Κάθε Ιανουάριο, το Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ (WEF) συνεδριάζει στο πολυτελές χιονοδρομικό κέντρο του Νταβός, στην Ελβετία. Φέτος, ως συνήθως, συμμετείχαν περίπου 3.000 άτομα από περισσότερες από 130 χώρες για να συζητήσουν τα προβλήματα, τις προκλήσεις και το μέλλον του καπιταλισμού.
Περίπου 350 κυβερνητικοί ηγέτες, συμπεριλαμβανομένων 60 αρχηγών κρατών και κυβερνήσεων, από όλες τις σημαντικές περιοχές (εκτός από τη Ρωσία, την Κίνα και την Ινδία) ήταν εκεί, μαζί με πολλούς διευθύνοντες συμβούλους και ολιγάρχες των πολυεθνικών, οι περισσότεροι από τους οποίους έφτασαν με τα ιδιωτικά τους τζετ.
Φέτος, τα συνήθη θέματα της υπερθέρμανσης του πλανήτη και της φτώχειας δεν ελήφθησαν σχεδόν καθόλου υπόψη. Αυτό που κυριάρχησε στις σκέψεις των «μεγάλων και καλών» της παγκόσμιας οικονομίας ήταν η τεχνητή νοημοσύνη. Το θέμα του WEF 2025 ήταν «Συνεργασία για την εποχή της ευφυΐας». Η τεχνητή νοημοσύνη είναι αυτή που «κάνει γκελ» στους ηγέτες του καπιταλισμού, ως η τεχνολογία που πρόκειται να μεταμορφώσει τις οικονομίες, προκαλώντας ταχύτερη αύξηση του πραγματικού ΑΕΠ και της παραγωγικότητας, φέρνοντας έτσι ευημερία για όλους -ή τουλάχιστον έτσι ελπίζουν. Το WEF παρουσίασε μια έκθεση με τίτλο«AI in Action: Beyond Experimentation to Transform Industry» (Η Τεχνητή Νοημοσύνη στην Πράξη: Περνώντας από τον πειραματισμό στον μετασχηματισμό της βιομηχανίας), η οποία υποστηρίζει ακριβώς αυτό, με διάφορες επιφυλάξεις. Οι εκπρόσωποι των ηγετών της τεχνητής νοημοσύνης καμάρωναν. «Η τεχνολογία κινείται με απίστευτους ρυθμούς», λέει ο Ματ Γκάρμαν, διευθύνων σύμβουλος της Amazon Web Services.
Σε προηγούμενα κείμενα, έχω γράψει όσον αφορά την προοπτική να μπορέσει η Τεχνητή Νοημοσύνη να μετασχηματίσει τις οικονομίες στη διάρκεια της επόμενης δεκαετίας περίπου. Εδώ αρκεί να πούμε ότι υπάρχουν τεράστιες δαπάνες για την ανάπτυξη της Τεχνητής Νοημοσύνης και των σχετικών υποδομών που πραγματοποιούνται από τις ΗΠΑ και άλλες εταιρείες Τεχνητής Νοημοσύνης για να μπορέσουν να αποδώσουν. Λόγω αυτών των δαπανών, οι εταιρείες θα χρειαστούν εκατοντάδες δισεκατομμύρια σε νέα πρόσθετα έσοδα από την τεχνητή νοημοσύνη για να διατηρήσουν τα σημερινά περιθώρια κέρδους τους. Οι προβλέψεις του Lawrence Berkeley Labs δείχνουν ότι η ζήτηση ενεργειακής ισχύος των κέντρων δεδομένων (data centers) θα διπλασιαστεί σε σχέση με το σημερινό 4,4% της αμερικανικής παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας. Οι ανεξάρτητοι διαχειριστές συστημάτων όπως οι PJM και MISO πασχίζουν να αυξήσουν επιπλέον τις δυνατότητες παραγωγής ενέργειας με βάση αυτά που βλέπουν. Αλλά αυτό θα μπορούσε να οδηγήσει σε ένα κενό εσόδων που μειώνει απότομα την κερδοφορία -σύμφωνα με μελέτη της JP Morgan. (ΣτΜ το κενό εσόδων είναι εργαλείο που χρησιμοποιείται από τις επιχειρήσεις προκειμένου να υπολογισθεί η απόσταση ανάμεσα στα έσοδα που πραγματοποιούνται και αυτά που εκτιμάται πως θα μπορούσαν να πραγματοποιηθούν, η οποία προφανώς δεν είναι επιθυμητή).
