Η εσωτερική εξορία του Τάσου Λειβαδίτη

Κατά τη διάρκεια της Κατοχής, έλαβε μέρος στην Αντίσταση, μέσα από τις γραμμές της ΕΠΟΝ (νεολαία του ΕΑΜ). Λόγω της αντιστασιακής του δράσης και των αριστερών πολιτικών του φρονημάτων, το εμφυλιακό κράτος της Δεξιάς τον έστειλε εξορία, από το 1948-1952, στον Μούδρο, στον Άη Στράτη, στην Μακρόνησο και μετά στις φυλακές Χατζηκώστα στην Αθήνα. Το 1955 δικάζεται, εξαιτίας του φιλειρηνικού περιεχομένου του βιβλίου του, με τίτλο, «Φυσάει στα σταυροδρόμια του κόσμου», και αθωώνεται. Στίχοι του μελοποιήθηκαν από τους Μ. Θεοδωράκη, Μάνο Λοϊζο και Μίμη Πλέσσα. Το 1961, που γυρίστηκε η ταινία «Συνοικία το ‘‘Όνειρο’’», το σενάριο το έγραψαν ο Τάσος Λειβαδίτης με τον συγγραφέα Κώστα Κοτζιά, και με σκηνοθέτη τον Αλέκο Αλεξανδράκη. Τη μουσική έγραψε ο Μ. Θεοδωράκης, σε στίχους Τ. Λειβαδίτη και τα τραγούδια ερμήνευσε ο Γρηγόρης Μπιθικώτσης. Στην ταινία δείχνει μια πάμπτωχη συνοικία και τους κατοίκους της, οι οποίοι προσπαθούν να ξεφύγουν από τη «μοίρα» τους, αλλά με νοιάξιμο και ενδιαφέρον για τους συνανθρώπους τους. Η ταινία έκοψε, τότε, 74.427 εισιτήρια.

Ο Λειβαδίτης, υπήρξε ένας άνθρωπος ταπεινός, σεμνός, λιγομίλητος και χωρίς εμπάθειες. Ένας άνθρωπος με έντονες υπαρξιακές ανησυχίες και ενοχικά στοιχεία, δείχνοντας μεγάλη επιείκεια στους ανθρώπους, όπως φαίνεται από το ποιητικό του έργο. Ένα έργο με εμφανέστατα στοιχεία το αίμα, τον έρωτα και τους καταφρονεμένους της ζωής. Το αίμα ως σύμβολο ζωής, θανάτου και επανάστασης, όπως λέει ο Π. Ηλιόπουλος (Οδός Πανός, τχ. 140, 2008). Όμως, ταυτόχρονα, ύμνησε τόσο την γυναικεία παρουσία όσο και τον έρωτα, που «είναι ο πιο δύσκολος δρόμος για να γνωριστούμε», αλλά και την ερωτική ήττα: «Κι εσύ αγαπημένη όταν με διώχνεις/ κλείνεις έξω απ’ την πόρτα σου/ έναν ολόκληρο κόσμο».

Φροντίδα και έγνοια του ήταν η αναβίωση της ιστορίας και της δόξας των ηττημένων, η διάσωσή τους από τη φθορά του χρόνου και από τους αντιπάλους, η περιφρούρηση του αγώνα και των οραμάτων τους. Όμως, τον σαγήνευε και ο κόσμος της φτωχολογιάς, οι παρίες, οι κατατρεγμένοι, οι βασανισμένοι, οι απόκληροι, οι δυστυχισμένοι, οι καταφρονημένοι, οι ψυχικά συντετριμμένοι (π.χ. αλκοολικοί), οι συμβιβασμένοι, οι χαμένοι της ζωής, δηλαδή οι «από κάτω», οι περιφρονημένοι της ιστορίας. Με όλους αυτούς συμπάσχει!

Ως σταθμούς στην ποίηση του Λειβαδίτη, θα μπορούσαμε κάπως σχηματικά να τους χωρίσουμε ως εξής:

α) Η πρώτη περίοδος, 1949-56, γνωστή και ως «ποίηση του στρατοπέδου», με έντονο το πολιτικό στοιχείο, στην οποία κυριαρχεί η αντίσταση, το αγωνιστικό φρόνημα, η πίστη στα ιδανικά και στο μέλλον.

β) Από το 1956 μέχρι το 1962, είναι μια περίοδος όπου βιώνει την αποσταλινοποίηση, την επιστροφή στο παρελθόν και στους συντρόφους που χάθηκαν, την ήττα, την απογοήτευση και τη διάψευση.

γ) Από το 1962 μέχρι την Χούντα των Συνταγματαρχών (1967-74), στην διάρκεια της οποίας βυθίστηκε στην σιωπή, δίνει έμφαση σε πιο υπαρξιακά ζητήματα, κατά κύριο λόγο στη βίωση του παρόντος.

δ) Από το 1976 και μετά, μέχρι τον θάνατό του (30-10-1988), «αποπειράται να αποκατασταθεί η τεταμένη συζυγία», όπως λέει ο Π. Νούτσος, παρελθόντος, παρόντος και μέλλοντος.

Στο ποιητικό έργο, του Λειβαδίτη, διαφαίνεται μια τάση πεσιμισμού και διαψεύσεων, η οποία καλύπτεται από την απροσδιοριστία και από μια ροπή προς την μυστικότητα, με έντονα τα βιωματικά στοιχεία. Η κοινωνική κριτική ήταν ο βασικός σκοπός του έργου του.

Δεν είναι υπερβολικό να πούμε ότι συνδέεται τόσο με την γενιά όσο και με την ποίηση της ήττας, στην οποία ανήκουν επίσης οι Μανώλης Αναγνωστάκης, Τάκης Σινόπουλος, Άρης Αλεξάνδρου, Νίκος Καρούζος, Μιχάλης Κατσαρός και πολλοί άλλοι/-ες σπουδαίοι/-ες δημιουργοί, οι οποίοι έζησαν την Κατοχή, τον Εμφύλιο, τις διώξεις, τις φυλακίσεις, τους βασανισμούς, τις εξορίες, και τις δολοφονίες των συντρόφων τους. Με λίγα λόγια, ωρίμασαν στην Κατοχή, βίωσαν το μεγαλείο του ΕΑΜικού κινήματος, και βγήκαν ηττημένοι τόσο εξαιτίας των επιλογών της ηγεσίας της Αριστεράς όσο και από αυτούς που απουσίαζαν κατά τη διάρκεια της Αντίστασης ή συνεργάστηκαν με τους κατακτητές. Παρ’ όλα αυτά, κατάφεραν και άρθρωσαν έναν ποιητικό λόγο αξιόλογο και δημιουργικό, εκφράζοντας τη γενιά της Αντίστασης και της διάψευσης, αλλά και τις μετέπειτα γενιές. Γι’ αυτό τα ποιήματά τους εξακολουθούν να διαβάζονται και να συγκινούν.

Όπως επισημαίνει ο Βάσος Βαρίκας, σε άρθρο του στις 9-4-1967, στο οποίο εξυμνεί τον Λειβαδίτη ως σπουδαίο ποιητή, η τρυφερή νότα του και οι απλοί ανθρώπινοι τόνοι, δεν απουσίαζαν ποτέ από τους στίχους του και γι’ αυτό η πλευρά του αυτή ήταν και η γνησιότερη του ταλέντου του.