Πολύτιμα συμπεράσματα από μια πικρή ήττα
Στις 25 Γενάρη συμπληρώθηκαν 6 χρόνια από το ξέσπασμα της αιγυπτιακής επανάστασης. Φέτος στην Αίγυπτο ελάχιστοι συζητούν δημόσια την επέτειο και λιγότεροι είναι αυτοί που ελπίζουν πως θα λειτουργήσει ως «σπίθα» για νέους αγώνες.
Η εποχή που η μνήμη της 25ης Γενάρη ήταν πανίσχυρη στη χώρα, που όλοι αναρωτιόμασταν –καθώς αυτή η ημερομηνία πλησίαζε– τι θα συμβεί στους δρόμους της Αιγύπτου στην επέτειο, δείχνει μακρινή. Και αυτό είναι ένα αποτύπωμα της ήττας του κύματος που ξέσπασε το 2011.
Αλλά αυτή η εποχή υπήρξε. Και δεν είναι τόσο μακρινή όσο δείχνει. Το αντίθετο. Ο Γενάρης του 2012, του 2013, ακόμα και του 2014 (μετά το πραξικόπημα του Σίσι) ήταν γεμάτοι από γεγονότα που γέμιζαν ανησυχία το καθεστώς και έδιναν την ευκαιρία στους «από κάτω» να δηλώσουν πως τίποτα δεν τελείωσε. Και δεν ήταν απλές «εορταστικές» εκδηλώσεις. Την τριετία 2011-2013, οι επετειακές κινητοποιήσεις συνδέονταν με υπαρκτούς, παρατεταμένους αγώνες, που ξεσπούσαν σε διαδοχικά κύματα, κάθε φορά που οι προσδοκίες των μαζών διαψεύδονταν, επιδιώκοντας να πάνε την επανάσταση ένα βήμα παρακάτω.
Ήταν το κύμα που μετά την ανατροπή του Μουμπάρακ βάλθηκε να χτίσει πολιτικές, κοινωνικές οργανώσεις και ανεξάρτητα συνδικάτα. Που όταν κατάλαβε ότι το σύνθημα του Γενάρη «λαός και στρατός ένα χέρι!» ήταν τουλάχιστον αφελές, εξεγέρθηκε ενάντια και στην εξουσία του Ανώτατου Στρατιωτικού Συμβουλίου (που είχε ανατρέψει τον Μουμπάρακ κι είχε αναλάβει ως «σωτήρας» τη διακυβέρνηση), υποχρεώνοντας να γίνουν άμεσα κοινοβουλευτικές εκλογές. Που όταν η κυβέρνηση και η κοινοβουλευτική πλειοψηφία των Αδελφών Μουσουλμάνων αποδείχτηκε εχθρική στις λαϊκές προσδοκίες, έδωσε μεγάλους αγώνες εναντίον της.
Αυτό το κύμα τσακίστηκε από τον στρατηγό Σίσι, που έχει επιβάλει μια τρομοκρατία αγριότερη της εποχής Μουμπάρακ. Το 2015 οι ηρωικές προσπάθειες να γίνει διαδήλωση κατά την επέτειο αντιμετώπισαν άγρια καταστολή, την οποία δεν είχαν τη δύναμη (πολιτικά και αριθμητικά) να αντέξουν. Το 2016 η πλατεία Ταχρίρ ήταν απολύτως «ήρεμη», ενώ είχε προηγηθεί ένα κύμα «προληπτικών συλλήψεων» τις βδομάδες πριν από την επέτειο. Αυτοί οι τελευταίοι Γενάρηδες αντανακλούν την εικόνα στην Αίγυπτο του Σίσι.
