Ο εμφύλιος στην Υεμένη

Ο συνασπισμός αραβικών κρατών υπό την ηγεσία της Σαουδικής Αραβίας συνεχίζει τους βομβαρδισμούς στην Υεμένη, που έχουν ήδη προκαλέσει τεράστιες καταστροφές και θανάτους. Παρ’ όλα αυτά, οι αντάρτες Χούθι συνέχισαν την προέλασή τους προς το νότο και βρίσκονται πλέον στην πόλη Άντεν. Ο έκπτωτος πρόεδρος Χάντι, που είχε καταφύγει εκεί αφού δραπέτευσε από την πρωτεύουσα Σαναά, υποχρεώθηκε σε δεύτερη φυγή και βρίσκεται πλέον στη Σαουδική Αραβία. Στο Άντεν, τοπικές πολιτοφυλακές (στην Υεμένη «σε κάθε σπίτι υπάρχει ένα όπλο») συγκρούονται με τους Χούθι, ενώ μέσα στην αναταραχή, η Αλ Κάιντα στην Αραβική Χερσόνησο έχει κλιμακώσει τη δραστηριότητά της σημαντικά. Σε αυτό το φόντο, η αραβική «Ιερά Συμμαχία» εξετάζει ενδεχόμενη χερσαία εισβολή, με την Αίγυπτο του Σίσι να είναι έτοιμη να παίξει πρωταγωνιστικό ρόλο.
Το σημερινό χάος είναι αποτέλεσμα μιας διπλής αδυναμίας: της αδυναμίας και της επανάστασης και της αντεπανάστασης να δώσουν διέξοδο στην κρίση. 

Το επαναστατικό κύμα του 2011 συγκλόνισε και την Υεμένη, όπου ένα γενναίο κίνημα έδωσε σκληρό πολύμηνο αγώνα. 

Η επανάσταση έφερε στο προσκήνιο όλα τα ανοιχτά ζητήματα, ανάμεσά τους δύο κρίσιμα: τον πολυετή αγώνα των Χούθι ενάντια στην καταπίεση και την κρατική καταστολή, και το κίνημα των κατοίκων της νότιας Υεμένης («Χιράκ») που διεκδικεί από τερματισμό της εγκατάλειψης του νότου μέχρι διευρυμένη αυτονομία ή και αποχωρισμό/ανεξαρτησία από την Υεμένη. Τόσο οι Χούθι όσο και το Χιράκ συμμετείχαν στην επανάσταση, και στο εσωτερικό των νεολαιίστικων οργανώσεων που πρωταγωνίστησαν στον αγώνα είχε ανοίξει η συζήτηση για την ανάγκη διαλόγου με τα δύο κινήματα, την οικοδόμηση συμμαχίας που θα ικανοποιούσε τα αιτήματά τους κ.λπ. 

Η επανάσταση επίσης προκάλεσε κρίση στο καθεστώς και διασπάσεις στους «από πάνω». Ο στρατηγός Μόχσεν, μέχρι τότε το «σιδερένιο χέρι του καθεστώτος», στράφηκε ενάντια στον Σάλεχ. Ο Μόχσεν εκτός από στρατηγός είχε στενούς δεσμούς με το ισλαμικό κόμμα Islah (που έχει στο εσωτερικό του από ρεύματα κοντινά στους Αδελφούς Μουσουλμάνους μέχρι σαλαφιστικές ομάδες και ουαχαμπίτες που έχουν δεσμούς με τους Σαούντ) αλλά και με τη φυλετική συνομοσπονδία των Χασίντ, την πιο καλά οργανωμένη και ισχυρή πολιτικά από όλες τις φυλές. 

Η επαναστατική κρίση έληξε με την παρέμβαση του Συμβουλίου του Κόλπου: ο Σάλεχ έφυγε, ο μέχρι πρότινος αντιπρόεδρος Χάντι ανέλαβε την εξουσία, το καθεστώς έμεινε άθικτο, «αγκαλιάζοντας» και τα επίσημα κόμματα της αντιπολίτευσης. Τα αιτήματα των επαναστατημένων νέων αλλά και των Χούθι και του Χιράκ θάφτηκαν. 

Αυτή η έκβαση αποτύπωνε την αδυναμία των επαναστατικών δυνάμεων να προβάλουν (αλλά κυρίως να οικοδομήσουν) μια δική τους εναλλακτική πολιτική πρόταση. 

Όμως σχετικά γρήγορα εκδηλώθηκε και η αδυναμία του «παλιού καθεστώτος» να συνεχίσει «να κυβερνά όπως πριν». Σήμερα ζούμε τη χρεοκοπία της «ομαλής μετάβασης» και της Πρωτοβουλίας του Συμβουλίου του Κόλπου. 

Στα νότια της χώρας, το Χιράκ δεν σταμάτησε ποτέ τις κινητοποιήσεις του, με το αίτημα για ανεξαρτησία να γίνεται όλο και πιο δημοφιλές. 

Στο βορρά, οι Χούθι έχασαν κάθε εμπιστοσύνη στον «εθνικό διάλογο». Οι Χούθι ξεκίνησαν ως πνευματικό κίνημα «αναγέννησης του ζαϊδισμού» (παρακλάδι του σιιτικού Ισλάμ, αν και πολύ πιο συγγενικό με το σουνιτισμό), που απειλούνταν από τα σαλαφιστικά σχολεία που ίδρυαν οι Σαούντ στις περιοχές τους. Η καταστολή εναντίον τους, τους μετέτρεψε σε αντάρτικο κίνημα στα μέσα του ’90 και έκτοτε έχουν διεξαγάγει διαδοχικούς πολέμους με το καθεστώς (που είχε πάντα τη στήριξη των Σαούντ). 

