Σέλμα: Μια πορεία που συνεχίζεται

Στις 7 Μαρ­τί­ου 2015, κατά την 50ή επέ­τειο αυτής της με­γα­λειώ­δους πο­ρεί­ας, ο Πρό­ε­δρος Μπά­ρακ Ομπά­μα πα­ρα­βρέ­θη­κε στη Σέλμα για να τι­μή­σει αυτόν τον αγώνα. Στην ομι­λία του ανέ­φε­ρε ότι το κί­νη­μα των μαύ­ρων δεν έχει δι­καιω­θεί πλή­ρως και χρειά­ζε­ται να συ­νε­χι­στεί.

Θα μπο­ρού­σε να είναι μια πολύ συ­γκι­νη­τι­κή και ελ­πι­δο­φό­ρα δή­λω­ση. Την ίδια πε­ρί­ο­δο όμως, ο πρώ­τος μαύ­ρος Πρό­ε­δρος των ΗΠΑ πα­ρα­κο­λου­θεί αμέ­το­χος τη λευκή στην πλειο­ψη­φία της αστυ­νο­μία να δο­λο­φο­νεί ατι­μώ­ρη­τη φτω­χούς μαύ­ρους και να κα­τα­στέλ­λει με τον πιο βίαιο τρόπο την εξέ­γερ­ση στο Φέρ­γιου­σον και τις δια­δη­λώ­σεις των μαύ­ρων σε δε­κά­δες πό­λεις.

Οι μαύ­ροι, που στην πλειο­ψη­φία τους είναι φτω­χοί ερ­γα­ζό­με­νοι, βρί­σκο­νται αντι­μέ­τω­ποι με ένα ρα­τσι­στι­κό κρά­τος που τους θε­ω­ρεί πο­λί­τες δεύ­τε­ρης κα­τη­γο­ρί­ας. Μπο­ρεί να μην τους απο­κα­λούν πια νέ­γρους, αλλά δεν έχουν αρθεί οι πραγ­μα­τι­κοί δια­χω­ρι­σμοί που στε­ρούν από εκα­τομ­μύ­ρια αν­θρώ­πους ακόμα και τα πιο βα­σι­κά αν­θρώ­πι­να δι­καιώ­μα­τα. 

Τυ­πι­κά οι μαύ­ροι κέρ­δι­σαν το δι­καί­ω­μα της ψήφου με το τέλος του Εμ­φυ­λί­ου Πο­λέ­μου, με τη 15η Τρο­πο­λο­γία του Συ­ντάγ­μα­τος. Στην πράξη όμως μια σειρά από ρα­τσι­στι­κούς νό­μους των Νό­τιων Πο­λι­τειών έκανε σχε­δόν αδύ­να­τη την εγ­γρα­φή των μαύ­ρων στους εκλο­γι­κούς κα­τα­λό­γους. 

Μέχρι το 1965 πολ­λοί ακτι­βι­στές έκα­ναν πολ­λές κα­μπά­νιες για να ορ­γα­νώ­σουν τους μαύ­ρους. Η Μη Βίαιη Επι­τρο­πή Συ­ντο­νι­σμού Φοι­τη­τών (Student Nonviolent Coordinating Committee – SNCC) είχε βάλει το δι­καί­ω­μα της ψήφου στο κέ­ντρο της κα­μπά­νια της και δού­λευε συ­στη­μα­τι­κά στη Σέλμα μαζί με μαύ­ρους ακτι­βι­στές, για να ορ­γα­νώ­σει το μαύρο πλη­θυ­σμό. Αρ­κε­τοί από τους ακτι­βι­στές, απο­γοη­τευ­μέ­νοι από την αργή πρό­ο­δο, απευ­θύν­θη­καν στον Μ. Λ. Κινγκ, ο οποί­ος αντα­πο­κρί­θη­κε και με­τέ­φε­ρε τη μάχη στη Σέλμα.

