Η Ουκρανία στη δίνη γεωπολιτικών ανταγωνισμών

Από τις 1/12 έως και την ώρα που γράφεται το άρθρο δεκάδες χιλιάδες διαδηλωτές πραγματοποιούν διαδηλώσεις και διαμαρτυρίες για οκτώ συνεχόμενες μέρες στα μεγαλύτερα αστικά κέντρα του δυτικού τμήματος της χώρας με κέντρο το Κίεβο. Στις 4/12 ο αποκλεισμός των κυβερνητικών κτιρίων από χιλιάδες διαδηλωτές έφερε συγκρούσεις με τις δυνάμεις της αστυνομίας ενώ σημειώθηκαν 30 τραυματισμοί. Οι αντιδράσεις στην αστυνομική βία έφερε παραιτήσεις στην κυβέρνηση και την ηγεσία της αστυνομίας. Στις 8/12 συγκεκριμένα,  πάνω από 300 χιλιάδες διαδηλωτές συγκεντρώθηκαν στην πλατεία Ανεξαρτησίας στο Κίεβο ζητώντας την παραίτηση της κυβέρνησης Γιανούκοβιτς. Η κυβέρνηση έχει προσπαθήσει να κάνει κάποιους ελιγμούς ώστε να εκτονωθεί η κρίση, αλλά μέχρι τώρα έχει καταφέρει ελάχιστα αποτελέσματα. Στις 10/12 επαναλήφθηκαν νέες συγκρούσεις στο Κίεβο όταν δυνάμεις καταστολής απομάκρυναν οδοφράγματα διαδηλωτών κοντά σε κυβερνητικά κτίρια.

Οι πολιτικές δυνάμεις

Η φιλοευρωπαϊκή φιλελεύθερη αντιπολίτευση,που εκφράζεται μέσω των κομμάτων Ένωση όλων των Ουκρανών και Ουκρανική Μεταρρυθμιστική Συμμαχία,  δείχνει ως τώρα να είναι ο κύριος πολιτικός παράγοντας που ποντάρει στην κλιμάκωση των κινητοποιήσεων. Αλλά αυτές οι δυνάμεις δεν είναι σε θέση να εκφράσουν το σύνολο των πολιτών που διαδηλώνουν. Η φιλελεύθερη αντιπολίτευση προσπαθεί να ταυτίσει τις κινητοποιήσεις με το ζήτημα των εξωτερικών σχέσεων της χώρας, αλλά αυτό το ζήτημα (των σχέσεων με την ΕΕ) φαίνεται ότι εκφράζει μόνο ένα τμήμα της κριτικής που γίνεται προς το φιλορωσικό συντηρητικό κυβερνητικό κόμμα. Κάποια συνθήματα των διαδηλώσεων στρέφονται κατά της πολιτικής λιτότητας που ακολουθείται τα τελευταία χρόνια αλλά και στις μεγάλες κοινωνικές ανισότητες που χαρακτηρίζουν την ουκρανική κοινωνία.

Οι ακροδεξιοί της Σβόμποντα, που έχουν παραδοσιακά αντιρωσικές απόψεις, έχουν παρεισφρήσει στις διαδηλώσεις προσπαθώντας να ενισχυθούν μέσα σε αυτές. Μέλη αυτού του κόμματος κατέστρεψαν το άγαλμα του Λένιν στο Κίεβο στις 8/12, προσφέροντας ένα «θεαματικό» αντι-ρωσικό στίγμα για τα διεθνή ΜΜΕ.

Το Κομμουνιστικό Κόμμα Ουκρανίας, το οποίο αναδείχθηκε 4ο σε ψήφους (13,18%) στις εκλογές του 2012, έχει ακολουθήσει εχθρική στάση απέναντι στις διαδηλώσεις, ανάγοντας τις κινητοποιήσεις αποκλειστικά σε «παρεμβάσεις ξένων δυνάμεων». Το εθνικιστικής-σταλινικής ιδεολογίας ΚΚ ανήκει στην φιλορωσική μερίδα του ουκρανικού πολιτικού συστήματος, λειτουργώντας ως σύμμαχος της κυβέρνησης του Γιανούκοβιτς σε αυτή την κρίση. 

Πεδίο Ανταγωνισμών

Η Ουκρανία αποτελεί ένα από τα βασικά πεδία γεωπολιτικού ανταγωνισμού στην Ευρασία μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου.  Η Ουκρανία αποτελούσε και αποτελεί σημαντικότατο κομμάτι των σχεδιασμών του ρώσικου ιμπεριαλισμού. Σήμερα, συνεχίζει να φιλοξενεί την κεντρική βάση του ρώσικου στόλου της Μ. Θάλασσας, αποτελεί τον σημαντικότερο διαμετακομιστικό σταθμό ρώσικων υδρογοανθράκων προς την Ευρώπη ενώ το 1/3 του συνολικού πληθυσμού της χώρας (των ανατολικών επαρχιών) προσδιορίζονται ως Ουκρανοί ρώσικης καταγωγής ή ρωσόφωνοι.