Οι επενδύσεις στην τεχνητή νοημοσύνη αυξάνουν επίσης τη ζήτηση ενέργειας. O Διεθνής Οργανισμός Ενέργειας (ΔΟΕ) προβλέπει ότι μέχρι το 2026 η κατανάλωση ηλεκτρικής ενέργειας μόνο για τα κέντρα δεδομένων θα μπορούσε να φθάσει τις 1.000 TWh -περίπου ισοδύναμη με την ενεργειακή κατανάλωση της Ιαπωνίας. Επομένως, η «τροφοδότηση της Ευφυούς Εποχής» θα είναι ένα τιτάνιο έργο και θα έχει βαθύτατο αντίκτυπο στην παγκόσμια ζήτηση και προσφορά ηλεκτρικής ενέργειας. Αυτό θα έχει ευρύτερες συνέπειες για τις βιομηχανίες και τους στόχους τους για απαλλαγή από τον άνθρακα και για μηδενικό ισοζύγιο (εκπομπών άνθρακα), καθώς οι ταχύτατα εξελισσόμενες τεχνολογίες θα καταβροχθίζουν ενέργεια με ρυθμούς πολύ υψηλότερους από τους σημερινούς. Έπειτα, όπως έχουμε αναφέρει σε παλιότερο κείμενο, υπάρχουν τεράστιες επιπτώσεις για τις θέσεις εργασίας και τα εργατικά εισοδήματα. Οι επενδύσεις στην τεχνητή νοημοσύνη θα μπορούσαν να επεκταθούν κατά 160% τα επόμενα δύο χρόνια. Κατά συνέπεια, η χρήση του νερού και της γης από τα κέντρα δεδομένων θα μπορούσε να έχει σοβαρό αντίκτυπο στο περιβάλλον.
Ο νεοεκλεγείς πρόεδρος Ντόναλντ Τραμπ μίλησε στο WEF μέσω δορυφόρου και δεν έχασε χρόνο να πει στο ακροατήριό του ότι οι ΗΠΑ πρόκειται να εισέλθουν σε μια «χρυσή εποχή» που θα προωθείται από την παραγωγή ενέργειας, την τεχνητή νοημοσύνη, την απορρύθμιση και τους χαμηλότερους φόρους -και ότι οι χώρες που ίσως προσπαθήσουν να σταθούν εμπόδιο στο δρόμο της καλά θα κάνουν να προσέχουν.
Ο Τραμπ δήλωσε ότι οι ΗΠΑ θα πρέπει να διπλασιάσουν την ενεργειακή τους παραγωγή, εν μέρει για να τροφοδοτήσουν την Τεχνητή Νοημοσύνη. Έτσι, θα επισπεύσει τις εγκρίσεις για νέες μονάδες ηλεκτροπαραγωγής, τις οποίες οι εταιρείες θα μπορούν να εγκαταστήσουν δίπλα στα εργοστάσιά τους -κάτι που σήμερα δεν είναι δυνατό βάσει των ρυθμιστικών περιορισμών. Οι εταιρείες θα μπορούν να τροφοδοτούν αυτές τις μονάδες με ό,τι θέλουν, συμπεριλαμβανομένου του άνθρακα ως εφεδρεία, «του καλού, καθαρού άνθρακα», επειδή «τίποτα δεν μπορεί να καταστρέψει τον άνθρακα, ούτε ο καιρός, ούτε μια βόμβα».
