Στις αρχές του μήνα, έξω από το χώρο αφίξεων από το εξωτερικό στο αεροδρόμιο του Ρίο Ντε Τζανέιρο, εξελίχθηκε ένα πολύ παράξενο είδος κινητοποίησης.
Η Πολιτειακή Αστυνομία, διεκδικώντας αυξήσεις και απειλώντας με απεργία, κρατούσε ένα πανό που έγραφε «Καλώς ήρθατε στην Κόλαση: Οι αστυνομικοί και οι πυροσβέστες δεν πληρώνονται, όποιος έρχεται στο Ρίο Ντε Τζανέιρο δεν είναι ασφαλής». Η κινητοποίηση γνώρισε άμεση και εκτεταμένη παγκόσμια δημοσιότητα, και ήταν λογικό καθώς όπου να ’ναι ξεκινούν οι Ολυμπιακοί Αγώνες του 2016. Ως απάντηση, η πολιτειακή κυβέρνηση του Ρίο εξέδωσε εκτελεστικό διάταγμα που απελευθερώνει 2,9 δισ. ρεάλ (850 εκατ. δολάρια) για να διασφαλίσει ότι οι αστυνομικοί –όχι οι πυροσβέστες, μόνο οι αστυνομικοί– θα πληρωθούν υπερωρίες και μπόνους. Η Ολυμπιακή Επιτροπή του Ρίο επίσης έσπευσε άμεσα να διαβεβαιώσει δημόσια ότι 85.000 στρατιώτες θα βρίσκονται στους δρόμους για να προστατεύουν τους τουρίστες και τους αθλητές στη διάρκεια των Αγώνων.
Αλλά, παρ’ όλη τη δημοσιογραφική κάλυψη, ένα μικρό γεγονός δεν σχολιάστηκε καθόλου: Το μήνυμα «Καλώς ήρθατε στην Κόλαση» δεν ήταν στα πορτογαλικά. Ήταν στα αγγλικά. Ήταν ένα πανό για διεθνή κατανάλωση και πέτυχε το στόχο του. Η αστυνομία ήξερε αυτό που είναι κοινό μυστικό στη Βραζιλία: αν θες να ανοίξει η κυβέρνηση το πορτοφόλι, πρέπει απλά να κάνεις τους πολιτικούς να αγχωθούν για το τι εικόνα θα σχηματίσουν γι’ αυτούς οι άνθρωποι που τυχαίνει να μην είναι Βραζιλιάνοι.
Κάπως έτσι γίνεται να υπάρχει μια κατάσταση όπου η έκτακτη απελευθέρωση πόρων για την ασφάλεια των τουριστών να αντιμετωπίζεται ως κατάσταση έκτακτης ανάγκης, ενώ η συνεχιζόμενη «κόλαση» για τους φτωχούς και τους εργαζόμενους στο Ρίο της Ολυμπιάδας να επιδεινώνεται. Δεν υπάρχουν «έκτακτοι πόροι» για εκείνους που εκτοπίστηκαν από τα ολυμπιακά έργα ή για τους χιλιάδες μαθητές στην Πολιτεία του Ρίο που κατέλαβαν τα σχολεία τους για να διαμαρτυρηθούν για τις περικοπές στην παιδεία, τη στιγμή που δισεκατομμύρια δαπανώνται για τους Αγώνες. Δεν υπάρχουν έκτακτοι πόροι για τις υπηρεσίες υγείας, που δέχτηκαν σοβαρές περικοπές νωρίτερα φέτος, παρά το «φάντασμα» του ιού Ζίκα, ο οποίος εξαπλώνεται περισσότερο στις φτωχογειτονιές παρά στα μέρη όπου θα συχνάζουν οι τουρίστες ή οι αθλητές.
