Ο Ν. Ζαχαριάδης και η σημερινή Αριστερά

Και ξαφ­νι­κά, γύρω από τον ΣΥ­ΡΙ­ΖΑ ξε­κί­νη­σε μια συ­ζή­τη­ση για την πο­λι­τι­κή πα­ρά­δο­ση του Ν. Ζα­χα­ριά­δη. Η ανα­φο­ρά σε έναν κά­ποιον «με­γά­λο αρ­χη­γό», σε μια «χα­ρι­σμα­τι­κή προ­σω­πι­κό­τη­τα» που μπο­ρεί, τάχα, να αλ­λά­ξει τη ροή της ιστο­ρί­ας, ακου­μπά σε ση­με­ρι­νά προ­βλή­μα­τα στρα­τη­γι­κής, τα­κτι­κής και ορ­γά­νω­σης που αντι­με­τω­πί­ζει η Αρι­στε­ρά και ιδίως ο ΣΥ­ΡΙ­ΖΑ. Και ο νοών νο­εί­τω…

Ένα πρώτο πρό­βλη­μα που έχει αυτό το σύ­στη­μα ιδεών είναι ότι ο υπο­τι­θέ­με­νος χα­ρι­σμα­τι­κός ρόλος του Ν. Ζα­χα­ριά­δη είναι κα­τα­σκεύ­α­σμα της δε­κα­ε­τί­ας του ’50, δεν προ­κύ­πτει από τα γε­γο­νό­τα και τις επι­λο­γές που έγι­ναν από την ηγε­σία του ΚΚΕ κατά τη θυ­ελ­λώ­δη πε­ρί­ο­δο του 1931-49. Η ιστο­ρία πρέ­πει να γρα­φτεί πολύ «αλ­λιώς» για να υπο­στη­ρι­χθεί ο Ν. Ζα­χα­ριά­δης ως ση­μείο ανα­φο­ράς για τη σύγ­χρο­νη Αρι­στε­ρά. 

Η δε­κα­ε­τία του ‘30

Ο Ζα­χα­ριά­δης δεν ανα­δεί­χθη­κε ως ηγέ­της μέσα από την εσω­τε­ρι­κή εξέ­λι­ξη και δια­πά­λη στο κόμμα. Υπήρ­ξε τμήμα της ομά­δας (των λε­γό­με­νων «κούτ­βη­δων») που «φυ­τεύ­τη­κε» στην ηγε­σία του ΚΚΕ από τη στα­λι­νο­ποι­η­μέ­νη, πλέον, 3η Διε­θνή στο πλαί­σιο της «μπολ­σε­βι­κο­ποί­η­σής» του. 

Η ηγε­σία Ζα­χα­ριά­δη δια­μόρ­φω­σε την ανά­λυ­ση της «ψω­ρο­κώ­σται­νας», που έβλε­πε τον ελ­λη­νι­κό κα­πι­τα­λι­σμό της με­τα­βε­νι­ζε­λι­κής πε­ριό­δου ως κυ­ριαρ­χού­με­νο από «τσι­φλι­κά­δι­κα κα­τά­λοι­πα» και όριζε το χα­ρα­κτή­ρα της «επερ­χό­με­νης επα­νά­στα­σης στην Ελ­λά­δα, ως αστι­κο­δη­μο­κρα­τι­κό». Με αυτήν την ανά­λυ­ση και στρα­τη­γι­κή το ΚΚΕ απέ­τυ­χε σε κρί­σι­μες δο­κι­μα­σί­ες, όπως η ερ­γα­τι­κή εξέ­γερ­ση του ‘36 στη Θεσ­σα­λο­νί­κη και η αντί­στα­ση στην επερ­χό­με­νη δι­κτα­το­ρία του Με­τα­ξά. 

Κατά τη διάρ­κεια της πε­ριό­δου της δι­κτα­το­ρί­ας, η ηγε­σία Ζα­χα­ριά­δη κα­τέ­γρα­ψε μια πα­τα­γώ­δη απο­τυ­χία. Το κόμμα υπο­χρε­ώ­θη­κε να ανα­δι­πλω­θεί σε τα­κτι­κή «ανα­σύ­ντα­ξης μέσα στις φυ­λα­κές» (!), ενώ ο Μα­νια­δά­κης κα­τόρ­θω­σε να δια­μορ­φώ­σει μιαν κά­ποια δικιά του… Κε­ντρι­κή Επι­τρο­πή, δια­βρώ­νο­ντας βαθιά τις δυ­να­τό­τη­τες στοι­χειώ­δους λει­τουρ­γί­ας του.

