Το ΕΑΜ, το ΚΚΕ και το σήμερα

Ο Μ. Μαϊλης έφτασε, από τις στήλες του «Ριζοσπάστη», να καταπιαστεί με την ιστορία του ΕΑΜ, προκειμένου να στηρίξει την απόρριψη του αιτήματος για ενότητα στη δράση της Αριστεράς απέναντι στη λαίλαπα των μνημονιακών πολιτικών, να στηρίξει την απόρριψη του συνθήματος για μια κυβέρνηση της Αριστεράς, που τόσο ώθηση έδωσε στον ΣΥΡΙΖΑ.

Ταξική ανάλυση και στρατηγική

Ο Μ. Μαϊλης υπογραμμίζει –και σωστά– ότι οι συμφωνίες του Λιβάνου, της Καζέρτας και της Βάρκιζας (δηλαδή η συνολική αδυναμία του ΚΚΕ να εκμεταλλευτεί από τη σκοπιά των εργαζομένων και του λαού την επαναστατική κατάσταση που διαμορφωνόταν στις τελευταίες ημέρες του πολέμου και της κατοχής) δεν ήταν μια «προδοσία» που έπεσε από τον ουρανό.

Αντίθετα, αυτή η πολιτική προέκυψε από την ανάλυση του ΚΚΕ για τον ελληνικό καπιταλισμό της εποχής, από τη στρατηγική για την επανάσταση που υιοθέτησε το ΚΚΕ από τα μέσα της δεκαετίας του ’30, αλλά και από τις «οδηγίες» που λάμβανε, για μια ολόκληρη περίοδο, η ηγεσία του ΚΚΕ από το τότε «διεθνές κέντρο». Ασφαλώς, τον τελευταίο παράγοντα ο Μ. Μαΐλης δεν δείχνει και πολύ ζήλο για να τον αναλύσει.

Στην μπροσούρα του Δ. Γληνού «Τι είναι και τι θέλει το ΕΑΜ» (που πρόσφατα ανατύπωσε και μοίρασε η «Αυγή»), υπογραμμίζεται: «ο σημερινός αγώνας του λαού μας στο περιεχόμενό του δεν μπορεί να είναι τίποτ’ άλλο, παρά απελευθερωτικός… Στη μορφή του ο σημερινός αγώνας δε μπορεί, παρά να είναι παλλαϊκός, ν’ αγκαλιάσει όλα τα στρώματα του λαού, και τον εργάτη, και τον αστό, και τον αγρότη και το διανοούμενο. Και μ’ αυτή την έννοια της παλλαϊκότητας ο αγώνας αυτός χαρακτηρίζεται σαν αγώνας εθνικός».

Αυτό τον προσδιορισμό του αγώνα, τόσο στο περιεχόμενο (εθνικοαπελευθερωτικός), όσο και στη μορφή (μαζί με τους αστούς!), το ΚΚΕ τον τήρησε κατά γράμμα. Ο Μαΐλης σωστά θυμίζει τη σημασία παραδειγμάτων όπως «στο πρώτο διάγγελμα της ΠΕΕΑ προς τον ελληνικό λαό η ατομική ιδιοκτησία κατοχυρωνόταν ως δικαίωμα», αλλά και ότι «στον Γ. Παπανδρέου είχε προταθεί να αναλάβει την ηγεσία του ΕΑΜ, αλλά αυτός αρνήθηκε»…

Αυτός ο αυτοπεριορισμός της ηγεσίας του ΚΚΕ δεν έγινε λόγω των πιέσεων των αστών συμμάχων του μέσα στο ΕΑΜ. Αντίθετα, μεγάλος όγκος των αστικών «εθνικών» δυνάμεων (δηλαδή όσων δεν συμμάχησαν άμεσα με τους ναζί) είτε είχε αδρανοποιηθεί μέσα στις άγριες συνθήκες της Κατοχής, είτε είχε μετακομίσει στην Αίγυπτο. Ο αυτοπεριορισμός προέκυψε από τις ίδιες τις απόψεις που επικρατούσαν μέσα στο ΚΚΕ.

Ο Μαΐλης παραθέτει μια ενδεικτική δήλωση του Γιώργη Σιάντου (Γραμματέα της ΚΕ του ΚΚΕ) στην ΠΕΕΑ, το 1944: «Στην Ελλάδα δεν μπορούμε να εφαρμόσουμε σοσιαλισμό και αν ακόμα όλος ο κόσμος μας πει πάρτε την και κάνετε σοσιαλισμό. Η ωρίμανση των συνθηκών οδηγεί σε αστικοδημοκρατικές λύσεις. Αφού λυθούν όλα αυτά τα αστικοδημοκρατικά προβλήματα, τότε δημιουργούνται οι προϋποθέσεις για να πάμε προς το σοσιαλισμό, ομαλά, μέσα στη δημοκρατική εξέλιξη»…

Στάδια

Η φράση αυτή περιγράφει την κατάσταση πνευμάτων στην ηγεσία του ΚΚΕ –αλλά και σε όλα τα ευρωπαϊκά κομμουνιστικά κόμματα.  Περιγράφει τη γραμμή που επιβλήθηκε από τη σταλινική 3η Διεθνή σε όλα τα κόμματα μέλη της, από την περίοδο του μεσοπολέμου και μετά.

