Η Ρόζα Λούξεμπουργκ και η γερμανική σοσιαλδημοκρατία

Τα προτερήματα της Ρόζα κατανέμονται επομένως, ανάλογα με την κλίση του συγγραφέα, στην αποκάλυψη των ριζών του ιμπεριαλισμού, στην ασυμβίβαστη υπεράσπιση του μαρξισμού ενάντια στον αναθεωρητισμό του Μπερνστάιν, στην προσήλωση στις αρχές της δράσης και του αυθορμητισμού των μαζών, ακόμη και στην υπεράσπιση των αρχών της εργατικής δημοκρατίας ενάντια στις μπολσεβίκικες "υπερβολές".

Η δυσκολία εξαφανίζεται μόλις προσεγγίσουμε την ιστορία του εργατικού κινήματος με αντικειμενικά κριτήρια, όπου εφαρμόζουμε στον ίδιο τον μαρξισμό τον χρυσό κανόνα του ιστορικού υλισμού: σε τελική ανάλυση, είναι η υλική ύπαρξη που εξηγεί τη συνείδηση και όχι το αντίθετο. Από τη σκοπιά του μετασχηματισμού της κοινωνικής πραγματικότητας πρέπει να ερμηνεύσουμε τις αλλαγές που συνέβησαν στη σκέψη του διεθνούς εργατικού κινήματος, συμπεριλαμβανομένων των διαδοχικών ερμηνειών, που εμπλουτίζουν ή φτωχαίνουν τον μαρξισμό. Σε αυτό το πλαίσιο, ο ρόλος της Ρόζα στην εξέλιξη του εργατικού κινήματος πριν από το 1914, αν όχι πριν από το 1919, αντί να εμφανίζεται διασκορπισμένος και αποσπασματικός, ανακτά την ενότητά του. Μόνο με τη βοήθεια μιας τέτοιας μεθόδου αναδεικνύεται πλήρως η σημασία-κλειδί της δραστηριότητας και του έργου της Ρόζας, απελευθερωνόμενο από το χρονογράφημα και τις εξειδικευμένες δραστηριότητες.

Η "παλιά δοκιμασμένη τακτική" μπαίνει σε κρίση

Για τριάντα χρόνια, η τακτική της γερμανικής σοσιαλδημοκρατίας, "die alte bewahrte Taktik" (η παλιά δοκιμασμένη τακτική), είχε κυριαρχήσει πλήρως στο διεθνές εργατικό κίνημα. Στην πραγματικότητα, εκτός από την απομονωμένη εμπειρία της Παρισινής Κομμούνας και των λίγων κυρίως αναρχικών τομέων του διεθνούς εργατικού κινήματος, μισός αιώνας της ιστορίας της ταξικής πάλης σημαδεύτηκε από τη σοσιαλδημοκρατική σφραγίδα. Αυτή η επιρροή ήταν τόσο ισχυρή που ακόμη και εκείνοι που, όπως ο Λένιν και η μπολσεβίκικη παράταξη, είχαν σπάσει αυτή την παράδοση στην πράξη σε εθνικό επίπεδο, συνέχισαν να αναφέρονται με θρησκευτική ευλάβεια στο γερμανικό μοντέλο ως ένα καθολικά έγκυρο μοντέλο τακτικής.

Η "παλιά δοκιμασμένη τακτική" είχε προφανή διαπιστευτήρια για να επικαλεστεί προς υπεράσπισή της. Τα τελευταία δεκαπέντε χρόνια της ζωής του ο Φρίντριχ Ένγκελς, παρά τους σημαντικούς δισταγμούς του (2), είχε γίνει ένθερμος υπερασπιστής της, σε σημείο να συντάξει έναν πραγματικό καταστατικό χάρτη στην "πολιτική διαθήκη" του, την εισαγωγή που έγραψε το 1895 στη νέα γερμανική έκδοση του έργου του Καρλ Μαρξ "Η πάλη των τάξεων στη Γαλλία" (1848-1850). Τα πιο διάσημα αποσπάσματα αυτής της εισαγωγής αναφέρθηκαν αμέτρητες φορές σε όλες τις ευρωπαϊκές γλώσσες μεταξύ 1895 και 1914.

Οι Σοσιαλδημοκράτες συνέχισαν αυτή τη ρουτίνα μεταξύ 1918 και 1929, μέχρι που η παγκόσμια οικονομική κρίση και η κρίση της ίδιας της Σοσιαλδημοκρατίας έβαλαν τέλος σε αυτές τις στείρες ασκήσεις: "Παντού μιμήθηκαν το γερμανικό παράδειγμα της χρήσης του δικαιώματος ψήφου, της κατάκτησης όλων των θέσεων που μας είναι προσιτές, παντού η απροετοίμαστη εξαπόλυση της επίθεσης μπήκε σε δεύτερη μοίρα...".

Τα δύο εκατομμύρια ψηφοφόροι που στέλνει στις κάλπες (η γερμανική σοσιαλδημοκρατία), συμπεριλαμβανομένων των νέων ανδρών και γυναικών που βρίσκονται πίσω τους ως μη ψηφοφόροι, αποτελούν τη μεγαλύτερη, πιο συμπαγή μάζα, την αποφασιστική "ομάδα κρούσης" του διεθνούς προλεταριακού στρατού.

Αυτή η μάζα προσφέρει ήδη πάνω από το ένα τέταρτο των εκφρασμένων ψήφων... Η αύξηση της γίνεται τόσο αυθόρμητα, τόσο συνεχώς, τόσο ακαταμάχητα και, ταυτόχρονα, τόσο αθόρυβα όσο μια φυσική διαδικασία. Όλες οι κυβερνητικές παρεμβάσεις για την αποτροπή της έχουν αποδειχθεί ανίσχυρες. Από σήμερα, μπορούμε να υπολογίζουμε σε δύο και ένα τέταρτο εκατομμύρια ψηφοφόρους. Αν προχωρήσουμε με αυτόν τον τρόπο, θα κατακτήσουμε μέχρι το τέλος του αιώνα το μεγαλύτερο μέρος των μεσαίων στρωμάτων της κοινωνίας, τους μικροαστούς καθώς και τους μικρούς αγρότες, και θα γίνουμε η αποφασιστική δύναμη στη χώρα, μπροστά στην οποία όλες οι άλλες δυνάμεις πρέπει να υποκλιθούν, είτε τους αρέσει είτε όχι. Να διατηρήσουμε αυτή την ανάπτυξη αδιάκοπα, μέχρι να γίνει από μόνη της ισχυρότερη από το κυβερνητικό σύστημα, να μην εξαντλήσουμε στις μάχες της εμπροσθοφυλακής αυτή την "ομάδα-σοκ" που δυναμώνει κάθε μέρα, αλλά να την κρατήσουμε ανέπαφη μέχρι την αποφασιστική ημέρα, αυτό είναι το κύριο καθήκον μας". (Marx- Engels, (Επιλεγμένα έργα, τόμος Ι, σελίδες 131, 133, Μόσχα, Progress Publishers, 1955) (Η έμφαση προστέθηκε).

Φυσικά, γνωρίζουμε σήμερα ότι οι Γερμανοί σοσιαλδημοκράτες ηγέτες είχαν σκανδαλωδώς περικόψει το κείμενο του Ένγκελς και είχαν διαστρεβλώσει το νόημά του, εξαλείφοντας όλα όσα παρέμεναν θεμελιωδώς επαναστατικά στον παλιό αγωνιστή, σύντροφο του Μαρξ (3). Αλλά αυτό δεν είναι το κύριο θέμα. Το απόσπασμα που μόλις παραθέσαμε είναι αυθεντικό. Δικαιολογεί πλήρως "την παλιά δοκιμασμένη τακτική": οργανώστε το μέγιστο αριθμό μελών, εκπαιδεύστε το μέγιστο αριθμό εργαζομένων, κερδίστε το μέγιστο αριθμό ψήφων στις εκλογές, κάντε καλές απεργίες για να αυξήσετε τους μισθούς και να κατακτήσετε τους κοινωνικούς νόμους (κυρίως τη μείωση της εργάσιμης εβδομάδας) - τα υπόλοιπα θα έρθουν από μόνα τους, αυτόματα: "θα είναι απαραίτητο (sic) όλες οι άλλες δυνάμεις να υποκλιθούν μπροστά μας” η άνοδός μας είναι "ακαταμάχητη” είναι απαραίτητο "να "κρατήσουμε τις δυνάμεις μας ανέπαφες μέχρι την αποφασιστική μέρα.

Πιο πειστική από την ευλογία του σεβάσμιου πρύτανη του διεθνούς σοσιαλισμού ήταν η ετυμηγορία των γεγονότων. Τα γεγονότα αυτά απέδειξαν ότι οι Bebel, Vandervelde, Victor Adler και άλλοι πραγματιστές είχαν δίκιο και αρκέστηκαν να ακολουθήσουν την καθιερωμένη πλέον ρουτίνα. Οι ψήφοι αυξάνονταν από εκλογές σε εκλογές. Αν κάποιες φορές υπήρξε μια απροσδόκητη οπισθοδρόμηση (οι "εκλογές των Χοττεντότων" στη Γερμανία το 1907), ακολουθήθηκε από μια ιδιαίτερα θριαμβευτική εκδίκηση: στις εκλογές του Ράιχσταγκ του 1912, η σοσιαλδημοκρατία κέρδισε το ένα τρίτο των ψήφων.

Οι εργατικές οργανώσεις ενισχύονταν συνεχώς, επεκτείνονταν σε όλους τους τομείς της κοινωνικής ζωής και εξελίσσονταν σε μια πραγματική "αντικοινωνία" που επέτρεπε τη συνεχή ανάπτυξη της ταξικής συνείδησης. Οι μισθοί αυξάνονταν, οι νόμοι για την προστασία της εργασίας συσσωρεύονταν- η δυστυχία καταστέλλεται χωρίς να εξαφανίζεται. Η άνοδος φαινόταν τόσο ακαταμάχητη που συνάρπαζε όχι μόνο τους πεπεισμένους αλλά και τους αντιπάλους.

