Όψεις της Αντίστασης και του Δεκέµβρη ΄44

Πραγµατοποιήθηκε στις 3/12 από την “Ανατρεπτική Συµµαχία για την Αθήνα” ένας ιστορικός περίπατος µε θέµα “Όψεις της Αντίστασης και του Δεκέµβρη του 1944”. Πάνω από 150 άτοµα, όλων των ηλικιών, συµµετείχαµε σε αυτή την ιστορική και πολιτική ξενάγηση όπου µε τη βοήθεια των ιστορικών και αγωνιστών Γιώργου Αλεξάτου, Γιώργου Μιχαηλίδη, Λέανδρου Μπόλαρη και Νίκου Σκοπλάκη περιηγηθήκαµε και συζητήσαµε για κοµβικά σηµεία της ιστορίας της Αθήνας αλλά και της αριστεράς και των κινηµάτων.

Πρώτος σταθµός µας ήταν το σπίτι του αγωνιστή Παναγή Δηµητράτου στην Δουκίσσης Πλακεντίας 3, όπου στις 23 Φεβρουαρίου 1943  αντιπρόσωποι από δέκα αντιστασιακές οργανώσεις συναντήθηκαν και συµφώνησαν την ίδρυση της ΕΠΟΝ. Ο ρόλος της ΕΠΟΝ στον αντιστασιακό αγώνα είναι ανεκτίµητος. Μέσα από τις γραµµές της περισσότεροι από 600.000 νεολαίοι, στην πλειοψηφία τους νέοι εργάτες και εργάτριες (τα 2/5 της ΕΠΟΝ αποτελούνταν από γυναίκες, όπως πολύ σωστά τονίστηκε) αλλά και φοιτητές/τριες και µαθητές/τριες βρήκαν τη φωνή τους και συνέδραµαν στην ήττα της γερµανικής κατοχής. Με το σύνθηµα “Πολεµάµε και Τραγουδάµε” αυτή η νεολαία συγκρούστηκε όχι µόνο µε το φασιστικό καθεστώς αλλά και µε το σύστηµα του καπιταλισµού.

Το σπίτι της ΕΠΟΝ παρόλο που έχει χαρακτηριστεί διατηρητέο ήδη από την δεκαετία του 1980, έχει εγκαταλειφθεί στη µοίρα του και καταρρέει µε ευθύνη του κράτους και της δηµοτικής αρχής. Ήδη από το 1995 υπάρχουν συζητήσεις και υποσχέσεις για την συντήρηση του και την µετατροπή του σε Μουσείο της ΕΠΟΝ, υπό την πίεση της αριστεράς αλλά και τοπικών φορέων και επιτροπών κατοίκων, αλλά καµία κίνηση δεν έχει γίνει για την διατήρηση αυτού του κοµµατιού της ιστορίας της πόλης µας.

Προσφυγικά και

φυλακές Αφέρωφ

Δεύτερος σταθµός µας ήταν τα Προσφυγικά της Λεωφ. Αλεξάνδρας. Οι οκτώ πολυκατοικίες που χτίστηκαν την περίοδο 1933-35 υπό κρατική µέριµνα για να στεγάσουν πρόσφυγες της Μικρασιατικής καταστροφής είναι άρρηκτα συνδεδεµένες µε την ιστορία των κοινωνικών αγώνων από τότε ως τώρα. Οι πρόσφυγες που εγκαταστάθηκαν εδώ εντάχτηκαν στο εργατικό δυναµικό και έγιναν κοµµάτι των εργατικών κινηµάτων των δεκαετιών του 30 και 40. Κατά τη διάρκεια της κατοχής πολλοί συµµετείχαν στον αντιστασιακό αγώνα και µε τη στήριξη τους τα προσφυγικά έγιναν ορµητήριο του ΕΛΑΣ. Ήταν σηµαντικό “κάστρο” των ντόπιων Ελασιτών και των Ελασιτών της υπαίθρου ενώ τα σηµάδια από τις ριπές τους τοίχους είναι ακόµα εµφανή και µαρτυρούν τις σκληρές µάχες. Τα προσφυγικά κατοικούνται ακόµα, µάλιστα στο χώρο µας υποδέχτηκαν και µέλη της Κοινότητας Κατειληµµένων Προσφυγικών της Λεωφόρου Αλεξάνδρας που µας µίλησαν για τη συλλογικότητα και τις δοµές που έχουν στήσει για να καλύψουν τις ανάγκες των κατοίκων, ενώ πρόσφατα οργανώθηκε και εκδήλωση µε τους εργαζοµένους του νοσοκοµείου Άγιος Σάββας. Έχει παρθεί η πρωτοβουλία για παραχώρηση διαµερισµάτων σε συγγενείς των ασθενών του νοσοκοµείου.