Η αντίληψη αυτή:

α) Υπερτόνιζε τα «τσιφλικάδικα» κατάλοιπα πάνω στους κοινωνικούς σχηματισμούς, θεωρώντας ότι υπερτερούσαν από την καπιταλιστική βάση τους ακόμα και στην περίοδο που το παγκόσμιο σύστημα είχε μπει στην ιμπεριαλιστική φάση του. Όριζε κατά συνέπεια το χαρακτήρα της επιδιωκόμενης επανάστασης ως «αστικοδημοκρατικό», θεωρώντας μάλιστα ότι πρόκειται για «στάδιο» σαφώς διαχωρισμένο από τα σοσιαλιστικά καθήκοντα, ακόμα και αν η Αριστερά αναλάμβανε να ολοκληρώσει την «αστικοδημοκρατική» αλλαγή. Η ανάλυση αυτή αφορούσε κυρίως χώρες όπως η Ελλάδα και τα Βαλκάνια.

β) Όριζε την πορεία προς το σοσιαλισμό σαν μια σταδιακή, «ομαλή» και μέσα από τη «δημοκρατική εξέλιξη» διαδικασία, περιορίζοντας μέχρις αφανισμού την έννοια της επανάστασης ως τομής, όπως προέκυψε από την πείρα του 1917.  Ήταν ένα πρώιμο, αλλά πολύ σημαντικό, βήμα «σοσιαλδημοκρατικοποίησης» των ΚΚ. Στη βάση αυτής της στρατηγικής μεγάλα κόμματα, όπως το ΚΚ Γαλλίας και το ΚΚ Ιταλίας, πήραν μέρος –με τη σύμφωνη γνώμη της Μόσχας– στις κυβερνήσεις «εθνικής ανασυγκρότησης» των χωρών τους, προδίδοντας τις επαναστατικές δυνατότητες της περιόδου του 1944-1945.

Ένα σημείο που αποσιωπά ο Μ. Μαϊλης είναι ότι αυτή η γραμμή δεν επιβλήθηκε στα ΚΚ της εποχής χωρίς αντίσταση. Ειδικά στην Ελλάδα, ο Π. Πουλιόπουλος (ο πρώτος γραμματέας της ΚΕ του ΚΚΕ) προειδοποίησε για όλους αυτούς τους κινδύνους τα μέλη και τους οπαδούς του ΚΚΕ με το θαυμάσιο βιβλίο του: «Σοσιαλιστική ή δημοκρατική επανάσταση στην Ελλάδα;». Όμως ο Πουλιόπουλος και άλλοι τροτσκιστές της εποχής, προβάλλοντας τις θέσεις αυτές, αντιμετώπισαν ένα απίστευτο κύμα διώξεων, συκοφαντίας, απομόνωσης, ακόμα και δολοφονικών επιθέσεων από το μηχανισμό του τότε ΚΚΕ.

Παρ’ όλα αυτά οι θέσεις του Μ. Μαϊλη για την ιστορία του ΕΑΜ και το κεντρικό ερώτημα του γιατί ηττήθηκε η τότε «νικηφόρα επανάσταση» δεν μπορεί παρά να είναι καλοδεχούμενες. Γιατί ανοίγουν το δρόμο για μια μαζική απάντηση σε αριστερή-επαναστατική κατεύθυνση αυτού του κρίσιμου ιστορικού υπόβαθρου της Αριστεράς στην Ελλάδα. Όμως, δυστυχώς, αυτό δεν είναι αρκετό.

«Τροτσκιστική» στροφή;

Η γειτνίαση των σημερινών θέσεων του Μ. Μαΐλη με κάποιες από τις θέσεις του Π. Πουλιόπουλου κάνουν το ηγετικό στέλεχος του ΚΚΕ να απαντά προληπτικά σε μια υποθετική «κατηγορία»: Αποτελεί συκοφαντία, δηλώνει, ότι το ΚΚΕ κάνει «τροτσκιστική» στροφή…

Πράγματι. Γιατί, για τον Π. Πουλιόπουλο, για τον Λ. Τρότσκι –όπως και όλους τους μαρξιστές-επαναστάτες της εποχής– η διατύπωση του στόχου της εργατικής-σοσιαλιστικής εξουσίας αποτελούσε την αρχή και όχι το τέλος της προσπάθειας. Το ερώτημα του πώς μπορούμε να προσεγγίσουμε αυτό το στόχο και πώς μπορούμε να εκπληρώσουμε νικηφόρα αυτά τα καθήκοντα, υπήρξε κεντρικό στη μαρξιστική θεωρία και παράδοση.

Η ίδια η εμπειρία του 1917 και οι επεξεργασίες της 3ης Διεθνούς στη λενινιστική περίοδο (τέσσερα πρώτα συνέδρια) συνόψισαν τις απαντήσεις: Ενιαίο Μέτωπο και Μεταβατικό Πρόγραμμα.

