Φεμινιστικές αντιστάσεις στη δουλειά, χώρος επισιτισμού

Καταρχάς να σας ευχαριστήσω κι εγώ που ήρθατε σήμερα να μας ακούσετε, να ακούσετε τα προβλήματα που αντιμετωπίζουμε στους κλάδους μας και ως εργαζόμενες και ως γυναίκες, να ακούσετε τις προτάσεις μας. Θα ήθελα πολύ να ακούσω κι εγώ εσάς, να γίνει συζήτηση ενόψει της απεργίας στις 8 Μάρτη, να βρούμε μαζί τρόπους οργάνωσής της στους χώρους εργασίας και τους κλάδους παραγωγής, ειδικά σε μία περίοδο και σε μία χώρα που ο συνδικαλισμός έχει αποτυπωθεί στις συνειδήσεις της συντριπτικής πλειονότητας των εργαζομένων σαν κάτι αρνητικό, που ταυτίζεται συνήθως με εργοδοτικά και κρατικά συμφέροντα. Κυρίως βέβαια αυτό συμβαίνει γιατί η ΓΣΕΕ είναι πιστό σκυλί του ντόπιου Κεφαλαίου.

Νομίζω πως είναι αναγκαίο να δοθεί μία μάχη που θα ανατρέψει σε αυτές τις συνειδήσεις τον συνδικαλισμό, θα τον εμπλουτίσει με μπόλικο φεμινισμό, με αντιρατσισμό, θα τον κάνει να είναι από θέση αρχής με τους ΛΟΑΤΚΙ ανθρώπους, με τους ΑμεΑ, θα είναι ένας συνδικαλισμός προοδευτικών ανθρώπων ανεξάρτητα πολιτικής ταυτότητας, αριστερής ή αναρχικής. Είναι πολύ σημαντικό αυτό, γιατί, όταν μιλάς για απεργία στη δουλειά, κάνεις συνδικαλισμό στην ουσία. Το να μοιραστείτε με τις συναδέλφισσές σας τα βιώματα σεξιστικής φύσης από το αφεντικό, τον συνάδελφο ή τον πελάτη, να τις καλέσετε να κάνετε μαζί αγώνα ενάντια στη διπλή καταπίεση της εργασίας και του σεξισμού, να πάρετε στο πλευρό σας τους συναδέλφους και τις συναδέλφισσές σας, να δηλώσετε ανοιχτά και με το όνομά σας ότι απεργείτε και να παραθέσετε τους λόγους στο αφεντικό, είναι συνδικαλισμός και μάλιστα επαναστατικός. Και αυτή την περίοδο που, ενώ η οικονομία σταθεροποιείται, οι συνθήκες εργασίας συνεχίζουν να είναι άθλιες και να προσβάλλουν την ζωή την ίδια είναι πέρα από σημαντική, απολύτως αναγκαία η χρήση του συνδικαλισμού σαν εργαλείο στους χώρους εργασίας.

Δυστυχώς, για μένα το φεμινιστικό κίνημα στην Ελλάδα δεν ασχολείται τόσο πολύ με την παραγωγή και αναπαραγωγή τόνων σεξισμού στους χώρους εργασίας, ούτε με τους τρόπους αντιμετώπισής τους. Συμπεριφέρεται λες και ο σεξισμός είναι μία ιδεολογία που έχουν κάποιοι άνθρωποι, κυρίως άντρες, την οποία πρέπει να αποδομήσουμε. Δεν είναι όμως καθόλου έτσι. Η οικονομία και οι πολιτικές διαχείρισής της καθορίζουν απόλυτα το επίπεδο του σεξισμού στην κοινωνία, γι’ αυτό και μετά την κρίση του 2008-2009 είδαμε επιθέσεις στα δικαιώματα των γυναικών παγκοσμίως και στην εργασία και στη ζωή της, γι’ αυτό και σημειώθηκε τέτοια έξαρση στο φεμινιστικό κίνημα, που είχε να σημειωθεί δεκαετίες. Αν το φεμινιστικό κίνημα δεν συνδεθεί οργανικά με το εργατικό, τότε, όσο και να φωνάζει κομμάτι του πως είναι ταξικό, θα είναι μικροαστικό μέχρι το κόκκαλο, ακριβώς γιατί δεν οργανώνει τις γυναίκες ενάντια στα αφεντικά τους, αλλά μόνο ενάντια στους σεξιστές άντρες γενικά και αυτό συνιστά κινούμενη άμμο.

