Ηχηρό μήνυμα η άνοδος του AfD στη Γερμανία-Το Προσφυγικό ως καταλύτης μιας βαθύτερης πολιτικής κρίσης

Κατεβαίνοντας για πρώτη φορά στις εκλογές σε αυτά τα κρατίδια, το AfD κέρδισε το 24% και τη 2η θέση στη Σαξονία-Άνχαλτ, το 15% και την τρίτη θέση στη Βάδη-Βιρτεμβέργη και το 12,6% και την τρίτη θέση στη Ρηνανία-Παλατινάτο. 

Το AfD ξεκίνησε ως δεξιό ευρωσκεπτικιστικό με ισχυρές δόσεις λαϊκισμού, σταδιακά εμφάνισε μια συνολικότερη αντιδραστική ατζέντα στα κοινωνικά ζητήματα (ισλαμοφοβία, απαγόρευση διαζυγίων, άποψη πως οι γυναίκες πρέπει να κάνουν τουλάχιστον τρία παιδιά η καθεμία, επιθέσεις στο φεμινισμό και στους «μη ετεροφυλόφιλους») και με την εμφάνιση του Προσφυγικού υιοθέτησε τις πιο ακραία ρατσιστικές απόψεις («να τους πυροβολάμε στα σύνορα προκειμένου να σταματήσουν να τα περνάνε»).

Πρόκειται για την καλύτερη εκλογική επίδοση κόμματος «στα δεξιά της Δεξιάς» στη Γερμανία μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο. Και συνοδεύεται από την εμφάνιση του Pegida στους δρόμους και την αύξηση των ρατσιστικών επιθέσεων από ακροδεξιές-νεοναζιστικές ομάδες. Το AfD δεν υιοθετεί άμεσα ούτε το Pegida ούτε πολύ περισσότερο τις επιθέσεις, αλλά λειτουργεί ως εκλογική έκφραση του κόσμου που διαδηλώνει με το ισλαμοφοβικό κίνημα και «νομιμοποιεί» τις ρατσιστικές ιδέες και άρα με τον τρόπο του «διευκολύνει» την αύξηση της ρατσιστικής βίας.

Αντιπροσφυγική ψήφος;

Αυτά αρκούν για να σημάνουν συναγερμό. Ωστόσο θα χρειαστεί προσοχή πριν καταφύγουμε σε αναλύσεις που θεώρησαν τις εκλογές «δημοψήφισμα για την πολιτική Μέρκελ στο Προσφυγικό» και με την ίδια ευκολία κατέληξαν πως «απορρίφθηκε η πολιτική Μέρκελ στο Προσφυγικό».

Καταρχήν, δεν μπορεί το Προσφυγικό να αντιμετωπίζεται «στη γυάλα» και να χρησιμοποιείται ως ερμηνεία όλων των πολιτικών εξελίξεων. Έχουμε γράψει στο παρελθόν ότι λειτουργεί περισσότερο ως καταλύτης, επειδή η Ευρωπαϊκή Ένωση και τα κράτη-μέλη της βρίσκονται ήδη σε βαθιά πολιτική κρίση. Και το AfD είναι ένα ακόμα σύμπτωμά της. Δεν γίνεται να γνωρίζουμε πόσοι το ψήφισαν επειδή είναι ρατσιστικό, πόσοι παρότι είναι ρατσιστικό και πόσοι επειδή είναι και ρατσιστικό. Πάντως παραμένει το γεγονός ότι το συγκεκριμένο κόμμα κερδίζει επιρροή και ως «ενάντια στο πολιτικό σύστημα». Μια έρευνα έδειξε πως το 70% των ψηφοφόρων του το επέλεξε για να «τιμωρήσει τα άλλα κόμματα» ή για «να δώσει ένα μάθημα στους παραδοσιακούς πολιτικούς». Εξίσου ενδιαφέρον είναι πως η πλειοψηφία των ψηφοφόρων του δεν προέρχεται από άλλα κόμματα, αλλά από την αποχή, από ανθρώπους που δεν ψήφιζαν σε προηγούμενες εκλογές.

Μπορεί κανείς να συνδέσει την τάση «τιμωρίας των μεγάλων κομμάτων» με αντιπροσφυγικές-ξενοφοβικές τάσεις. Αλλά αυτή η τάση δεν θα προϋπήρχε χωρίς την πραγματικότητα της πολιτικής και οικονομικής κρίσης. Δεν είναι τυχαίο ότι στη ρημαγμένη οικονομικά ανατολική Γερμανία αυτά τα φαινόμενα είναι πιο έντονα (βλ. και την επιτυχία του AfD στη Σαξονία).

Ακόμα κι αν δεχτούμε τις εκλογές ως «δημοψήφισμα για το Προσφυγικό», η εικόνα είναι πιο σύνθετη.

Στη Βάδη-Βιρτεμβέργη, όπου ο υποψήφιος του CDU πήρε αποστάσεις από τη Μέρκελ, υπήρξε η μεγαλύτερη υποχώρηση του δεξιού κόμματος, και οι Πράσινοι (που υπερασπίστηκαν την πολιτική Μέρκελ) πέτυχαν μια ιστορική πρωτιά στο κρατίδιο. Κάτι αντίστοιχο συνέβη με το SPD στη Ρηνανία-Παλατινάτο, που διατήρησε τις δυνάμεις του και την πρώτη θέση, εμφανιζόμενο ως πιο πιστός υποστηρικτής της Μέρκελ από το κόμμα της.

