«Η ατιμωρησία είναι προνόμιο των υψηλών οικονομικών και πολιτικών ελίτ»

Εντός των επόμενων ημερών αναμένεται να εισαχθεί  στη Βουλή προς ψήφιση το νομοσχέδιο του Υπουργείου Δικαιοσύνης που τιτλοφορείται «Παρεμβάσεις στον Ποινικό Κώδικα και τον Κώδικα Ποινικής Δικονομίας για την επιτάχυνση και την ποιοτική αναβάθμιση της ποινικής δίκης - Εκσυγχρονισμός του νομοθετικού πλαισίου για την ενδοοικογενειακή βία». Ενόψει της επικείμενης νομοθέτησης, δημοσιεύουμε συνέντευξη με την Ιωάννα Κούρτοβικ, Δικηγόρο Αθηνών. Τη συνέντευξη πήρε η Χρύσα Τσικαλουδάκη. 

Σύμφωνα με τις εξαγγελίες του Υπουργού Δικαιοσύνης, το σχέδιο νόμου σκοπεί να δώσει "τέλος στην ατιμωρησία" πρωτίστως μέσω της αυστηροποίησης των ποινών. Θεωρείς ότι το υφιστάμενο πλαίσιο ποινών είναι ανεπαρκές και "ενθαρρύνει" την έξαρση της εγκληματικότητας;

Η Κυβέρνηση με διάφορες δηλώσεις των στελεχών της  μοιάζει να  εγκαλεί την κοινωνία  και την ενοχοποιεί για την «ατιμωρησία». Στη χώρα μας, όμως,  η ατιμωρησία είναι προνόμιο των υψηλών οικονομικών και πολιτικών ελίτ, των εκλεκτών της πολιτικής εξουσίας, αλλά και φυλάκων της, των αστυνομικών σωμάτων, και πλήττει την κοινωνία, καθώς τα εγκλήματα αυτά μένουν ατιμώρητα και δηλητηριάζουν τον κοινωνικό ιστό. Αντίθετα οι ποινικές κυρώσεις πλήττουν αλύπητα τα φτωχότερα στρώματα, την παραβατικότητα της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού, τους τσιγγάνους, τους μετανάστες, την άνεργη νεότητα κοκ. 

Μια ματιά στους αριθμούς των φυλακών αρκεί για να το επιβεβαιώσει. Σε 10.500 περίπου κρατούμενους στις αρχές του 2023 ενδεικτικά: 

To 20-21%, είναι αυτοί που βρίσκονται στην φυλακή για διακίνηση μεταναστών, τις περισσότερες φορές, είναι και οι ίδιοι οικονομικοί πρόσφυγες.

Ένα 20-25%, 2150 άτομα είναι αυτοί που βρίσκονται με το νόμο για τα ναρκωτικά, σε ένα μεγάλο μέρος τους σπρωγμένοι στο έγκλημα από τη χρήση, ή την κοινωνική περιθωριοποίηση.

-Ένα 15-16%, περι τους 1750, είναι για ποινές φυλάκισης, ποινές δηλαδή που θα μπορούσαν να έχουν εξαγοράσει, αν είχαν λεφτά, ή να έχουν μετατρέψει σε κοινωφελή εργασία, αν είχαν τα μέσα (γιατί χωρίς μέσο δεν βρίσκεται θέση για κοινωφελή εργασία).

Η εγκληματολογία, οι στατιστικές αλλά και η καθημερινή εμπειρία δείχνουν ότι η παραβατικότητα δεν πτοείται από το ύψος των ποινών, όταν δεν υπάρχει άλλη διέξοδος. Αλλά ούτε και το βαρύ έγκλημα πτοείται, γιατί, και γι αυτό,  απέναντι στις βαριές ποινές,  δεν υπάρχει άλλη διέξοδος.

Πέραν της αύξησης των απειλούμενων ποινών, σκοπός φέρεται να είναι και η πραγματική έκτιση (μέρους, τουλάχιστον) της ποινής, ακόμη και για ήσσονος βαρύτητας πλημμεληματικές πράξεις. Πώς παρεμβαίνει το νομοσχέδιο στο θεσμό της αναστολής εκτέλεσης της ποινής και στους εναλλακτικούς τρόπους έκτισής της;

Σύμφωνα με το νομοσχέδιο η αναστολή εκτέλεσης της  ποινής περιορίζεται δραστικά  με κριτήριο την επιβαλλόμενη ποινή  (έως ένα χρόνο) και την προηγούμενη  τυχόν μικρή καταδίκη (με ποινές μέχρις ενός χρόνου). Η μετατροπή (εξαγορά) επαναφέρεται (όπως υπήρχε και μέχρι το 2019) για μικρές ποινές μέχρι δυο χρόνων ενώ ρυθμίζεται η κοινωφελής εργασία. Η βασική όμως θέση του σχεδίου είναι η πραγματική έκτιση της ποινής. 

