Ο Ένγκελς υπήρξε ένας από τους σπουδαιότερους ανθρώπους και σοσιαλιστές.
Ο Φ. Ένγκελς γεννήθηκε στην Γερμανία στις 28-11-1820 και πέθανε στις 5-8-1895. Ο πατέρας του ήταν μεγαλοαστός και είχε εργοστάσια υφαντουργίας σε Γερμανία και Αγγλία. Μάλιστα, τον ανάγκασε να εγκαταλείψει το Γυμνάσιο, ένα χρόνο πριν πάρει το απολυτήριο, για να ασχοληθεί με το εμπόριο. Στα χρόνια 1838-1841 έζησε στην πόλη Βρέμη. Δούλευε σε εμπορικό γραφείο, ενώ τις ελεύθερες ώρες μελετούσε μόνος του. Έμαθε να μιλάει και να γράφει πολλές γλώσσες. Μελετούσε συστηματικά την γερμανική φιλοσοφία και ειδικά τα έργα του Hegel. Την στρατιωτική του θητεία την έκανε στο Βερολίνο και στον ελεύθερο χρόνο του παρακολουθούσε, σαν ακροατής, μαθήματα στο πανεπιστήμιο της πόλης. Το παρωνύμιο, με το οποίο οι φίλοι του τον προσφωνούσαν, ήταν «ο στρατηγός», γιατί ήταν συστηματικός μελετητής της θεωρίας του πολέμου και των στρατιωτικών ζητημάτων. Κάτι ανάλογο θα γίνει αργότερα και με τον Τρότσκι. Και οι δυο τους υπήρξαν οι πρώτοι θεωρητικοί του μαρξισμού σε ζητήματα πολέμου. Όσον αφορά το επίπεδο της φιλοσοφικής και πολιτικής σκέψης, πέρασε από διάφορες φάσεις, καταρχήν ως επαναστάτης δημοκράτης και αθεϊστής, για να προσχωρήσει το Φθινόπωρο του 1842 στις ιδέες του κομμουνισμού και κατόπιν στην ανάπτυξη του μαρξισμού.
Στα τέλη Νοεμβρίου του 1842, στα γραφεία της εφημερίδας «Rheinische Zeitung», ο Ένγκελς συναντιέται για πρώτη φορά με τον Μάρξ και έτσι θα ξεκινήσει μια μεγάλη φιλία και συνεργασία μέχρι το τέλος της ζωής τους, η οποία αποτελεί παράδειγμα μέχρι και σήμερα. Ο Ένγκελς ενίσχυε πάντα οικονομικά τον Μάρξ, ο οποίος είχε πολύ φτωχό βίο, ώστε να έχει ελεύθερο χρόνο για τις μελέτες του. Και παρ’ ότι με βαθύτατη μετριοφροσύνη αναγνώριζε τον εαυτό του ως το δεύτερο βιολί (μετά τον Μαρξ), εντούτοις επειδή ζούσε στην Αγγλία και έβλεπε από κοντά την ανάπτυξη της βιομηχανίας και της εργατικής τάξης, μπόρεσε πρώτος να διακρίνει τόσο τις οικονομικές αντιφάσεις του καπιταλισμού όσο και τον απελευθερωτικό ρόλο της εργατικής τάξης. Σε ηλικία 25 ετών είχε ήδη συγγράψει την «Σκιαγραφία μιας κριτικής της Πολιτικής Οικονομίας», ενώ ένα από τα κλασσικά του έργα είναι το βιβλίο, «Η κατάσταση της εργατικής τάξης στην Αγγλία» (1845), με την οποία είχε έρθει σε επαφή μέσα από τις επιχειρήσεις του πατέρα του και των συν αυτώ, και είχε δει τόσο την εκμετάλλευση που υφίστατο όσο και τις άθλιες συνθήκες διαβίωσης και εξαχρείωσής της. Επί της ουσίας ήταν ο Ένγκελς που μύησε τον Μαρξ στις ιδέες του σοσιαλισμού και τον ώθησε να μελετήσει την πολιτική οικονομία, από την οποία προέκυψε το μεγαλειώδες έργο του Μαρξ, «Το Κεφάλαιο».
Ο Ένγκελς έγραψε πολλά βιβλία μόνος του, και κάποια αλλά σε συνεργασία με τον Μάρξ. Μαζί έγραψαν «Το Κομμουνιστικό Μανιφέστο» (1847), «Η Αγία Οικογένεια» (1845), και «Η Γερμανική Ιδεολογία» (1845-46). Μόνος του, εκτός από τα παραπάνω δύο βιβλία, έγραψε επιπλέον τα εξής: «Ο Πόλεμος των χωρικών» (1850), το «Αντι-Ντύρινγκ» (1878), «Η καταγωγή της οικογένειας, της ατομικής ιδιοκτησίας και του κράτους» (1884), «Λουδοβίκος Φώϋερμπαχ» (1888), «Ουτοπικός και επιστημονικός σοσιαλισμός» (1892), «Η Διαλεκτική της Φύσης» (δημοσιεύτηκε μετά τον θάνατό του, το 1925), καθώς και πολυάριθμα άρθρα και επιστολές. Τέλος, επιμελήθηκε τον δεύτερο και τον τρίτο τόμο του «Κεφαλαίου», σύμφωνα με τα προσχέδια του Μαρξ, ο οποίος δεν πρόλαβε να τα ολοκληρώσει λόγω του αιφνίδιου θανάτου του.