Η ήττα δεν ήταν αποκλειστικά στρατιωτική. Η καταστολή μόνη της δεν μπορεί πάντα να εξαφανίσει τελείως από τον χάρτη ένα κίνημα που απολαμβάνει ακόμα μαζική στήριξη. Δεν είναι τυχαία η ιδεολογική αντεπίθεση του καθεστώτος τα χρόνια μετά το 2014: όταν πέρασε από την αρχική ανάγκη να εμφανίζεται ως «προστάτης κι αυθεντικός εκφραστής του 2011» στην οργανωμένη εκστρατεία αμαύρωσης και σπίλωσης του 2011 και των πρωταγωνιστών του (έργο ξένων πρακτόρων, εγχώριοι «εχθροί του κράτους», γεγονότα που «αποδιοργάνωσαν και αποδυνάμωσαν την Αίγυπτο» κλπ). Της κατασταλτικής αντεπίθεσης του κρατικού μηχανισμού, είχε προηγηθεί η πολιτική ήττα.
Τα λάθη, οι προδοσίες και οι αδυναμίες των υπαρκτών δυνάμεων της αντιπολίτευσης απαιτούν ένα άλλο, μεγαλύτερο άρθρο για να καταγραφούν. Εδώ θα αρκεστούμε μόνο να υπογραμμίσουμε πως η τραγική έλλειψη του πολιτικού υποκειμενικού παράγοντα έπαιξε καθοριστικό ρόλο. Οι επαναστατημένες μάζες μπόρεσαν να «γκρεμίσουν» διαδοχικές καθεστωτικές λύσεις, αλλά δεν κατάφεραν να «χτίσουν» τη δική τους εναλλακτική. Και αυτό τελικά βάρυνε. Βοήθησε το καθεστώς να κάνει την «επανάσταση» συνώνυμο της «αποδιοργάνωσης» (οι επαναστάσεις όντως «αποδιοργανώνουν» την υπαρκτή κοινωνία, αλλά για να νικήσουν πρέπει να την «οργανώσουν» σε νέες βάσεις) και τη «συνέχεια της επανάστασης» συνώνυμο του «χάους και της καταστροφής».
Η εξέλιξη των πραγμάτων στη Συρία ήταν ένα ακόμα πλήγμα. Η άνοδος του Σίσι πάτησε και στην πίεση-μπαμπούλα-απειλή «να μη γίνουμε Συρία». Προτού ο Σίσι επιτεθεί κατασταλτικά στις φυσικές «πρωτοπορίες», είχε γίνει κατορθωτό αυτές να απομονωθούν από τις πλατύτερες μάζες, στο έδαφος κυνισμού, κόπωσης, παραίτησης, επιθυμίας για «επιστροφή σε μια κανονικότητα», που είχε δημιουργηθεί μετά από 3 χρόνια διαρκών αγώνων χωρίς χειροπιαστό αποτέλεσμα.
Αν το ένα κρατούμενο αυτού του μικρού «απολογισμού» είναι ο καθοριστικός ρόλος που έπαιξε η έλλειψη οργανωμένης πολιτικής εναλλακτικής, το δεύτερο είναι πως κατά τα μεγάλα χρόνια 2011-2013 οι μάζες της Αιγύπτου –χωρίς τον υποκειμενικό παράγοντα– έκαναν θαύματα, ξεπερνώντας τον εαυτό τους.
Το 2011 υπήρξε ο πειρασμός να αποθεώσει κανείς τη δύναμη του «αυθόρμητου» (αν υπάρχει τέτοιο), ξεχνώντας τα όριά του. Μόνο που στη διεθνή συζήτηση, και τότε, και πολύ περισσότερο σήμερα, στο υπόβαθρο της ήττας είναι πολύ ισχυρότερος ο πειρασμός να υποτιμηθεί/χλευαστεί/καταγγελθεί το «αυθόρμητο».
