Κυκλοφορεί, αυτές τις μέρες, από τις εκδόσεις Τόπος το καινούργιο βιβλίο του Ευτύχη Μπιτσάκη Ανθρώπινη φύση. Για έναν κομμουνισμό του πεπερασμένου. Βασικό ερώτημα που το διατρέχει είναι αν μπορούν να υπάρξουν βιώσιμες σοσιαλιστικές κοινωνίες, αν αυτές αντιφάσκουν με την ανθρώπινη φύση.
Στις 250 σελίδες του, αναλύεται η εμφάνιση της ιδιοκτησίας ως άρνηση της αρχαϊκής κοινότητας, οι αντιθέσεις του καπιταλισμού και ο ρόλος της ανθρώπινης φύσης στο ιστορικό γίγνεσθαι, η οποία διερευνάται με βάση κυρίως τα δεδομένα της νευρολογίας και της ψυχολογίας. Το συμπέρασμα του Ευ. Μπιτσάκη είναι ότι ο άνθρωπος είναι γενετικά κοινωνικό ον, δεν υφίσταται αναλλοίωτη εγωιστική ανθρώπινη φύση, και, συνεπώς, δεν υπάρχει ανθρωπολογικό εμπόδιο για τον σοσιαλισμό. Η ιστορία είναι ένα ανοιχτό πεδίο δυνατοτήτων και, σύμφωνα με τους Μαρξ και Ένγκελς, όρος για την επιβίωση της ανθρωπότητας είναι η επιστροφή στην αρχαϊκή κοινότητα, σε ένα ανώτερο, επιστημονικό και τεχνολογικό επίπεδο. Σε αυτό το πρίσμα, σκιαγραφούνται οι δυσκολίες για το πέρασμα στον σοσιαλισμό και θεμελιώνεται η δυνατότητα ενός κομμουνισμού του πεπερασμένου.
Δημοσιεύουμε το κεφάλαιο που αναφέρεται στις συμμαχίες το οποίο, μετά την αναφορά στις σχετικές θέσεις της Λούξεμπουργκ, του Λένιν και του Γκράμσι καταλήγει στην Ελλάδα του 2013 και τα ζητήματα που θέτει, για όλη την Αριστερά, η προοπτική να σχηματίσει ο ΣΥΡΙΖΑ ΕΚΜ κυβέρνηση.
-----------------------------------------------------------------------------------
Ποιος θα τα κάνει όλα αυτά; Το τιτάνιο έργο της ιδεολογικής ηγεμονίας, που θα φέρει την εργατική τάξη, τα πληβειακά στρώματα και άλλες κοινωνικές δυνάμεις με το μέρος της επανάστασης;
Σύμφωνα με τον Μαρξ, η συνείδηση δεν καθορίζει τη ζωή. Η ζωή καθορίζει τη συνείδηση: Αλλά, πρώτον: Η συνείδηση δεν είναι άμεση αντανάκλαση της ζωής, σαν σε καθρέπτη. Διαμεσολαβείται από τις κοινωνικές σχέσεις και την ιδεολογία, προπαντός την κυρίαρχη. Αναδραστικά, η συνείδηση καθορίζει την πράξη του φορέα της. Έτσι, η προοδευτική ιδεολογία «γίνεται υλική δύναμη όταν γίνει συνείδηση των μαζών» (Μαρξ). Αλλά στις σημερινές συνθήκες, τα ιδεολογικά μέσα της αστικής τάξης, όπως και οι αλλοτριωτικές σχέσεις της αστικής κοινωνίας, κάνουν ακόμα πιο δύσκολη τη διαυγή συνειδητοποίηση της κοινωνικής πραγματικότητας: τις αντιφάσεις, τις αιτίες των αντιφάσεων και τους δρόμους της επανάστασης.
