Το άρθρο αυτό γράφτηκε αμέσως μετά την προσωρινή αναβολή των αμερικανικών δασμών σε Καναδά-Μεξικό. Εξηγώντας τις συνέπειες που θα υπάρξουν αν προχωρήσει τελικά ο Τραμπ στη δασμολογική του πολιτική, επανέρχεται στην επικαιρότητα με την οριστική ενεργοποίηση των δασμών κατά του Καναδά. -Rp
Κατά τη διάρκεια του Σαββατοκύριακου ο πρόεδρος Ντόναλντ Τραμπ (ΣτΜ: το άρθρο δημοσιεύτηκε την Τρίτη 4/2) ανακοίνωσε μια σειρά από αυξήσεις δασμών στις εισαγωγές αγαθών από τους στενότερους εμπορικούς εταίρους των ΗΠΑ, τον Καναδά και το Μεξικό. Πρότεινε αύξηση των δασμών κατά 25% (με χαμηλότερο συντελεστή για τις εισαγωγές πετρελαίου από τον Καναδά). Στη συνέχεια ανακοίνωσε αύξηση των δασμών κατά 10% σε όλες τις κινεζικές εισαγωγές. Έτσι ο Τραμπ ξεκίνησε τον νέο εμπορικό του πόλεμο.
Και όμως, τη στιγμή που τον ξεκίνησε, έκανε αμέσως πίσω. Ο Τραμπ ανακοίνωσε ότι αναβάλλει τις αυξήσεις των δασμών στον Καναδά και το Μεξικό για έναν μήνα, επειδή οι κυβερνήσεις τους συμφώνησαν να κάνουν κάτι για το λαθρεμπόριο του ναρκωτικού fentanyl προς τις ΗΠΑ, το οποίο ισχυρίστηκε ότι σκοτώνει 200.000 Αμερικανούς ετησίως. Ο αριθμός αυτός είναι φυσικά γελοίος, διότι κάτω από 100.000 Αμερικανοί πεθαίνουν ετησίως από υπερβολική δόση ναρκωτικών από όλες τις χημικές ουσίες αθροιστικά. Στην πραγματικότητα, το λαθρεμπόριο fentanyl μέσω των αμερικανο-καναδικών συνόρων είναι μηδαμινό - σίγουρα σε σύγκριση με τη δραστηριότητα των καρτέλ ναρκωτικών στα σύνορα με το Μεξικό. Επιπλέον, όπως επισήμανε η Μεξικανή πρόεδρος Σέινμπαουμ στον Τραμπ, τα καρτέλ είναι σε θέση να εφαρμόζουν τις βίαιες μεθόδους τους εξαιτίας του λαθρεμπορίου όπλων το οποίο ελέγχεται από Αμερικανούς στις ΗΠΑ.
Οι κυβερνήσεις του Καναδά και του Μεξικού έσπευσαν να συνάψουν συμφωνία με τον Τραμπ, υποσχόμενες ότι θα αναπτύξουν στρατιωτικά αποσπάσματα στα σύνορα για να σταματήσουν τη διακίνηση, θα συμμετέχουν σε περισσότερες δυνάμεις κατά των ναρκωτικών από κοινού με τις ΗΠΑ κ.λπ. Αυτό φαίνεται να είναι αρκετό για τον Τραμπ ώστε να αναβάλει την δασμολογική του κίνηση, αν και οι δασμοί στην Κίνα θα προχωρήσουν (δεν διακινούνται ναρκωτικά από εκεί;). Επίσης, οι εισαγωγές μικρών δεμάτων που μέχρι τώρα ήταν απαλλαγμένες από τον σχετικό φόρο θα ενταχθούν πλέον στο τελωνειακό σύστημα -και αυτό θα πλήξει τις διαδικτυακές αγορές που κάνουν οι Αμερικανοί για αγαθά από το εξωτερικό.