Μικρές και μεγάλες εκτροπές της καθημερινότητας, βίαιες εντάσεις μέσα στην οικογένεια, στη γειτονιά, στο κοινωνικό χώρο, τροχαία ατυχήματα, αδικηματικές αμέλειες, αλλά και νεανική πολιτική ανυπακοή και διαμαρτυρία, θα στοιβάζονται στα ήδη υπερφορτωμένα κελιά των φυλακών, για τις οποίες συνεχώς καταδικάζεται η Ελλάδα από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Το διακηρυγμένο σχέδιο της κυβέρνησης είναι «η φυλακή να είναι φυλακή» για όλους. Η έκτιση των ποινών, κατά ένα μέρος τους, μεγαλύτερο ή μικρότερο,  επαφίεται στην κρίση του ενός δικαστή, που καλείται να δικάσει 50 υποθέσεις μέσα σε μια μέρα χωρίς να έχει το χρόνο να δει καν το φάκελο, και κινείται  μόνο με το κατηγορητήριο (που γράφεται με ότι λέει  το διαβιβαστικό της αστυνομίας).

Ακόμη και μικροπαραβάτες θα στοχοποιούνται και θα στιγματίζονται ως «τρόφιμοι», για να τιμωρούνται εφ’ορου ζωής, όχι μόνον με τη στέρηση της ελευθερίας τους, αλλά και στην εργασιακή τους θέση ή δραστηριότητα και μαζί με αυτούς θα πλήττεται και η οικογένειά τους οικονομικά, θα απομονώνεται κοινωνικά και θα υφίσταται κι αυτή τις κυρώσεις για την παράβαση του δικού της ανθρώπου.

Μεταξύ άλλων προβλέπεται η αυστηροποίηση των προϋποθέσεων της υφ΄όρον απόλυσης. Θεωρείτε ότι στο εξής -και εφόσον το σχέδιο γίνει νόμος-, η απόλυση των κρατουμένων τρέπεται από κανόνα σε εξαίρεση; Πώς ερμηνεύεις τη συγκεκριμένη νομοθετική επιλογή;

Ήδη με συνεχείς παρεμβάσεις, η κυβέρνηση είχε συρρικνώσει το δικαίωμα στην υφ’όρον απόλυση. Τώρα, μετά την επέκταση των ορίων πραγματικής έκτισης των προηγούμενων τροποποιήσεων, αλλάζει τα κριτήρια της χορήγησής της, εισάγοντας, αντί της -αυστηρά επιβαλλόμενης κατά το ισχύον από δεκαετίες δίκαιο- κρίσης περι της διαγωγής του κρατούμενου κατά την διάρκεια της έκτισης, το επικίνδυνα αόριστο  στοιχείο της  «εν γένει εκτίμησης των ατομικών και κοινωνικών περιστάσεων του καταδικασθέντος  καθώς και της επικινδυνότητας του εγκλήματος  για το κοινωνικό σύνολο».

Μια διατύπωση που καλεί τον δικαστή του Συμβουλίου να ξανακρίνει και να ξαναδικάζει τον κρατούμενο για το έγκλημα για το οποίο έχει ήδη  καταδικαστεί, για δεύτερη, τρίτη και τέταρτη  φορά, μετά την έκτιση της ποινής του.

Η ανατροπή στον πυρήνα της φιλοσοφίας του ποινικοδικαιικού συστήματος είναι προφανής καθώς παύει οριστικά ο βασικός μέχρι σήμερα σκοπός του να είναι η επανένταξη του κρατουμένου στην κοινωνία. Ο παραβάτης είναι απόστημα που πρέπει να υφίσταται εσαεί τις συνέπειες της εκτροπής του και  να αποκοπεί από τον κοινωνικό ιστό.

Κι αυτό  κινδυνεύει να εφαρμόζεται αναδρομικά, αν το θέλει η κυβέρνηση.