Τι θα κάνουμε, λοιπόν; Θα περιμένουμε μοιρολατρικά με σταυρωμένα χέρια τη διαλεκτική της ιστορίας, που θα μας φέρει τα ώριμα φρούτα της, όπως έλεγε η Ρόζα Λούξεμπουργκ;
Η σημερινή κρίση του καπιταλισμού τροφοδοτεί διαμαρτυρίες, κινήματα και εξεγέρσεις. Η Αριστερά, δική μας και διεθνώς, δεν είναι έτοιμη να προτείνει μια επαναστατική διέξοδο. Δεν έχει συγκεκριμένο σχέδιο ούτε για την πρώτη, μεταβατική μορφή --τη σοσιαλιστική κοινωνία-- ούτε για τους ενδεχόμενους δρόμους (μορφές) της επαναστατικής διαδικασίας. Αντίστοιχα, η εργατική τάξη και τα λαϊκά στρώματα δεν έχουν σήμερα την απαιτούμενη πολιτική ωριμότητα, και απογοητευμένοι από την κατάρρευση του σοσιαλιστικού στρατοπέδου, δυσπιστούν στα καλέσματα της Αριστεράς. Δεν ξέρουμε τι μορφή θα πάρει η σημερινή εκρηκτική κατάσταση. Για την ώρα, πρέπει να ετοιμαζόμαστε για έναν πόλεμο θέσεων, που κατά τον Γκράμσι απαιτεί τεράστιες θυσίες από μεγάλες μάζες του πληθυσμού, και για τον λόγο αυτό είναι αναγκαία μια πρωτοφανής συγκέντρωση ηγεμονίας.
Εδώ, συνεπώς, ανακύπτει και το πρόβλημα των συμμαχιών, από απλές, στοιχειώδεις μορφές κοινής δράσης, μέχρι πολιτικές συγκλίσεις και εκλογικές συνεργασίες· τελικά, για μορφές στρατηγικής συνεργασίας, με στόχο τον σοσιαλισμό. Ο Λένιν ήταν υπέρ της ευλύγιστης τακτικής για επιμέρους συμμαχίες, και άτεγκτος σε ό,τι αφορούσε τις συνεργασίες στρατηγικού χαρακτήρα. Πρότεινε συνεργασίες για ένα, δύο, τρία ζητήματα, συνεργασίες με ρεφορμιστές, με δυνάμεις που στην πορεία θα εγκατέλειπαν την αγωνιστική πρωτοπορία.
Αντίθετα, ο Λένιν ήταν κατηγορηματικός ως προς τη στρατηγική. Αλλά και εδώ έβλεπε μακριά. «Μόνο με την πρωτοπορία δεν μπορούμε να νικήσουμε. Θα ήταν όχι απλώς ανοησία, αλλά και έγκλημα, να ρίξουμε μόνη την πρωτοπορία στην αποφασιστική μάχη, προτού όλη η τάξη, προτού οι πλατιές μάζες να έχουν πάρει θέση, είτε ανοιχτής υποστήριξης είτε ευμενούς ουδετερότητας απέναντί της» [1]. Το προλεταριάτο, κατά τον Λένιν, «πρέπει ειδικά να επιτύχει τη συμμαχία με όλους τους εργαζόμενους της αστικής κρατικής μηχανής, για την εγκαθίδρυση της δικτατορίας του προλεταριάτου» (δηλαδή της εργατικής δημοκρατίας).