Τι πρέπει λοιπόν να συμπεράνουμε από αυτά τα καμώματα; Μήπως οι απειλούμενες αυξήσεις των δασμών χρησιμοποιούνται απλώς για να εκφοβίσουν άλλες χώρες ώστε να κάνουν παραχωρήσεις προς τον Τραμπ; Ή μήπως υπάρχει μια συνεκτική οικονομική πολιτική σε όλα αυτά;
Υπάρχει όντως μια μέθοδος μέσα σε αυτήν τη τρέλα. Στο εξωτερικό μέτωπο, ο Τραμπ στοχεύει να κάνει την Αμερική «μεγάλη ξανά» αυξάνοντας το κόστος εισαγωγής ξένων προϊόντων για τις αμερικανικές εταιρείες και τα νοικοκυριά, έτσι ώστε να μειωθεί η ζήτηση και το τεράστιο εμπορικό έλλειμμα που έχουν σήμερα οι ΗΠΑ με τον υπόλοιπο κόσμο. Θέλει να μειώσει αυτό το έλλειμμα και να αναγκάσει τις ξένες εταιρείες να επενδύουν και να δραστηριοποιούνται εντός των ΗΠΑ αντί να εξάγουν σε αυτές.
Εκτιμά ότι κάτι τέτοιο θα ενισχύσει τα εισοδήματα και τις θέσεις εργασίας των Αμερικανών. Και με τα επιπλέον έσοδα από τους δασμούς, η κυβέρνηση θα διαθέτει επαρκή κεφάλαια προκειμένου να μπορέσει να κόψει τους φόρους εισοδήματος και τους φόρους επί των εταιρικών κερδών «μέχρι το κόκκαλο» (μάλιστα ο Τραμπ λέει ότι θέλει να καταργήσει εντελώς τη φορολογία εισοδήματος). Αν αυτό είναι το σχέδιο, τότε οι δασμοί θα εφαρμοστούν τελικά πλήρως, με την Κίνα να αντιμετωπίζει πιθανότατα μια ακόμη μεγαλύτερη αύξησή τους.
Εάν υλοποιήσει ο Τραμπ τα προστατευτικά δασμολογικά του μέτρα, ποιος θα είναι ο αντίκτυπος στο εμπόριο και την οικονομία των ΗΠΑ; Οι ήδη προγραμματισμένοι δασμοί θα μπορούσαν να επηρεάσουν εμπορικές συναλλαγές των ΗΠΑ αξίας 1,3 τρισ. δολαρίων, καλύπτοντας το 43% του συνόλου των αμερικανικών εισαγωγών.
Οι συσσωρευμένες δασμολογικές αυξήσεις από τότε που τις εγκαινίασε ο Τραμπ στη θητεία του 2016-20, θα φτάσουν σε επίπεδα που δεν έχουν παρατηρηθεί από το 1969, λίγο πριν αρχίσουν οι διεθνείς μειώσεις δασμών που προέβλεπε η Γενική Συμφωνία Δασμών και Εμπορίου (GATT) και ο Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου κατά τις δεκαετίες της «παγκοσμιοποίησης» στα τέλη του 20ού αιώνα.
Επί της ουσίας, οι δασμοί είναι ένας φόρος επί των εισαγόμενων αγαθών του οποίου τα έσοδα είναι στη διάθεση του υπουργείου Οικονομικών. Ένας δασμός της τάξης του 25% στον Καναδά και το Μεξικό θα αύξανε το κόστος για τις αμερικανικές αυτοκινητοβιομηχανίες. Αυτός ο δασμός πρόκειται να αυξήσει έως και 3.000 δολάρια την τιμή ορισμένων από τα 16 εκατομμύρια αυτοκίνητα που πωλούνται στις ΗΠΑ κάθε χρόνο. Το κόστος των τροφίμων θα αυξανόταν επίσης, καθώς το Μεξικό προμηθεύει πάνω από το 60% των φρέσκων προϊόντων στις ΗΠΑ.
Ο ακριβής αντίκτυπος θα εξαρτηθεί από το πόσο καιρό θα παραμείνουν σε ισχύ οι δασμοί και από το αν άλλες χώρες θα προβούν σε αντίμετρα. Ήδη η Κίνα έχει ανακοινώσει μια σειρά από αντίμετρα. Το υπουργείο Εμπορίου της Κίνας δήλωσε ότι η χώρα θα επιβάλει ελέγχους στις εξαγωγές βολφραμίου, τελλουρίου, ρουθηνίου, μολυβδαινίου και ειδών που σχετίζονται με το ρουθήνιο. Η Κίνα σχεδιάζει επίσης την επιβολή εισφοράς 15% στο υγροποιημένο φυσικό αέριο.