Επίσης δεν υπάρχει καμία βελτίωση των συνθηκών στα μέρη που προσεγγίζουν πολύ περισσότερο και ακριβέστερα τον όρο «κόλαση»: τις φτωχοποιημένες γειτονιές που μαστίζονται από την αστυνομική βία. Αυτό συμβαίνει παραδοσιακά στις πόλεις που φιλοξενούν Ολυμπιακούς Αγώνες: Το κράτος κάνει μια τεράστια επίδειξη δύναμης στις φτωχότερες περιοχές, στέλνοντας το μήνυμα «καθίστε φρόνιμα όσο είναι εδώ οι τουρίστες και ξοδεύουν τα χρήματά τους». Αλλά ακόμα και με τα παραδοσιακά στάνταρ των πόλεων που φιλοξενούν την Ολυμπιάδα, το Ρίο αντιμετωπίζει μια συγκλονιστική αύξηση δολοφονιών από την αστυνομία. Σύμφωνα με τη Διεθνή Αμνηστία, «μόνο στην πόλη του Ρίο πέρυσι σκοτώθηκαν τουλάχιστον 307 άνθρωποι από την αστυνομία. Πρόκειται για το 1/5 των φόνων που έγιναν στην πόλη». Είναι μια δραματική κλιμάκωση για μια περιοχή που σπαράσσεται από αστυνομική βία στις φαβέλες ακόμα και τις πιο ήσυχες μέρες. Ρώτησα το δήμαρχο του Ρίο, Εντουάρντο Πάες, αν έχουν σχέση οι Ολυμπιακοί Αγώνες με αυτό το φαινόμενο. Μου είπε: «Δεν ισχύει. Αυτή είναι η κατάσταση που επικρατεί στο Ρίο πολύ καιρό πριν πάρουμε τους Ολυμπιακούς. Δεν είναι κάτι καινούργιο για την πόλη, είναι ένα πρόβλημα της καθημερινής ζωής εδώ στο Ρίο. Θα ευχόμουν να έχει ως αιτία τους Αγώνες, γιατί αυτό θα σήμαινε ότι μετά τη λέξη τους η βία θα μειωθεί, αλλά αυτό δεν πρόκειται να γίνει».
Ένας πολιτικός αντίπαλος του Πάες με τον οποίο μίλησε, ο δημοτικός σύμβουλος Τζέφερσον Μόουρα, επίσης δεν απέδωσε τις δολοφονίες στους Ολυμπιακούς, ισχυριζόμενος ότι αιτία είναι η «σκληρή οικονομική κρίση» στην Πολιτεία του Ρίο. Τόνισε ότι το «σχέδιο ειρηνοποίησης» στις φαβέλες, ένας βραζιλιάνικος όρος γι’ αυτό που εμείς αποκαλούμε «αστυνομικό γειτονιάς», έχει δεχτεί δραματικές περικοπές εξαιτίας της επιδείνωσης της οικονομίας. Αντικαταστάθηκε από πιο αστραπιαίες, λιγότερο δαπανηρές και πιο φονικές μεθόδους αστυνόμευσης, όπου η ειρήνη διατηρείται με το να πυροβολείς πρώτα και να κάνεις ερωτήσεις αργότερα.
Είτε η βία είναι παράγωγο της οικονομικής κρίσης είτε είναι των Ολυμπιακών Αγώνων δεν έχει και τόση σημασία. Αυτό που έχει πραγματικά σημασία είναι να καταλάβει ο πλανήτης ότι η «Κόλαση» στο Ρίο εξαπολύεται από τους ανθρώπους που μόλις έλαβαν μια τεράστια αύξηση για να συνεχίσουν να κάνουν αυτό που έκαναν τόσο καιρό –να σκοτώνουν ατιμώρητα. Όταν αυτοί λένε «Καλώς ήρθατε στην Κόλαση», πρέπει να αναρωτηθούμε αν προειδοποιούν ή αν καυχιούνται.
Όμως η αστυνομία απέδειξε και κάτι χρήσιμο στους κατοίκους του Ρίο: Πως αν διαδηλώσεις στη διάρκεια αυτών των Αγώνων, έχεις πολύ περισσότερες πιθανότητες να ακουστείς. Πριν από λίγες μέρες, 500 άνθρωποι συγκεντρώθηκαν στο Ρίο ενάντια στις προτεραιότητες της Ολυμπιάδας. Να περιμένετε πολλές αντίστοιχες δράσεις. Όπως μου έγραψε σε μέιλ ένας διαδηλωτής που λέγεται Τόμας, «Τα βλέμματα του κόσμου είναι στραμμένα στο Ρίο. Αν (σ.τ.μ.: οι κινητοποιήσεις στη διάρκεια των Αγώνων) ντροπιάζουν την κυβέρνησή μας, αν αυτές φέρνουν αποτελέσματα, τότε μπορούμε να παίξουμε κι εμείς αυτό το παιχνίδι. Τόσα χρόνια το μόνο που γνωρίσαμε ήταν περικοπές. Τώρα θέλουμε κι εμείς τους δικούς μας “έκτακτους πόρους”».
Είναι ασφαλής η πρόβλεψη ότι η μάχη του Ρίο μόλις άρχισε. Και αυτός ο αγώνας θα είναι πολύ πιο δραματικός από οτιδήποτε θα δούμε μέσα στα γήπεδα στη διάρκεια αυτών των Αγώνων.
*Δημοσιεύτηκε στο Edge of sports