Επόµενη στάση µας ήταν ο Άρειος Πάγος, όπου βρισκόταν από το 1892 µέχρι το 1971 το συγκρότηµα των φυλακών Αβέρωφ. Εδώ φυλακίστηκαν και βασανίστηκαν χιλιάδες αντιφρονούντες κυρίως κοµµουνιστές καθώς είχαν άτυπα µετατραπεί σε φυλακές πολιτικών κρατουµένων, χρήση που είχαν ως τη δικτατορία των Συνταγµαταρχών. Στη γυναικεία πτέρυγα αυτού του βασανιστηρίου φυλακίστηκαν δεκάδες αγωνίστριες κυρίως εργάτριες για την αντισταστιακή δράση τους στις οποίες έγινε ειδική µνεία καθώς τείνουµε να ξεχνάµε πόσο σηµαντική ήταν η συµβολή τους στον αγώνα. Μετά την απελευθέρωση της Αθήνας έγιναν χώρος κράτησης δωσιλόγων και συνεργατών της κατοχικής κυβέρνησης ενώ η φρουρά τους είχε ανατεθεί στο 64ο σύνταγµα του πυροβολικού των Βρετανών και σε ένα σώµα χωροφυλάκων οι οποίοι κατά τα Δεκεµβριανά απελευθέρωσαν αρκετούς από τους κρατούµενους προκειµένου να πολεµήσουν εναντίον του ΕΛΑΣ. Στις 18 Δεκεµβρίου 1944 σύνταγµα του ΕΛΑΣ καταλαµβάνει τις φυλακές για να εξασφαλίσει πως οι δωσίλογοι δε θα αφεθούν ελεύθεροι ενώ µοίρες της βρετανικής αεροπορίας βοµβαρδίζουν τόσο το κτίριο των φυλακών όσο και τις γύρω περιοχές για να εξουδετερώσουν τις θέσεις τους ΕΛΑΣ. Πολλοί από τους δωσίλογους που επέζησαν τα Δεκεµβριανά εντάχθηκαν αργότερα στον κρατικό µηχανισµό και αρκετοί µάλιστα επέστρεψαν στις φυλακές ως φρουροί και βασανιστές των αντιφρονούντων.

Εξάρχεια

Μετά οδηγηθήκαµε στην αρχή της Ιπποκράτους, κοντά στο σπίτι όπου στις 27 Σεπτεµβρίου του 1941 ιδρύθηκε το ΕΑΜ από τέσσερα κόµµατα, το ΚΚΕ, το Σοσιαλιστικό Κόµµα Ελλάδος (ΣΚΕ), το Αγροτικό Κόµµα και την Ένωση Λαϊκής Δηµοκρατίας (ΕΛΔ). Είχε ήδη προηγηθεί το Εργατικό Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο από τον Ιούλιο του 1941 στο χώρο του συνδικαλισµού. Στόχος του ΕΑΜ ήταν η ευρύτερη συστράτευση όσο των δυνατών περισσότερων δυνάµεων στον αντιφασιστικό αγώνα. Ο αυτοπεριορισµός των στόχων του κινήµατος σε “εθνικοαπελευθερωτικό” και χωρίς να θέτει το ζήτηµα της εξουσίας ήταν ένας από τους παράγοντες που εξηγεί πολλές από τις λαθεµένες αποφάσεις της ηγεσίας του ΚΚΕ το επόµενο διάστηµα. Το ΕΑΜ όµως διαµορφώθηκε σαν ένα πλατύ κοινωνικό µέτωπο που συσπείρωσε τα φτωχά στρώµατα των εργαζοµένων και του λαού και µε την ύπαρξη ισχυρού ένοπλου τµήµατος (ΕΛΑΣ) ανέπτυξε ένα από τα ισχυρότερα εργατικά και λαϊκά κινήµατα της Ευρώπης µε τεράστιες απεργίες και κινητοποιήσεις. Το ζήτηµα της εξουσίας θα έµπαινε de facto αργά ή γρήγορα και οι εκπρόσωποι της αστικής τάξης δεν θα το επέτρεπαν. Ήδη από το 1943 δυνάµεις των Συµµάχων άρχισαν να συσπειρώνονται µε τους πρώην συνεργάτες των Γερµανών εναντίον του ΕΛΑΣ και του ΕΑΜ, γεγονός που η ηγεσία του ΚΚΕ απέτυχε ή αµέλησε να αντιµετωπίσει.