Ο Κινγκ προ­σπά­θη­σε αρ­χι­κά να πεί­σει τον Πρό­ε­δρο Τζόν­σον για την ανα­γκαιό­τη­τα ενός νο­μο­σχε­δί­ου που να κα­το­χυ­ρώ­νει τα πο­λι­τι­κά δι­καιώ­μα­τα των μαύ­ρων. Όταν απέ­τυ­χαν αυτές οι προ­σπά­θειες, στρά­φη­κε στην ορ­γά­νω­ση μα­ζι­κών ει­ρη­νι­κών δια­δη­λώ­σε­ων, για να συ­γκι­νή­σει την κοινή γνώμη και να πιέ­σει την κυ­βέρ­νη­ση. Τόσο ο κυ­βερ­νή­της της Αλα­μπά­μα, Τζορτζ Γουά­λας, όσο και ο το­πι­κός σε­ρί­φης αντι­με­τώ­πι­σαν τις δια­δη­λώ­σεις με ένα όργιο κα­τα­στο­λής που κα­τέ­λη­ξε στη δο­λο­φο­νία του νε­α­ρού Τζίμι Λι Τζάκ­σον από αστυ­νο­μι­κούς μετά την πρώτη από­πει­ρα της πο­ρεί­ας Σέλμα–Μο­ντ­γκό­με­ρι.
Η σκηνή της κα­τα­στο­λής είναι πολύ δυ­να­τή στην ται­νία. Οι αστυ­νο­μι­κοί χτυ­πά­νε τους δια­δη­λω­τές με απί­στευ­τη βιαιό­τη­τα, ενώ ρα­τσι­στές τους επευ­φη­μούν και χι­λιά­δες λευ­κοί σε όλη τη χώρα, που πα­ρα­κο­λου­θούν το ρε­πορ­τάζ στην τη­λε­ό­ρα­ση, απο­φα­σί­ζουν ότι δεν μπο­ρούν να ανε­χτούν άλλο αυτή την κα­τά­στα­ση. Στη δεύ­τε­ρη και τρίτη από­πει­ρα, στην πο­ρεία συμ­με­τέ­χουν εκα­το­ντά­δες λευ­κοί και χι­λιά­δες τους «προ­στα­τεύ­ουν» σε όλη τη διάρ­κεια της πο­ρεί­ας και τους υπο­δέ­χο­νται στο Μο­ντ­γκό­με­ρι. 

Η ται­νία επί­σης ασχο­λεί­ται πολύ με την ηγε­τι­κή μορφή του Μάρ­τιν Λού­θερ Κινγκ. Πα­ρό­λο που δεν ξε­φεύ­γει από το πο­λι­τι­κά ορθό μο­τί­βο της αγιο­ποί­η­σης του Κινγκ, τον πα­ρου­σιά­ζει όμως με πιο ρε­α­λι­στι­κά χα­ρα­κτη­ρι­στι­κά, που δί­νουν μια άλλη πο­λι­τι­κή χροιά. Το διά­ση­μο όνει­ρό του («I have a dream» speech), που ενέ­πνευ­σε χι­λιά­δες αγω­νι­στές, δο­κι­μά­ζε­ται σο­βα­ρά από την πραγ­μα­τι­κό­τη­τα. Ο ίδιος άλ­λω­στε, σε μια από τις λι­γό­τε­ρο διά­ση­μες ομι­λί­ες του, είχε πει ότι το όνει­ρο του έγινε εφιάλ­της, όταν δο­λο­φο­νή­θη­καν τέσ­σε­ρα 10χρο­να κο­ρί­τσια σε ρα­τσι­στι­κή βομ­βι­στι­κή επί­θε­ση.

Υπάρ­χουν στιγ­μές που φαί­νε­ται έτοι­μος να τα πα­ρα­τή­σει και αμ­φι­σβη­τεί ο ίδιος τον εαυτό του, καθώς και την πα­σι­φι­στι­κή στάση του. Πα­ράλ­λη­λα, η στενή πα­ρα­κο­λού­θη­ση και πα­ρε­νό­χλη­ση από το FBI βάζει σε δο­κι­μα­σία το γάμο του. Σχο­λιά­ζε­ται ακόμα και η σχέση του με τον Μάλ­κολμ Χ, ο οποί­ος λίγες βδο­μά­δες πριν τη δο­λο­φο­νία του προ­τί­θε­ται να βοη­θή­σει την κα­μπά­νια του Κινγκ, πα­ρου­σιά­ζο­ντας μια πιο ακραία εναλ­λα­κτι­κή για να τρο­μά­ξει την κυ­βέρ­νη­ση. Πράγ­μα­τι, είναι ξε­κά­θα­ρο ότι ο Λευ­κός Οίκος προ­τι­μά να ηγεί­ται ο Κινγκ στο κί­νη­μα, παρά τα πιο εξ­τρε­μι­στι­κά και εξε­γερ­σια­κά στοι­χεία. 