Όπως πάντα, η συνείδηση είχε ήδη μείνει πίσω από την πραγματικότητα. Η όλη "ακατανίκητη άνοδος" ήταν μια αντανάκλαση της ανόδου του διεθνούς καπιταλισμού, της προαιώνιας μείωσης του "βιομηχανικού εφεδρικού στρατού" στην Ευρώπη, ιδίως μέσω της μετανάστευσης, της αυξανόμενης υπερεκμετάλλευσης των αποικιακών και ημιαποικιακών χωρών από τον ιμπεριαλιστικό καπιταλισμό. Στις αρχές του 20ού αιώνα, οι πόροι που τροφοδοτούσαν αυτή την προσωρινή ανακούφιση των κοινωνικοοικονομικών αντιθέσεων στη Δύση άρχισαν να εξαντλούνται. Στο εξής, στην ημερήσια διάταξη ήταν η όξυνση και όχι η άμβλυνση των κοινωνικών αντιθέσεων. Αυτό που χτυπούσε την πόρτα δεν ήταν η εποχή της ειρηνικής προόδου, αλλά η εποχή των ιμπεριαλιστικών πολέμων, των εθνικοαπελευθερωτικών πολέμων και των εμφυλίων πολέμων. Μια μακρά φάση βελτίωσης ακολουθήθηκε από δύο δεκαετίες στασιμότητας ή και μείωσης των πραγματικών μισθών. Η εποχή της εξέλιξης είχε τελειώσει- η εποχή των επαναστάσεων θα ξεκινούσε.

Η "παλιά δοκιμασμένη τακτική" έχασε κάθε νόημα σε αυτή τη νέα εποχή- από οργανωτική αρχή επρόκειτο να μετατραπεί σε καταστροφική παγίδα για το ευρωπαϊκό προλεταριάτο. Η συντριπτική πλειοψηφία των συγχρόνων δεν το κατάλαβε αυτό μέχρι τις 4 Αυγούστου 1914. Ακόμη και ο Λένιν δεν το κατάλαβε για τις χώρες δυτικά της τσαρικής αυτοκρατορίας- ο Τρότσκι δίσταζε. Το προτέρημα της Ρόζας είναι ότι ήταν η πρώτη που κατάλαβε με σαφήνεια και συστηματικότητα την ανάγκη για μια θεμελιώδη αλλαγή στη στρατηγική και την τακτική του δυτικού εργατικού κινήματος μπροστά στις μεταβαλλόμενες αντικειμενικές συνθήκες, μπροστά στην ιμπεριαλιστική εποχή που άνοιγε(4).

Οι ρίζες του αγώνα της Ρόζας ενάντια στις "παλιές δοκιμασμένες τακτικές”

Βεβαίως, η νέα αντικειμενική πραγματικότητα είχε εν μέρει γίνει αντιληπτή από τους πιο οξυδερκείς μαρξιστές από τα τέλη του 19ου αιώνα. Αναλύονται τα φαινόμενα της επέκτασης των αποικιακών αυτοκρατοριών, οι απαρχές του ιμπεριαλισμού ως πολιτικής επέκτασης του μεγάλου κεφαλαίου. Ο Χίλφερντινγκ συγγράφει το αξιοσημείωτο μνημείο που είναι το Χρηματοπιστωτικό Κεφάλαιο του. Καταγράφεται η εμφάνιση των καρτέλ, των τραστ και των μονοπωλίων (οι ρεβιζιονιστές το χρησιμοποιούν αυτό για να διακηρύξουν ότι ο καπιταλισμός θα οργανώνεται όλο και περισσότερο, και επομένως οι αντιφάσεις του θα αμβλύνονται όλο και περισσότερο: δεν υπάρχει σίγουρα τίποτα καινούργιο κάτω από τον ήλιο).

Από το συνέδριο της Διεθνούς που πραγματοποιήθηκε στη Στουτγάρδη και μετά, η δυσπιστία του Λένιν, της ολλανδικής και πολωνικής αριστεράς, της βελγικής και ιταλικής αριστεράς, απέναντι στις παραχωρήσεις του Κάουτσκι στους ρεβιζιονιστές, αυξάνεται, ιδιαίτερα στο πεδίο της πάλης ενάντια στον ιμπεριαλιστικό πόλεμο. Ο εκλογικίστικος οπορτουνισμός, οι "τακτικές" συμφωνίες με τη φιλελεύθερη αστική τάξη της τάδε ή της δείνα περιφερειακής ή εθνικής ομάδας (οι "Badois" στη Γερμανία, η πλειοψηφία του βελγικού P.O.B., οι Jauressistes στη Γαλλία κ.λπ.) υπόκεινται σε σκληρή κριτική: Αλλά όλα αυτά παραμένουν ατελή και αποσπασματικά, και κυρίως δεν οδηγούν στην αντικατάσταση της "παλιάς δοκιμασμένης τακτικής" - περισσότερο από ποτέ ταμπού - από μια εναλλακτική στρατηγική και τακτική.

Η μόνη προσπάθεια που έγινε προς αυτή την κατεύθυνση κατά την περίοδο 1900-1914, στα δυτικά της Ρωσίας, είναι αυτή της Ρόζας. Αυτή το εξαιρετικό της επίτευγμα δεν οφείλεται μόνο στην αναμφισβήτητη ιδιοφυΐα της, τη διαύγειά της και την απόλυτη αφοσίωσή της στην υπόθεση του σοσιαλισμού και του διεθνούς προλεταριάτου. Εξηγείται κυρίως από τις ιστορικές και γεωγραφικές, δηλαδή κοινωνικές, συνθήκες μέσα στις οποίες γεννήθηκε και αναπτύχθηκε η δράση και η σκέψη της.

Η εξαιρετική θέση στην οποία βρέθηκε ως ηγετικό μέλος δύο σοσιαλδημοκρατικών κομμάτων, του πολωνικού και του γερμανικού, την έθεσε σε μια θέση παρατηρητή που διευκόλυνε την καταγραφή δύο αντιφατικών τάσεων στη διεθνή σοσιαλδημοκρατία: από τη μια πλευρά, της επικίνδυνης αποτελμάτωσης σε μια όλο και πιο συντηρητική γραφειοκρατική ρουτίνα στη Γερμανία- από την άλλη, της ανόδου νέων μορφών και μεθόδων πάλης στην τσαρική αυτοκρατορία. Ήταν έτσι σε θέση να κάνει την ίδια τολμηρή ανατροπή στην τακτική του εργατικού κινήματος που είχε κάνει ο Τρότσκι στην επαναστατική προοπτική. Δεν ήταν πλέον απαραίτητα η "προηγμένη" χώρα που έδειχνε στην "καθυστερημένη" χώρα την εικόνα του δικού της μέλλοντος. Αντίθετα, ήταν το εργατικό κίνημα της "καθυστερημένης" χώρας (Ρωσία, Πολωνία) που έδειχνε στις προηγμένες χώρες της Δύσης την επείγουσα τακτική προσαρμογή που έπρεπε να εφαρμοστεί.

Σίγουρα, υπήρχαν πρόδρομοι και σε σχέση με αυτό. Ήδη από το 1896, ο Parvus δημοσίευε μια μακροσκελή μελέτη στη Neue Zeit, στην οποία προέβλεπε τη χρήση του όπλου της "μαζικής πολιτικής απεργίας" εναντίον ενός επαπειλούμενου πραξικοπήματος που θα κατέστειλε την καθολική ψηφοφορία (5). Η μελέτη αυτή ήταν εμπνευσμένη από μια πρόταση που ο Κάουτσκι είχε υποβάλει, ήδη από το 1893, στην επιτροπή 100 του σοσιαλιστικού συνεδρίου της Ζυρίχης σχετικά με την απάντηση στις απειλές κατά της καθολικής ψηφοφορίας- ο Ένγκελς είχε διατυπώσει μια παρόμοια έμμεση απειλή. Αλλά όλα αυτά τα δοκιμαστικά μπαλόνια παρέμειναν απομονωμένα. Δεν προκάλεσαν καμία συστηματική στρατηγική ή τακτική επεξεργασία.

Έχοντας μεγάλη εξοικείωση με το πολωνικό και το ρωσικό εργατικό κίνημα, η Ρόζα βοηθήθηκε εξάλλου από την ενδελεχή μελέτη δύο πολιτικών κρίσεων που συγκλόνισαν τη Δυτική Ευρώπη προς το τέλος του αιώνα: την κρίση που προκλήθηκε από την υπόθεση Dreyfuss στη Γαλλία, και τη γενική απεργία του 1902 για την καθολική ψηφοφορία στο Βέλγιο. Από αυτή τη διπλή εμπειρία άντλησε μια βαθιά απέχθεια για τον κοινοβουλευτικό κρετινισμό και μια αυξανόμενη πεποίθηση ότι οι "παλιές δοκιμασμένες τακτικές" θα αποτύγχαναν "την αποφασιστική ημέρα", αν οι μάζες δεν εκπαιδεύονταν, πολύ έγκαιρα να χειρίζονται την εξωκοινοβουλευτική πολιτική δράση τόσο καλά όσο την εκλογική ρουτίνα και την πρακτική των οικονομικών απεργιών.