Μετά την πτώση του Σάλεχ, οι Χούθι βρέθηκαν σε σύγκρουση με τις δυνάμεις που είχαν στηρίξει πολιτικά τους πολέμους του Σάλεχ εναντίον τους (δηλαδή τις δυνάμεις του Μόχσεν, το κόμμα Islah και τους Χασίντ). 

Όταν, το φθινόπωρο του 2014, ξέσπασαν καθιστικές διαμαρτυρίες ενάντια στην περικοπή κρίσιμων επιδομάτων (θέρμανσης, ηλεκτρισμού κ.λπ.), οι Χούθι το εκμεταλλεύτηκαν και συμμετείχαν στο μαζικό κίνημα, ενώ παράλληλα εξαπέλυσαν στρατιωτική επίθεση στην πρωτεύουσα. 

Η ανατροπή του Χάντι (που τέθηκε σε κατ’ οίκον περιορισμό) αποδείχθηκε περίπατος. 

Αφενός οι Χούθι διασφάλισαν μια λαϊκή στήριξη εμφανιζόμενοι ως «συνεχιστές της προδομένης επανάστασης». Αφετέρου οι ένοπλες δυνάμεις προέβαλαν ελάχιστη αντίσταση, λόγω της πολυδιάσπασης που άφησε πίσω της η ανατροπή του Σάλεχ. 

Μονάδες πιστές στον Σάλεχ έμειναν ουδέτερες, καθώς ο πρώην δικτάτορας (που παραμένει οικονομικά και πολιτικά πανίσχυρος) επιδιώκει το χάος και την αποδυνάμωση όλων των πλευρών για να εμφανιστεί αύριο ως «σωτήρας». Ακόμα και οι κυβερνητικές δυνάμεις έμειναν σχετικά αδρανείς και στην πράξη οι Χούθι χρειάστηκε να πολεμήσουν μόνο τις δυνάμεις που είχαν μείνει πιστές στον πρώην στρατηγό Μόχσεν. 

Μετά την κατάρρευση ενός νέου γύρου διαπραγματεύσεων, οι Χούθι ανακοίνωσαν πως καταλαμβάνουν την εξουσία. Εδώ αξίζει να πούμε ότι σε αντίθεση με το χαρακτηρισμό «υποστηριζόμενο από το Ιράν κίνημα», οι Χούθι έχουν δική τους αυτόνομη ατζέντα. Οι δεσμοί με το Ιράν ενισχύθηκαν μετά την κατάληψη της εξουσίας, όταν βρέθηκαν μπροστά σε άδεια ταμεία και απέναντι σε όλες τις σουνιτικές μοναρχίες και στράφηκαν στην Τεχεράνη που έσπευσε να γίνει «σπόνσορας» της νέας εξουσίας. 

Στις 21 Φλεβάρη 2015, ο Χάντι δραπέτευσε στο Άντεν και από εκεί δήλωσε πως παραμένει ο νόμιμος πρόεδρος της Υεμένης και το Άντεν είναι η νέα πρωτεύουσα. Μετά από 2 εβδομάδες σύγχυσης στις γραμμές του Χιράκ, η ηγεσία του αποφάσισε τελικά να συμμαχήσει με τον Χάντι ενάντια στην «απειλή από το βορρά». 

Οι Χούθι από τη μεριά τους προελαύνουν προς το νότο, αλλά η φιλοδοξία να μπορέσουν να κυβερνήσουν όλη την Υεμένη μοιάζει υπερβολική –ήδη πολύ μεγάλο τμήμα του πληθυσμού εκτός των περιοχών τους αντιδρά στην επιβολή της εξουσίας τους και διαδηλώνει εναντίον τους. Η παρουσία τους στο νότο τούς έφερε πλέον αντιμέτωπους και με ένοπλες ομάδες ντόπιων, αλλά και με την Αλ Κάιντα, που ενδυναμώνεται από τις εξελίξεις, επιδιώκοντας να παίξει ρόλο «εμπροσθοφυλακής» στον «πόλεμο ενάντια στους εισβολείς από το βορρά». 

Αυτές οι ανεξέλεγκτες εξελίξεις ώθησαν την «Ιερά Συμμαχία» της αντίδρασης να οργανώσει ένα «αραβικό ΝΑΤΟ» για να επιβάλει την τάξη στην Υεμένη. Αυτή η επέμβαση εκτός από καταστροφική είναι και ενέργεια της αντεπανάστασης στην περιοχή.

Δυστυχώς, οι δυνάμεις που πρωταγωνίστησαν το 2011 είναι στο περιθώριο όλων αυτών των εξελίξεων. Η «διπλή αδυναμία» που περιγράψαμε παραπάνω οδηγεί στην έκφραση των αντιθέσεων και αντιφάσεων με τον πιο χαοτικό τρόπο. 
Όπως έγραψε η Susanne Dahlgren στο Middle East Research and Information Project, έχουμε «4 γάμους» (ο Χάντι και το Χιράκ, ο Χάντι και το Islah, ο Σάλεχ και οι Χούθι, οι Χούθι και το Ιράν) που συνοδεύουν «μία κηδεία» -του επαναστατικού οράματος που εμφανίστηκε το 2011 στις πλατείες της Σαναά και στους δρόμους του Άντεν.