Ο Τραμπ θέλει να ρίξει την τιμή του πετρελαίου, ώστε να μειωθούν οι τιμές της ενέργειας για τις επενδύσεις (όχι τόσο πολύ για τα νοικοκυριά). Για να το πετύχει αυτό, θέλει οι ΗΠΑ και ο κόσμος να κάνουν «γεωτρήσεις μωρό μου, γεωτρήσεις» (drill, baby, drill). Δυστυχώς γι' αυτόν, κάτι τέτοιο μπορεί και να μην συμβεί. Τα έργα κατασκευής αγωγών πετρελαίου, αγωγών φυσικού αερίου και γραμμών μεταφοράς στις ΗΠΑ έχουν πρακτικά σταματήσει, καθώς η μεγάλη επανάσταση του σχιστόλιθου και του fracking στην παραγωγή πετρελαίου στις ΗΠΑ έχει αρχίσει να εξαντλεί τη δυναμική της. Σύμφωνα με την Goehring&Rozencwajg LLC, μια εταιρεία ερευνών που ειδικεύεται σε επενδύσεις σε φυσικούς πόρους, η παραγωγή σχιστολιθικού πετρελαίου στις ΗΠΑ βρίσκεται «στις απαρχές» μιας παρατεταμένης πτώσης, με κύριο υπαίτιο την εξάντληση των πόρων και όχι τη δυναμική της αγοράς ή τις υπερβολικές περιοριστικές ρυθμίσεις. Η ερευνητική εταιρεία προέβλεψε ότι η εκρηκτική αύξηση της παραγωγής που προκλήθηκε από την επανάσταση του σχιστόλιθου θα τερματιστεί στις αρχές του 2025. Όμως η πραγματικότητα θα μπορούσε να είναι χειρότερη. Σύμφωνα με στοιχεία της EIA (Energy Information Administration), η παραγωγή σχιστολιθικού αργού πετρελαίου κορυφώθηκε τον Νοέμβριο του 2023 και έκτοτε έχει μειωθεί κατά περίπου 2%, ενώ η παραγωγή σχιστολιθικού ξηρού αερίου κορυφώθηκε τον ίδιο μήνα και έκτοτε έχει υποχωρήσει κατά 1% ή κατά 1 δισεκατομμύριο κυβικά πόδια ημερησίως.
Αυτό που θα μπορούσε να σώσει την απαίτηση του Τραμπ για χαμηλότερες τιμές πετρελαίου, παρά την εξασθένιση της αύξησης της προσφοράς, είναι ότι υποχωρεί επίσης και η αύξηση της παγκόσμιας ζήτησης για πετρελαϊκά προϊόντα. Ο ρυθμός αύξησης της σχετικής ζήτησης μειώθηκε σχεδόν στο μισό το 2024 σε σύγκριση με το 2023.
Οι χαμηλότερες τιμές ενέργειας θα μπορούσαν να είναι σημαντικές για την πολιτική του Τραμπ, αν αυτό σήμαινε ότι ο πληθωρισμός θα συνέχιζε να μειώνεται και θα παρέμενε σε χαμηλά επίπεδα. Το πρόβλημα είναι ότι, αυτή τη στιγμή, παρατηρείται η αντίθετη τάση. Ο συνολικός πληθωρισμός στις ΗΠΑ αυξανόταν το τελευταίο εξάμηνο του 2024, λόγω της ανόδου των τιμών της ενέργειας και των τροφίμων και ορισμένων υποκείμενων «δυσμετάβλητων» συνιστωσών, όπως το κόστος τωνασφαλειών αυτοκινήτων και υγείας, των ενοικίων και της φιλοξενίας. Η Ομοσπονδιακή Τράπεζα των ΗΠΑ δεν κερδίζει τον πόλεμο κατά του πληθωρισμού.
Ο Τζακ Ράσμους (καθηγητής Οικονομικών) έχει επισημάνει ότι η επίσημη εκτίμηση των ΗΠΑ για την αύξηση του επιπέδου των τιμών για τα αμερικανικά νοικοκυριά από το 2020 και μετά είναι περίπου 24%. Όμως ο αριθμός αυτός δεν αποτυπώνει σωστά την αύξηση των τιμών πολλών βασικών ειδών διατροφής, όπως το ψωμί, το γάλα, τα αυγά, το κοτόπουλο κ.