Το γράμ­μα

Το ση­μείο όπου αρ­χί­ζει να χτί­ζε­ται ο θρύ­λος του Ζα­χα­ριά­δη είναι η εκτί­μη­ση για το χα­ρα­κτή­ρα του επερ­χό­με­νου πο­λέ­μου, το 1940. 

Προ­σεγ­γί­ζο­ντας τον πό­λε­μο, τα στε­λέ­χη του ΚΚΕ βρί­σκο­νται εγκλω­βι­σμέ­να στην αθλιό­τη­τα του Συμ­φώ­νου Ει­ρή­νης με­τα­ξύ της στα­λι­νι­κής Ρω­σί­ας και της να­ζι­στι­κής Γερ­μα­νί­ας, του συμ­φώ­νου Μο­λό­τοφ-Ρί­μπε­ντροπ, που επέ­τρε­ψε το δια­με­λι­σμό της Πο­λω­νί­ας και των Βαλ­τι­κών Χωρών, αλλά και τις μα­ζι­κές «εκ­κα­θα­ρί­σεις» στον Κόκ­κι­νο Στρα­τό (Του­χα­τσέφ­σκι κ.ά.). 

Σε αυτήν την πε­ρί­ο­δο οι προ­ε­τοι­μα­σί­ες του ΚΚΕ για τον επερ­χό­με­νο πό­λε­μο είχαν ανα­τε­θεί σε ομάδα στε­λε­χών του ερ­γα­τι­κού τομέα (Πλου­μπί­δης, Σιά­ντος κ.ά.) με βάση τη λε­νι­νι­στι­κή πα­ρά­δο­ση της αντι­με­τώ­πι­σης του Α’ Πα­γκο­σμί­ου Πο­λέ­μου (με­τα­τρο­πή του πο­λέ­μου σε επα­νά­στα­ση) και επί­κε­ντρο την ερ­γα­τι­κή δράση στις πό­λεις. Σε αυτές τις ερ­γα­σί­ες μπο­ρού­με να δια­κρί­νου­με την απαρ­χή της με­τέ­πει­τα πο­λι­τι­κής ετοι­μό­τη­τας του ΚΚΕ να ορ­γα­νώ­σει πρω­το­φα­νή ερ­γα­τι­κή αντί­στα­ση σε συν­θή­κες κα­το­χής (ερ­γα­τι­κό ΕΑΜ, γε­νι­κή απερ­γία κ.ο.κ.). Μπο­ρού­με όμως να δια­κρί­νου­με και τις ρίζες της πολύ σκλη­ρής μοί­ρας που επι­φύ­λα­ξε, αρ­γό­τε­ρα, στα προ­α­να­φερ­θέ­ντα στε­λέ­χη το εσω­κομ­μα­τι­κό κα­θε­στώς Ζα­χα­ριά­δη. 

Το 1940 ο Ν. Ζα­χα­ριά­δης –πι­θα­νώς ενή­με­ρος για τις προ­ο­πτι­κές κα­τάρ­ρευ­σης του Συμ­φώ­νου– αλ­λά­ζει αιφ­νι­δί­ως γραμ­μή και με το δια­βό­η­το «ανοι­χτό γράμ­μα» καλεί τους κομ­μου­νι­στές να συμ­με­τά­σχουν ενερ­γά σε έναν «αντι­φα­σι­στι­κό πό­λε­μο» μη δι­στά­ζο­ντας να προ­σθέ­σει ότι αυτό πρέ­πει να γίνει ακόμα και υπό «την ηγε­σία της κυ­βέρ­νη­σης Με­τα­ξά». 

Πρό­σφα­τα ακού­σα­με ξανά την εκτί­μη­ση ότι το «γράμ­μα» έβαλε τα θε­μέ­λια για το ΕΑΜ. Πρό­κει­ται για μια θη­ριώ­δη υπέρ­βα­ση στην ανά­γνω­ση και κα­τα­νό­η­ση της ιστο­ρί­ας. 