Συνολικότερα, η πλειοψηφία των ψηφοφόρων όλων των κομμάτων εκτός του AfD δήλωσε στα exit poll ότι προτιμά μια «ανοιχτή και ανεκτική» κοινωνία παρά μια «παραδοσιακή». Η διαχείριση του Προσφυγικού από τη Μέρκελ συγκεντρώνει 25% και 15% περισσότερες θετικές γνώμες στα δύο κρατίδια της δυτικής Γερμανίας και 5% περισσότερες αρνητικές στη Σαξονία.

Αν θέλαμε να πούμε ότι πράγματι οι εκλογές ήταν ένα μονοθεματικό δημοψήφισμα, το μήνυμα δείχνει πως η «ανεκτική» ρητορεία της Μέρκελ εκφράζει την πλειοψηφία, αλλά εμφανίζεται για πρώτη φορά μια δυναμική μειοψηφία που την απορρίπτει.

Αλλά δεν είναι μόνο αυτό. Η εικόνα των εκλογών ‒κατακερματισμός δυνάμεων, αμφισβήτηση του παραδοσιακού πολιτικού συστήματος, άνοδος δεξιού λαϊκισμού‒ αντιστοιχεί στην τάση που σαρώνει όλη την Ευρώπη τα χρόνια της οικονομικής κρίσης, και «προ Προσφυγικού». Το νέο στοιχείο είναι πως αυτή η τάση έφτασε και στη Γερμανία, που είχε αποφύγει μέχρι τώρα τους κραδασμούς, αλλά τους ζει σήμερα και στο εσωτερικό και στο εξωτερικό (με τη συζήτηση για «κρίση της γερμανικής ηγεμονίας» να ανοίγει δημόσια).

Αριστερά

Συνδυάζοντας τα δύο φαινόμενα –πολιτική κρίση και το Προσφυγικό ως καταλύτης‒ το πραγματικά αρνητικό νέο των εκλογών είναι η καθήλωση της Αριστεράς. Το Die Linke σε αυτές τις συνθήκες έμεινε καθηλωμένο στα ίδια με το 2011 –χαμηλά‒ ποσοστά του και στη Ρηνανία-Παλατινάτο (2,8%) και στη Βάδη-Βιρτεμβέργη (2,9%), ενώ στη Σαξονία-Άνχαλτ το 16,3% αντανακλά πτώση 7 μονάδων.

Σε επίπεδο Προσφυγικού, το πρόβλημα είναι πως η συζήτηση έχει εγκλωβιστεί στο δίπολο ακροδεξιά εναντίον «πολιτικής Μέρκελ». Αυτό είναι από μόνο του ζήτημα καθώς η πολιτική Μέρκελ, αν και πιο ανεκτική, δεν είναι πραγματικά αντιρατσιστική (μένει στο έδαφος της «διαχείρισης του προβλήματος», αλλά με ανθρωπιστικές πινελιές). Η αριστερή, ταξική, φιλοπροσφυγική απάντηση απουσιάζει στην κεντρική πολιτική συζήτηση, παρά τις συγκλονιστικές κινητοποιήσεις και αλληλεγγύης στους πρόσφυγες και ενάντια στο Pegida ή τους νεοναζί.

Σε επίπεδο πολιτικής κρίσης το πρόβλημα είναι αντίστοιχο. Ενώ διαμορφώνονται συνθήκες πόλωσης, απουσιάζει μια ορατή ενίσχυση του «αριστερού άκρου» και ο χαρακτήρας της ψήφου στο AfD δημιουργεί ερωτηματικά για το κατά πόσο το Die Linke θεωρείται πλέον κομμάτι του «πολιτικού συστήματος».

Ακριβώς επειδή τα δύο συνδυάζονται, δεν μπορεί να υπάρξει εφησυχασμός για την «αντιρατσιστική πλειοψηφία» όσο αυτή ταυτίζεται με την «πολιτική Μέρκελ». Ισχύει το ίδιο με το Pegida: το «ενιαίο μέτωπο των από πάνω» διευκόλυνε σε μια πρώτη φάση την απομόνωσή του και του έβαλε φρένο παλιότερα, αλλά όπως προειδοποιούσαν αριστεροί αγωνιστές, μεσοπρόθεσμα είναι απολύτως ανίκανο να το εξαφανίσει, γιατί αναπαράγει τις αιτίες που το τρέφουν. Αντίστοιχα σήμερα, οι εκκλήσεις για «κοινό μέτωπο των δημοκρατικών δυνάμεων του Κέντρου» (Δεξιά, SPD, Πράσινοι) ενάντια στον «δεξιό εξτρεμισμό» μπορεί να αντανακλούν ένα πλειοψηφικό ρεύμα, αλλά ίσως στρώσουν το δρόμο σε ενίσχυση του AfD σε μια επόμενη φάση της κρίσης, ενάντια στο «πολιτικό κατεστημένο».

Στις συνθήκες οικονομικής και πολιτικής κρίσης, και στη Γερμανία και παντού, ζητούμενο παραμένει πάντα μια ταξική, διεθνιστική, αντιρατσιστική, αριστερή απάντηση στην ακροδεξιά, η μόνη που μπορεί πραγματικά να της φράξει το δρόμο.