λπ. που έχουν αυξηθεί κατά 30-40% από το 2020. Το πραγματικό κόστος στέγασης (τιμές κατοικιών, ενοίκια) έχει αυξηθεί ακόμη περισσότερο. Οι τιμές των κατοικιών σε πανεθνικό επίπεδο έχουν αυξηθεί κατά 39% σύμφωνα με τον δείκτη τιμών κατοικιών Shiller. Αλλά το κόστος των ενυπόθηκων δανείων των νοικοκυριών -δηλαδή αυτό που πραγματικά πληρώνουν τα νοικοκυριά από τον μηνιαίο προϋπολογισμό τους- έχει αυξηθεί κατά 113%! Οι επίσημοι δείκτες τιμών των ΗΠΑ, όπως ο ΔΤΚ, δεν περιλαμβάνουν τα επιτόκια των ενυπόθηκων δανείων. Συνεπώς, ο πληθωρισμός των ενυπόθηκων δανείων λόγω της αύξησης του κόστους των τόκων έχει αυξηθεί πολύ ταχύτερα και υψηλότερα στο 113%, σε σχέση με το 39% για την τιμή αγοράς ενός σπιτιού. Ο πληθωρισμός στη στέγαση (σπίτια και ενοίκια & συναφή έξοδα) είναι ακόμη υψηλότερος αν συμπεριληφθούν τα έξοδα ασφάλισης κατοικίας, οι επισκευές κατοικίας και άλλες χρεώσεις που ορίζουν τη «στέγαση» στις κυβερνητικές στατιστικές. Τα επιτόκια των πιστωτικών καρτών αυξήθηκαν από 16% σε 24%, τα τραπεζικά δάνεια αυτοκινήτου περίπου διπλασιάστηκαν στο 9% κατά μέσο όρο, ενώ τα φοιτητικά δάνεια εκτινάχθηκαν στο 6,8% ή και ψηλότερα. «Όταν συνυπολογίζεται σωστά ο πληθωρισμός των τόκων -μαζί με τις αυξήσεις στην ακίνητη περιουσία της τοπικής αυτοδιοίκησης και άλλους φόρους, τέλη και άλλες επιβαρύνσεις που δεν λαμβάνονται υπόψη από τον κυβερνητικό Δείκτη Τιμών Καταναλωτή- ο πραγματικός πληθωρισμός που βιώνουν τα αμερικανικά νοικοκυριά από τον Ιανουάριο του 2021 είναι εύκολα 35%-40% και επομένως πολύ υψηλότερος από τον επίσημο αριθμό του ΔΤΚ του 24%».
Έπειτα υπάρχουν τα σχέδια του Τραμπ να αυξήσει τους δασμούς στις εισαγωγές από άλλες χώρες, που δεν θα αφορούν μόνο στα παραγωγικά αγαθά αλλά και βασικά πεδία κατανάλωσης. Αυτό είναι πολύ πιθανό να ασκήσει ανοδικές πιέσεις στις τιμές για τα νοικοκυριά, εκτός εάν το αμερικάνικο δολάριο συνεχίσει να αυξάνει την συναλλαγματική του αξία σε σχέση με άλλα νομίσματα. Αλλά αυτό μπορεί να μην συνεχιστεί. Ο Τραμπ απαιτεί από την Ομοσπονδιακή Τράπεζα των ΗΠΑ (Fed) να μειώσει τα επιτόκια το 2025. Εάν η Fed συναινέσει, η αξία του δολαρίου μπορεί να πέσει καθώς ο πληθωρισμός θα αυξάνεται –αντιφατικά αποτελέσματα δηλαδή για τις επιδιώξεις του Τραμπ. Ωστόσο, πληθαίνουν οι ενδείξεις ότι η Fed, που εξακολουθεί να ελπίζει ότι θα κερδίσει τον πόλεμο κατά του πληθωρισμού, θα διατηρήσει τα επιτόκια εκεί που είναι, παρά τις πιέσεις του Τραμπ. Ειδικά καθώς οι σχεδιαζόμενες από τον Τραμπ αυξήσεις δασμών και απελάσεις μεταναστών εργατών χωρίς χαρτιά θα ωθήσουν προς τα πάνω τις τιμές και το κόστος εργασίας για την αμερικανική βιομηχανία.
Σύμφωνα με τον αντιπρόεδρο Βανς, η κυβέρνηση Τραμπ σχεδιάζει να απελαύνει περίπου 1 εκατομμύριο εργαζόμενους χωρίς χαρτιά ετησίως. Ο σημερινός αριθμός των εργαζομένων χωρίς χαρτιά στις ΗΠΑ εκτιμάται σε 11,7 εκατομμύρια, αλλά ο ρυθμός αύξησής τους μειώνεται.
Το Συμβούλιο Μετανάστευσης εκτιμά ότι ένα πρόγραμμα απελάσεων θα μπορούσε να κοστίσει 88 δισεκατομμύρια δολάρια ετησίως εάν εφαρμοστεί. Και όπως έχω επισημάνει και στο παρελθόν, η καθαρή (εισροές σε σχέση με τις εκροές) μετανάστευση προς τις ΗΠΑ ήταν ζωτικής σημασίας για την οικονομική ανάπτυξή τους τα τελευταία χρόνια. Η περικοπή της, σύμφωνα με τις εκτιμήσεις του αμερικανικού think-tank PIIE, θα οδηγούσε σε μείωση του πραγματικού ΑΕΠ κατά 1,2%-7,4% έως το 2028, με παρόμοια μείωση της απασχόλησης ως αποτέλεσμα. Πιθανότατα όμως οι απελάσεις δεν θα φθάσουν σε αυτό το επίπεδο και η «νόμιμη» μετανάστευση εξειδικευμένων εργαζομένων θα συνεχιστεί με κάποιο ρυθμό υπό τον Τραμπ.