Είναι μια αντίληψη που λέει λίγο-πολύ πως οι αραβικές μάζες κακώς εξεγέρθηκαν, «δεδομένων των δυσκολιών» ή «της πολυπλοκότητας της κατάστασης». Μια αντίληψη που αν την προεκτείνει κανείς διεθνώς, λέει λίγο-πολύ να μην κινούνται οι μάζες, «αν δεν είναι έτοιμο το σωστό πολιτικό εργαλείο». Μόνο που η ιστορία δεν περιμένει «τα πολιτικά εργαλεία» να χτιστούν. Συνήθως μας προλαβαίνει. Και συνήθως μάχιμα «πολιτικά εργαλεία» μπορούν να χτίσουν μόνο όσοι αναλαμβάνουν το ρίσκο να κολυμπήσουν στον ταραγμένο ωκεανό του «αυθόρμητου». Αυτοί συχνά θαλασσοπνίγονται, γιατί είχαν το θράσος και την αφέλεια να το επιχειρήσουν με μια μικρή σχεδία. Αλλά ακόμα κι έτσι, είναι πολυτιμότεροι από όσους στέκονται στην άκρη, μελετώντας τα άγρια κύματα (συχνά πλάι στο «βράχο» που τα τσακίζει, προτιμώντας τη «σιγουριά» του).
Οι «ανώριμες» μάζες της Αιγύπτου μας χάρισαν γεγονότα βγαλμένα από το ένδοξο παρελθόν, γεγονότα που μια ολόκληρη γενιά (μπορεί και δύο) ήξερε μόνο από τα βιβλία ιστορίας κι ίσως πίστεψε πως ανήκουν εκεί μέχρι να τα δει να γίνονται μπροστά στα μάτια της: Εκατομμύρια άνθρωποι στους δρόμους, ηρωικές οδομαχίες και πολιτική-στρατιωτική «ήττα» της αστυνομίας και των παρακρατικών μπράβων, συναδέλφωση μουσουλμάνων-χριστιανών, ενεργή διεκδίκηση στο δρόμο, η λέξη «επανάσταση» ξανά στα χείλη όλων.
Αυτή η εμπειρία δεν ήταν απλά ιδεολογική. Η «Ταχρίρ» ήταν μια πλατεία άγνωστη στους περισσότερους στη Δύση. Δεν έγινε απλά διάσημη. Έγινε πηγή έμπνευσης. Από την κατάληψη της Ταχρίρ «γεννήθηκε» η κατάληψη της Ντελ Σολ στη Μαδρίτη κι από εκεί η κατάληψη της πλατείας Συντάγματος, το Occupy Wall Street, σε μια εποχή που διεθνώς το κίνημα αντίστασης βρισκόταν σε άνοδο.
Σήμερα αυτό το κίνημα βρίσκεται σε υποχώρηση. Κι ο πειρασμός να «διαγραφεί» όλη αυτή η εμπειρία ως «μάταιη» είναι μεγάλος. Αλλά όποιος υποκύπτει σε αυτόν τον πειρασμό, όποιος δεν στέκεται κριτικά, αλλά απορριπτικά απέναντι στα ιστορικά γεγονότα του 2011, καταπίνει την ΤΙΝΑ.
Άπειροι ακτιβιστές, που ρίχτηκαν στη φωτιά και ηττήθηκαν και μετέπεσαν από τον άκρατο οπτιμισμό στον ακραίο πεσιμισμό, δικαιούνται στη φετινή επέτειο να αναρωτιόνται «αν άξιζε τον κόπο». Όχι όμως και αγωνιστές της πολιτικής Αριστεράς που ξέρουν ότι δεν είναι σπριντ, αλλά μαραθώνιος. Ότι χρειάζονται τα «1905» για να έρθουν τα «1917».
Όσον αφορά την ίδια την Αίγυπτο… Ένα χρόνο πριν γράφαμε πως «Τάξη βασιλεύει στο Κάιρο», προσθέτοντας ένα ερωτηματικό στον τίτλο. Σήμερα δεν υπάρχει ερωτηματικό. Αλλά η ρήση της Ρόζας είχε και συνέχεια: «Ηλίθιοι δήμιοι… Η τάξη σας είναι χτισμένη στην άμμο…». Και αν κάπου αυτό ισχύει, είναι στον σύγχρονο αραβικό κόσμο και την Αίγυπτο του Σίσι…
*Δημοσιεύτηκε στο φύλλο 376 της "Εργατικής Αριστεράς"