Όμως, ήταν η εμπειρία της ρωσικής επανάστασης του 1905 το γεγονός που επέτρεψε στη Ρόζα να συγκεντρώσει τα διάσπαρτα στοιχεία μιας συστηματικής κριτικής της "παλιάς δοκιμασμένης τακτικής" της δυτικής σοσιαλδημοκρατίας. Αναδρομικά, ήταν αναμφίβολα το 1905 που σηματοδότησε το τέλος του ουσιαστικά προοδευτικού ρόλου της διεθνούς σοσιαλδημοκρατίας και που έκανε να αρχίσει η φάσης της αμφισημίας, συνδυάζοντας προοδευτικά χαρακτηριστικά που παρατάθηκαν και αντιδραστικές επιρροές που εμφανίστηκαν και ενισχύθηκαν, για να καταλήξουν στην καταστροφή του 1914.

Για να κατανοήσουμε τη σημασία της ρωσικής επανάστασης του 1905, πρέπει πρώτα να θυμηθούμε ότι ήταν η πρώτη μεγάλης κλίμακας επαναστατική έκρηξη που είδε η Ευρώπη μετά την Παρισινή Κομμούνα, δηλαδή μεά από 34 χρόνια! Ήταν φυσικό για μια παθιασμένη επαναστάτρια όπως η Ρόζα Λούξεμπουργκ, να μελετήσει προσεκτικά όλες τις εκδηλώσεις και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της προκειμένου να βγάλει συμπεράσματα για την τύχη των μελλοντικών επαναστάσεων στην Ευρώπη, όπως είχαν κάνει ο Μαρξ και ο Ένγκελς για τις επαναστάσεις του 1848 και την Κομμούνα.

Από την άποψη της επεξεργασίας μιας εναλλακτικής στρατηγικής και τακτικής της διεθνούς σοσιαλδημοκρατίας σε σχέση με εκείνη του SPD, ένα ιδιαίτερο χαρακτηριστικό της ρωσικής επανάστασης του 1905 παίζει καθοριστικό ρόλο, Για δεκαετίες, η συζήτηση μεταξύ των αναρχικών και των συνδικαλιστών από τη μία πλευρά και των σοσιαλδημοκρατών από την άλλη, έφερνε αντιμέτωπους τους υποστηρικτές της άμεσης δράσης της μειοψηφίας με τους υποστηρικτές της οργανωμένης, ουσιαστικά "ειρηνικής" μαζικής δράσης (εκλογικής και συνδικαλιστικής).

Αλλά η ρωσική επανάσταση του 1905 έκανε να εμφανιστεί ένας απρόβλεπτος συνδυασμός και των δύο: την άμεση δράση των μαζών, αλλά μαζών που κάθε άλλο παρά εφησυχάζουν με την ανοργανωσιά και τον αυθορμητισμό, οργανώνονται ακριβώς ως αποτέλεσμα της δράσης και με στόχο ακόμη πιο τολμηρές μελλοντικές δράσεις. Ο Λένιν και η Ρόζα τόνισαν το γεγονός, ελάχιστα κατανοητό στη Δύση, ότι η επανάσταση του 1905 σήμανε το τέλος του επαναστατικού συνδικαλισμού στη Ρωσία, καθώς για μεγάλο χρονικό διάστημα οι επαναστάτες συνδικαλιστές είχαν αντιτάξει το μύθο της γενικής απεργίας στο σοσιαλδημοκρατικό εκλογολατρεία, και μάλιστα τη στιγμή που η γενική απεργία θριάμβευε για πρώτη φορά κάπου στην Ευρώπη! Θα έπρεπε να είχαν προσθέσει φυσικά -και ο Λένιν το κατάλαβε μόνο μετά το 1914- ότι αυτή η έκλειψη του επαναστατικού συνδικαλισμού στη Ρωσία εξηγείται μόνο από το γεγονός ότι η ρωσική και πολωνική σοσιαλδημοκρατία (ή τουλάχιστον η ριζοσπαστική της πτέρυγα), αντί να αντιταχθεί στη μαζική απεργία ή να την φρενάρει με οποιονδήποτε τρόπο, έγινε οργανωτής και ενθουσιώδης προπαγανδιστής της, δηλαδή ξεπέρασε οριστικά τον παλιό δυϊσμό: "σταδιακή δράση - επαναστατική δράση (6)".

Η Ρόζα θαμπώθηκε από την εμπειρία της επανάστασης του 1905, μια εμπειρία που είχε βαθιές επιπτώσεις στο προλεταριάτο πολλών χωρών δυτικά της τσαρικής αυτοκρατορίας, αρχής γενομένης από την Αυστρία, όπου προκάλεσε μια γενική απεργία που κέρδισε την καθολική ψηφοφορία. Τα υπόλοιπα 14 χρόνια της ζωής της ήταν μια αδιάκοπη προσπάθεια να μεταφέρει αυτό το θεμελιώδες μάθημα στο γερμανικό προλεταριάτο: η θεωρία των σταδίων πρέπει να εγκαταλειφθεί και πρέπει να προετοιμαστούμε και πάλι για επαναστατικούς μαζικούς αγώνες. Το ξέσπασμα του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου, η ρωσική επανάσταση του 1917, η γερμανική επανάσταση του 1918, επιβεβαίωσαν ότι είχε δει σωστά ήδη από το 1905.

Την 1η Φεβρουαρίου 1905 έγραφε: "Αλλά και για τη διεθνή σοσιαλδημοκρατία, η εξέγερση του ρωσικού προλεταριάτου αποτελεί ένα νέο φαινόμενο, το οποίο πρέπει πρώτα να αφομοιωθεί πνευματικά. Όλοι μας, όσο διαλεκτική και αν είναι η σκέψη μας, παραμένουμε αδιόρθωτοι μεταφυσικοί προσκολλημένοι στο αμετάβλητο των πραγμάτων, στις άμεσες καταστάσεις της συνείδησής μας... Eίναι μόνο στην ηφαιστειακή έκρηξη της επανάστασης που αντιλαμβανόμαστε πόσο γρήγορη και βαθιά δουλειά είχε κάνει ο νεαρός τυφλοπόντικας. Και πόσο xqρούμενα σκάβει κάτω από τα πόδια της δυτικοευρωπαϊκής αστικής κοινωνίας. Το να προσπαθεί κανείς να μετρήσει την πολιτική ωριμότητα και τη λανθάνουσα επαναστατική ενέργεια της εργατικής τάξης με εκλογικές στατιστικές και αριθμούς τοπικών μελών είναι σαν να προσπαθεί να μετρήσει το Μον Μπλαν με τη μεζούρα ενός ράφτη".

Την 1η Μαΐου 1905, συνέχισε: "Το κυριότερο είναι το εξής: πρέπει να κατανοήσουμε και να αφομοιώσουμε ότι η σημερινή επανάσταση στην τσαρική αυτοκρατορία θα προκαλέσει μια κολοσσιαία επιτάχυνση της διεθνούς ταξικής πάλης, η οποία θα μας φέρει αντιμέτωπους και στις χώρες της "παλιάς" Ευρώπης, μέσα σε όχι πολύ μεγάλο χρονικό διάστημα, με επαναστατικές καταστάσεις και νέα τακτικά καθήκοντα¨. Και στις 22 Σεπτεμβρίου 1905, στο συνέδριο της Ιένας, αντιμέτωπη με ρεφορμιστές συνδικαλιστές του τύπου του Ρόμπερτ Σμιτ, αναφώνησε αγανακτισμένη: "Όταν κάποιος ακούσει τις ομιλίες που έχουν γίνει εδώ μέχρι τώρα για τη μαζική πολιτική απεργία, θέλει πραγματικά να πάρει το κεφάλι του στα χέρια του και να αναρωτηθεί: Ζούμε πραγματικά στο έτος της ένδοξης ρωσικής επανάστασης ή απέχουμε ακόμα δέκα χρόνια από την εμφάνισή της;". Διαβάζετε καθημερινά τα ρεπορτάζ των εφημερίδων για την επανάσταση, διαβάζετε τις ειδήσεις, αλλά φαίνεται ότι δεν έχετε μάτια για να δείτε και αυτιά για να ακούσετε... Δεν βλέπει ο Ρόμπερτ Σμιτ ότι έχει έρθει η ώρα που οι μεγάλοι μας δάσκαλοι. Ο Μαρξ και ο Ένγκελς προέβλεψαν τη στιγμή που η εξέλιξη θα μετατραπεί σε επανάσταση; Βλέπουμε τη ρωσική επανάσταση και θα ήμασταν γάιδαροι αν δεν διδασκόμασταν από αυτήν”.

Εκ των υστέρων είμαστε πεπεισμένοι ότι είχε δίκιο. Όπως η νίκη της ρωσικής επανάστασης το 1917 θα ήταν απείρως πιο δύσκολη χωρίς την εμπειρία της επανάστασης του 1905 και το τεράστιο επαναστατικό μάθημα που αντιπροσώπευε για δεκάδες χιλιάδες εργατικά στελέχη της Ρωσίας, έτσι και μια νίκη της γερμανικής επανάστασης το 1918-1919 θα είχε διευκολυνθεί πάρα πολύ από τις εμπειρίες των πολιτικών, εξωκοινοβουλευτικών, προεπαναστατικών ή επαναστατικών μαζικών αγώνων πριν από το 1914.

Δεν μπορούμε να μάθουμε να κολυμπάμε χωρίς να μπούμε στο νερό. Δεν μπορομε να αποκτήσουμε επαναστατική συνείδηση χωρίς την εμπειρία της επαναστατικής δράσης. Αν στη Γερμανία μεταξύ 1905 και 1914 ήταν αδύνατο να μιμηθούμε το 1905, ήταν όμως απολύτως δυνατό να αλλάξουμε εντελώς την καθημερινή πρακτική της σοσιαλδημοκρατίας, να την αναπροσανατολίσουμε προς μια όλο και πιο επαναστατική πρακτική και εκπαίδευση, προετοιμάζοντας τις μάζες για την αντιπαράθεση με την αστική τάξη και τον κρατικό μηχανισμό. Αρνούμενοι να κάνουν αυτή τη στροφή, εμμένοντας σε διατυπώσεις που όλο και περισσότερο έχαναν κάθε πραγματικό νόημα, σχετικά με την "αναπόφευκτη" νίκη του σοσιαλισμού, την "αναπόφευκτη" υποχώρηση της αστικής τάξης και του αστικού κράτους μπροστά στην "ήρεμη και ειρηνική δύναμη" των εργαζομένων, οι ηγέτες του S.P.D. έσπειραν εκείνα τα κρίσιμα χρόνια το σπόρο που παρήγαγε τις πικρές σοδειές του 1914, του 1919 και του 1933.