Είναι χαρακτηριστικό ότι στη Λαμία, μια διάταξη ουσιαστικού δικαίου, η  επέκταση του ελαχίστου πραγματικής έκτισης της ποινής των πολλών ισοβίων από τα 20 στα 25 χρόνια, εφαρμόζεται αναδρομικά, παρότι ο νόμος ρητά το απαγορεύει. Και τούτο, εκεί μόνον, επειδή εκεί υπάγονται οι φυλακές Δομοκού όπου κρατείται ο Δ.Κουφοντίνας. Για να μην βγει ποτέ από τη φυλακή, γιατί έτσι θέλει ο πρωθυπουργός, κρατούνται μαζί με αυτόν και όλοι οι υπόλοιποι κρατούμενοι της κατηγορίας του.

Η Κυβέρνηση διατρανώνει τη μέριμνά της για φαινόμενα που τα τελευταία χρόνια ενεργοποιούν ευαίσθητα αντανακλαστικά της κοινωνίας, όπως οι πυρκαγιές και η έμφυλη/ενδοοικογενειακή βία, αυξάνοντας τις ποινές για τα σχετικά αδικήματα. Πώς σχολιάζεις αυτή την εξέλιξη;

Είναι δυο διαφορετικά πεδία, με διαφορετικό φορτίο το καθένα. Και στα δυο όμως η κυβέρνηση νομοθετεί κανιβαλίζοντας, με βάση το εικαζόμενο «κοινό περι δικαίου αίσθημα». Στη μία περίπτωση δαιμονοποιώντας τον υπεύθυνο, ακόμη και από αμέλεια (κάτι ηλικιωμένους στην συντριπτική πλειοψηφία), όπου οι κυρώσεις φτάνουν και στην πομπώδη «δήμευση της περιουσίας», διάταξη που θα προκαλούσε γέλια, αν δεν ήταν τόσο ηλίθια προκλητική.

Στη δεύτερη, χαϊδεύει φοβάμαι τα πιο άγρια ένστικτα και καλλιεργεί την εκδικητική υστερία. Η ενδοοικογενειακή βία δεν αντιμετωπίζεται με τη φυλακή. Η γενετήσια βία είναι ένα κοινωνικό φαινόμενο που θέλει πολύ περισσότερη ευθύνη στην αντιμετώπιση του, όπως και το σε έξαρση φαινόμενο των γυναικοκτονιών. Και δε νομίζω ότι η (άγνωστη) επιτροπή που επεξεργάστηκε το ν/σχεδιο δείχνει να έχει  κάποια συναίσθηση μιας  τέτοιας ευθύνης.  

Πώς σχολιάζεις τη διεύρυνση της αρμοδιότητας μονομελών συνθέσεων (Μονομελούς Πλημμελειοδικείου, Μονομελούς Εφετείου) με αντίστοιχη κατάργηση (Πενταμελές Εφετείο) ή συρρίκνωση της αρμοδιότητας των πολυμελών δικαστηρίων; 

Η παρέμβαση που γίνεται με το νομοσχέδιο στην ποινική δικονομία είναι τραγική. Στο όνομα της επιτάχυνσης των δικών θεσμοθετείται και επιβραβεύεται η προχειρότητα, η ανευθυνότητα, η ασυδοσία και η αυθαιρεσία. Καταργείται η ενδιάμεση διαδικασία και απαλλάσσονται οι δικαστές και εισαγγελείς από  την υποχρέωση να μελετούν τις υποθέσεις και να αιτιολογούν τις προτάσεις  τους. Χάνεται ένα σημαντικό στάδιο έλεγχου των ενδείξεων και του υλικού μιας δικογραφίας. Σκεφτείτε ότι η υπόθεση της δολοφονίας του Σαμπάνη από αστυνομικούς θα έκλεινε με απαράδεκτα απαλλακτική κρίση για τους δολοφόνους, αν δεν υπήρχε το συμβούλιο που επέστρεψε  την υπόθεση στην ανάκριση με ένα βούλευμα που έσωσε την τιμή του δικαστικού σώματος. 

Όμως, δεν είναι μόνον αυτή η μεταρρύθμιση που εισάγει το ν/σχεδιο. Θέλει την κατάργηση των πολυμελών δικαστηρίων, την μετάθεση του μεγάλου όγκου των υποθέσεων σε μονομελή,  αναθέτοντας την κρίση σε σοβαρές υποθέσεις σε ένα και μόνο άτομο, αλλά και αναγορεύει τις μαρτυρίες των αστυνομικών σε αμάχητη σχεδόν απόδειξη αλήθειας, αφού καταργεί την υποχρέωση προφορικής τους εξέτασης στο ακροατήριο.

Αν όλα αυτά περάσουν θα μιλάμε για το πιο αυταρχικό σύστημα απονομής δικαιοσύνης, που γνωρίσαμε μετά τη χούντα. Ή μήπως χειρότερο και από εκείνο;