Περνώντας από την περιοχή των Εξαρχείων µιλήσαµε περισσότερο για τις µάχες που δόθηκαν σε αυτή τη γειτονιά. Από την περίοδο της κατοχής ακόµα τα Εξάρχεια ήταν τόπος πολλών διαδηλώσεων και απεργιακών κινητοποιήσεων θρηνώντας και θύµατα. Ήταν από τα πρώτα ενεργά µέτωπα των Δεκεµβριανών µε κέντρο το Πολυτεχνείο, όπου οχυρώθηκε ο λόχος Μπάιρον που ήταν ο λόχος του ΕΛΑΣ σπουδαστών. Δεκαπέντε πολυκατοικίες είχαν γίνει φυλάκια του  ΕΛΑΣ και η θέση τους ήταν σηµαντική λόγω της εγγύτητας µε τα βρετανικά στρατεύµατα στο Σύνταγµα. Οι αγωνιστές και αγωνίστριες του ΕΛΑΣ πολεµούσαν µε αυτοθυσία και µε εξαιρετική εφευρετικότητα ενάντια στα τανκς και τις ρουκέτες. Κατέλαβαν µάλιστα και το κτίριο της Γενικής Ασφάλειας, απέναντι από το Πολυτεχνείο παρά την ασφυκτική αντεπίθεση των Βρετανών. Οι µάχες συνεχίζονταν όλο το Δεκέµβρη µέχρι και τις αρχές του Ιανουαρίου και είναι άφθονα τα ντοκουµέντα για την επιµονή και τον ηρωισµό των αγωνιστών/στριών ακόµα κι όταν έγινε ξεκάθαρο ότι δεν µπορούσαν να κερδίσουν.

Εργατικό ΕΑΜ

Επόµενος σταθµός της διαδροµής µας ήταν τα γραφεία της ΓΣΕΕ. Κατά την κατοχή, η κυβέρνηση Τσολάκογλου διόρισε δική της ηγεσία στη ΓΣΕΕ που δεν κατάφερε όµως να αποτρέψει την οργάνωση ενός τεράστιου εργατικού κινήµατος υπό την ηγεσία του Εργατικού ΕΑΜ και συνέχιζε να βάζει στην ατζέντα τις εργατικές διεκδικήσεις. Το 1943 το ΕΕΑΜ έφτασε να ελέγχει το σύνολο των εργατικών σωµατείων ενώ παράλληλη ανάπτυξη υπήρχε και στους χώρους των δηµοσίων υπαλλήλων. Ήταν τόσο µεγάλη η επιρροή τους στο κόσµο που η Ασφάλεια δυσκολευόταν να δράσει παρόλο που οι κοµµουνιστές ήταν σε συνθήκες παρανοµίας. Τον Αύγουστο του 1944 καθαιρεί την διορισµένη ηγεσία της ΓΣΕΕ και καταλαµβάνει το κτίριο. Οι αγώνες του συνδικαλιστικού κινήµατος δεν σταµατούν ακόµα και ενάντια στην κυβέρνηση Παπανδρέου στην οποία συµµετέχει και το ΕΑΜ έχοντας αναλάβει τα υπουργεία των Οικονοµικών, Εργασίας, Γεωργίας, Δηµοσίων Έργων. Αξίζει να σηµειώσουµε πως στο όνοµα της Εθνικής Ανασυγκρότησης οι υπουργοί όχι µόνο δεν προώθησαν τις εργατικές διεκδικήσεις αλλά συνυπέγραψαν µειώσεις µισθών, απολύσεις και µέτρα ευνοϊκά προς τους βιοµηχάνους. Η δυναµική όµως των εργατικών αγώνων δεν µπορούσε πια να περιοριστεί. Με το κάλεσµα απεργίας στις 3 Δεκέµβρη η Αθήνα πάγωσε. Μπήκε µια ενδιαφέρουσα πτυχή που συνήθως λείπει από τις αφηγήσεις για την περίοδο, συζητάµε δηλαδή για δύο κυρίως αντίπαλους πόλους, την ηγεσία του ΚΚΕ/ΕΑΜ και το αστικό στρατόπεδο. Παραβλέπουµε πως υπάρχει σε όλες τις µεγάλες ιστορικές στιγµές και η κίνηση του εργατικού κόσµου που ακολουθεί µια ανεξάρτητη πορεία και αναπτύσσει δική της δυναµική ανεξάρτητα από τις επιθυµίες και τις κατευθύνσεις οποιουδήποτε καθοδηγητικού κέντρου. Είναι δύσκολο να µελετήσουµε την ιστορία των κινηµάτων γενικώς και συγκεκριµένα των Δεκεµβριανών αν δεν έχουµε έστω στο πίσω µέρος του µυαλού µας αυτή την πρωτοβουλία της εργατικής τάξης. Από τον Οκτώβρη µέχρι και το Δεκέµβρη του 1944 ο εργαζόµενος λαός είχε µπει σε πορεία σύγκρουσης µε το καθεστώς ασκώντας τροµερή πίεση προς την ηγεσία του και παράλληλα υπέφερε από τις κατ’ άλλους λαθεµένες κατ’ άλλους προδοτικές αποφάσεις της. Μπήκαν πολλά παραδείγµατα της αντίφασης της δράσης του κινήµατος και των αποφάσεων της ηγεσίας σε σηµείο που όταν επήλθε η ρήξη µε την κυβέρνηση Παπανδρέου πάνω στο ζήτηµα του αφοπλισµού ήταν αµφίβολο το αν θα µπορούσε να το καταφέρει.