Οι εγχώριες πολιτικές του Τραμπ είναι πολύ πιο ξεκάθαρες. Θέλει να προβεί σε σημαντικές περαιτέρω μειώσεις του φόρου εισοδήματος και του φόρου εταιρικών κερδών, ενώ ταυτόχρονα θα περικόψει τις κρατικές δαπάνες, ιδίως σε ομοσπονδιακό επίπεδο -κλασικά νεοφιλελεύθερα «trickle down economics» (η θεωρία της αυθόρμητης «διάχυσης του πλούτου» που συσσωρεύουν οι ελίτ προς τα κάτω).
Η περικοπή των κρατικών δαπανών δεν θα είναι τόσο εύκολη υπόθεση, όπως έχουν διαπιστώσει πάμπολες νεοφιλελεύθερες κυβερνήσεις. Οι κρατικές δαπάνες που είναι στη «διακριτική ευχέρεια» της κυβέρνησης (ΣτΜ αυτές που δεν έχουν καθορισμένο αριθμό δικαιούχων και συγκεκριμένη ποσοτικά υποχρέωση κάλυψης) έχουν ήδη περικοπεί κατά κόρον. Η πρόνοια, η ιατρική περίθαλψη ηλικιωμένων (Medicaire) κ.λπ. είναι δαπάνες «κατοχυρωμένων δικαιωμάτων», που είναι πολύ πιο δύσκολο να μειωθούν. Ο νέος τσάρος των περικοπών του Τραμπ, ο Ίλον Μασκ, θα διαπιστώσει ότι οι μόνοι τομείς που μπορεί να περικόψει είναι οι αμυντικές δαπάνες! Η απασχόληση 3 εκατ. ατόμων στο ομοσπονδιακό κράτος αποτελεί το χαμηλότερο επίπεδο ως ποσοστό της συνολικής απασχόλησης στις ΗΠΑ εδώ και 85 χρόνια (~2%). Μεταξύ των ομοσπονδιακών εργαζομένων, ο μεγαλύτερος εργοδότης είναι το Υπουργείο Άμυνας (χωρίς να υπολογίζονται οι εν ενεργεία στρατιωτικοί), ακολουθούμενο από την Ταχυδρομική Υπηρεσία και τις Υποθέσεις Βετεράνων (Veterans Affairs). Οι πιο πιθανοί στόχοι επίθεσης του Μασκ, δηλαδή η Υπηρεσία Προστασίας Περιβάλλοντος, η Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς και το Υπουργείο Εργασίας, αντιπροσωπεύουν μαζί λιγότερο από το 1% των ομοσπονδιακών εργαζομένων, ενώ το Υπουργείο Παιδείας αντιπροσωπεύει μόλις το 0,14%.
Μιλώντας για «αμυντικές δαπάνες», στην ομιλία του στο Νταβός, ο Τραμπ επανήλθε στην τακτική απαίτησή του να αρχίσουν οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις να πληρώνουν για τη δική τους άμυνα και για την στήριξη της Ουκρανίας. Είπε ότι θα απαιτήσει από τα μέλη του ΝΑΤΟ να πληρώνουν το 5% του ΑΕΠ τους για την άμυνα, υπερδιπλασιάζοντας τον σημερινό μέσο όρο. Μια τέτοια μετατόπιση των δαπανών προς τον στρατό θα ήταν καταστροφική για τα δημοσιονομικά της Ευρώπης, σε μια συγκυρία που οι εθνικές κυβερνήσεις στην ΕΕ υποτίθεται ότι πρέπει να επενδύουν περισσότερα στον έλεγχο του κλίματος και στην ψηφιοποίηση της τεχνητής νοημοσύνης, ενώ ταυτόχρονα θα πρέπει να επιτυγχάνουν πρωτογενή δημοσιονομικά πλεονάσματα μεσοπρόθεσμα για να τηρούν τους δημοσιονομικούς κανόνες της ΕΕ.