Ένα συγκεκριμένο παράδειγμα από τη διαλεκτική σχέση στρατηγικής και τακτικής. Με αφορμή εκλογές στην Αγγλία, ο Λένιν πήρε μια ευέλικτη και ταυτόχρονα ανελέητη θέση σχετικά με την εκλογική σύγκρουση εργατικών και συντηρητικών. «Αν δεν είμαστε επαναστατική ομάδα, αλλά κόμμα της εργατικής τάξης, αν θέλουμε να τραβήξουμε μαζί μας τις μάζες (χωρίς να κινδυνεύουμε να μείνουμε απλοί φαφλατάδες), πρέπει πρώτα να βοηθήσουμε τον Χέντερσον ή τον Σνόουστιν να νικήσουν τον Λόυντ Τζωρτζ ή τον Τσώρτσιλ (μάλιστα, πιο σωστά: να καλέσουμε τους πρώτους να νικήσουν τους δεύτερους, γιατί οι πρώτοι φοβούνται τη νίκη τους), δεύτερον, να βοηθήσουμε την πλειοψηφία της εργατικής τάξης να πειστεί με την πείρα της ότι εμείς έχουμε δίκιο». Ταυτόχρονα, ο Λένιν γενίκευσε αυτήν τη διαλεκτική: «Το Βρετανικό Εργατικό Κόμμα, όπως και οι σοσιαλιστικές οργανώσεις άλλων χωρών, στην πορεία της φυσιολογικής εξέλιξης της κοινωνίας, θα έλθει αναπόφευκτα στην εξουσία. Δουλειά των κομμουνιστών είναι να οργανώσουν τις δυνάμεις που θα ανατρέψουν τους σοσιαλ-πατριώτες και εμείς στη χώρα μας δεν πρέπει να καθυστερούμε αυτήν τη δουλειά, ούτε να ταλαντευόμαστε. Το εργατικό κόμμα σε λίγο θα σχηματίσει κυβέρνηση. Η επαναστατική αντιπολίτευση πρέπει να είναι έτοιμη για να επιτεθεί εναντίον της». [2] Εμείς τι κάναμε με το αντίστοιχο ΠΑΣΟΚ, μετά την πτώση της χούντας; Και τι κάνουμε σήμερα;
Ο Λένιν ήταν πάντα υπέρ της «συγκεκριμένης ανάλυσης, της συγκεκριμένης κατάστασης». Στο 3ο Συνέδριο της Κομμουνιστικής Διεθνούς, έλεγε: Παντού στις θέσεις μας γίνεται λόγος για τις μάζες. Αλλά όταν η επανάσταση είναι πια αρκετά προετοιμασμένη, τότε η έννοια της «μάζας» γίνεται διαφορετική. Δεν πρέπει να κατατριβόμαστε σε κούφιες ρητορείες. Δεν πρέπει να κρύβουμε τα λάθη μας μπροστά στον εχθρό. Η ανάπτυξη του αναρχισμού στη χώρα μας είναι συνέπεια των δικών μας αμαρτιών.
Σήμερα στη χώρα μας, υπάρχει πιθανότητα το πολυτασικό κόμμα του ΣΥΡΙΖΑ ΕΚΜ να σχηματίσει κυβέρνηση. Τι θα κάνουν σε αυτή την περίπτωση τα άλλα κόμματα της Αριστεράς; Το ΚΚΕ χωρίς συμμάχους και χωρίς στρατηγική ευαγγελίζεται ένα άλμα στο κενό, που θα το προσγειώσει στη λαϊκή εξουσία και οικονομία, έννοιες χωρίς συγκεκριμένο νόημα. Η εξωκοινοβουλευτική Αριστερά, πανσπερμία οργανώσεων, θα συγκροτηθεί κάποτε σε κομμουνιστικό κόμμα, ξεπερνώντας τις καταγωγικές της αγκυλώσεις; Αν λοιπόν ο ΣΥΡΙΖΑ ΕΚΜ σχηματίσει κυβέρνηση, θα προσπαθήσουν να ενισχύσουν τις πιο ριζοσπαστικές δυνάμεις και τάσεις αυτού του κόμματος, για μια συγκεκριμένη πορεία προς τον σοσιαλισμό, ή θα αρκεστούν σε στείρα πολεμική που θα έχει καταστροφικές συνέπειες και για την ίδια την Αριστερά, και, κατά συνέπεια, και για τη χώρα; Ίδωμεν!
1. Β. Ι. Λένιν, Άπαντα, τ. 41, σ. 68.
2. Β. Ι. Λένιν, ό.π., σ. 68