Η σύνδεση του φεμινιστικού κινήματος με το εργατικό κίνημα είναι οι γυναίκες καταρχήν να δούμε τους εαυτούς μας ως εργαζόμενες γυναίκες, να δούμε πως η γυναικεία μας ταυτότητα πληγώνεται από τη συνθήκη «Κεφάλαιο-Εργασία». Την πληγή αυτή δεν μπορούμε να τη θεραπεύσουμε, αν δεν εξετάσουμε τι επιθέσεις δεχόμαστε συνολικά ο κόσμος της Εργασίας. Στην Ελλάδα, που η κρίση του Κεφαλαίου γέννησε τις πιο βάρβαρες επιθετικές πολιτικές από την πλευρά του, πολιτικές που διέλυσαν κατακτήσεις αιώνων όχι μόνο της εργατικής τάξης, αλλά και συνολικά του ανθρώπινου πολιτισμού, οι εργαζόμενοι/ες καλούμαστε να αναγνωρίσουμε τη φτώχεια, την παθητικότητα και την εξάρτηση ως τη νέα κανονικότητα.

Οι μισθοί μας μειώθηκαν μέσα σε μερικά χρόνια στο 40% σε πραγματικούς αριθμούς, με την αδήλωτη εργασία να τους ρίχνει κι άλλο και άνθρωποι να ζουν με 400 ευρώ το μήνα. Οι συλλογικές συμβάσεις εργασίας ουσιαστικά καταργήθηκαν και αντικαταστάθηκαν από ατομικές, η ανεργία έφτασε σε ρεκόρ και οι ευέλικτες μορφές εργασίας ξεφυτρώνουν συχνά πυκνά ως οργανωμένη κρατική απάντηση στην ανεργία, όπως είναι η εκ περιτροπής εργασία, οι ενοικιαζόμενοι, τα voucher, συμβάσεις ορισμένου χρόνου που ανανεώνονται κάθε λίγους μήνες ή και κάθε λίγες ημέρες.

Και ενώ, όπως αναφέρθηκε παραπάνω, η οικονομία σταθεροποιείται, αυτό που άφησε η κρίση είναι ένα καθεστώς πλήρους υποαπασχόλησης, χωρίς δίχτυ προστασίας για τους εργαζόμενους και τις εργαζόμενες. Με τον αντισυνδικαλιστικό/αναπτυξιακό νόμο της Νέας Δημοκρατίας ισοπεδώνονται οι απεργίες και η δυναμική των συνδικάτων συνολικά, με αυτό τον τρόπο οι εργαζόμενοι χάνουν ένα μέρος της προστασίας που τους εξασφαλίζει ένα συνδικάτο. Σε αυτόν τον νόμο ακόμη έχουμε υπερίσχυση των τοπικών συμβάσεων έναντι των κλαδικών, γεγονός που ειδικά στον τουρισμό δημιουργεί περεταίρω κατακερματισμό των εργαζόμενων. Οι συμβάσεις μη πλήρους απασχόλησης το 2019 υπερέβαιναν το 50%, έφτασαν μέχρι και το 54% σχεδόν. Και την πρωτιά την έχει φυσικά η γυναίκα, αφού το 60% αυτών των συμβάσεων είναι υπογεγραμμένες από γυναικείο χέρι και μάλιστα ηλικίας 30 με 44 χρονών, ηλικία που, σύμφωνα με τα έμφυλα στερεότυπα, είναι η ηλικία γάμου και παιδιών. Την πρωτιά επίσης η γυναίκα την έχει και στην ανεργία, το Σεπτέμβριο του 2019 το 64,63% του συνόλου των ανέργων ήταν γυναίκες, σχεδόν διπλάσιο των ανδρών.

