Ελλάδα: το επόμενο κεφάλαιο

Η αξία του άρθρου δεν βρίσκεται τόσο στο ότι προέβλεψε με καθαρότητα τον νικητή (κάτι που καταγραφόταν σαφώς -αν και όχι σε αυτή την έκταση- σε όλες τις δημοσκοπήσεις στις οποίες αναφέρεται και ο αρθρογράφος).​Αλλά στο ότι παρουσιάζοντας τη σχετική ανάκαμψη του ελληνικού καπιταλισμού, εξηγεί την υλική βάση υποστήριξης του αφηγήματος που πρόβαλε η ΝΔ, ενώ σημειώνει και την ανικανότητα του ΣΥΡΙΖΑ να συσπειρώσει αυτούς στις πλάτες των οποίων συνέβη αυτή η ανάκαμψη. Τα οικονομικά δεδομένα που παρουσιάζει κάνουν πολύ πιο κατανοητή την επικράτηση της ΝΔ. Αλλά τα ίδια δεδομένα αναδεικνύουν και μια σειρά από κινδύνους που θα χρειαστεί η επόμενη κυβέρνηση να αντιμετωπίσει, που υπονομεύουν την εικόνα «σταθερότητας», πόσο μάλλον «παντοδυναμίας» της στον έλεγχο των εξελίξεων. -Rp

----

Ελλάδα: το επόμενο κεφάλαιο

Σήμερα διεξάγονται οι εθνικές εκλογές στην Ελλάδα. Το συντηρητικό κόμμα της Νέας Δημοκρατίας υπό τον Κυριάκο Μητσοτάκη βρίσκεται σήμερα στην κυβέρνηση, αφότου επικράτησε επί του αριστερού κόμματος του ΣΥΡΙΖΑ υπό τον Αλέξη Τσίπρα στις εκλογές του 2019. Το 2019, η Νέα Δημοκρατία είχε πάρει το 39% των ψήφων έναντι 32% του ΣΥΡΙΖΑ. Όταν είχε πάρει ο ΣΥΡΙΖΑ την κυβέρνηση το 2015, στο αποκορύφωμα της ευρωπαϊκής κρίσης χρέους, είχε συγκεντρώσει 35% έναντι 28% της ΝΔ. Η απογοήτευση στις γραμμές της εργατικής τάξης που είχε υποστηρίξει τον ΣΥΡΙΖΑ, ήταν αρκετή για να κερδίσει η ΝΔ μια σημαντική νίκη το 2019. Το πρώην σοσιαλδημοκρατικό κόμμα ΠΑΣΟΚ, το οποίο είχε υιοθετήσει νεοφιλελεύθερες πολιτικές κατά τη διάρκεια της κρίσης χρέους, συγκέντρωσε μόλις 10% και οι κομμουνιστές (που ζήτησαν την έξοδο από την ΕΕ) έπεσαν μόλις στο 5%. [ΣτΜ: Όπως γενικότερα, έτσι και εν προκειμένω, η μετάφραση (προσπαθεί να) είναι απολύτως ακριβής. Η αναφορά του Roberts ότι το ΚΚΕ ζητούσε έξοδο από την ΕΕ, αποδόθηκε στα ελληνικά ακριβώς ως είχε).

Αν και η ψηφοφορία είναι τυπικά υποχρεωτική, η συμμετοχή ήταν μόλις 57% το 2019. Πράγματι, η συμμετοχή των ψηφοφόρων μειώνεται σταθερά από τότε που η Ελλάδα εντάχθηκε στην ΕΕ στις αρχές της δεκαετίας του 1980, αλλά αυξήθηκε κατά τη διάρκεια της ευρωπαϊκής κρίσης χρέους μεταξύ 2012 και 2015, κατά την οποία ο ΣΥΡΙΖΑ ανέβηκε στην εξουσία και ήρθε αντιμέτωπος με την τρόικα (την ΕΕ, την ΕΚΤ και το ΔΝΤ), ενάντια στην προσπάθειά τους να επιβάλουν τεράστια μέτρα λιτότητας στον ελληνικό λαό. Η απογοήτευση από τον ΣΥΡΙΖΑ οδήγησε σε πτώση της συμμετοχής το 2019.