Εντός των ΗΠΑ, εάν οι αυξήσεις των δασμών πραγματοποιηθούν, οι εγχώριες τιμές θα αυξηθούν και θα υπάρξουν ανοδικές πιέσεις στον πληθωρισμό. Υπάρχει ένας παράγοντας που θα μπορούσε να αντισταθμίσει αυτήν την κατάσταση. Εάν το αμερικανικό δολάριο ενισχυθεί έναντι άλλων νομισμάτων, τότε το κόστος των εισαγωγών σε δολάρια θα είναι χαμηλότερο, μειώνοντας έτσι τον αντίκτυπο των εισαγωγικών δασμών στις τιμές. Αλλά το πιθανότερο είναι ότι ο πληθωρισμός στις ΗΠΑ θα κινηθεί ανοδικά. Ο πληθωρισμός έχει ήδη αρχίσει να αυξάνεται και πάλι. Οι αυξήσεις των δασμών θα στείλουν το ποσοστό πληθωρισμού πάνω από το 3% το 2025.
Ένα αμερικανικό think-tank, το Tax Policy Center, εκτιμά ότι το καθαρό (μετά τη φορολόγησή του) εισόδημα του μέσου αμερικανικού νοικοκυριού θα μειωθεί κατά 1%, ή 930 δολάρια, μέχρι το 2026, εάν οι δασμοί εφαρμοστούν πλήρως. Αυτό θα συμβεί επειδή οι καταναλωτικές τιμές θα αυξηθούν κατά 0,7% και το πραγματικό ΑΕΠ θα υποχωρήσει κατά 0,4%. Το Ινστιτούτο Peterson για τα Διεθνή Οικονομικά (PIIE) εκτιμά ότι οι δασμοί θα συρρικνώσουν την αμερικανική οικονομία κατά περίπου 0,25% το επόμενο έτος και 0,1% μακροπρόθεσμα. «Οι πολιτικές που ακολουθεί έχουν υψηλό κίνδυνο πληθωρισμού», δήλωσε ο Άνταμ Πόζεν, διευθυντής του PIIE. «Φαίνεται ότι η προώθηση της μεταποίησης και το “ξύλο” στους εμπορικούς εταίρους των ΗΠΑ είναι στόχοι που, για τον Τραμπ, αποτελούν υψηλότερη προτεραιότητα από την αγοραστική δύναμη της εργατικής τάξης».
Ο Τραμπ ισχυρίζεται ότι τα επιπλέον έσοδα από τους δασμούς θα χρησιμοποιηθούν για να μπορέσουν να μειωθούν οι φόροι και αυτό υποτίθεται ότι θα βοηθήσει τα εισοδήματα των νοικοκυριών. Όμως οι εκτιμήσεις για τυχόν πρόσθετα έσοδα από τους δασμούς ανέρχονται μόλις σε 150 δισ. δολάρια ετησίως. Και οι περικοπές στη φορολογία εισοδήματος θα ωφελήσουν κυρίως τα υψηλότερα εισοδήματα, ενώ ο αυξανόμενος πληθωρισμός θα πλήξει τα χαμηλότερα εισοδήματα.
Εάν οι αυξήσεις των δασμών οδηγήσουν σε μείωση της οικονομικής ανάπτυξης, τότε η λεγόμενη σχετική επιτυχία της αμερικανικής οικονομίας σε σύγκριση με τις άλλες μεγάλες οικονομίες θα βρεθεί σε κίνδυνο. Η αύξηση του πραγματικού ΑΕΠ των ΗΠΑ ήδη επιβραδύνθηκε στο τέλος του 2024 προς ετήσιο ρυθμό 2,3%. Τα δασμολογικά μέτρα θα μειώσουν αυτόν τον ρυθμό ανάπτυξης φέτος και το επόμενο έτος.
Καθώς λοιπόν ο Τραμπ επιβάλλει δασμούς, ο πληθωρισμός στις ΗΠΑ επιταχύνεται και η αύξηση της παραγωγής επιβραδύνεται.
Οι χώρες που υπόκεινται στις αυξήσεις των δασμών του Τραμπ θα πληγούν σκληρά. Το Ινστιτούτο Peterson υπολογίζει ότι «κατά τη διάρκεια της δεύτερης διακυβέρνησης Τραμπ, το ΑΕΠ των ΗΠΑ θα είναι περίπου 200 δισεκατομμύρια δολάρια χαμηλότερο από ό,τι θα ήταν χωρίς τους δασμούς. Ο Καναδάς, του οποίου η οικονομία είναι πολύ μικρότερη, θα έχανε 100 δισεκατομμύρια δολάρια. Στο αποκορύφωμά τους, οι δασμοί θα μείωναν το μέγεθος της μεξικανικής οικονομίας κατά 2% σε σχέση με τη βασική πρόβλεψη». Πράγματι, οι οικονομολόγοι της JP Morgan εκτιμούν ότι τα μέτρα αυτά θα μπορούσαν να ωθήσουν τόσο τον Καναδά (που είναι ήδη αδύναμος) όσο και το Μεξικό σε καθαρή ύφεση.