Παρ’ όλα αυτά, ο Τραμπ παραληρούσε για το πώς το «ρυθμιστικό καθεστώς» της Ευρώπης αντιμετωπίζει την Αμερική «πολύ άσχημα» και «πολύ, πολύ άδικα με τους φόρους ΦΠΑ και όλους τους άλλους φόρους που επιβάλλουν». Δήλωσε ότι οι ρυθμιστικοί κανόνες της Ευρώπης για τις αμερικανικές εταιρείες τεχνολογίας στερούν δισεκατομμύρια από την Apple, την Google και το Facebook. Η Ευρώπη δεν αγοράζει αμερικανικά αγροτικά προϊόντα ή αμερικανικά αυτοκίνητα, αλλά αντίθετα στέλνει αυτοκίνητα στις ΗΠΑ κατά εκατομμύρια. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα «εμπορικά ελλείμματα εκατοντάδων δισεκατομμυρίων δολαρίων» με την ΕΕ, οπότε «Θα κάνουμε κάτι γι' αυτό».
Όλα αυτά κατέστησαν την ομιλία της προέδρου της Κομισιόν Φον ντερ Λάιεν ιδιαίτερα αδύναμη. Αναγνώρισε ότι η Ευρώπη υπολείπεται των ΗΠΑ στις επενδύσεις νέων τεχνολογιών.
«Για να διατηρήσουμε την ανάπτυξή μας στο επόμενο τέταρτο του αιώνα, η Ευρώπη πρέπει να αλλάξει ταχύτητα». Ανακοίνωσε ότι η Ευρωπαϊκή Επιτροπή πρόκειται να παρουσιάσει έναν οδικό χάρτη για την ανάπτυξη, που ονομάζεται «Πυξίδα Ανταγωνιστικότητας». Τι θα προτείνει αυτός ο οδικός χάρτης για την αντιμετώπιση της «υπαρξιακής πρόκλησης που αντιμετωπίζει η Ευρώπη» (με τα λόγια του Μάριο Ντράγκι) και δεδομένων των σχεδίων του Τραμπ να διαλύσει τις οικονομίες της Ευρώπης; Δεν θα πρόκειται για περισσότερες δημόσιες επενδύσεις, αλλά αντίθετα για μια εξάρτηση από τη χρηματοδότηση ιδιωτικών κεφαλαίων σε ολόκληρη την ΕΕ.
«Η Ευρώπη χρειάζεται μια βαθιά και ρευστή κεφαλαιαγορά». Βλέπετε, οι ευρωπαϊκές εταιρείες δεν μπορούν να αντλήσουν τη χρηματοδότηση που χρειάζονται, «επειδή η εγχώρια κεφαλαιαγορά μας είναι κατακερματισμένη», δηλαδή πολύ μικρή. Ποια είναι η απάντηση; Η Κομισιόν θέλει να δημιουργήσει μια Ευρωπαϊκή Ένωση Αποταμιεύσεων και Επενδύσεων -«με νέα ευρωπαϊκά αποταμιευτικά και επενδυτικά προϊόντα, νέα κίνητρα για risk capital (ΣτΜ κεφάλαια που κινούνται προς επενδύσεις με υψηλότερες αποδόσεις και άρα υψηλότερο κίνδυνο απωλειών) και μια νέα ώθηση για να διασφαλιστεί η απρόσκοπτη ροή επενδύσεων σε ολόκληρη την ένωσή μας». Άρα πάμε για περισσότερα χρήματα για το χρηματοπιστωτικό κεφάλαιο και περισσότερα κέρδη για τους επενδυτές.
Η δεύτερη πολιτική είναι η απορρύθμιση της ευρωπαϊκής βιομηχανίας: «πάρα πολλές επιχειρήσεις καθυστερούν τις επενδύσεις στην Ευρώπη λόγω της περιττής γραφειοκρατίας». Η ενιαία ευρωπαϊκή αγορά εξακολουθεί να έχει πάρα πολλούς εθνικούς φραγμούς, επομένως η Ευρώπη χρειάζεται ένα ενιαίο σύνολο κανόνων.
Η τρίτη πολιτική είναι η μείωση του ενεργειακού κόστους. Βλέπετε, η Ρωσία διέκοψε τον ενεργειακό εφοδιασμό της Ευρώπης (!) και έτσι το κόστος αυξήθηκε. Και τώρα οι ΗΠΑ παρέχουν πάνω από το 50% του εφοδιασμού με υγροποιημένο φυσικό αέριο (LNG). Η Ντερ Λάιεν παραδέχθηκε ότι «τα νοικοκυριά και οι επιχειρήσεις είδαν το ενεργειακό κόστος στα ύψη και οι λογαριασμοί για πολλούς δεν έχουν ακόμη μειωθεί. Τώρα, η ανταγωνιστικότητά μας εξαρτάται από την επιστροφή σε χαμηλές και σταθερές τιμές ενέργειας».