Οι τελευταίες δημοσκοπήσεις φέρνουν τη ΝΔ στο 36% και τον ΣΥΡΙΖΑ στο 29%, με το ΠΑΣΟΚ στο 10% και τους Κομμουνιστές στο 7%.  Αν αυτό αποδειχθεί ακριβές, τότε, δεδομένου ότι οι έδρες κατανέμονται αναλογικά ως προς το ποσοστό των ψήφων, κανένα κόμμα δεν θα πάρει 151 έδρες στη Βουλή και θα ακολουθήσουν νέες εκλογές τον Ιούλιο.  Ωστόσο, σε αυτές τις δεύτερες εκλογές, το πρώτο κόμμα θα λάβει ένα μπόνους 50 επιπλέον εδρών (εξασφαλίζοντας απόλυτη πλειοψηφία στο κοινοβούλιο).  Έτσι, φαίνεται πιθανό ότι η ΝΔ θα κερδίσει εκ νέου την κυβέρνηση.

Γιατί είναι το πιθανότερο να νικήσει και πάλι η συντηρητική Νέα Δημοκρατία; Δεν υπάρχει μεγάλος ενθουσιασμός για κανένα από τα μεγάλα κόμματα και η συμμετοχή των ψηφοφόρων είναι πιθανό να είναι ακόμη χαμηλότερη από ό,τι το 2019 (αν και θα ψηφίσουν για πρώτη φορά οι 17χρονοι). Η κυβέρνηση της ΝΔ έχει χάσει σε κάποιο βαθμό υποστήριξη εξαιτίας της διαχείρισης της πανδημίας COVID, των υποκλοπών (τύπου Watergate) στις ιδιωτικές επικοινωνίες του ΠΑΣΟΚ και της παραδοχής ότι το πρόσφατο τρομερό σιδηροδρομικό δυστύχημα, που οδήγησε στο θάνατο 57 ανθρώπων, οφειλόταν στη χαλάρωση των κανονισμών ασφαλείας από την ίδια.

Αλλά αυτό δεν θα είναι αρκετό για να χάσει η ΝΔ για δύο λόγους.  Πρώτον, η κυβέρνηση της ΝΔ έχει «καβαλήσει το κύμα» της σχετικής ανάκαμψης της ελληνικής οικονομίας (ακόμη και στους μισθούς και την απασχόληση των Ελλήνων εργαζομένων). Η ελληνική οικονομία είχε μια από τις ισχυρότερες ανακάμψεις μετά την πανδημία του Covid-19, με το πραγματικό ΑΕΠ να αυξάνεται κατά 8,4% το 2021 και επιπλέον 5,9% πέρυσι. Ο μέσος ετήσιος ρυθμός μεταβολής του ελληνικού ΑΕΠ τριπλασιάστηκε κατά την περίοδο 2019-2022 σε σύγκριση με την προηγούμενη περίοδο 2014-2018: από 0,5% σε 1,8%. Σήμερα είναι υψηλότερος ακόμα και από τον μέσο ρυθμό της ΕΕ του 1,3%, αυξανόμενος ταχύτερα από πολλές άλλες αναπτυγμένες οικονομίες στην Ευρώπη. Παρόμοια μεταβολή παρατηρείται και στο κατά κεφαλήν ΑΕΠ.