Ο αντίκτυπος στην Κίνα θα εξαρτηθεί από το μέγεθος των αυξήσεων των δασμών. Προς το παρόν είναι μόνο 10%, αλλά ο Τραμπ έχει πει ότι τελικά θα φτάσουν στο 60%. Εάν οι ΗΠΑ αύξαναν κατά 10% επιπλέον τους δασμούς στην Κίνα και η Κίνα απαντούσε με τον ίδιο τρόπο, το αμερικανικό ΑΕΠ θα γινόταν 55 δισ. δολάρια λιγότερο κατά τα 4 χρόνια της δεύτερης διακυβέρνησης Τραμπ και το κινεζικό ΑΕΠ 128 δισ. δολάρια λιγότερο. Ο πληθωρισμός θα αυξανόταν κατά 20 μονάδες βάσης στις ΗΠΑ και, μετά από μια αρχική πτώση, κατά 30 μονάδες βάσης στην Κίνα.
Οι εκτιμήσεις αυτές γίνονται υποθέτωντας ότι τα δασμολογικά μέτρα θα εφαρμοστούν. Μέχρι στιγμής, ο Τραμπ έχει αναβάλει την εφαρμογή τους, καθώς συνεχίζει την τακτική των «διαπραγματεύσεων» με τους εμπορικούς «εταίρους» του. Αλλά μην ξεχνάμε ότι σχεδιάζει επίσης να αυξήσει τους δασμούς για όλες τις εισαγωγές από την ΕΕ -και αυτό δεν έχει γίνει ακόμη.
Συνολικά, οι αυξημένοι δασμοί και άλλα προστατευτικά μέτρα από όλες τις πλευρές ως αντίποινα θα αποδυναμώσουν το παγκόσμιο εμπόριο και την οικονομική ανάπτυξη. Η ανάπτυξη του παγκόσμιου εμπορίου παρουσίασε κάποια ανάκαμψη το 2024 μετά τη συρρίκνωση του 2023. Οι δασμοί του Τραμπ θα σταματήσουν αυτή την ανάκαμψη.
Στη δεκαετία του 1930, η προσπάθεια των ΗΠΑ να «προστατεύσουν» τη βιομηχανική τους βάση με τους δασμούς Σμουτ-Χόουλι οδήγησε μόνο σε περαιτέρω συρρίκνωση της παραγωγής ενώ βρίσκονταν ήδη εντός του πλαισίου της Μεγάλης Ύφεσης που έπληξε τη Βόρεια Αμερική, την Ευρώπη και την Ιαπωνία. Οι μεγάλες επιχειρήσεις και οι οικονομολόγοι τους καταδίκασαν τα μέτρα των Σμουτ-Χόουλι και έκαναν μια επιθετική καμπάνια κατά της εφαρμογής τους. Ο Χένρι Φορντ προσπάθησε να πείσει τον τότε πρόεδρο Χούβερ να ασκήσει βέτο στα μέτρα χαρακτηρίζοντάς τα «οικονομική ηλιθιότητα». Παρόμοια λόγια ακούγονται και σήμερα από τη φωνή των μεγάλων επιχειρήσεων και του χρηματοπιστωτικού τομέα, την Wall Street Journal, η οποία αποκάλεσε τους δασμούς του Τραμπ «τον πιο ηλίθιο εμπορικό πόλεμο στην ιστορία».
Η Μεγάλη Ύφεση της δεκαετίας του 1930 δεν προκλήθηκε από τον προστατευτικό εμπορικό πόλεμο που προκάλεσαν οι ΗΠΑ το 1930, αλλά οι τότε δασμοί το μόνο που κατάφεραν ήταν να οξύνουν την παγκόσμια οικονομική συρρίκνωση, καθώς η κατάσταση μετατράπηκε σε «κάθε χώρα για τον εαυτό της». Μεταξύ των ετών 1929 και 1934, το παγκόσμιο εμπόριο μειώθηκε κατά περίπου 66%, καθώς οι χώρες παγκοσμίως εφάρμοζαν εμπορικά αντίποινα.