Ο Λ. Τρότσκι ανέλαβε να υπερασπίσει αυτή την παράδοση από τις διαστρεβλώσεις και τις ανατροπές της σταλινικής περιόδου. Στην ανάλυσή του για τη Γερμανία υπεράσπισε την ανάγκη και τη σημασία του Ενιαίου Μετώπου, απέναντι στην «προσωρινή» σταλινική πολιτική που απέρριπτε κάθε μορφή συμμαχιών, απέναντι στην εγκληματική πολιτική της «3ης  περιόδου», που έστρωσε το δρόμο για τη νίκη του Χίτλερ.

Στην ανάλυσή του για τη Γαλλία, υπεράσπισε την ανάγκη και τη σημασία του Ενιαίου Μετώπου απέναντι στην εκφυλισμένη εκδοχή του «Λαϊκού Μετώπου», που συνδεόταν άμεσα με την αντικατάσταση της επαναστατικής σοσιαλιστικής στρατηγικής από τη «δημοκρατική» στρατηγική των σταδίων.

Στα τελευταία χρόνια της ζωής του, πριν τη δολοφονία του, αφοσιώθηκε στην προσπάθεια υπεράσπισης του Μεταβατικού Προγράμματος, δηλ. μιας πολιτικής που, ξεκινώντας από το σημερινό επίπεδο διαθέσεων και εμπειριών των εργατών, θα επιχειρεί να κλιμακώνει διαρκώς την πολιτική πάλη προς τη διεκδίκηση της σοσιαλιστικής ανατροπής.
Ο Μ. Μαΐλης και οι ομόλογοί του στην ηγεσία του ΚΚΕ δεν έχουν επαφή με αυτά τα ζητήματα, με αυτές τις παραδόσεις. Η ερμηνεία της συντριπτικής ήττας του ΕΑΜ (ως αποτέλεσμα της ρεφορμιστικής στρατηγικής του ΚΚΕ) μένει έτσι τραγικά μετέωρη. Ο Μ. Μαΐλης και το ΚΚΕ θα μπορούν έτσι να γράψουν το στόχο της εργατικής-σοσιαλιστικής εξουσίας σε κάποια απόφαση συνεδρίου (αν και όταν βρουν τα «κουράγια» να διορθώσουν τις εξαιρετικά αμφιλεγόμενες έννοιες της «λαϊκής» οικονομίας και «λαϊκής» εξουσίας) και να συνεχίσουν ήσυχα να αναμένουν τη… βελτίωση των συσχετισμών. Γιατί, οι όποιοι επαναστατικοί στόχοι, χωρίς συγκεκριμένη τακτική προσέγγισής τους, χωρίς μεταβατικά προγράμματα παρέμβασης στην υπάρχουσα κατάσταση των πραγμάτων, χωρίς τακτική συμμαχιών που επιδιώκει την κλιμάκωση της ταξικής πάλης, είναι «επαναστατικοί» μόνο στα χαρτιά.

Κυβέρνηση Αριστεράς

Χαρακτηριστική είναι η προσπάθεια του Μ. Μαΐλη να απαντήσει στο σύνθημα της «κυβέρνησης της Αριστεράς» θυμίζοντας τις τραγικές συνέπειες της συμμετοχής του ΚΚΕ στην πρώτη μεταπολεμική κυβέρνηση… Εθνικής Ενότητας, υπό τον Γ. Παπανδρέου! Εμείς θα μπορούσαμε να προσθέσουμε και ένα πιο φρέσκο παράδειγμα: τη συμμετοχή του ΚΚΕ στη «συγκυβέρνηση» με τη ΝΔ και το ΠΑΣΟΚ, υπό τον Τζανετάκη, το 1989.

Μόνο που αυτές δεν ήταν κυβερνήσεις της Αριστεράς, αλλά αστικές κυβερνήσεις με διακηρυγμένο στόχο να βγάλουν τον καπιταλισμό από συγκεκριμένες κάθε φορά δυσκολίες. Αντίθετα, μια κυβέρνηση της Αριστεράς –σε συγκεκριμένες συνθήκες και υπό συγκεκριμένες προϋποθέσεις– μπορεί να αποτελέσει έναν «ενδιάμεσο σταθμό», να πυροδοτήσει μια γενικευμένη εργατική και λαϊκή αντεπίθεση, με στόχο τη διεκδίκηση της πραγματικής και όχι μόνο της κυβερνητικής εξουσίας…

Δυστυχώς, τα θεωρητικά σχήματα του Μ. Μαΐλη φροντίζουν να απέχουν από αυτά τα ερωτήματα, με πραγματικό στόχο να διασφαλίσουν τη συνέχεια της «αποχής» του ΚΚΕ από τα μέτωπα και τις διεργασίες που έχει ανοίξει ο κόσμος και το κίνημα αντίστασης στα χρόνια της κρίσης. Και αυτό αποτελεί μια βασική αιτία της τιμωρίας του ΚΚΕ στις πρόσφατες εκλογές.