Το ποσό των μη εξυπηρετούμενων δανείων στους ισολογισμούς των τραπεζών έχει μειωθεί από άνω του 50% το 2016 σε σχεδόν 7%. (ΣτΜ σε ενδιαφέρον σχόλιο αναγνώστη του blog, το οποίο ο Roberts αποδέχεται, ο πρώτος υπενθυμίζει ότι η μείωση αυτών στις 4 συστημικές τράπεζες βασίζεται σε ένα σχέδιο που επιτρέπει σε ξένα κεφάλαια να αγοράσουν τα χαρτοφυλάκια των NPLs σε εξωφρενικά χαμηλές τιμές, με το δημόσιο να εγγυάται την υπόλοιπη αξία του χαρτοφυλακίου. Στο ίδιο σχόλιο υπενθυμίζονται επίσης η απελευθέρωση των πλειστηριασμών –η οποία είχε ξεκινήσει επί ΣΥΡΙΖΑ– όπως και η κατάσταση που έχει δημιουργηθεί με την golden visa, η οποία παρεμπιπτόντως δεν ωφελεί σε τίποτα την ελληνική οικονομία αυτή καθ’ αυτή).

Οι συνολικές επενδύσεις στην Ελλάδα αυξήθηκαν κατά μέσο ετήσιο ρυθμό από 0,7% κατά την περίοδο 2014-2018 σε 7,7% μεταξύ 2019-2022. Την ίδια στιγμή, ο μέσος όρος της ΕΕ μειώθηκε από 3,6% σε 2,2%.

Οι άμεσες ξένες επενδύσεις αυξήθηκαν κατά 50% πέρυσι, στο υψηλότερό τους επίπεδο από όταν άρχισαν να καταγράφονται το 2002.  Και το ταμείο ανάκαμψης μετά την πανδημία της ΕΕ πρόκειται να παράσχει επιχορηγήσεις και δάνεια ύψους 30,5 δισ. ευρώ στην Ελλάδα έως το 2026, ποσό που αντιστοιχεί στο 18% του σημερινού ΑΕΠ, μια μακροπρόθεσμη ώθηση στην οικονομία.

Ο τουρισμός -ο μεγαλύτερος κλάδος της ελληνικής οικονομίας, που αντιπροσωπεύει περίπου το ένα πέμπτο του ΑΕΠ- ανέκαμψε πέρυσι και έφτασε στο 97% των προ της πανδημίας επιπέδων. Οι ξένοι αγοράζουν σπίτια στην Ελλάδα σαν να μην υπάρχει αύριο (πληρώνοντας μεγαλύτερα ποσά από τους ντόπιους και ανεβάζοντας τις τιμές γι’ αυτούς). Η ανεργία στην Ελλάδα μειώνεται σταθερά, κινούμενη πιο κοντά προς τον μέσο όρο της ΕΕ (αν και η ανεργία των νέων εξακολουθεί να είναι κοντά στο 25%).

Κατά τη διάρκεια της ευρωπαϊκής κρίσης χρέους, μισό εκατομμύριο Έλληνες (με τη μόρφωση και την οικονομική δυνατότητα) εγκατέλειψαν τη χώρα. Η «διαρροή εγκεφάλων» (brain drain) σήμερα επιβραδύνεται.  Αλλά με την ανεργία των νέων να παραμένει κοντά στο 25%, πολλοί νέοι Έλληνες εξακολουθούν να λένε ότι, αν μπορέσουν, θα ακολουθήσουν τους 500.000 που έφυγαν στο εξωτερικό κατά τη διάρκεια της κρίσης χρέους.

Ο αριθμός των επιχειρήσεων στην Ελλάδα αυξάνεται σταθερά, σημειώνοντας αύξηση κατά σχεδόν 38% σε σχέση με το 2014. Η επιχειρηματική δραστηριότητα βρίσκεται σε έξαρση.

Οι επενδύσεις ανεβαίνουν και οι επιχειρήσεις αυξάνονται επειδή η κερδοφορία του κεφαλαίου έχει αυξηθεί απότομα. Αυτό επιτεύχθηκε μέσω μείωσης μισθών και θέσεων εργασίας, ιδιωτικοποιήσεων και χαμηλότερων εταιρικών φόρων.

Source: AMECO, MR calcs

Όμως, ο ελληνικός καπιταλισμός έχει πολύ δρόμο μπροστά του για να «ξαναέρθει στα ίσια του». Ενώ η κερδοφορία έχει αυξηθεί, οι παραγωγικές επενδύσεις στην Ελλάδα παραμένουν από τις χαμηλότερες στον ανεπτυγμένο καπιταλιστικό κόσμο.