Ειδική Ασφάλεια

Τελευταίος σταθµός του περιπάτου ήταν η Διεύθυνση Ειδικής Ασφάλειας του Κράτους, ένα ειδικό σώµα της χωροφυλακής που είχε ιδρυθεί το 1929 για τη δίωξη των κοµµουνιστικών οργανώσεων και αντιφρονούντων και στεγαζόταν σε ένα δαιδαλώδες κτίριο στην συµβολή 3ης Σεπτεµβρίου και Δεριγνύ. Κατά τη διάρκεια της κατοχής είχε συνεργαστεί µε τους Γερµανούς κατακτητές κατά του αντιστασιακού αγώνα. Συσπείρωσαν γύρω τους όλες τις αντικοµµουνιστικές δυνάµεις. Ήταν διαβόητοι για τα ανελέητα βασανιστήρια και τις δολοφονίες αµέτρητων αγωνιστών/στριων. Οργάνωναν οµάδες κρούσεις  µαζί µε τα Τάγµατα Ασφαλείας, τα ελληνικά Ες Ες και άλλες φασιστικές και ναζιστικές οµάδες και επιτίθεται σε γειτονιές, σε εργατικούς χώρους. Μαρτυρίες αναφέρουν φριχτά βασανιστήρια ακόµα και εκατοντάδες τεµαχισµένα πτώµατα αγωνιστών/στριων στους υπονόµους. Πολλοί από τους βασανιστές ενσωµατώθηκαν στον µετέπειτα κρατικό µηχανισµό και η εγκληµατική τους δράση όχι µόνο έµεινε ατιµώρητη αλλά σε µεγάλο βαθµό παραµένει άγνωστη. Τελειώνοντας επισκεφτήκαµε την τοποθεσία της πανσίον Κρυστάλ η οποία είχε καταληφθεί από οµάδα της Ειδικής Ασφάλειας και έγινε τόπος βασανιστηρίων και δολοφονιών πολλών αγωνιστριών µεταξύ των οποίων η Ηλέκτρα Αποστόλου της οποίας η σωρός πετάχτηκε στους δρόµους της Αθήνας. Η ίδια έγινε σύµβολο ηρωισµού και αντίστασης για την αριστερά αλλά οι δολοφόνοι της παρόλο που ήταν γνωστοί επιβραβεύθηκαν για την δράση τους. Μέχρι σήµερα ούτε στο κτίριο του Κρυστάλ ούτε γενικότερα στο συγκρότηµα της Ειδικής Ασφάλειας δεν υπάρχει καµία σήµανση ή αναφορά στο µαύρο παρελθόν αυτού του κολαστηρίου.

Σίγουρα το θέµα των Δεκεµβριανών του 1944 είναι ένα τεράστιο θέµα που χρήζει περισσότερης συζήτησης και ανάλυσης. Δε θα µπορούσε να εξαντληθεί στα πλαίσια ενός ιστορικού περιπάτου που έτσι κι αλλιώς αποσκοπεί περισσότερο στο να ανοίξει τη συζήτηση και να τη συνδέσει και γεωγραφικά µέσα στην πόλη που κι εµείς καλούµαστε να δώσουµε τις δικές µας µάχες. Η διατήρηση της ιστορικής µας µνήµης είναι κοµµάτι του εξοπλισµού που χρειαζόµαστε για να δώσουµε αυτές τις µάχες και η συστηµατική αποσιώπηση και διαστρέβλωση των γεγονότων από τη µεριά του συστήµατος σηµαίνει µόνο πως ακόµα και η µνήµη των µεγάλων κινηµάτων είναι απειλή  γι αυτούς.

*Αναδημοσίευση από την Εργατική Αριστερά