή μια εναλλακτική στρατηγική συμμαχία στη Μεσόγειο… πρέπει να βρουν τρόπους να εμπλέξουν την Τουρκία στο ερχόμενο ενεργειακό μπουμ στην περιοχή. Το πακέτο σωτηρίας της Κύπρου… και η συμφιλίωση Τουρκίας-Ισραήλ ανοίγουν νέες ευκαιρίες και μειώνουν τους κινδύνους κλιμάκωσης σε αυτή την ευαίσθητη περιοχή».

Ο πολυδιαφημισμένος άξονας, τουλάχιστον με τη μορφή που τον φαντασιώνονταν οι ΑΟΖομάχοι της Δεξιάς, δείχνει να ναυαγεί…