«Το δικαίωμα στην κατοικία, σε μια Αθήνα που αλλάζει»

Την Παρασκευή 5 Οκτωβρίου, πραγματοποιήθηκε στα Πετράλωνα εκδήλωση με θέμα “Το δικαίωμα στην κατοικία, σε μια Αθήνα που αλλάζει”, από την “Ανυπότακτη Αθήνα”, νέα δημοτική παράταξη στο Δήμο Αθηναίων. Οι ομιλήτριες και ο ομιλητής (Νίκος Κουραχάνης – Μεταδιδακτορικός Ερευνητής, Πάντειο Πανεπιστήμιο, Εύα Παπατζανή –Υποψήφια Διδάκτορας Πολεοδομίας-Χωροταξίας, ΕΜΠ και Όλγα Κλείτσα – Κοινοτική Σύμβουλος Δήμου Αθηναίων) ανέδειξαν ορισμένες πτυχές κρίσιμων ζητημάτων της πόλης που αφορούν τη στέγη, τις σχετικές πολιτικές ανά τα χρόνια, το φαινόμενο των βραχυχρόνιων μισθώσεων τύπου Airbnb και τις πολλαπλές τους επιπτώσεις στο χώρο και την καθημερινή ζωή των κατοίκων. 

Πολιτικές στέγης

Σε ό,τι αφορά τις πολιτικές στέγης, ο Νίκος Κουραχάνης παρουσίασε 4 διαφορετικούς τύπους πολιτικών που έχουν αναγνωριστεί στη διεθνή βιβλιογραφία: α) τις υπηρεσίες πρόληψης της απώλειας στέγης, β) τις υπηρεσίες έκτακτης ανάγκης που επιδιώκουν να περιθάλψουν αστέγους, γ) τις υπηρεσίες μεταβατικής φιλοξενίας που επιδιώκουν τη μετάβαση προς ένα πλαίσιο επιστροφής στην κατοικία και δ) τις υπηρεσίες στεγαστικής και κοινωνικής ένταξης με σκοπό τη μετάβαση στην αυτόνομη διαβίωση. Ξεκινώντας από το μεταπολεμικό “κράτος ευημερίας”, όπου  η κοινωνική κατοικία αποτελούσε τον πρωταγωνιστή των κοινωνικών πολιτικών, παρουσίασε την αναδιάρθρωση του από τα μέσα της δεκαετίας του 1970 προς το νεοφιλελεύθερο μοντέλο.Η αναδιάρθρωση αυτή, συνοδεύτηκε από τη μετάβαση από τις υπηρεσίες πρόληψης και την κοινωνική κατοικία, στις υπηρεσίες αστέγων (κοινωνικά συσσίτια, υπνωτήρια κλπ). Σε ότι αφορά στην Ελλάδα, όπως και τον υπόλοιπο ευρωπαϊκό νότο, οι πολιτικές στέγασης χαρακτηρίζονται ως ελλειμματικές, και τονίστηκε η διαχρονική υποκατάστασή τους, από τους δεσμούς του οικογενειακού δικτυού προστασίας. Ήδη από τη δεκαετία του 1990, η εμφάνιση ομάδων που αποκλείονταν από την κατοικία επειδή δεν απολάμβαναν την οικογενειακή υποστήριξη, όπως οι οικονομικοί μετανάστες, έριξε φως στο ζήτημα, παρόλο που μέχρι την έναρξη της κρίσης στην Ελλάδα ο κυρίαρχος λόγος επέμενε ότι δεν υπάρχουν άστεγοι στη χώρα. Η ίδια η κρίση, με την εμφανή διόγκωση των κοινωνικών προβλημάτων, και τη διάλυση των κοινωνικών παρεμβάσεων (κατάργηση ΟΕΚ), συνέβαλε στην έκρηξη του προβλήματος. Οι πολιτικές και τα προγράμματα που υλοποιούνται σήμερα κρίνονται ανεπαρκή μιας και έχουν ως βασικό στόχο τη διαχείριση της ακραίας φτώχειας αφότου χαθεί η στέγη, και αποτελούν ουσιαστικά πολιτικές πρόληψης του θανάτου. 