Ενώ ο Τραμπ έχει έρθει σε ρήξη με τις νεοφιλελεύθερες πολιτικές της «παγκοσμιοποίησης» και του ελεύθερου εμπορίου προκειμένου να «κάνει την Αμερική ξανά μεγάλη» εις βάρος του υπόλοιπου πλανήτη, δεν έχει εγκαταλείψει τις νεοφιλελεύθερες πολιτικές στην εγχώρια οικονομία. Οι φόροι για τις μεγάλες επιχειρήσεις και τους πλούσιους θα μειωθούν, αλλά στόχος θα είναι επίσης η μείωση του χρέους του ομοσπονδιακού κράτους και η περικοπή των δημόσιων δαπανών (εκτός από τις εξοπλιστικές, φυσικά). Φέτος, το έλλειμμα του αμερικανικού προϋπολογισμού θα είναι σχεδόν 2 τρισεκατομμύρια δολάρια, εκ των οποίων πάνω από τα μισά είναι καθαροί τόκοι -περίπου όσα ξοδεύει η Αμερική για τον στρατό της. Το συνολικό κρατικό χρέος ανέρχεται σήμερα σε 30,2 τρισεκατομμύρια δολάρια ή στο 99% του ΑΕΠ. Το χρέος της Αμερικής ως ποσοστό του ΑΕΠ θα ξεπεράσει σύντομα το ανώτατο σημείο στο οποίο είχε φτάσει κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Το Γραφείο Προϋπολογισμού του Κογκρέσου εκτιμά ότι μέχρι το 2034, το αμερικανικό δημόσιο χρέος θα ξεπεράσει τα 50 τρισεκατομμύρια δολάρια -122,4% του ΑΕΠ. Οι ΗΠΑ θα ξοδεύουν 1,7 τρισεκατομμύρια δολάρια το χρόνο μόνο για τόκους.
Ο Τραμπ αμόλυσε τον Ίλον Μασκ για να σφαγιάσει τις δαπάνες του ομοσπονδιακού κράτους, να καταργήσει τμήματα και υπουργεία (είναι πιθανό να καταργήσει το Υπουργείο Παιδείας) και να απολύσει χιλιάδες δημόσιους υπαλλήλους για να «μειώσει τη σπατάλη». Το πρόβλημα για τον Μασκ είναι ότι το μεγαλύτερο μέρος της «σπατάλης» και των δαπανών αφορά την «άμυνα», αλλά χωρίς αμφιβολία θα προχωρήσει στη μείωση των υπηρεσιών που αφορούν τους πολίτες και ακόμη και των «προγραμμάτων δικαιωμάτων» (ΣτΜ: αρκετά δεσμευτικών ως προς το ύψος λόγω συγκεκριμένου αριθμού δικαιούχων και αντίστοιχων προβλέψεων) όπως το Medicare (ΣτΜ: υγειονομική περίθαλψη για ηλικιωμένους).
Ο Τραμπ σκοπεύει να «ιδιωτικοποιήσει» όσο το δυνατόν μεγαλύτερο μέρος του κράτους. «Σας ενθαρρύνουμε να βρείτε δουλειά στον ιδιωτικό τομέα όσο πιο σύντομα μπορείτε», δήλωσε το Γραφείο Διαχείρισης Προσωπικού της κυβέρνησης Τραμπ. Όπως το βλέπει ο ίδιος, ο δημόσιος τομέας είναι αντιπαραγωγικός, αλλά όχι ο χρηματοπιστωτικός τομέας, φυσικά. «Ο δρόμος για μεγαλύτερη αμερικανική ευημερία είναι η ενθάρρυνση των ανθρώπων να μετακινηθούν από θέσεις εργασίας χαμηλότερης παραγωγικότητας στον δημόσιο τομέα σε θέσεις εργασίας υψηλότερης παραγωγικότητας στον ιδιωτικό τομέα». Όμως αυτές οι σπουδαίες θέσεις εργασίας δεν προσδιορίστηκαν. Επιπλέον, αν ο ιδιωτικός τομέας σταματήσει να αναπτύσσεται καθώς ο εμπορικός πόλεμος θα εντείνεται, αυτές οι θέσεις εργασίας υψηλότερης παραγωγικότητας μπορεί να μην υπάρξουν ούτως ή άλλως.