Η γενική κατάσταση για τον κόσμο της Εργασίας είναι ιδιαίτερα δυσμενής και αυτό αφορά το φεμινιστικό κίνημα, ως ένα κίνημα που προτάσσει την ισότητα ανάμεσα στους ανθρώπους. Ειδικά, αν θέλουμε να είμαστε αντικαπιταλίστριες, δεν θα πρέπει να χαρούμε, αν το ποσοστό της ανεργίας κάποια στιγμή είναι πιο μεγάλο για τους άνδρες από ό,τι για τις γυναίκες, δεν θα έχει έρθει ισότητα, ή εμείς έχουμε μεγαλύτερο ποσοστό συμβάσεων σταθερής εργασίας από ό,τι οι άνδρες, ούτε τότε θα έχει έρθει ισότητα. Δεν μπορούμε επίσης να μιλάμε για μισθολογικό χάσμα, χωρίς να αγωνιζόμαστε ενάντια στις ατομικές συμβάσεις, οι οποίες απελευθερώνουν τελείως τα αφεντικά να είναι όσο σεξιστές και ρατσιστές θέλουν. Στην Αμερική, φεμινίστριες είχαν δει πως, ενώ μειώθηκε το μισθολογικό χάσμα σε ποσοστό, δεν ήταν επειδή ανέβηκαν οι μισθοί των γυναικών, αλλά μειώθηκαν αυτοί των ανδρών, όπως αναφέρει η Λάουρα Κίπνις στο βιβλίο της το «Γυναικείο Πράγμα». Επομένως, συνολικά η αξία της εργατικής δύναμης έπεσε, χωρίς οι γυναίκες να έχουν έρθει πιο κοντά στην ισότητα.

Η σύνδεση του εργατικού με το φεμινιστικό κίνημα στον κλάδο μου, τον κλάδο της εστίασης, είναι απαραίτητη. Χωρίς το εργατικό κίνημα οι γυναίκες αφήνονται να ζουν 40 ώρες την εβδομάδα κατά μέσο όρο σε ένα αρκετά κακοποιητικό γι’ αυτές περιβάλλον. Να σας περιγράψω όσο πιο σύντομα μπορώ τι σημαίνει κλάδος επισιτισμού & τουρισμού. Αυτός ο κλάδος παραγωγής είναι αυτός που συνδέεται οργανικά με την ψυχαγωγία, τη διασκέδαση. Σκεφτείτε μπαρ, κέντρα νυχτερινής διασκέδασης, καφετέριες, εστιατόρια μικρά μεγάλα, κλαμπ, ταβέρνες, ξενοδοχεία, ταχυφαγεία κλπ. Μιλάμε για έναν κλάδο στον οποίο εργάζονται κοντά στους 500.000 εργαζόμενους στο πικ της σεζόν και είναι από τους πρώτους κλάδους που στηρίζουν το ελληνικό κράτος. Είναι επίσης ο κλάδος που στατιστικά ανέκαμψε πιο γρήγορα από όλους τους υπόλοιπους από την κρίση και είναι κλάδος με τα μεγαλύτερα ποσοστά σε εργοδοτική αυθαιρεσία και τρομοκρατία από όλους τους κλάδους. Μόνο τους ντελιβεράδες να σκεφτείτε δηλαδή, καταλαβαίνετε.

Σε αυτόν τον κλάδο δεν χρειάζεσαι ιδιαίτερη εξειδίκευση. Δεν χρειάζεται να έχεις σπουδάσει κάτι, με λίγα λόγια έχουν συσσωρευτεί εργαζόμενοι και εργαζόμενες πολύ χαμηλού μορφωτικού επιπέδου, άνθρωποι που δεν έχουν τελειώσει καν το λύκειο. Αυτό το λέω, γιατί αυτοί οι άνθρωποι τείνουν να χρειάζονται περισσότεροι ασφάλεια για να μπορέσουν να πάνε κόντρα στο αφεντικό τους, γιατί τρέμουν τον ανταγωνισμό και την ανεργία. Τα ποσοστά των εργαζομένων κατά φύλο είναι περίπου ίσα 55% για τους άνδρες και 45% για τις γυναίκες. Αυτό δεν σημαίνει όμως πως ο κλάδος δεν παράγει σεξισμό.