Παρ' όλα αυτά, αυτή η σχετική βελτίωση της οικονομίας είναι ένας βασικός λόγος για τον οποίο μάλλον θα νικήσει η ΝΔ. Αλλά η έμφαση δίνεται στο «σχετική». Η πρόσφατη ταχεία αύξηση του ΑΕΠ μετά τον COVID είχε ως σημείο εκκίνησης ένα πραγματικά χαμηλό επίπεδο. Η ελληνική οικονομία παραμένει ακόμη περίπου 20% μικρότερη από ό,τι πριν από τη Μεγάλη Ύφεση και την ευρωπαϊκή κρίση χρέους. Και η πρόσφατη αύξηση των επενδύσεων αφορά κυρίως μη παραγωγικές επενδύσεις σε ακίνητα.

Τέλος, μια μικρή καπιταλιστική οικονομία όπως η Ελλάδα, εξαρτάται από το τι συμβαίνει σε παγκόσμιο επίπεδο. Αν οι μεγάλες οικονομίες εισέλθουν σε ύφεση μέσα στο επόμενο έτος, η Ελλάδα δεν θα τη γλιτώσει. Η σχετική βελτίωση της οικονομίας θα μπορούσε να σαρωθεί από ένα νέο μπουρίνι στο Αιγαίο και η τύχη του Μητσοτάκη θα εξαντληθεί. Όπως αναφέρει ο ΟΟΣΑ στην τελευταία του έρευνα, «η ισχυρή ανάκαμψη της Ελλάδας αντιμετωπίζει αυξανόμενους κόντρα ανέμους από το εξωτερικό». Ακόμα και χωρίς μια ύφεση [των μεγάλων οικονομιών], η αύξηση του πραγματικού ΑΕΠ φέτος θα επιβραδυνθεί σε μόλις 1,3% και θα φθάσει μόλις το 1,8% το επόμενο έτος -δεν το λες και οικονομικό μπουμ.

Η εκτίναξη των τιμών της ενέργειας, οι διαταραχές στις εφοδιαστικές αλυσίδες και η ανανεωμένη αβεβαιότητα, ιδίως μετά τον επιθετικό πόλεμο της Ρωσίας κατά της Ουκρανίας, επιβραδύνουν απότομα την ανάκαμψη.

Επίσης, οι στόχοι που έχει θέσει η Τρόικα για τις δημοσιονομικές δαπάνες διαταράχθηκαν από τις δαπάνες λόγω COVID, οπότε η νέα κυβέρνηση πρέπει να εφαρμόσει ακόμη πιο αυστηρές περικοπές δαπανών για να αποκαταστήσει αυτούς τους στόχους.

Πάνω απ’ όλα, αυτή η ανάκαμψη που τόσο πολύ ικανοποιεί τους ξένους επενδυτές, τις τράπεζες και τον επιχειρηματικό κλάδο -και την Τρόικα- έγινε εις βάρος του βιοτικού επιπέδου των εργαζομένων.  Η κερδοφορία του ελληνικού κεφαλαίου έχει αυξηθεί, αλλά το βιοτικό επίπεδο των Ελλήνων εργαζομένων όχι. Τα επώδυνα μέτρα λιτότητας έχουν αφήσει το σημάδι τους σε μια χώρα που έχει πλέον ένα από τα υψηλότερα ποσοστά φτώχειας στην Ευρώπη.

Όπως το έθεσε ο ηγέτης του ΣΥΡΙΖΑ: «Η Ελλάδα έχει βουλγαρικούς μισθούς και βρετανικές τιμές». Οι πραγματικοί μισθοί μειώθηκαν ραγδαία μετά την κρίση χρέους και ο κατώτατος μισθός εξακολουθεί να είναι χαμηλότερος από ό,τι ήταν πριν από 12 χρόνια (και ο κατώτατος είναι η βάση για πολλές μισθολογικές ρυθμίσεις στην Ελλάδα). Ακόμη και ο Δημήτρης Μαλλιαρόπουλος, επικεφαλής οικονομολόγος της ελληνικής κεντρικής τράπεζας, παραδέχθηκε ότι ο ελληνικός καπιταλισμός έχει ανακάμψει μόνο χάρη σε αυτό που αποκάλεσε «ευθείες» περικοπές στους μισθούς.