Η συζήτηση για τη μαζική απεργία

Είναι μέσα σε αυτό το πλαίσιο που πρέπει να εξετάσουμε τη συζήτηση σχετικά με την "απεργία των μαζών" που ξεκίνησε στη γερμανική σοσιαλδημοκρατία μετά την επανάσταση του 1905. Τα κύρια στάδια αυτής της συζήτησης σηματοδοτούνται από το συνέδριο της Ιένας το 1905 (κατά μια έννοια το πιο "αριστερό" συνέδριο πριν από το 1914, υπό την προφανή πίεση της ρωσικής επανάστασης), το συνέδριο του Μανχάιμ το 1906, τη δημοσίευση την ίδια χρονιά μιας μπροσούρας του Κάουτσκι και μιας μπροσούρας της Ρόζας Λούξεμπουργκ, αμφότερες αφιερωμένες στο πρόβλημα της μαζικής απεργίας, τη συζήτηση μεταξύ της Ρόζας Λούξεμπουργκ και του Κάουτσκι το 1910, τη συζήτηση μεταξύ του Κάουτσκι και του Πάνεκουκ (8).

Σχηματικά θα μπορούσε κανείς να συνοψίσει τη συζήτηση ως εξής. Αφού πολέμησαν επί δεκαετίες την ιδέα της γενικής απεργίας ως "γενικής ανοησίας" ("Generalstreik ist Gene ralunsinn"), με το πρόσχημα ότι ήταν απαραίτητο να οργανωθεί η μεγάλη πλειοψηφία των εργατών για να πετύχει μια γενική απεργία, οι σοσιαλδημοκράτες ηγέτες συγκλονίστηκαν από τη βελγική γενική απεργία του 1902-1903, αλλά μόνο διστακτικά άρχισαν την αναθεώρηση των "ειρηνιστικών" αντιλήψεών τους (9). Το 1905, στο συνέδριο της Ιένας, ξέσπασε σύγκρουση μεταξύ των ηγετών των συνδικάτων και του κόμματος, κατά τη διάρκεια της οποίας οι συνδικαλιστές ηγέτες έφτασαν στο σημείο να προτείνουν σε όλους τους υποστηρικτές της γενικής απεργίας να πάνε να εφαρμόσουν τις ιδέες τους στη Ρωσία και την Πολωνία (10).

Με δισταγμό, αλλά όχι χωρίς ενθουσιασμό, ο Μπέμπελ βγήκε στην αρένα για να ασκήσει κριτική στους συνδικαλιστές ηγέτες, παραδεχόμενος την πιθανότητα μιας μαζικής πολιτικής απεργίας "επί της αρχής". Όμως ένας συμβιβασμός επιτεύχθηκε μεταξύ των συνεδρίων της Ιένας και του Μανχάιμ. Στο Μανχάιμ, το 1906, η ειρήνη αποκαταστάθηκε εντός του μηχανισμού. Από εδώ και στο εξής, μόνο οι ηγέτες των συνδικάτων θα αναγνωρίζονταν ως "αρμόδιοι" να "προκηρύξουν" την απεργία, συμπεριλαμβανομένης της πολιτικής μαζικής απεργίας, αφού προηγουμένως είχαν κάνει μια απογραφή της "οργάνωσης", του ταμείου, των "συσχετισμών δυνάμεων" κ.λπ. Μετά το ατυχές διάλειμμα της Ρωσικής Επανάστασης, εδώ ευτυχώς επιστρέφουμε στις "παλιές δοκιμασμένες τακτικές". Η Ρόζα κατακεραυνώνει και συγκρατιέται μόλις και μετά βίας. Περιμένει την ευκαιρία για να καταφέρει ένα μεγάλο χτύπημα υπέρ της νέας στρατηγικής και της νέας τακτικής. Η κατάλληλη στιγμή έρχεται όταν το 1910 ξεκινάει η κινητοποίηση για την καθολική ψηφοφορία στις εκλογές της Πρωσικής Βουλής. Οι μάζες απαιτούν δράση.

Η Ρόζα πραγματοποίησε δώδεκα μαζικές συγκεντρώσεις, τις οποίες παρακολούθησαν χιλιάδες και χιλιάδες εργαζόμενοι και ακτιβιστές. Μετά από αψιμαχίες με αστυνομικές "απαγορεύσεις", μια κεντρική διαδήλωση στο πάρκο Treptow του Βερολίνου συγκέντρωσε 200.000 συμμετέχοντες. Αλλά η σοσιαλδημοκρατική ηγεσία δεν ήθελε αυτή την αναταραχή- αυτό που τους ενδιέφερε ήταν να προετοιμάσουν "καλές εκλογές" για το 1912. Έτσι, η αναταραχή καταπνίγηκε τόσο γρήγορα όσο είχε ξεκινήσει.

Και αυτή τη φορά είναι ο ίδιος ο "θεματοφύλακας της ορθοδοξίας", ο Καρλ Κάουτσκι, που πρωτοστατεί στη θεωρητική και πολιτική μάχη του μηχανισμού εναντίον της Αριστεράς, με σχολαστικά άρθρα και φυλλάδια που δείχνουν πλήρη έλλειψη κατανόησης της δυναμικής του μαζικού κινήματος (11).

Εκ πρώτης όψεως, φαίνεται να έχει επέλθει μια αντιστροφή της συμμαχίας. Στις αρχές του αιώνα, η Ρόζα και ο Κάουτσκι (η αριστερά και το κέντρο) συμμάχησαν με τον κομματικό μηχανισμό γύρω από τον Μπέμπελ και τον Σίνγκερ, ενάντια στην αναθεωρητική μειοψηφία γύρω από τον Μπερνστάιν. Το 1905, στο συνέδριο του Μανχάιμ, ο συνδικαλιστικός μηχανισμός στράφηκε ανοιχτά προς το αναθεωρητικό στρατόπεδο και η συμμαχία Μπέμπελ-Κάουτσκι-Ρόζα φάνηκε να ενισχύεται και να εδραιώνεται. Πώς μπορούμε να εξηγήσουμε αυτή την ξαφνική μεταστροφή μέσα σε τέσσερα χρόνια (1906-1910); Στην πραγματικότητα, τα κοινωνικά και ιδεολογικά δεδομένα του προβλήματος διέφεραν σημαντικά από τα επιφαινόμενα. Ο Μπέμπελ και ο κομματικός μηχανισμός ήταν προσκολλημένοι στις "παλιές δοκιμασμένες τακτικές” τόσο του 1900 όσο και του 1910.

Ήταν βαθιά συντηρητικοί, δηλαδή υπέρ του status quo στο εργατικό κίνημα (χωρίς να έχουν εγκαταλείψει τις σοσιαλιστικές πεποιθήσεις, ακόμη και το πάθος, αλλά προσανατολισμένα προς ένα αόριστο μέλλον). Ο Μπερνστάιν και οι ρεβιζιονιστές κινδύνευαν να διαταράξουν τη λεπτή ισορροπία μεταξύ της "παλιάς δοκιμασμένης τακτικής" (δηλαδή της ρεφορμιστικής καθημερινής πρακτικής), της σοσιαλιστικής προπαγάνδας, της ελπίδας και της πίστης των μαζών στο σοσιαλισμό, της ενότητας του κόμματος, της ενότητας μεταξύ των μαζών και του κόμματος.

Γι' αυτό ο Μπέμπελ και ο κομματικός μηχανισμός αντιτάχθηκαν σε αυτόν για συντηρητικούς ουσιαστικά σκοπούς, ώστε να μην ανατραπεί τίποτα. Αλλά όταν η ρωσική επανάσταση του 1905 - και οι επιπτώσεις της ιμπεριαλιστικής εποχής στις ταξικές σχέσεις στην ίδια τη Γερμανία - προκάλεσαν μια όξυνση των εντάσεων στο εσωτερικό του εργατικού κινήματος και ο σοσιαλδημοκρατικός μηχανισμός σχεδόν έσπασε στα δύο, μετά το συνέδριο της Ιένας, οι Μπέμπελ, Έμπερτ, Σάιντεμαν, προτίμησαν την ενότητα του μηχανισμού από την ενότητα με τους ριζοσπαστικοποιημένους εργάτες. Έτσι ερμήνευσαν την "πρωτοκαθεδρία της οργάνωσης". Από τότε, ολόκληρος ο μηχανισμός ήρθε σε ρήξη με την Αριστερά, αφού αυτή τη φορά ήταν η Αριστερά που απαίτησε να ανατραπεί η "παλιά δοκιμασμένη τακτική", όχι μόνο η θεωρία, αλλά - υπέρτατη αμαρτία – και η συνήθης πρακτική. Ο κύβος είχε ριφθεί.

Το μόνο ερώτημα που έμενε ανοιχτό για κάποιο χρονικό διάστημα ήταν αν ο Κάουτσκι θα πήγαινε με το μέρος του μηχανισμού εναντίον της αριστεράς ή με την αριστερά εναντίον του μηχανισμού.