Ένα ση­μα­ντι­κό τμήμα στε­λε­χών του ΚΚΕ (Πλου­μπί­δης, ακόμα και στε­νοί συ­νερ­γά­τες του Ζα­χα­ριά­δη, όπως ο Ιω­αν­νί­δης) θε­ώ­ρη­σαν το «γράμ­μα» ως δη­μιούρ­γη­μα του μη­χα­νι­σμού του Με­τα­ξά. Δη­λα­δή όχι ως απλώς λα­θε­μέ­νο, αλλά ως έκ­φρα­ση της πο­λι­τι­κής του τα­ξι­κού εχθρού. Ακόμα και ο ίδιος ο Ζα­χα­ριά­δης έγρα­ψε αρ­γό­τε­ρα ότι το «γράμ­μα», αν δια­βα­στεί από μόνο του, απο­τε­λεί ένα «σο­σιαλ­πα­τριω­τι­κό» ντο­κου­μέ­ντο. Και ο χα­ρα­κτη­ρι­σμός «σο­σιαλ­πα­τριω­τι­κό» στη γλώσ­σα της επο­χής ήταν ένας πολύ βαρύς χα­ρα­κτη­ρι­σμός.

Όμως το μέ­γε­θος της υπέρ­βα­σης είναι κυ­ρί­ως αλλού: στην υπερ­τί­μη­ση των αρ­χη­γι­κών «μη­νυ­μά­των» (σω­στών ή λα­θε­μέ­νων) και την υπο­τί­μη­ση της ζω­ντα­νής δρα­στη­ριό­τη­τας των μαζών από τα κάτω, όπως αυτή που έχτι­σε τη δύ­να­μη του ΕΑΜ. 

Ανα­φερ­θή­κα­με ήδη στη ση­μα­σία του ερ­γα­τι­κού ΕΑΜ, στην «πα­ρα­δο­σια­κή» ερ­γα­τι­κή δράση στις πό­λεις, ως βα­σι­κού πυ­λώ­να της ανά­πτυ­ξης της αντί­στα­σης στην Ελ­λά­δα, που πήρε πρω­το­φα­νείς δια­στά­σεις και κα­θό­ρι­σε -κατά τη γνώμη μου- την ηγε­μο­νία της Αρι­στε­ράς. Ο δεύ­τε­ρος πυ­λώ­νας της ανά­πτυ­ξης του ΕΑΜ ήταν η δράση των φτω­χών αγρο­τών στην ύπαι­θρο, που κυ­ρί­ως στή­ρι­ξε τις αντάρ­τι­κες ομά­δες και στη συ­νέ­χεια τον ΕΛΑΣ. 

Όσοι ανα­ζη­τούν τις «χα­ρι­σμα­τι­κές προ­σω­πι­κό­τη­τες» της επο­χής δεν δι­καιού­νται να υπεκ­φεύ­γουν το πρό­βλη­μα του Άρη Βε­λου­χιώ­τη. Του αρ­χι­κα­πε­τά­νιου του ΕΛΑΣ, που έμει­νε στις καρ­διές όλων των αρι­στε­ρών αν­θρώ­πων, όχι μόνο για τη δράση του, αλλά και γιατί είδε έγκαι­ρα τη ροπή των εξε­λί­ξε­ων και κά­λε­σε το κόμμα του να αλ­λά­ξει γραμ­μή, να συ­γκρου­στεί με την κυ­ρί­αρ­χη τάξη και τους Άγ­γλους, να επι­χει­ρή­σει να σπά­σει τα όρια της Γιάλ­τας. 

 Ο Άρης, αυτή η «χα­ρι­σμα­τι­κή προ­σω­πι­κό­τη­τα» της Αντί­στα­σης, συ­ντρί­φτη­κε με μια «του­φε­κιά», με μια από­φα­ση του ΠΓ του ΚΚΕ, υπό την ευ­θύ­νη του Ζα­χα­ριά­δη, που τον κα­τα­δί­κα­σε στη δια­γρα­φή, στην απο­μό­νω­ση και τε­λι­κά στην εξό­ντω­ση. 

Λάθη;

Η συ­νέ­χεια των εξε­λί­ξε­ων βάζει ακόμα πε­ρισ­σό­τε­ρα προ­βλή­μα­τα σε όσους επι­χει­ρούν σή­με­ρα μιαν αγιο­ποί­η­ση του Ζα­χα­ριά­δη. 