Και παρόλο που ο τεράστιος λόγος του δημόσιου χρέους προς το ΑΕΠ, ο οποίος έφτασε το 206% κατά τη διάρκεια της πανδημίας, έχει μειωθεί στο 171%, το χαμηλότερο επίπεδο από την έναρξη της ευρωπαϊκής κρίσης χρέους, εξακολουθεί να είναι ο υψηλότερος στην Ευρώπη με διαφορά -οπότε η δημοσιονομική λιτότητα θα βρίσκεται στην πολιτική ημερήσια διάταξη για τις επόμενες δεκαετίες. Και σχεδόν σε κάθε βασικό δείκτη δημόσιων δαπανών που έχει σημασία, η Ελλάδα εξακολουθεί να βρίσκεται πολύ πίσω.

Μόνο στις αμυντικές δαπάνες προηγείται η Ελλάδα -με 3,5% του ΑΕΠ, το υψηλότερο ποσοστό στο ΝΑΤΟ!

Ο άλλος βασικός λόγος που μάλλον θα κερδίσει η ΝΔ είναι ότι ο ΣΥΡΙΖΑ απογοήτευσε την εργατική τάξη που τον στήριζε όταν συνθηκολόγησε με την τρόικα το 2015. Τότε, απέναντι σε μια μαζική εκστρατεία στα ΜΜΕ και στις απειλές των ηγετών της Τρόικας να ψηφίσουν «ΝΑΙ» στους όρους τους, ο ελληνικός λαός ψήφισε με 60-40  την απόρριψη των μέτρων λιτότητας σε δημοψήφισμα. Αλλά αμέσως μετά, ο ΣΥΡΙΖΑ αγνόησε το αποτέλεσμα και συμφώνησε με τους όρους της Τρόικας.

Είχα συνδεθεί με τα βαρυσήμαντα γεγονότα του 2015 και είχα γράψει για αυτά σε πολλές αναρτήσεις εκείνη την εποχή. Δεν θα επανέλθω στα επιχειρήματα που παρουσιάστηκαν τότε είτε από τους συστημικούς αναλυτές είτε μέσα στην Αριστερά για το ποια πολιτική έπρεπε να υιοθετηθεί και ποια λάθη έγιναν. Μπορείτε να διαβάσετε τις απόψεις μου εδώ. [ΣτΜ: λινκ στα αγγλικά, https://thenextrecession.wordpress.com/2015/03/14/greece-keynes-or-marx/].

Αλλά δείτε επίσης αυτόν τον εξαιρετικό απολογισμό [ΣτΜ: λινκ από το πρωτότυπο, για την έκδοση στα αγγλικά https://resistancebooks.org/product/greece-2015-there-was-an-alternative/] της ελληνικής κρίσης χρέους από τον Ερίκ Τουσέν, για τον οποίο έγραψα έναν πρόλογο. [ΣτΜ: Το βιβλίο κυκλοφορεί στα ελληνικά από τις εκδόσεις Redmarks, https://www.redmarks.gr/istoria/synthikologisi-enilikon]. Η συνθηκολόγηση του ΣΥΡΙΖΑ με την Τρόικα, παρά την ψήφο του ελληνικού λαού, και η υλοποίηση των αιτημάτων της με αντάλλαγμα τη χρηματοδότηση, εξασφάλισε τη νίκη της ΝΔ το 2019. Η κληρονομιά αυτής της ήττας το 2015 και η αναγέννηση του ελληνικού καπιταλισμού σε βάρος της διαβίωσης των Ελλήνων εργαζομένων παραμένει ένα μελανό σημάδι εναντίον της ηγεσίας του ΣΥΡΙΖΑ.