Η επίθεση στα γραφεία της «Charlie Hebdo» άνοιξε τη συζήτηση σχετικά με την ελευθερία του λόγου σε σχέση με τις «δυτικές αξίες» και σε αντιδιαστολή με τον υποτιθέμενο σκοταδισμό του μουσουλμανικού κόσμου. Εκτός του ότι αυτό το ιδεολόγημα περί φωτισμένης Δύσης και οπισθοδρομικής Ανατολής είναι προφανώς σαθρό, πρέπει να το δούμε και σε σχέση με το κλίμα ισλαμοφοβίας που κυριαρχεί στην Ευρώπη και έχει ενταθεί τα τελευταία χρόνια, μετρώντας πολυάριθμες επιθέσεις και θύματα.
Ελευθερία του λόγου
Η ρητορική για την «ελευθερία του λόγου» κρύβει πίσω της ένα επιχείρημα: η Δύση είναι υπέρ της ελευθερίας του λόγου, ενώ το Ισλάμ όχι. Όμως για τον Έντουαρντ Σνόουντεν, που καταζητείται για τη διαρροή απόρρητων πληροφοριών σχετικά με το πρόγραμμα μαζικής παρακολούθησης που εφαρμόζουν οι αμερικανικές και βρετανικές κυβερνήσεις, προφανώς δεν ισχύει η ελευθερία του λόγου. Ούτε για την Τσέλσι Μάνινγκ ισχύει, η οποία καταδικάστηκε σε φυλάκιση 35 ετών για διαρροή εγγράφων σχετικών με τους πολέμους στο Ιράκ και το Αφγανιστάν. Η απουσία οποιασδήποτε κριτικής για τις δυτικές επεμβάσεις δείχνει ότι τα «ελεύθερα» δυτικά ΜΜΕ (τουλάχιστον τα καθεστωτικά) δεν είναι και τόσο ελεύθερα τελικά.
Στη συζήτηση που έχει ανοίξει, όποιος σταθεί κριτικά απέναντι στη σάτιρα που έκανε η «Charlie Hebdo» θεωρείται ότι είναι «πολέμιος της ελευθερίας του λόγου» και ότι «κάνει συμψηφισμούς στην καταδίκη της επίθεσης». Πρώτον, δεν είναι συμψηφισμός να κάνεις κριτική. Μπορείς να συμπάσχεις με τα θύματα και ταυτόχρονα να μη θαυμάζεις τη δουλειά τους. Δεύτερον, σαφώς ο καθένας έχει δικαίωμα να κάνει ό,τι είδους σάτιρα θέλει, αλλά η σάτιρα δεν είναι πάντα προοδευτική. Δεν είναι ιδιαίτερα προοδευτικό να κοροϊδεύεις αφ’ υψηλού τη θρησκεία των ανθρώπων που είναι οι πιο καταπιεσμένοι πολίτες της χώρας σου. Πόσο μάλλον όταν αυτό γίνεται σε μια εποχή που οι μουσουλμάνοι δαιμονοποιούνται από την ακροδεξιά και τις ευρωπαϊκές κυβερνήσεις, σε μια εποχή που ως πρόσφυγες πολέμου πνίγονται καθημερινά και σε μια εποχή που κινήματα όπως το PEGIDA στρέφονται κατά των μουσουλμάνων μεταναστών και οι ισλαμοφοβικές επιθέσεις είναι διαρκείς σε όλη την Ευρώπη.
Σε αυτό το πλαίσιο, η σάτιρα προς το Ισλάμ είναι τόσο προοδευτική όσο θα ήταν και η σάτιρα στους Εβραίους στη Γερμανία του ’30. Και μπορεί η πρόφαση να είναι ότι υπερασπίζεσαι τις φιλελεύθερες κοσμικές αξίες απέναντι σε όλες τις θρησκείες, αλλά όπως επισημαίνει ο Ταρίκ Αλί η σάτιρα της «Charlie Hebdo» σε θρησκευτικά θέματα αναφερόταν σποραδικά στον Καθολικισμό, καθόλου στον Ιουδαϊσμό και επικεντρωνόταν στο Ισλάμ.