Τε­λι­κά, η πο­ρεία έφτα­σε στο Μο­ντ­γκό­με­ρι και ανά­γκα­σε την αμε­ρι­κά­νι­κη κυ­βέρ­νη­ση να κα­το­χυ­ρώ­σει και νο­μι­κά το δι­καί­ω­μα της ψήφου και να αρ­θούν τα νο­μι­κά και γρα­φειο­κρα­τι­κά κω­λύ­μα­τα. Αυτή η νίκη δεν ήταν ούτε εύ­κο­λη, ούτε αυ­το­νό­η­τη. Στην ιστο­ρία έχει κα­τα­γρα­φεί ως νίκη του ει­ρη­νι­στή και συ­γκα­τα­βα­τι­κού Κινγκ, αλλά στην πραγ­μα­τι­κό­τη­τα οι πο­λύ­χρο­νες και μα­ζι­κές κι­νη­το­ποι­ή­σεις τόσο των μαύ­ρων όσο και των λευ­κών άσκη­σαν τη με­γα­λύ­τε­ρη πίεση. 

Ορ­γα­νώ­σεις όπως το SNCC και πολ­λές άλλες δού­λευαν για χρό­νια σε τό­πους δου­λειάς, πα­νε­πι­στή­μια και γει­το­νιές, για να ορ­γα­νώ­σουν και να πο­λι­τι­κο­ποι­ή­σουν τους μαύ­ρους, αλλά και να χτί­σουν δε­σμούς με τους λευ­κούς. Δεν ήταν λίγες οι φορές που οι πιο ρι­ζο­σπα­στι­κές δρά­σεις και τα­κτι­κές των Μαύ­ρων Παν­θή­ρων έλυ­σαν προ­βλή­μα­τα και λει­τούρ­γη­σαν προ­ω­θη­τι­κά για το κί­νη­μα. Ση­μα­ντι­κός πα­ρά­γο­ντας ήταν και η τα­ξι­κή συ­μπα­ρά­στα­ση και αλ­λη­λεγ­γύη από χι­λιά­δες λευ­κούς ερ­γα­ζό­με­νους, αλλά και εβραί­ους ακτι­βι­στές. Γιατί ο αγώ­νας των μαύ­ρων δεν είναι μόνο φυ­λε­τι­κός, αλλά βαθιά τα­ξι­κός. Σε μία σκηνή ο Κινγκ ανα­ρω­τιέ­ται: «Τι νόημα έχει να κα­θό­μα­στε στα ίδια εστια­τό­ρια με τους λευ­κούς, αν δεν έχου­με τα χρή­μα­τα να αγο­ρά­σου­με το φα­γη­τό; Ή πολύ πε­ρισ­σό­τε­ρο αν τα μαύρα αδέρ­φια μας δεν μπο­ρούν καν να δια­βά­σουν το μενού;».

Πα­ρό­λο που ο Κινγκ απεί­χε πολύ από την αρι­στε­ρή, μαρ­ξι­στι­κή ιδε­ο­λο­γία, πόσο μάλ­λον από επα­να­στα­τι­κές λο­γι­κές, έβλε­πε όμως τα αδιέ­ξο­δα των νο­μο­τα­γών τα­κτι­κών του. Ακόμα κι αν δεν ασπά­στη­κε ποτέ τις «βί­αιες» εξε­γέρ­σεις και το «με όποιο τρόπο χρεια­στεί» (by any means necessary) του Μάλ­κολμ Χ, κα­τέ­φυ­γε αρ­κε­τές φορές σε πιο ρι­ζο­σπα­στι­κές μορ­φές δρά­σης.

Αφού κα­το­χυ­ρώ­θη­κε η ψήφος για τους μαύ­ρους το 1965, ο Κινγκ συ­νέ­χι­σε τη δράση του, ορ­γα­νώ­νο­ντας κα­μπά­νια κατά της φτώ­χιας και ένα από τα πράγ­μα­τα που έχουν πε­ρά­σει στα ψιλά της ιστο­ρί­ας είναι ότι, όταν δο­λο­φο­νή­θη­κε το 1968, συμ­με­τεί­χε ενερ­γά και στή­ρι­ζε την απερ­γία των οδο­κα­θα­ρι­στών. που ήταν μεν στην πλειο­ψη­φία τους μαύ­ροι, αλλά τα αι­τή­μα­τά τους ήταν κα­θα­ρά ερ­γα­σια­κά και πο­λι­τι­κά.

*«Σέλμα», 2014. Σκη­νο­θε­σία: Ava DuVernay. Πρω­τα­γω­νι­στούν: David Oyelowo, Tim Wilkinson, Carmen Ejogo, Oprah Whinfrey, Tim Roth