Ο κλάδος της εστίασης είναι μία προσομείωση «της φιλοξενίας καλεσμένων στο σπίτι», όπως πολύ σωστά είχε πει ένας εργοδότης σε μία συντρόφισσα. Σε αυτόν τον κλάδο οι δουλειές είναι μοιρασμένες, όπως είναι μοιρασμένες και στο σπίτι. Λάντζα, καμαριέρες, καθαρίστριες, πλυντήρια, σιδερωτήρια, υποδοχή, μπροστινά πόστα σε σέρβις, βοηθοί σεφ, βοηθοί στο μπαρ είναι κατά βάση και σε πολύ μεγάλη βάση γυναίκες. Έχουμε μπει οι γυναίκες στην αγορά εργασίας, έχουμε την επιλογή να είμαστε οικονομικά ανεξάρτητες και με δικούς μας αγώνες, αλλά οι δουλειές συνεχίζουν να αντιστοιχούν σε αυτές του σπιτιού ή συνεχίζουμε να είμαστε κάτι σαν τον λαιμό του άντρα, τη στήριξή τους για να προχωρήσουν αυτοί τη δουλειά. Θα χαιρόμασταν να ήταν αντίστροφα; Όχι. Προφανώς, εκεί μιλάμε για ριζική αλλαγή του κλάδου.

Πέρα όμως από τις χωρισμένες δουλειές ανάμεσα στα φύλα, συμβαίνει κάτι το οποίο είναι πολύ πιο σοβαρό. Στον κλάδο της εστίασης, η μορφή σεξισμού που κυριαρχεί, είναι η σεξουαλική παρενόχληση. Για να καταλάβετε, στις συνειδήσεις γυναικών και ανδρών η σεξουαλική παρενόχληση είναι «κομμάτι της δουλειάς». Για παράδειγμα, στο σέρβις και στο μπαρ, δύο πόστα στα οποία σημειώνονται τα περισσότερα κρούσματα σεξουαλικής παρενόχλησης, το εισόδημα καθορίζεται από τον κατώτατο σχεδόν μισθό με σχετική αύξηση στο μπαρ και τα tips. Άρα, μετατοπίζει το επισιτιστικό κεφάλαιο την ευθύνη σ’ εμάς για τον μισθό που θα βγει τέλος του μήνα και βασίζεται στις σχέσεις που έχουμε εμείς με τους πελάτες. Στην κουλτούρα των εργαζομένων πολλές φορές κυριαρχεί η σκέψη «δεν θέλω τίποτα να μου χαλάσει το τιπ», δηλαδή τον μηνιαίο μισθό, ο οποίος είναι ρευστός και η επιβίωσή του βασίζεται σε αυτή τη ρευστότητα. Αν κάνουμε τη σύνδεση ότι ο κλάδος αφορά τη διασκέδαση και η εργασία τη μέγιστη εξυπηρέτηση, ώστε να επιτευχθεί η μέγιστη ψυχαγωγία για τον πελάτη μέσω της οποίας καθορίζεται και ο μισθός μας, θα καταλάβουμε γιατί οι εργαζόμενοι και οι εργαζόμενες κάνουν τις περισσότερες φορές τουμπεκί σε αυτή τη μορφή κακοποίησης, το προσπερνούν για να μη χαλάσει το κέφι των ανθρώπων, που τους εξασφαλίζουν τον μήνα: του αφεντικού και των πελατών.