Μετά την επανάσταση του 1905 έκλινε για λίγο προς τα αριστερά. Όμως ένα σημαντικό περιστατικό έμελλε να κρίνει τη μοίρα του. Το 1908, ο Κάουτσκι έγραψε μια μπροσούρα με τίτλο "Ο δρόμος προς την εξουσία", στην οποία εξέταζε ακριβώς το ζήτημα, που εκκρεμούσε από τον περίφημο πρόλογο του Ένγκελς το 1895, εκείνο του περάσματος από την κατάκτηση της πλειοψηφίας των εργαζόμενων μαζών για το σοσιαλισμό (ο στόχος που έπρεπε να επιτευχθεί με τις "παλιές δοκιμασμένες τακτικές") στην κατάκτηση της ίδιας της πολιτικής εξουσίας. Οι διατυπώσεις του ήταν, στο σύνολό τους, μετριοπαθείς και δεν συνεπάγονταν καμία συστηματική επαναστατική αγκιτάτσια- δεν έμπαινε καν θέμα κατάργησης της μοναρχίας (γίνεται απλά lόγος για "εκδημοκρατισμό της αυτοκρατορίας και των κρατών που την απαρτίζουν"). Αλλά υπήρχαν σε αυτή τη μπροσούρα πάρα πολλές "επικίνδυνες" λέξεις για ένα κακόψυχο και συντηρητικό γραφειοκρατικοποιημένο Parteivorstand. Γινόταν λόγος για την πιθανότητα μιας "επανάστασης". Έλεγε μάλιστα: "Κανείς δεν θα είναι τόσο αφελής ώστε να προσποιείται ότι θα περάσουμε ειρηνικά και ανεπαίσθητα από το μιλιταριστικό κράτος στη δημοκρατία”. Αυτές οι διατυπώσεις ήταν "επικίνδυνες". Θα μπορούσαν ακόμη και να "προκαλέσουν μια δίκη". Κατά συνέπεια, το Parteivorstand αποφάσισε να πολτοποιήσει τη μπροσούρα (12).

Ακολούθησε μια κωμικοτραγωδία που έκρινε τη μοίρα του Κάουτσκι ως επαναστάτη και θεωρητικού. Προσέφυγε στην επιτροπή ελέγχου του κόμματος, η οποία συμφώνησε μαζί του. Αλλά ο Bebel λέει πάντα "όχι". Ο Κάουτσκι δέχτηκε τότε να περάσει κάτω από τα καυδιανά δίκρανα της κομματικής λογοκρισίας και να ακρωτηριάσει το ίδιο το δικό του κείμενο: ό,τι θα μπορούσε να προκαλέσει σκάνδαλο εξαλείφθηκε από τον ίδιο. Το κείμενο στη συνέχεια έγινε ακίνδυνο, και ο Κάουτσκι βγήκε από αυτή την υπόθεση ως ένας άνθρωπος χωρίς χαρακτήρα και ραχοκοκαλιά. Η ρήξη με τη Ρόζα, ο κεντρισμός, ο ρόλος του υπηρέτη του μηχανισμού στη συζήτηση του 1910-1912, η επαίσχυντη συνθηκολόγηση του 1914, κ.λπ., περιέχονται εν σπέρματι σε αυτό το επεισόδιο.

Δεν είναι τυχαίο ότι η αποφασιστική δοκιμασία για τον Κάουτσκι και όλους τους κεντριστές ήταν το ζήτημα της πάλης για την εξουσία, της επανεισαγωγής του προβλήματος της επανάστασης σε μια στρατηγική που βασιζόταν εξ ολοκλήρου στην καθημερινή ρεφορμιστική ρουτίνα. Αυτό ήταν πράγματι το αποφασιστικό ζήτημα για τη διεθνή σοσιαλδημοκρατία από το 1905 και πέρα.

Η ανάλυση της πρώτης έκδοσης του "Δρόμου προς την εξουσία" δείχνει ότι τα στοιχεία του κεντρισμού είναι ήδη παρόντα πριν πέσει η γραφειοκρατική λογοκρισία. Επειδή, αν και σε αυτή την πρώτη εκδοχή, η περιγραφή των στοιχείων που επιδεινώνουν τους ταξικούς ανταγωνισμούς (ιμπεριαλισμός, μιλιταρισμός, επιβραδυνόμενη οικονομική επέκταση κ.λπ.) είναι οξυδερκής, η θεμελιώδης φιλοσοφία παραμένει αυτή της "παλιάς δοκιμασμένης τακτικής": η εκβιομηχάνιση λειτουργεί υπέρ ημών, η συγκέντρωση του κεφαλαίου λειτουργεί υπέρ ημών, η άνοδός μας είναι ακαταμάχητη, υπό την προϋπόθεση ότι δεν θα συμβεί κανένα ατύχημα. Η υπόθεση της εγκατάλειψης της μοιρολατρίας της στάσης αναμονής τίθεται μόνο στην περίπτωση που "οι αντίπαλοί μας κάνουν κάτι ηλίθιο": πραξικόπημα ή παγκόσμιος πόλεμος. Εν ολίγοις, βρισκόμαστε ακόμα στο σημείο όπου ο Parvus είχε διατυπώσει το πρόβλημα το 1896...

Οϋτε λόγος δεν γίνεται για "επαναστατικές απεργίες" ή μαζικές εκρήξεις στο "Δρόμο προς την εξουσία". Η ρωσική επανάσταση δεν αναφέρεται παρά μόνο για να καταδείξει ότι ανοίγει μια νέα εποχή επαναστάσεων στην Ανατολή (πράγμα που είναι σωστό), ότι μέσω των ενδοϊμπεριαλιστικών συγκρούσεων, αυτή η εποχή των ανατολικών επαναστάσεων θα έχει βαθιές επιπτώσεις στις συνθήκες στη Δύση (πράγμα που εξακολουθεί να είναι σωστό) και αναμφίβολα θα επιδεινώσει τις εντάσεις και την αστάθεια. Αλλά δεν υπάρχει καμιά αναφορά για τις επιπτώσεις της ρωσικής επανάστασης και αυτής της αστάθειας πάνω στη συμπεριφορά των εργαζόμενων μαζών στη Δύση. Το ενεργό στοιχείο, ο υποκειμενικός παράγοντας, η πολιτική πρωτοβουλία, απουσιάζουν εντελώς. Να καιροφυλακτείς για τη βλακεία που μπορεί να κάνει ο αντίπαλος, να προετοιμάζεσαι για τη μεγάλη ώρα με καθαρά οργανωτικά μέσα, αφήνοντας όμως προσεκτικά την πρωτοβουλία στον εχθρό, να σε τι συνοψίζεται όλη η καουτσκιανή κεντριστική σοφία, που αργότερα επεκτάθηκε σε εκείνη των Αυστρομαρξιστών, η χρεοκοπία των οποίων θα σημάνει το 1934.

Η υπεροχή της Ρόζας είναι άρα πασιφανής σε όλους τους τομείς, στη διάρκεια αυτής της κρίσιμης συζήτησης. Στις ανιαρές αναφορές, στις στατιστικές με τις οποίες ο Κάουτσκι δικαιολογούσε τη θέση του σύμφωνα με την οποία "η επανάσταση δεν μπορεί ποτέ να ξεσπάσει πρόωρα", η Ρόζα αντιπαρέβαλε μια βαθιά κατανόηση της ανωριμότητας των συνθηκών που θα βιώσει κάθε προλεταριακή επανάσταση στις αρχές της: "... αυτές οι "πρόωρες" επιθέσεις του προλεταριάτου συνιστούν από μόνες τους έναν πολύ σημαντικό παράγοντα, ο οποίος δημιουργεί τις πολιτικές προϋποθέσεις της τελικής νίκης, επειδή το προλεταριάτο δεν μπορεί να φτάσει στο βαθμό της πολιτικής ωριμότητας που θα το καταστήσει ικανό να πραγματοποιήσει τη μεγάλη τελική ανατροπή, παρά μόνο μέσα στη φωτιά των μακρών και επίμονων αγώνων (13).

Είναι ήδη από το 1990 που η Ρόζα είχε γράψει αυτές τις γραμμές, που στην πραγματικότητα είχε διατυπώσει τα πρώτα στοιχεία μιας θεωρίας των υποκειμενικών συνθηκών που είναι απαραίτητες για μια επαναστατική νίκη, ενώ ο Κάουτσκι παραμένει προσκολλημένος στην εξέταση αποκλειστικά και μόνο των αντικειμενικών συνθηκών, φτάνοντας μάλιστα στο σημείο να αρνείται την ύπαρξη του προβλήματος που έθεσε η Ρόζα! Με το λεπτό της ένστικτο για τη ζωή, τους πόθους, τη θερμοκρασία και τη δράση των μαζών, η Ρόζα, ήδη από τη συζήτηση του 1910, θέτει το βασικό πρόβλημα της εργατικής στρατηγικής του 20ού αιώνα, δηλαδή ότι θα ήταν μάταιο να περιμένουμε μια αδιάκοπη αύξηση της μαχητικότητας των μαζών και ότι αν αυτές απογοητευτούν από την έλλειψη αποτελεσμάτων και καθοδήγησης από τις ηγεσίες, τότε μπορεί να ξαναπέσουν στην παθητικότητα (14).

Όταν ο Κάουτσκι ισχυρίζεται ότι η επιτυχία μιας γενικής απεργίας "ικανής να σταματήσει όλα τα εργοστάσια" εξαρτάται από την προηγούμενη οργάνωση όλων των εργατών, σπρώχνει την "πρωτοκαθεδρία της οργάνωσης" μέχρι τον παραλογισμό. Η ιστορία απέδειξε ότι εκείνος έκανε λάθος και ότι η Ρόζα είχε δίκιο. Έχουμε δει πολλές γενικές απεργίες που κατάφεραν να παραλύσουν ολόκληρη την οικονομική και κοινωνική ζωή των σύγχρονων εθνών, όταν μόνο μια μειοψηφία των εργαζομένων ήταν οργανωμένη. Η γαλλική γενική απεργία του Μάη του '68 είναι μόνο η τελευταία επιβεβαίωση μιας παλιάς εμπειρίας.