Το νέο εξώφυλλο της «Charlie Hebdo», μετά την επίθεση, προκαλεί ξανά τα θρησκευτικά αισθήματα των μουσουλμάνων με νέα απεικόνιση του Μωάμεθ. Οι διαδηλώσεις σε μουσουλμανικές χώρες που ακολούθησαν δεν είναι δείγμα του «φανατισμού» των μουσουλμάνων, απλά είναι φυσικό να αισθάνονται για μια ακόμα φορά προσβεβλημένοι.
Η «πολιτισμένη» Δύση και η «απολίτιστη» Ανατολή
Σε πολλά σκίτσα που ακολούθησαν την επίθεση απεικονίζονται μολύβια ενάντια σε όπλα. Ωστόσο τα δυτικά όπλα δεν περιορίζονται στα μολύβια. Δεν φοβούνται τα μολύβια οι μουσουλμάνοι-θύματα ισλαμοφοβικών επιθέσεων στις δυτικές χώρες –μόνο στη Γαλλία έγιναν πάνω από 12 επιθέσεις, με τουφέκια και χειροβομβίδες, τις πρώτες 24 ώρες μετά τις δολοφονίες. Δεν έγιναν με μολύβια οι επιθέσεις στο Ιράκ, στη Γάζα και στο Αφγανιστάν που άφησαν πίσω τους εκατοντάδες χιλιάδες νεκρούς. Και είναι τουλάχιστον ασέβεια απέναντι σε αυτούς τους νεκρούς να παρουσιάζονται οι δυτικές κοινωνίες ως αθώες και ανώτερες, που μόνο μέσο αντίδρασης έχουν τον πολιτισμό τους.
Στην πολιτισμένη Ευρώπη των αξιών του Διαφωτισμού δεν είδαμε καμία μαζική αντίδραση όταν αποκαλύφθηκε με τη δημοσιοποίηση της έκθεσης της CIA ότι μουσουλμάνοι κρατούμενοι, που οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις παρέδωσαν στις ΗΠΑ, υπήρξαν θύματα βασανισμού. Προφανώς οι αξίες του Διαφωτισμού δεν ισχύουν για όλους. «Είναι αναγκαίο κακό να περιορίζονται τα δικαιώματα αυτών που από τη φύση τους είναι σκοταδιστές και απειλούν τις δημοκρατικές μας κοινωνίες με το φανατισμό τους» –αυτό είναι το ιδεολόγημα πίσω από τα δύο μέτρα και δύο σταθμά.
Και είναι ένα ιδεολόγημα απόλυτα αβάσιμο. Πολλές κοινωνίες στις μουσουλμανικές χώρες έχουν παρελθόν κοσμικότητας. Η Δύση, προκειμένου να βάλει χέρι στους πλούσιους φυσικούς πόρους των χωρών αυτών, στήριξε και χρηματοδότησε κάθε αντιδραστική, ακραία ομάδα που δρούσε στο Ισλάμ, αρκεί εκείνοι να φρόντιζαν για τα συμφέροντά της. Από τους ουαχαμπιστές και τους μουτζαχεντίν του Αφγανιστάν ως την Αλ Κάιντα και το ISIS, όλοι στηρίχθηκαν από τις δυτικές κυβερνήσεις και τις βοήθησαν να εξοντώσουν τις προοδευτικές δυνάμεις στον αραβικό κόσμο. Αργότερα κάποια ισλαμικά κινήματα βγήκαν εκτός ελέγχου. Η Δύση χρησιμοποιεί πλέον αυτήν την εξέλιξη ως φόβητρο για τους δυτικούς λαούς, ως δικαιολόγηση των ιμπεριαλιστικών επεμβάσεων και της στήριξης σε «κοσμικές» δικτατορίες έξω και της εντατικοποίησης της αστυνόμευσης μέσα, στο πλαίσιο του «πολέμου στην τρομοκρατία».