Βραχυχρόνιες μισθώσεις

Σε ό,τι αφορά το Airbnb, η Εύα Παπατζανή ανέδειξε τέσσερα σημεία: το μέγεθος και την άνιση κοινωνικο-οικονομική γεωγραφία του φαινομένου, το ερώτημα του κατά πόσο αποτελούν στρατηγική επιβίωσης ή κερδοσκοπία επί των ακινήτων, τα ζητήματα “τουριστικοποιήσης”, διωγμού των κατοίκων από τις γειτονιές και μεταλλαγής του χαρακτήρα τους, και τέλος τις πολιτικές ρύθμισης σε διεθνές επίπεδο και στην Ελλάδα. Σύμφωνα με πρόσφατα δημοσιεύματα, η Αθήνα είναι η πόλη με το δεύτερο ταχύτερο ποσοστό αύξησης ως προς τον αριθμό των τουριστών στην Ευρώπη. Στο δήμο Αθηναίων τα διαμερίσματα ήταν 2.000 τον Ιούλιο του 2015, και αυξήθηκαν στα 5.000 το Μάιο του 2017, και στα 9.500 τον Αύγουστο του 2018. Παρουσιάστηκαν επίσης ορισμένα στοιχεία που φανερώνουν την πρόσφατη αύξηση στις τιμές των ενοικίων. Χαρακτηριστικά, στην περιοχή της Αττικής οι τιμές μεταξύ 2016 και 2018 έχουν αυξηθεί κατά 14%, ενώ στις κεντρικές περιοχές των Εξαρχείων, Κολωνακίου, Λυκαβηττού και Χίλτον κατά 30%. Αντίστοιχα επηρεάζονται και άλλες περιοχές της Αττικής, από τα δυτικά μέχρι τα νότια προάστια, με διαφορετικούς τρόπους ανά περίπτωση. Σημειώθηκε, ότι ενώ το φαινόμενο χαρακτηρίζεται από μια συνθετότητα και πολυπλοκότητα, όσον αφορά την κοινωνική και οικονομική γεωγραφία του, τους εμπλεκόμενους παρόχους, τις επιπτώσεις του στον αστικό χώρο, στην αγορά ακινήτων, καθώς και στην καθημερινή ζωή των κατοίκων των πόλεων, είναι αναγκαία μια συνολική απάντηση που να καταπιάνεται όχι μόνο με ζητήματα που αφορούν μονάχα το Airbnb ή μονάχα τον αστικό τουρισμό καθεαυτό, αλλά να τα συνδέει  με τα ζητήματα στέγης και να αποτελεί μια ολοκληρωμένη και συνεκτική κοινωνική πολιτική για την κατοικία και τις γειτονιές της πόλης. 

Διεκδικήσεις και κοινωνική πολιτική

Η Όλγα Κλείτσα τόνισε επίσης τους λόγους για τους οποίους χρειάζεται να συνδέονται οι προηγούμενες συζητήσεις, μιας και όπως σημείωσε αποτελούν διαφορετικές όψεις του ίδιου νομίσματος ως προς την απόληξή τους. Σχολίασε τις πρόσφατες πολιτικές του Δήμου Αθήνας που αφορούν άστεγους και πρόσφυγες, ως πολιτικές που ανακυκλώνουν τη δυστυχία και μετατρέπουν τους πολίτες σε ωφελούμενους - ούτε καν δικαιούχους. Την ίδια στιγμή, ανέφερε πως τα αδιάθετα ακίνητα στην Αθήνα αυξάνονται και λόγω αποποιήσεων κληρονομιών, ενώ οι τιμές των ενοικίων ανεβαίνουν. Σχολίασε το ερώτημα του κατά πόσο έχει ευθύνη ο/η μικρο-ιδιοκτήτης/τρια που εκμισθώνει την κατοικία του/της στο Airbnb σε μια περίοδο κρίσης με σκοπό την απόκτηση εισοδήματος, ενώ τόνισε ότι το βασικότερο πρόβλημα είναι οι εταιρείες συγκεντροποίησης ακινήτων που δρουν πλέον στην αγορά. Έκλεισε τονίζοντας το σημαντικό ερώτημα σχετικά με το ποιος θα μείνει να είναι πολίτης της πόλης για να διεκδικεί και να διαμορφώνει τις γειτονιές της, αν οι μέχρι τώρα κάτοικοι των γειτονιών της πόλης, αντικατασταθούν από τουρίστες. 

Στα πλαίσια της συζήτησης, έγιναν τοποθετήσεις από την “Ενωτική Πρωτοβουλία Κατά των Πλειστηριασμών” και από την πρωτοβουλία “Fairbnb”. Ακολούθησε μια πλούσια συζήτηση με προσωπικές εμπειρίες, τοποθετήσεις επί των διεκδικήσεων, πολιτικών ρυθμίσεων για ένα «δίκαιο» Airbnb και για το κατά πόσο αυτό μπορεί να υπάρξει. Βασικό ζητούμενο της συζήτησης που είναι και κρατούμενο για τη συνέχεια αποτελεί η διατύπωση αιτημάτων από τα κινήματα γειτονιάς, οι αιχμές τους και οι τρόποι παρέμβασης στην πόλη για όλα τα παραπάνω ζητήματα με κέντρο μια συνολική διεκδίκηση για το δικαίωμα στην κατοικία, την πόλη και τη γειτονιά.