Στην Αμερική σε μία έρευνα, η σεξουαλική παρενόχληση στον κλάδο αποτελεί ενδημικό φαινόμενο. Τα 2/3 των γυναικών και σχεδόν το 1/2 των ανδρών έχουν υποστεί σεξουαλική παρενόχληση από τη διεύθυνση. Το 80% των γυναικών και το 70% των ανδρών συναδέλφων. Το 80% των γυναικών και το 55% των ανδρών από πελάτες. Και σχεδόν πάνω από τους μισούς συνολικά υπόκειται σε σεξουαλική παρενόχληση τουλάχιστον μία φορά την εβδομάδα. Η σεξουαλική παρενόχληση αποτελεί μία κανονικότητα, ένα μέρος της δουλειάς που πρέπει να διαχειριστείς με τον βέλτιστο τρόπο, ώστε να ισορροπήσεις το τραύμα με το τραύμα της τρομοκρατίας να χάσεις τη δουλειά σου. Ακριβώς, επίσης, επειδή είναι και μέρος της δουλειάς, οι γυναίκες πολλές φορές τείνουν να παίζουν τον ρόλο που επιβάλει αυτή η εργασιακή συνθήκη. Οι γυναίκες στο μυαλό των ανδρών πελατών πρέπει να φαίνονται «έτοιμες για ραντεβού», πρέπει να είναι «σέξι», υποτακτικές και πλήρως ικανοποιημένες με αυτή την κατάσταση, επομένως έχουμε κρούσματα στα οποία οι γυναίκες οι ίδιες μετατρέπουν το σώμα τους σε εμπόρευμα και για να είναι αποδοτικές στη δουλειά και για να βγάζουν περισσότερα χρήματα. Στην έρευνα, το 60% των γυναικών που ρωτήθηκαν πώς αισθάνονται για τη σεξουαλικοποιημένη προσοχή, είπαν ότι αισθάνονται άβολα και γύρω στο 50% δείχνουν ανοχή σε ανάρμοστες συμπεριφορές, λόγω των χαμηλών μισθών και των τιπς που μπορούν να βγάλουν. Καταλαβαίνουμε, δηλαδή, ότι ένα κακοποιητικό περιβάλλον είναι ο χώρος εργασίας πολλών ανθρώπων και το μέσο με το οποίο βιοπορίζονται.

Ποιες μπορεί να είναι οι φεμινιστικές αντιστάσεις σε τέτοιου τύπου χώρους εργασίας;



Όσο κλισέ και να ακουστεί, το α και το ω είναι να σπας τη σιωπή σου εντός του χώρου εργασίας, να αρνείσαι εκείνη τη στιγμή που συμβαίνει αυτή την κακοποίηση. Οι περισσότεροι άνθρωποι που έχουν υποστεί σεξουαλική παρενόχληση, το είπαν σε ανθρώπους εκτός δουλειάς μετά το συμβάν. Αυτό είναι λάθος. Αυτή την περίοδο, που το εργατικό κίνημα βρίσκεται σε κινηματική άμπωτη, το να μιλήσεις σε μία συναδέλφισσσα ή έναν συνάδελφο, να δημιουργήσεις πυρήνες εργαζομένων που διεκδικούν το οτιδήποτε αρνητικό να αλλάξει, αποτελεί επαναστατική πράξη. Το να καταπολεμάς την κουλτούρα του βιασμού, του σεξισμού εντός χώρου εργασίας ως εργαζόμενη που θέλεις οι κλάδοι παραγωγής να μην είναι κακοποιητικοί, θέλεις να τους μετατρέψεις από κλάδους παραγωγής σε κλάδους δημιουργίας, είναι η ουσία του ζητήματος. Και η καταπολέμηση της σεξουαλικής παρενόχλησης πάει χέρι χέρι με τη διεκδίκηση σε εργατικό επίπεδο. Η αύξηση μισθών, οι μισθοί σύμφωνα με τις ανάγκες μας θα μας ανακουφήσουν από την εξάρτησή μας στα τιπς, η προστασία μας ως εργαζόμενοι και εργαζόμενες από τη σύγκρουσή μας με τα αφεντικά θα μας απελευθερώσουν από δευτέρες σκέψεις που μας κρατάνε πίσω να μιλήσουμε για έναν μισογύνη πελάτη.