Αποτέλεσμα γεωπολιτικών σχεδιασμών και επεμβάσεων είναι αυτές οι ομάδες, και όχι «ισλαμοφασίστες» όπως ακόμα και κομμάτια της ευρωπαϊκής Αριστεράς τους χαρακτηρίζουν –ο φασισμός ως πολιτικό κίνημα είναι «προνόμιο» του δυτικού καπιταλισμού και ιμπεριαλισμού, ενώ αυτά κινήματα είναι «παράγωγα» της δράσης του στην «περιφέρεια».
Συλλογική ευθύνη
Μια ακόμη κυρίαρχη άποψη είναι ότι όλοι οι μουσουλμάνοι είναι υπεύθυνοι για τις επιθέσεις τέτοιου είδους. Με ιδιαίτερα ωμό τρόπο εξέφρασε αυτή την άποψη ο Αμερικανός μεγιστάνας των ΜΜΕ Ρούπερτ Μέρντοχ, ο οποίος έγραψε στο Τουίτερ: «Ίσως κάποιοι μουσουλμάνοι να είναι φιλήσυχοι, αλλά μέχρι να αναγνωρίσουν και να καταστρέψουν το καρκίνωμα των τζιχαντιστών που όλο μεγαλώνει, πρέπει όλοι να θεωρούνται υπεύθυνοι». Πρέπει να γίνει απόλυτα σαφές ότι η μεγάλη πλειοψηφία των μουσουλμάνων δεν είναι ισλαμιστές, πόσο μάλλον εξτρεμιστές και τρομοκράτες.
Εξάλλου οι πολύνεκρες τυφλές επιθέσεις δεν γίνονται μόνο από μουσουλμάνους. Δεν ήταν μουσουλμάνοι ο Μπρέιβικ, οι Τίμοθι Μακβέι και Τέρι Νίκολς, δράστες της επίθεσης της Οκλαχόμα Σίτι, οι Έρικ Χάρις και Ντίλαν Κλέμπολντ, δράστες της επίθεσης στο σχολείο του Κολομπάιν. Σε τέτοιου είδους περιπτώσεις τα αίτια αποδίδονται στις διαταραγμένες προσωπικότητες των δραστών και κανένας δεν σκέφτεται να ζητήσει από όλους του χριστιανούς, όλους τους Αμερικανούς ή άλλους χριστιανούς να απολογηθούν.
Απάντηση στην ισλαμοφοβία
Η επίθεση στο «Charlie Hebdo» είναι απόλυτα καταδικαστέα. Ωστόσο πρέπει να αποφύγουμε την παγίδα να αποτελέσει όπλο των κυβερνήσεων και των φασιστών για τη μεγαλύτερη εδραίωση της ισλαμοφοβίας.
Τα καλέσματα για «εθνική ενότητα» απέναντι στον «εξωτερικό εχθρό» και για ανανέωση της εμπιστοσύνης στις κυβερνήσεις, που μπορεί μεν να εφαρμόζουν πολιτικές που υποβαθμίζουν το επίπεδο ζωής των λαών τους αλλά που τους εξασφαλίζουν δήθεν «τάξη και ασφάλεια», δεν πρέπει να μείνουν αναπάντητα. Οι ηγέτες που διαδήλωσαν στο Παρίσι εκδηλώνοντας το όψιμο ενδιαφέρον τους για την ελευθερία του λόγου και το υποκριτικό ενδιαφέρον τους για τα αθώα θύματα –έχοντας οι πιο πολλοί πολύ περισσότερο αίμα στα χέρια τους– δεν είναι σύμμαχοι ούτε προστάτες μας. Σύμμαχοί μας είναι οι λαοί, και αυτό δεν πρέπει να το ξεχνάμε, σε όση «τρομοκρατία» και αν μας υποβάλουν τα κυρίαρχα μέσα, η ακροδεξιά και οι κυβερνήσεις.