Από την άλλη πλευρά, για την Ε.Ε. η Ουκρανία αποτελεί τον σημαντικότερο εταίρο της «Ανατολικής Συνεργασίας» (το όχημα σύνδεσης και ένταξης των χωρών της Ανατολ. Ευρώπης με την Ε.Ε.) σε πολιτικούς και οικονομικούς όρους. Το 2012 οι εμπορικές συναλλαγές προσέγγισαν τα 40 δισ. ευρώ. Σε πολιτικό επίπεδο, μία περαιτέρω προσέγγιση με την Ε.Ε. θα οδηγήσει σε μείωση της ρώσικης επιρροής και «πρόσδεσης» της Ουκρανίας στο ευρωπαϊκό-δυτικό στρατόπεδο.

Αλλαγές συσχετισμών

Η ακύρωση της συμφωνίας σύνδεσης Ε.Ε.-Ουκρανίας δεν είναι η πρώτη φορά που ο ρωσικός παράγοντας επεμβαίνει για να διατηρήσει την επιρροή του στην χώρα, αλλά και την ευρύτερη περιοχή. Στην σύνοδο του ΝΑΤΟ  το 2009 στο Βουκουρέστι, έπειτα από παρέμβαση της Ρωσίας ανεβλήθη η προσπάθεια των ΗΠΑ να θέσουν την Ουκρανία και την Γεωργία στο καθεστώς των υπό ένταξη μελών στον Οργανισμό. Κάτι που θα ενίσχυε ακόμα περισσότερο την διείσδυση των δυτικών ιμπεριαλισμών στην ανατολή, και θα σήμαινε ένα ακόμη μεγαλύτερο πλήγμα για τις ηγεμονικές φιλοδοξίες του Πούτιν.

Ο ρώσικος ιμπεριαλισμός μπορεί ακόμη να μην έχει καταφέρει να συνέλθει από το γεωπολιτικό σοκ του 1989, αλλά επί της διακυβέρνησης του εθνικιστή Πούτιν, έχει κάνει κάποια βήματα ώστε να ανακτήσει σφαίρες επιρροής και να διεκδικήσει καλύτερη θέση ισχύος σε σχέση με τους ανταγωνιστές του. Παράλληλα Ε.Ε. και ΗΠΑ έχουν πραγματοποιήσει τα προηγούμενα χρόνια σημαντική διείσδυση στην ανατολική Ευρώπη. Σήμερα, σε νέες συνθήκες και συσχετισμούς, ξαναφουντώνει η μάχη για αλλαγές και ανατροπές στη «μοιρασιά».

Ενδεικτικό του ανταγωνισμού Ε.Ε.-Ρωσίας στο πεδίο της Ουκρανίας είναι η παρουσία του γερμανού ΥΠΕΞ Γκίντο Βέστερβελε σε συγκέντρωση εναντίον του Γιανούκοβιτς και οι ακόλουθες δηλώσεις Ρώσων αξιωματούχων εναντίον του Βερολίνου. Σε δήλωσή του, ο Ρώσος πρωθυπουργός Νμτίτρι Μεντβέντεφ καταδίκασε τη συμμετοχή ξένων αξιωματούχων σε αντικυβερνητικές συγκεντρώσεις στην ουκρανική πρωτεύουσα δηλώνοντας χαρακτηριστικά «έχει ένα πολύ απλό όνομα, εμπλοκή σε εσωτερικές υποθέσεις».

Η προσπάθεια του Ουκρανικού καπιταλισμού να ελιχθεί ανάμεσα στους δεσμούς με την ΕΕ και τους δεσμούς με τη Ρωσία «σκοντάφτει» στο ενδεχόμενο αυτές οι δύο προοπτικές να αλληλοαποκλείονται. Η νέα ουκρανική κρίση είναι πιθανό να οδηγήσει σε ανακατάταξη συσχετισμών στο εσωτερικό της Ουκρανίας. Ποια πολιτική δύναμη θα ωφεληθεί μένει να φανεί από τις εξελίξεις. Επιπλέον, έχει οδηγήσει σε μερική κρίση τις ευρω-ρωσικές σχέσεις, προσθέτοντας ένα ακόμα «ανοιχτό μέτωπο» στη διεθνή όξυνση των ιμπεριαλιστικών ανταγωνισμών.