Όταν ο Κάουτσκι αντιπαραθέτει στη Ρόζα ότι "οι αυθόρμητες κινήσεις των μη οργανωμένων μαζών είναι πάντα ανυπολόγιστες" και επομένως είναι επικίνδυνες για ένα "επαναστατικό κόμμα", αποκαλύπτει τη μικροαστική νοοτροπία ενός δημόσιου υπαλλήλου που φαντάζεται μια "επανάσταση" να πραγματοποιείται σύμφωνα με ένα προσεκτικά επεξεργασμένο ωράριο κίνησης σιδηροδρόμων. Η Ρόζα έχει χίλιες φορές δίκιο να επισημαίνει, εναντίον του, ότι ένα επαναστατικό κόμμα, όπως η ρωσική και η πολωνική σοσιαλδημοκρατία του 1905, διακρίνεται ακριβώς για την ικανότητά του να κατανοεί και να συλλαμβάνει όλα τα προοδευτικά στοιχεία αυτού του αναπόφευκτου και σωτήριου αυθορμητισμού των μαζών, ώστε να συγκεντρώνει την ενέργειά του στο επαναστατικό σχέδιο που έχει διατυπώσει και ενσαρκώσει στην οργάνωσή του (15). Χρειάστηκε όλος ο στενόμυαλος συντηρητισμός της σταλινικής γραφειοκρατίας για να αναστήσει εναντίον της Ρόζας την αβάσιμη κατηγορία ότι η ανάλυσή της για τις επαναστατικές διαδικασίες του 1905 δίνει "πολύ χώρο" στον αυθορμητισμό των μαζών, "πολύ λίγο χώρο στο ρόλο του κόμματος (16)".

Αν η Ρόζα είναι ένοχη για μια "θεωρία του αυθορμητισμού" (κάτι που απέχει πολύ από το να έχει αποδειχθεί), αυτό σίγουρα δεν ενυπάρχει στην κρίση της για το αναπόφευκτο των αυθόρμητων πρωτοβουλιών των μαζών κατά τη διάρκεια επαναστατικών εκρήξεων -σε αυτό το σημείο έχει 100% δίκιο-, ούτε σε οποιαδήποτε αυταπάτη ότι οι μάζες θα είναι σε θέση να αναλάβουν δράση. Μια τέτοια θεωρία δεν εκδηλώνεται βέβαια στην κρίση της για το αναπόφευκτο των αυθόρμητων πρωτοβουλιών των μαζών κατά τη διάρκεια των επαναστατικών εκρήξεων -σε αυτό το σημείο έχει 100% δίκιο- ούτε σε μια κάποια αυταπάτη ότι θα ήταν αρκετό να βασιστούμε σε αυτή την αυθόρμητη πρωτοβουλία για να θριαμβεύσει η επανάσταση ή, που ισοδυναμεί με το ίδιο πράγμα, για να βγει από αυτή την πρωτοβουλία η οργάνωση που θα οδηγήσει την επανάσταση στη νίκη. Ποτέ δεν υπήρξε ένοχη για τα παιδιαρίσματα που είναι προσφιλή στους σημερινούς αυθορμητιστές.

Αυτό που δίνει στη "μαζική πολιτική απεργία" μια εξέχουσα θέση στο σχέδιο της Ρόζα είναι ότι τη θεωρεί ως το ουσιαστικό μέσο για την εκπαίδευση και την προετοιμασία των μαζών για τις επαναστατικές συγκρούσεις που θα έρθουν (ακόμα καλύτερα, για την εκπαίδευσή τους και τη δημιουργία των συνθηκών για να τελειοποιήσουν αυτή την εκπαίδευση με τη δική τους δράση). Αν και δεν είχε επεξεργαστεί μια στρατηγική μεταβατικών αιτημάτων, είχε βγάλει το συμπέρασμα από όλη την εμπειρία του παρελθόντος ότι ήταν απαραίτητο να τελειώνουμε με την καθημερινή πρακτική που συνοψίζεται σε εκλογικούς αγώνες, οικονομικές απεργίες και αφηρημένη προπαγάνδα "για το σοσιαλισμό". Η "μαζική πολιτική απεργία" ήταν, γι' αυτήν, το ουσιαστικό μέσο για να ξεπεραστεί αυτή η ρουτίνα.

Η σύγκρουση με τον κρατικό μηχανισμό, η ανύψωση της συνείδησης, η μαζική πολιτική, η επαναστατική μαθητεία - όλα αυτά αντιμετωπίζονταν σε συνάρτηση με μια ξεκάθαρη επαναστατική προοπτική που διέβλεπε επαναστατικές κρίσεις σε σχετικά σύντομο χρονικό διάστημα. Παρόλο που ο Λένιν είχε θεμελιώσει τον μπολσεβικισμό πάνω στην πεποίθηση της επικαιρότητας της επανάστασης στη Ρωσία, παρόλο που δεν επέκτεινε αυτή την έννοια στην υπόλοιπη Ευρώπη παρά μόνο μετά τις 4 Αυγούστου 1914, είναι προς τιμήν της Ρόζας ότι ήταν η πρώτη που συνέλαβε μια σοσιαλιστική στρατηγική βασισμένη στην ίδια επικαιρότητα της επανάστασης, στην ίδια τη Δύση, ήδη από την επομένη της ρωσικής επανάστασης του 1905.

Το ότι είχε ένα ρεαλιστικό - και, δυστυχώς, προφητικό - όραμα για το ρόλο που θα μπορούσε να παίξει ο γραφειοκρατικός μηχανισμός του εργατικού κινήματος σε μια τέτοια επαναστατική κρίση, είναι σαφές από την ομιλία της στο συνέδριο της Ιένας, ήδη από το Σεπτέμβριο του 1905:

"Οι προηγούμενες επαναστάσεις, και ιδίως εκείνες του 1848, έχουν δείξει ότι κατά τη διάρκεια επαναστατικών καταστάσεων, δεν είναι τις μάζες που πρέπει να φρενάρουμε, αλλά τους κοινοβουλευτικούς δικηγόρους, για να τους εμποδίσουμε να προδώσουν τις μάζες" (17). Μετά την πικρή εμπειρία της μεταξύ 1906 και 1910, τα λόγια της ήταν ακόμα πιο πικρόχολα όταν επέστρεψε στο ίδιο θέμα το 1910: ”Αν η επαναστατική κατάσταση ξεδιπλωθεί πλήρως, αν τα κύματα του αγώνα έχουν ανέβει πολύ ψηλά, τότε δεν θα υπάρχει κανένα φρένο των κομματικών ηγετών που μπορεί να πετύχει κάτι, τότε η μάζα απλά θα παραμερίσει τους ηγέτες της που θα αντιταχθούν στην καταιγίδα του κινήματος. Αυτό θα μπορούσε να συμβεί μια μέρα στη Γερμανία. Αλλά δεν πιστεύω ότι από την άποψη των συμφερόντων της σοσιαλδημοκρατίας, είναι αναγκαίο και επιθυμητό να πάμε προς αυτή την κατεύθυνση” (18).

Η ενότητα του έργου της Ρόζα Λούξεμπουργκ

Στο πλαίσιο του "μεγάλου σχεδίου" της Ρόζα - να οδηγήσει τη σοσιαλδημοκρατία να εγκαταλείψει τις "παλιές δοκιμασμένες τακτικές" και να προετοιμαστεί για τους επαναστατικούς αγώνες που θεωρούσε επικείμενους - το σύνολο της δραστηριότητάς της αποκτά μια έκδηλη ενότητα.

Η ανάλυση του ιμπεριαλισμού δεν ανταποκρίνεται μόνο σε αυτόνομες θεωρητικές ανησυχίες, αν και οι ανησυχίες αυτές ήταν πραγματικές (19). Στόχος της είναι να αποκαλύψει μια από τα κύρια ελατήρια της όξυνσης των αντιφάσεων στον καπιταλιστικό κόσμο συνολικά και στη γερμανική (ευρωπαϊκή) κοινωνία ειδικότερα. Παρομοίως, ο διεθνισμός δεν γίνεται αντιληπτός απλώς ως ένα περισσότερο ή λιγότερο πλατωνικό προπαγανδιστικό θέμα, αλλά ως συνάρτηση δύο απαιτήσεων, εκείνης που αφορά την προοδευτική διεθνοποίηση των απεργιών και εκείνης που αφορά την προετοιμασία του προλεταριάτου για την πάλη ενάντια στον επερχόμενο ιμπεριαλιστικό πόλεμο. Η συστηματική διεθνιστική εκστρατεία που διεξήγαγε η Ρόζα επί είκοσι χρόνια στη διεθνή σοσιαλδημοκρατία ήταν συνάρτηση μιας επαναστατικής προοπτικής και μιας στρατηγικής επιλογής, όπως εξάλλου και η εκστρατεία της για τη "μαζική πολιτική απεργία" και η σε βάθος ανάλυση της του ιμπεριαλισμού.

Το ίδιο και η αντιμιλιταριστική και αντιμοναρχική εκστρατεία της. Σε αντίθεση με μια ευρέως διαδεδομένη άποψη, την οποία επαναλαμβάνουν μερικές φορές ακόμη και σχολιαστές που διάκεινται ευνοϊκά προς τη Ρόζα (20), η αντιμιλιταριστική εκστρατεία της Ρόζας δεν αφορούσε μόνο το "μίσος" (ή το "φόβο") της για τον πόλεμο, αλλά και τη σαφή κατανόηση του ρόλου του αστικού κράτους, το οποίο έπρεπε να καταρρεύσει προκειμένου να θριαμβεύσει η σοσιαλιστική επανάσταση. Ήδη από το 1899 έγραφε στη Leipziger Volkszeitung: "Η δύναμη και η κυριαρχία, τόσο του καπιταλιστικού κράτους όσο και της αστικής τάξης, συγκεντρώνονται στον μιλιταρισμό".