Η καταπολέμηση της σεξουαλικής παρενόχλησης στην εστίαση είναι και εργατική διεκδίκηση. Το πώς θα διαχειριστούμε τον καταμερισμό εργασιών στην παραγωγή ανά φύλο, επίσης είναι και εργατική διεκδίκηση. Το γεγονός ότι μία έγκυος στην εστίαση δεν μπορεί να δουλέψει καμία μέρα της εγκυμοσύνης, το να μη χρειάζεται να έχει 200 ένσημα για να μπορεί να πάρει άδεια και επιδόματα είναι και εργατική διεκδίκηση. Ακριβώς για να μην πέσουμε στην κινούμενη άμμο των ποσοστών ανδρών-γυναικών που δεν προτάσσουν καμία ισότητα, αλλά ανταγωνισμό μεταξύ των φύλων, χρειάζεται να το δούμε ως εργατικές υποθέσεις.

Η δημιουργία πυρήνων εργαζομένων στη δουλειά και στους κλάδους μπορεί να δημιουργήσουν πυρήνες συλλογικής διεκδίκησης μέσα από συνδικάτα και συλλογικής παρέμβασης μέσα στην κοινωνία. Φανταστείτε εργαζόμενοι στην εστίαση να έκαναν καμπάνια κατά της σεξουαλικής παρενόχλησης, ή φανταστείτε γυναίκες εργαζόμενες να έκαναν καμπάνια κατά των ευέλικτων μορφών εργασίας, επειδή έχουν πρωτιά σε αυτές, όχι όμως μόνο γι’ αυτές, αλλά συνολικά ως μορφή εργασίας. Στα συνδικάτα χρειάζονται ομάδες γυναικών που θα θέτουν τέτοια ζητήματα, θα τα επεξεργάζονται και θα βγάζουν θέση όλες μαζί ως προς τι ακριβώς θέλουν και τι ακριβώς χρειάζεται να αλλάξει. Με αυτόν τον τρόπο έχουμε τους άντρες συμμάχους μας και όλοι μαζί διεκδικούμε να σταματήσει μία μορφή κακοποίησης, που ταλαιπωρεί κυρίως εμάς τις γυναίκες. Αυτός είναι ένας φεμινιστικός εργατικός αγώνας που εισβάλλει στη ρίζα του προβλήματος, εκεί που γεννιέται και αναπαράγεται ο σεξισμός. Επίσης, μην ξεχνάμε ότι η σεξουαλική παρενόχληση είναι ποινικό αδίκημα. Χωρίς την αλληλεγγύη μιας φεμινιστικής συλλογικότητας και την προστασία ενός νόμιμου σωματείου η γυναίκα εργαζόμενη δεν θα το πάει εύκολα δικαστικά, γιατί θα είναι μόνη της και η πατριαρχική δικαστική εξουσία θα την περάσει από δεύτερη κακοποίηση.

Εκεί που θέλω να καταλήξω είναι πως χρειάζεται να συνειδητοποιήσουμε πως οι φεμινιστικές αντιστάσεις στη δουλειά είναι και εργατικές αντιστάσεις και χρειάζεται να αντλήσουμε φεμινιστικά και συνδικαλιστικά εργαλεία, ώστε να χτυπήσουμε τον σεξισμό στις δύο ρίζες του: τον καπιταλισμό και την πατριαρχία. Χρειάζεται να παλεύουμε μέσα από φεμινιστικούς συντονισμούς, οι οποίοι θα συντονίζουν τις γυναίκες στα αιτήματά τους και μέσα από συνδικάτα και γυναικείες ομάδες εντός τους, που θα αγωνίζονται ενάντια στο Κεφάλαιο, το οποίο βάζει πρώτα τα κέρδη και μετά τον άνθρωπο, γιατί στο βωμό του κέρδους η σεξουαλική παρενόχληση έχει γίνει κανονικότητα στην εστίαση.

*ομιλία στην εκδήλωση της Συνέλευσης 8ης Μάρτη, της 5/2, για τις "Φεμινιστικές αντιστάσεις στη δουλειά"