Ο Ένγκελς και ο Μάρξ είναι οι ιδρυτές της θεωρίας του διαλεκτικού και ιστορικού υλισμού, ως η μελέτη των γενικών νόμων της φύσης, της κοινωνίας και της ανθρώπινης συνείδησης, και θεμελιωτές του σοσιαλιστικού κινήματος. Ήταν από τους ιδρυτές της Α΄ Διεθνούς, ενώ ο Ένγκελς συνέβαλε και στην ίδρυση της Β΄ Διεθνούς.
Εδώ, ανοίγοντας μια παρένθεση, να πούμε ότι ως προς τα ζητήματα της διαλεκτικής, όταν αναφερόμαστε στην έννοια «νόμοι», δεν πρόκειται για νόμους με την ειδική έννοια της λέξης. Όπως επισημαίνει ο Ε. Μπιτσάκης, δεν έχουν το status των νόμων των ειδικών επιστημών (νόμοι της φυσικής, της χημείας, κλπ.), αλλά εκφράζουν στο επίπεδο και με τη γλώσσα της φιλοσοφίας θέσεις, οι οποίες είναι ιστορικά καθορισμένες (στο «Η Φύση και η Διαλεκτική της Φύσης», περιοδικό Επαναστατική Μαρξιστική Επιθεώρηση-ΕΜΕ, Νο 1, Νοέμβρης 1995). Υπό αυτή την έννοια ο μαρξισμός δεν είναι ένα απόλυτο σύστημα ιδεών, όπως έλεγε ο Τρότκσι, και άρα αυτά που διατυπώνει δεν έχουν ισχύ νόμου. Απεναντίας, «Έχει συνείδηση της ιστορικής, μεταβατικής του σημασίας. Μόνο μια συνειδητή εφαρμογή της υλιστικής διαλεκτικής σε όλα τα πεδία της επιστήμης μπορεί και θα προετοιμάσει τα αναγκαία στοιχεία για την υπέρβαση του Μαρξισμού, τα οποία διαλεκτικά θα είναι ο θρίαμβος του Μαρξισμού». Και συνέχιζε λέγοντας πως «Ο μαρξισμός καθεαυτός είναι ένα ιστορικό προϊόν και πρέπει να συλληφθεί ως τέτοιο» (στο «Φιλοσοφία και σταλινική γραφειοκρατία», περιοδικό ΕΜΕ, Μάης-Ιούνης 1987, τεύχος Νο 55).
Με βάση αυτή τη προσέγγιση, της δημιουργικής αλληλεπίδρασης των επιστημών και της φιλοσοφίας, ως έκφραση της ενότητας μέσα στην διαφορά, οι Μαρξ-Ένγκελς, προσπάθησαν να παρουσιάσουν το έργο τους ως ένα κριτικό και ανοιχτό σύστημα ιδεών (φιλοσοφικών, οικονομικών, κοινωνικών, πολιτικών), εμπλουτιζόμενο συνεχώς, όπως έλεγε ο Μ. Ράπτης (Πάμπλο), «από μια διαρκή συνθετική λειτουργία διαλεκτικής αφομοίωσης του οποιουδήποτε νέου στοιχείου αλήθειας στην πρακτική των ανθρώπων σκεπτόμενων ή και αγωνιζόμενων μαζί» (στο «Φ. Ένγκελς: Το ‘‘Δεύτερο Βιολί’’», περιοδικό ΕΜΕ, Νο 1, Νοέμβρης 1995).
Ο Ένγκελς υπήρξε ένας από τους σπουδαιότερους ανθρώπους και σοσιαλιστές. Διέθετε πολύ ανθρώπινη συμπεριφορά, συνέβαλε στην ανάπτυξη της μαρξιστικής θεωρίας και σκιαγράφησε μια σοσιαλιστική κοινωνία ισότητας και δημοκρατίας, σε αντίθεση με τους επιγόνους (σταλινισμός), οι οποίοι δημιούργησαν ένα δόγμα απάνθρωπης και εγκληματικής διακυβέρνησης, εξατομίκευσης και αστυνομικού ελέγχου, εναντίον της κοινωνικής ισότητας και υπέρ της ενίσχυσης ενός γιγαντιαίου γραφειοκρατικού κράτους. Τίποτα απ’ όλα αυτά δεν μπορεί να βρει κανείς στους Μαρξ-Ένγκελς.
Θα κλείσουμε το κείμενο για τον Ένγκελς, με ένα απόσπασμα, πάλι από τον Πάμπλο, ο οποίος έλεγε πως αυτό «το δεύτερο βιολί θα μας παραμείνει μια αξέχαστη μουσική που ξεπήδησε από ένα εντελώς εξαιρετικά ανεπτυγμένο ανθρώπινο ον και που πρέπει ιδίως στον καιρό μας, αυτό της επεκτεινόμενης βαρβαρότητας, να το δίδουμε σαν παράδειγμα στις γενεές των Νέων σε αναζήτηση νοήματος και τρόπου ζωής».