Πώς θα επιτευχθεί αυτό; Με περισσότερη «καθαρή ενέργεια» από ανανεώσιμες πηγές και από νέες τεχνολογίες, όπως η σύντηξη, η ενισχυμένη γεωθερμία και οι μπαταρίες στερεάς κατάστασης. Όμως αυτά δεν θα γίνουν με περισσότερες δημόσιες επενδύσεις, αλλά με την κινητοποίηση «περισσότερων ιδιωτικών κεφαλαίων για τον εκσυγχρονισμό των δικτύων ηλεκτρικής ενέργειας και των υποδομών αποθήκευσης».
Έτσι, η απάντηση της Ευρώπης στον Τραμπ είναι να βασίζεται ακόμη περισσότερο στις εισαγωγές ενέργειας από τις ΗΠΑ, να ελπίζει ότι ο ιδιωτικός τομέας θα επενδύσει σε νέες τεχνολογίες επειδή η Ευρώπη θα «απορρυθμιστεί» και ότι ο χρηματοπιστωτικός τομέας θα προσφέρει περισσότερα δάνεια για επενδύσεις αντί να κερδοσκοπεί σε χρηματοοικονομικά περιουσιακά στοιχεία. Σας αφήνω να κρίνετε πόσο πιθανό είναι να πετύχει αυτή η στρατηγική.
Το μέλλον, όπως το σκιαγράφησαν στο Νταβός ο Τραμπ και η Φον ντερ Λάιεν, είναι ένα μέλλον περισσότερων φραγμών στο εμπόριο μεταξύ των χωρών και μεγαλύτερης απορρύθμισης, ώστε οι τραπεζίτες και οι βιομήχανοι να μπορούν να κάνουν ό,τι θέλουν, ανεξάρτητα από τη ζημιά στην ασφάλεια και τα δικαιώματα των καταναλωτών και τις επιπτώσεις στο περιβάλλον και το κλίμα. Η Φον ντερ Λάιεν δήλωσε ότι η Συμφωνία του Παρισιού για τους κλιματικούς στόχους είναι ζωτικής σημασίας να διατηρηθεί (παρόλο που το όριο των στόχων της ξεπεράστηκε από το 2024), ενώ ο Τραμπ απέσυρε τις ΗΠΑ από τη συμφωνία (ξανά). Πιο συγκεκριμένα όμως, το να βασιστεί κανείς στον ιδιωτικό τομέα για να κάνει αυτός αυξημένες επενδύσεις στην τεχνολογία και τον έλεγχο του κλίματος για να αλλάξει η παγκόσμια οικονομία, θα αποδειχθεί, για άλλη μια φορά αποτυχημένη μέθοδος.
Εν τω μεταξύ, η ανισότητα του πλούτου και των εισοδημάτων σε όλο τον κόσμο συνεχίζεται. Κάθε χρόνο στο Νταβός, η Oxfam παρουσιάζει μια έκθεση που αποτελεί καταδικαστικό ανάθεμα στην ανισότητα και κάθε χρόνο οι συμμετέχοντες στο Νταβός γενικά την αγνοούν. Φέτος οι οικονομολόγοι της Oxfam διαπίστωσαν ότι «ο πλούτος των δισεκατομμυριούχων αυξήθηκε τρεις φορές ταχύτερα το 2024 από ό,τι το 2023. Αναμένεται να προκύψουν πέντε τρισεκατομμυριούχοι μέσα σε μια δεκαετία. Εν τω μεταξύ, οι κρίσεις της οικονομίας, του κλίματος και των συγκρούσεων σημαίνουν ότι ο αριθμός των ανθρώπων που ζουν σε συνθήκες φτώχειας δεν έχει αλλάξει σχεδόν καθόλου από το 1990». Η έκθεση επεσήμανε ότι ο περισσότερος πλούτος των δισεκατομμυριούχων «εισπράττεται» και δεν κερδίζεται: «το 60% προέρχεται είτε από κληρονομιά, είτε από ευνοιοκρατία είτε από μονοπωλιακή δύναμη». Το 2024, ο πλούτος καθενός από τους 10 πλουσιότερους άνδρες αυξανόταν κατά σχεδόν 100 εκατομμύρια δολάρια την ημέρα κατά μέσο όρο. «Ακόμη και αν ξεκινούσατε πριν από 315.000 χρόνια και την εποχή των πρώτων ανθρώπων να αποταμιεύετε 1.000 δολάρια την ημέρα, και πάλι δεν θα είχατε σήμερα τόσα χρήματα όσα ένας από τους δέκα πλουσιότερους δισεκατομμυριούχους. Αν οποιοσδήποτε από τους 10 πλουσιότερους δισεκατομμυριούχους έχανε το 99% του πλούτου του, θα εξακολουθούσε να είναι δισεκατομμυριούχος».