Ακριβώς όπως η σοσιαλδημοκρατία αντιπροσωπεύει το μόνο πολιτικό κόμμα που μάχεται τον μιλιταρισμό για λόγους αρχής, έτσι και αυτός ο αγώνας επί της αρχής κατά του μιλιταρισμού ανήκει στην ίδια τη φύση της σοσιαλδημοκρατίας. "Η εγκατάλειψη του αγώνα κατά του στρατιωτικού συστήματος θα είχε στην πράξη ως αποτέλεσμα την άρνηση του αγώνα κατά της ίδιας της κοινωνικής τάξης"(21).

Και στο "Μεταρρύθμιση ή Επανάσταση", θα επαναλάβει την επόμενη χρονιά με περιεκτικό τρόπο, στα σχόλιά της για την υποχρεωτική στρατιωτική θητεία, ότι αν αυτή προετοιμάζει τα υλικά θεμέλια του γενικού εξοπλισμού του λαού, το κάνει "με τη μορφή του σύγχρονου μιλιταρισμού, που εκφράζει με τον πιο εντυπωσιακό τρόπο την κυριαρχία του μιλιταριστικού κράτους πάνω στο λαό, τον ταξικό χαρακτήρα του κράτους". Συγκρίνετε αυτές τις φωτεινές και σαφείς διατυπώσεις και θα δείτε την απόσταση που τις χωρίζει όχι μόνο από τις αερολογίες ενός Μπερνστάιν, αλλά και από τη φρασεολογία, του είδους και την πίτα ολάκερη και τον σκύλο χορτάτο, του Κάουτσκι περί "εκδημοκρατισμού (sic) της αυτοκρατορίας".

Μπορούμε επομένως να καταλάβουμε τι απέραντος θυμός πρέπει να κατέλαβε τη Ρόζα όταν είδε τους ίδιους ρεφορμιστές, οι οποίοι την είχαν κατηγορήσει ότι "διακινδύνευε να χύσει το αίμα των εργατών" με την "τυχοδιωκτική τακτική της" (22), να χύνουν το αίμα των εργατών μετά τον Αύγουστο του 1914 σε χίλιες φορές μεγαλύτερη κλίμακα, όχι για τη δική τους υπόθεση, αλλά για εκείνη των εκμεταλλευτών τους. Αυτή η αγανάκτηση ήταν που ενέπνευσε τις σκληρές διατυπώσεις της: "η σοσιαλδημοκρατία δεν είναι τίποτα άλλο παρά ένα πτώμα που βρωμάει", "οι Γερμανοί σοσιαλδημοκράτες είναι τα μεγαλύτερα και πιο άτιμα καθάρματα που έζησαν ποτέ σε αυτόν τον κόσμο” (23).

Ακόμα και τα λάθη της είναι συνάρτηση του μεγάλου σχεδίου που κυριάρχησε στη ζωή της. Αν όντως έκανε λάθος στην εκτίμησή της για τους Μπολσεβίκους και τους Μενσεβίκους στη Ρωσία, αν πολέμησε τον "υπερσυγκεντρωτισμό" του Λένιν, ενώ ενέκρινε την υπερσυγκεντρωτική σιδηρά κυριαρχία που είχε εγκαθιδρύσει ο Γιόγκισες στο δικό του παράνομο πολωνικό κόμμα (24), αν είχε την τάση να εμπιστεύεται υπερβολικά τη σοσιαλιστική εκπαίδευση της εργατικής πρωτοπορίας και να υποτιμά την ανάγκη σφυρηλάτησης εργατικών στελεχών ικανών να καθοδηγήσουν τις ευρύτερες μάζες, οι οποίες αυθόρμητα μπήκαν στη δράση στην αρχή της επανάστασης, αν για αυτόν ακριβώς το λόγο παραμέλησε τη διαμόρφωση μιας τάσης και μιας οργανωμένης αριστερής φράξιας μέσα στο S.P.D. ήδη από το 1906 (ο σχηματισμός ενός νέου κόμματος ήταν αδύνατος πριν η προδοσία των ηγετών συγκεκριμενοποιηθεί με πράξεις κατανοητές από τις εργατικές μάζες), γεγονός που κόστισε ακριβά στη νεαρή Spartakusbund και στο νεαρό K.P.D., που έπρεπε να επιλέξει ηγεσία εν μέσω επαναστατικής κρίσης αντί να έχει χρησιμοποιήσει την προηγούμενη δεκαετία για να επιτύχει αυτό το σκοπό, ήταν ότι την κυριρχούσε μια αυξανόμενη δυσπιστία απέναντι στο μηχανισμό των αξιωματούχων και των επαγγελματιών γραμματέων, τις αθλιότητες των οποίων μπορούσε να κρίνει επί τόπου, πολύ καλύτερα και πολύ νωρίτερα από τον Λένιν.

Ο Λένιν κατέληξε στα ίδια συμπεράσματα με τη Ρόζα για τη γερμανική σοσιαλδημοκρατία το 1914. Κατέληξε στο συμπέρασμα ότι αυτό που είναι ουσιαστικό για το προλεταριάτο δεν είναι η απλή "οργάνωση", αλλά η οργάνωση της οποίας το πρόγραμμα και η πρακτική, η καθημερινή πίστη σε αυτό το πρόγραμμα εγγυώνται ότι θα είναι κινητήριος μοχλός και όχι τροχοπέδη στην επαναστατική εξέγερση των μαζών. Η Ρόζα κατέληξε στο ίδιο συμπέρασμα με τον Λένιν σχετικά με την αναγκαιότητα μιας χωριστής οργάνωσης της επαναστατικής πρωτοπορίας το 1918, όταν κατάλαβε πλήρως ότι δεν αρκούσε να εμπιστευτούμε την ορμή των μαζών ή τον αυθορμητισμό τους για να σπάσουμε το φρένο των σοσιαλδημοκρατών υπαλλήλων που είναι πια αντεπαναστάτες.

Όμως, η συμβολή της Ρόζας στην ανάπτυξη του σύγχρονου επαναστατικού μαρξισμού είναι τεράστια. Ήταν η πρώτη που έθεσε, και άρχισε να λύνει, το πρόβλημα της επαναστατικής μαρξιστικής στρατηγικής και τακτικής για τον θρίαμβο των μαζικών εξεγέρσεων στις καπιταλιστικές χώρες με υψηλό εκβιομηχανισμό.

Σημειώσεις

1. Αυτή είναι η κρίση του J.P. Nettl, ο οποίος έγραψε την πιο εκτεταμένη βιογραφία της Ρόζα μέχρι σήμερα (J.P. Nettl: Rosa Luxemburg, τόμ. I, σ. 23-24, εκδ. Maspero, Παρίσι, 1972. Ο Nettl συνδυάζει μια τεράστια συλλογή λεπτομερειών και συχνά εντυπωσιακή κρίση σε επιμέρους ζητήματα, με μια σχεδόν παντελή έλλειψη κατανόησης των συνολικών προβλημάτων της εργατικής στρατηγικής, του μαζικού κινήματος και των επαναστατικών προοπτικών, ακριβώς των προβλημάτων που κυριαρχούσαν στη ζωή και τις ανησυχίες της Rosa.

2. Έτσι, όταν ο κίνδυνος του πολέμου έγινε για πρώτη φορά σαφής στις αρχές της δεκαετίας του 1990, ο Ένγκελς υποστήριξε ότι σε περίπτωση πολέμου, η σοσιαλδημοκρατία θα αναγκαστεί να πάρει την εξουσία και εξέφρασε τον φόβο ότι αυτό θα είχε άσχημη κατάληξη. Στην ίδια επιστολή προς τον Μπέμπελ εξέφραζε την πεποίθησή του ότι "θα είμαστε στην εξουσία πριν από το τέλος του αιώνα" (επιστολή της 24ης Οκτωβρίου 1891). Σε μια παλαιότερη επιστολή του, της 1ης Μαΐου 1891, επαναστατούσε κατά της λογοκρισίας που ο Μπέμπελ ήθελε να επιβάλει στη δημοσίευση επικρίσεων του προγράμματος της Γκότα και κατέκρινε την καταστολή της ελευθερίας της κριτικής και της συζήτησης στο κόμμα (August Bebel: Briefwechsel mit Friedrich Engels, Mouton and Co, 1965, σελίδες 465, 417).

3. Ο Ένγκελς έγραψε στον Κάουτσκι την 1η Απριλίου 1895: "Βλέπω σήμερα στην Vorlvärts ένα απόσπασμα από την εισαγωγή μου, που αναπαράχθηκε χωρίς τη γνώση μου και διαμορφώθηκε με τέτοιο τρόπο ώστε να εμφανίζομαι σε αυτό ως φιλήσυχος λάτρης της νομιμότητας με κάθε τίμημα. Ως εκ τούτου, ευχήθηκα ακόμη περισσότερο να εμφανιστεί η "εισαγωγή" χωρίς περικοπή στη Neue Zeit, ώστε να σβηστεί αυτή η ντροπιαστική εντύπωση”. Με πρόσχημα τις απειλές για νομικές ενέργειες, ο Bebel και ο Kautsky αρνήθηκαν να συμμορφωθούν. Ο Ένγκελς αφέθηκε να μαλακώσει και δεν επέμενε πλέον στην πλήρη αναπαραγωγή της "Εισαγωγής". Αυτό δεν έγινε παρά μόνο μετά το 1918, από την Κομμουνιστική Διεθνή.