Η θε­ω­ρία των «δύο πόλων» που νε­φε­λω­δώς δια­τύ­πω­σε, δεν απο­τε­λού­σε ούτε κά­ποιας μορ­φής αντί­στα­ση στην τότε γραμ­μή της ΕΣΣΔ, ούτε κά­ποια προ­δρο­μι­κή έκ­φρα­ση του «ευ­ρω­κομ­μου­νι­σμού» (!) όπως ισχυ­ρί­στη­κε ένας πρό­σφα­τος τί­τλος στην «Αυγή». Την ίδια εποχή αυτή η γραμ­μή ανα­πτύ­χθη­κε από το ΚΚ Γαλ­λί­ας και από το ΚΚ Ιτα­λί­ας υπό τον Το­λιά­τι. Ήταν η κα­τεύ­θυν­ση που έδινε το ίδιο το «διε­θνές κέ­ντρο» της Μό­σχας, στις με­τα­πο­λε­μι­κές συν­θή­κες όπου ωρί­μα­ζε η στρα­τη­γι­κή της «ει­ρη­νι­κής συ­νύ­παρ­ξης», αλλά και του αντα­γω­νι­σμού των δύο συ­στη­μά­των που λίγο αρ­γό­τε­ρα πε­ρι­γρά­φη­κε ως «ψυ­χρός πό­λε­μος». 

Όμως, με­τα­ξύ Γαλ­λί­ας και Ιτα­λί­ας από τη μία, και Ελ­λά­δας από την άλλη, υπήρ­χε μια θε­με­λιώ­δης δια­φο­ρά: Εδώ η αστι­κή τάξη έβαι­νε από τον πό­λε­μο πολύ πιο απο­δυ­να­μω­μέ­νη και το κί­νη­μα αντί­στα­σης πολύ πιο ισχυ­ρό, με απο­τέ­λε­σμα να είναι εφι­κτό –όπως και στη Γιου­γκο­σλα­βία– να σπά­σει η μοι­ρα­σιά της Γιάλ­τας. 

Σε αυτό το καυτό πεδίο, η ηγε­σία Ζα­χα­ριά­δη απο­τε­λεί μια διαρ­κή «πα­λάν­τζα» που με δια­δο­χι­κά αρι­στε­ρο­δε­ξιά ζιγκ-ζαγκ, οδη­γεί το κί­νη­μα σε συ­ντρι­πτι­κή ήττα. Που, μετά την ήττα, πα­σχί­ζει με τον πιο χο­ντρο­κομ­μέ­νο τρόπο να την υπο­βαθ­μί­σει, με μο­να­δι­κό στόχο να δια­τη­ρη­θεί στην κομ­μα­τι­κή εξου­σία. Και που στο με­τα­ξύ διά­στη­μα δεν δι­στά­ζει μπρο­στά στα πιο άγρια «εσω­τε­ρι­κά» εγκλή­μα­τα: Μπούλ­κες, 7η Με­ραρ­χία, Πλου­μπί­δης, Κα­ρα­γιώρ­γης, είναι μόνον τα πιο γνω­στά και πιο «συμ­βο­λι­κά» επει­σό­δια αυτής της αλυ­σί­δας. Μιας αλυ­σί­δας εσω­κομ­μα­τι­κής αγριό­τη­τας που η επί­κλη­ση της σκλη­ρό­τη­τας της επο­χής δεν αρκεί για να την υπο­βαθ­μί­σει. 

Ο Ν. Ζα­χα­ριά­δης υπήρ­ξε το τυ­πι­κό δείγ­μα της στα­λι­νι­κής ηγε­σί­ας, κατά την πε­ρί­ο­δο του εκ­φυ­λι­σμού της 3ης Διε­θνούς σε δι­πλω­μα­τι­κό και γε­ω­πο­λι­τι­κό «εξάρ­τη­μα» του κρα­τι­κού κα­πι­τα­λι­σμού που είχε ήδη εγκα­θι­δρυ­θεί στην ΕΣΣΔ. Αδυ­να­τώ­ντας να εκτι­μή­σει σωστά τις εξε­λί­ξεις στο «διε­θνές κέ­ντρο» που στή­ρι­ξε απε­ριό­ρι­στα, έπεσε τε­λι­κά και ο ίδιος θύμα του μη­χα­νι­σμού που υπη­ρέ­τη­σε σε όλη την πο­λι­τι­κή ζωή του.