Η υπουργός Οικονομικών του Ηνωμένου Βασιλείου, Ρέιτσελ Ριβς, ήταν επίσης στο Νταβός. Κατά τη διάρκεια του πρωινού της δεύτερης ημέρας, κάποιος ρώτησε την υπουργό της Βρετανίας πώς αισθάνεται για τη «δημιουργία πλούτου». Αισθανόταν άνετα με αυτό, όπως ο Τόνι Μπλερ; «Απολύτως», απάντησε η Ριβς. «Απολύτως άνετη». Προφανώς, το τερατώδες επίπεδο του πλούτου που αναφέρεται στην έκθεση της Oxfam και επιδεικνύεται ανοιχτά από τους ολιγάρχες που συμμετέχουν στο Νταβός δεν την προβλημάτιζε. Μου θύμισε έναν προηγούμενο υπουργό των Εργατικών στην κυβέρνηση του Τόνι Μπλερ, τον Πίτερ Μάντελσον (η ειρωνεία τον έκανε σήμερα πρεσβευτή του Ηνωμένου Βασιλείου στις ΗΠΑ του Τραμπ), ο οποίος κάποτε δήλωσε διαβόητα ότι ήταν «εξαιρετικά άνετος με το να γίνονται κάποιοι άνθρωποι προκλητικά πάμπλουτοι... εφόσον πληρώνουν τους φόρους τους» (πράγμα που, φυσικά, σπανίως κάνουν).
Η επικεφαλής του ΔΝΤ, Κρισταλίνα Γκεοργκίεβα, ήταν προφανώς επίσης στο Νταβός. Απευθυνόμενη σε μια επίλεκτη ομάδα κορυφαίων ηγετών της παγκόσμιας πολιτικής, επιχειρηματικότητας και κοινωνίας των πολιτών, τους υπενθύμισε τα λόγια του Κέινς σε ένα δοκίμιο του 1930, που είχε γραφτεί με φόντο τη Μεγάλη Ύφεση, την άνοδο του κομμουνισμού και του φασισμού και την εθνική και διεθνή απόγνωση. Της αρέσει πολύ να παραθέτει λόγια του Κέινς. Αυτή τη φορά επέλεξε να παραθέσει το εξής: «Προβλέπω ότι και οι δύο συγκρουόμενες λανθασμένες απαισιοδοξίες που κάνουν τώρα τόσο θόρυβο στον κόσμο θα διαψευστούν με τον καιρό: Τόσο η απαισιοδοξία των επαναστατών που πιστεύουν ότι τα πράγματα είναι τόσο άσχημα που τίποτα δεν μπορεί να μας σώσει παρά μόνο η βίαιη αλλαγή. Όσο και η απαισιοδοξία των αντιδραστικών που θεωρούν την ισορροπία της οικονομικής και κοινωνικής μας ζωής τόσο επισφαλή που δεν πρέπει να ρισκάρουμε κανένα πείραμα». Απ’ ότι φαίνεται, υπάρχει κάποιος μέσος δρόμος αισιοδοξίας που δεν απαιτεί επανάσταση, αλλά προϋποθέτει αλλαγή.
Ο Κέινς έγραψε αυτό το κείμενο μετά από μια ομιλία του προς τους φοιτητές του στο Κέμπριτζ, στην οποία τους καλούσε να μην αποδέχονται τις μαρξιστικές κριτικές και να παραμένουν αισιόδοξοι ότι ο καπιταλισμός θα πάει την ανθρωπότητα μπροστά. Αυτό που ακολούθησε μετά το 1930 ήταν μια βαθιά ύφεση στις μεγάλες οικονομίες, η άνοδος των φασιστικών και ναζιστικών δυνάμεων, ο Β' Παγκόσμιος Πόλεμος και το Ολοκαύτωμα. Ας ελπίσουμε ότι η αναφορά της Γκεοργκίεβα στον Κέινς δεν θα αποτελέσει προάγγελο μιας επανάληψης τέτοιων γεγονότων στη δεκαετία του 2030.