4. Ο Τρότσκι είχε εκφράσει μια άποψη παρόμοια με εκείνη της Ρόζας Λούξεμπουργκ στο "Απολογισμός και προοπτικές", που γράφτηκε το 1906, τονίζοντας τον όλο και πιο συντηρητικό χαρακτήρα της σοσιαλδημοκρατίας. Όμως, υπό το φως των κατακερματισμένων αγώνων στη ρωσική σοσιαλδημοκρατία και των διαλλακτικών θέσεων που υιοθέτησε εκεί, πλησίασε ξανά τον Κάουτσκι το 1908 και τον υποστήριξε ενάντια στη Ρόζα στη συζήτηση για τη "μαζική πολιτική απεργία". Ο Λένιν υιοθέτησε μια πολύ προσεκτική στάση απέναντι στη σύγκρουση Κάουτσκι-Ρόζα το 1910, θέλοντας να αποτρέψει ένα "μπλοκ" μεταξύ του Κάουτσκι και των Μενσεβίκων. Στο άρθρο του "Δύο Κόσμοι", αφιερωμένο στη γερμανική σοσιαλδημοκρατία, υποστήριξε ότι οι διαφορές μεταξύ των μαρξιστών (μεταξύ των οποίων συμπεριέλαβε όχι μόνο τη Ρόζα και τον Κάουτσκι, αλλά και τον Μπέμπελ) ήταν μόνο τακτικής φύσεως και δευτερεύουσας σημασίας. Επαίνεσε τη "σύνεση" του Μπέμπελ και δικαιολόγησε τη θέση ότι είναι προτιμότερο να αφήνεις την πρωτοβουλία για την έναρξη των εχθροπραξιών στον εχθρό (Έργα, τόμος XVI, σελ. 322-330, Παρίσι-Μόσχα).

5. Το άρθρο με τίτλο "Staatsstreich und politischer Massenstreike" δημοσιεύθηκε για πρώτη φορά στην Neue Zeit. Αναπαράγεται στην ανθολογία "Die Massenstreikdebatte", που εκδόθηκε από το Europäische Verlagsanstalt (Φρανκφούρτη 1970), σελίδες 46-95.

6. Στο Μεταρρύθμιση ή Επανάσταση; Η Ρόζα έγραψε: "Ανατέθηκε στον Μπερνστάιν να θεωρήσει την αυλή του αστικού κοινοβουλευτισμού ως τον οργανισμό που καλείται να πραγματοποιήσει τον πιο τρομερό κοινωνικό μετασχηματισμό στην ιστορία, δηλαδή τη μετάβαση από την καπιταλιστική στη σοσιαλιστική κοινωνία". Όλη αυτή η κριτική του κοινοβουλευτισμού, όλη αυτή η ανάλυση της παρακμής του αστικού κοινοβουλίου, γραμμένη το 1900, διατηρεί μια φρεσκάδα και επικαιρότητα που δεν μπορεί να συγκριθεί με καμία ανάλυση μαρξιστή συγγραφέα αφιερωμένη στη Δυτική Ευρώπη πριν από το 1914. Η Rosa εξηγεί με τον ίδιο τρόπο την ενίσχυση του επαναστατικού συνδικαλισμού στη Γαλλία εξαιτίας της βαθιάς απογοήτευσης που προκαλεσε οτο γαλλικού προλεταριάτου ο ζωρεσικός κοινοβουλευτισμός (άρθρο που δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Siichsische Arbeiterzeitung στις 5-6 Δεκεμβρίου 1904. R. Luxemburg: L'État bourgeois et la révolution, εκδ. de la Brèche, 1978).

7. Αυτά τα αποσπάσματα προέρχονται από ένα άρθρο στη Neue Zeit, "Nach dem ersten Akt", στη Sachsische Arbeiterzeitung, "lm Feuerscheine der Revolution", και από την ομιλία που εκφωνήθηκε στο σοσιαλδημοκρατικό συνέδριο της Ιένας (βλέπε Rosa Luxemburg: Ausgewiihlte Reden und Schriften, τόμος ΙΙ, Dietz Verlag, Βερολίνο 1955, σελίδες 220-221, 234-235 και 244).

8. Μια καλή περίληψη αυτής της συζήτησης παρέχεται από την εισαγωγή της Antonia Grunenberg στο Die Massenstreikdebatte, ό.π., σελ. 5-44.

9. Για παράδειγμα, στο άρθρο της "Die Lehren des Bergerbeiter- steik" (Τα διδάγματα της απεργίας των ανθρακωρύχων) στη Neue Zeit το 1903.

10. Ρόζα Λούξεμπουργκ: Ομιλία της 21ης Σεπτεμβρίου 1905 στην Ιένα (Ausgewiihlte Reden und Schriften, Il, σελίδες 240-241). Βλέπε ειδικά το άρθρο της "Και τώρα;" (Neue Zeit, 1910), με τις διακρίσεις μεταξύ "προειδοποιητικής απεργίας" και "εκφοβιστικής απεργίας" (διάκριση που προέρχεται από το βιβλίο της Henriette Roland-Horst για τη μαζική απεργία), "οικονομικών απεργιών" και "πολιτικών απεργιών", "στρατηγικής της εξάντλησης" και "στρατηγικής της εφόδου" κ.λπ. (Die Massenstreikdebatte, σελ. 96-121).

12. Βλέπε την έκδοση του ¨Ο δρόμος προς την εξουσία”, που εκδόθηκε από τον Anthropos (Παρίσι, 1969), με μια παρουσίαση και επιστολές στο παράρτημα που ρίχνουν φως σε αυτή τη θλιβερή υπόθεση.

13. Rosa Luxemburg: Ausgewiihlte Reden und Schriften, II, σελίδα 136.

14. lbid, σ. 325-326, 330, αποσπάσματα από ένα άρθρο στην εφημερίδα Dortmunder Arbeiterzeitung με τίτλο: "Was Weiter?

15. Είναι μια απλή συκοφαντία που διαδίδεται από τους σταλινικούς (και επαναλαμβάνεται "αθώα" από τους σημερινούς αυθορμητιστές) ότι η Ρόζα απέδιδε τάχα "όλη την αξία" της επανάστασης του 1905 στις ανοργάνωτες μάζες, χωρίς να αναφέρει το ρόλο του σοσιαλδημοκρατικού κόμματος. Εδώ, μεταξύ πολλών άλλων, υπάρχει ένα απόσπασμα που αποδεικνύει το αντίθετο. ¨Ακόμη και αν, την πρώτη στιγμή, η ηγεσία της εξέγερσης μπορεί να πέσει στα χέρια τυχαίων ηγετών, ακόμη και αν η εξέγερση μπορεί να είναι φαινομενικά επηρεασμένη από κάθε είδους αυταπάτες και παραδόσεις, δεν είναι παρά το αποτέλεσμα της τεράστιας πολιτικής παιδείας που έχει διαδοθεί κατά τη διάρκεια των δύο τελευταίων δεκαετιών από την υπόγεια σοσιαλδημοκρατική αγωνιστική αγκιτάτσια γυναικών και ανδρών στα στρώματα της ρωσικής εργατικής τάξης. Στη Ρωσία, όπως και σε ολόκληρο τον κόσμο, η υπόθεση της ελευθερίας και της κοινωνικής προόδου βρίσκεται στα χέρια του συνειδητοποιημένου προλεταριάτου". (8 Φεβρουαρίου 1905, στο Die Gleichheit. Ausgewiihlte Reden und Schriften, 1, σελίδα 216).

16. Βλ. τη βιογραφία της Rosa του Fred Oelssner, Dietz-Verlag, Βερολίνο, 1951, ιδίως τις σελίδες 50-53.

17. Ausgewiihlte Reden und Schriften, 1, σελίδα 245.

18. 18. "Theorie und Praxis" (Neue Zeit, 1910, αναπαράγεται στο Die Massenstreikdebatte, ό.π., σ. 231).

19. Η ίδια η Ρόζα γράφει ότι κατά τη συγγραφή της "Εισαγωγής στην Πολιτική Οικονομία" αντιμετώπισε μια θεωρητική δυσκολία όταν ήθελε να καταδείξει τα εμπόδια στην πραγματοποίηση της υπεραξίας. Εξ ου και το σχέδιό της να γράψει το "Η συσσώρευση του κεφαλαίου”.

20. Ειδικότερα η Antonia Grunenberg, στον πρόλογο ("Einleitung") του Die Massenstreikdebatte (ό.π., σελ. 43), όπου υποστηρίζει ότι σε αντίθεση με τον Kautsky και τη Rosa, ο Pannekoek θα είχε διατυπώσει στρατηγικές αντιλήψεις για την κατάκτηση της εξουσίας, θέτοντας το ζήτημα του αγώνα κατά της κρατικής εξουσίας.

21. Ausgewiihlte Reden und Schriften, I, σελίδα 47. 22Ib,d., σελίδα 245.

23. Ομιλία για το πρόγραμμα που έδωσε η Ρόζα στο ιδρυτικό συνέδριο του KPD (στο OEuvres Il, écrits politiques 1917-1918, εκδ. Maspero, σ. 101). Η οργή της ήταν ιδιαίτερα έντονη όταν μετά την ανακωχή του 1918, οι ηγέτες του S.P.D. προσπάθησαν να χρησιμοποιήσουν Γερμανούς στρατιώτες εναντίον της ρωσικής επανάστασης στις χώρες της Βαλτικής.

24. Πρόσφατα, η Edda Werfel δημοσίευσε στην Πολωνία την αλληλογραφία μεταξύ της Ρόζας Λούξεμπουργκ και του Λέο Γιόγκισες, η οποία θα προσφέρει σημαντικό πρόσθετο υλικό για τη μελέτη της πρακτικής και θεωρητικής στάσης της Ρόζας στο "οργανωτικό ζήτημα" μέσα στο ίδιο το πολωνικό κόμμα της. Μια μερική μετάφραση αυτής της αλληλογραφίας ετοιμάζεται στα γαλλικά από τον Anthropos και στα γερμανικά από το Europäische Verlagsanstalt.

Δημοσιεύθηκε στο Quatrième Internationale, 1971, nr. 48, année 29, σελ.10-20

Επιμέλεια: Γιώργος Μητραλιάς - Σκίτσα: Σόνια Μητραλιά