Σέλμα: Μια πορεία που συνεχίζεται

Στις 7 Μαρτίου 2015, κατά την 50ή επέτειο αυτής της μεγαλειώδους πορείας, ο Πρόεδρος Μπάρακ Ομπάμα παραβρέθηκε στη Σέλμα για να τιμήσει αυτόν τον αγώνα. Στην ομιλία του ανέφερε ότι το κίνημα των μαύρων δεν έχει δικαιωθεί πλήρως και χρειάζεται να συνεχιστεί.

Θα μπορούσε να είναι μια πολύ συγκινητική και ελπιδοφόρα δήλωση. Την ίδια περίοδο όμως, ο πρώτος μαύρος Πρόεδρος των ΗΠΑ παρακολουθεί αμέτοχος τη λευκή στην πλειοψηφία της αστυνομία να δολοφονεί ατιμώρητη φτωχούς μαύρους και να καταστέλλει με τον πιο βίαιο τρόπο την εξέγερση στο Φέργιουσον και τις διαδηλώσεις των μαύρων σε δεκάδες πόλεις.

Οι μαύροι, που στην πλειοψηφία τους είναι φτωχοί εργαζόμενοι, βρίσκονται αντιμέτωποι με ένα ρατσιστικό κράτος που τους θεωρεί πολίτες δεύτερης κατηγορίας. Μπορεί να μην τους αποκαλούν πια νέγρους, αλλά δεν έχουν αρθεί οι πραγματικοί διαχωρισμοί που στερούν από εκατομμύρια ανθρώπους ακόμα και τα πιο βασικά ανθρώπινα δικαιώματα. 

Τυπικά οι μαύροι κέρδισαν το δικαίωμα της ψήφου με το τέλος του Εμφυλίου Πολέμου, με τη 15η Τροπολογία του Συντάγματος. Στην πράξη όμως μια σειρά από ρατσιστικούς νόμους των Νότιων Πολιτειών έκανε σχεδόν αδύνατη την εγγραφή των μαύρων στους εκλογικούς καταλόγους. 

Μέχρι το 1965 πολλοί ακτιβιστές έκαναν πολλές καμπάνιες για να οργανώσουν τους μαύρους. Η Μη Βίαιη Επιτροπή Συντονισμού Φοιτητών (Student Nonviolent Coordinating Committee – SNCC) είχε βάλει το δικαίωμα της ψήφου στο κέντρο της καμπάνια της και δούλευε συστηματικά στη Σέλμα μαζί με μαύρους ακτιβιστές, για να οργανώσει το μαύρο πληθυσμό. Αρκετοί από τους ακτιβιστές, απογοητευμένοι από την αργή πρόοδο, απευθύνθηκαν στον Μ. Λ. Κινγκ, ο οποίος ανταποκρίθηκε και μετέφερε τη μάχη στη Σέλμα.

Ο Κινγκ προσπάθησε αρχικά να πείσει τον Πρόεδρο Τζόνσον για την αναγκαιότητα ενός νομοσχεδίου που να κατοχυρώνει τα πολιτικά δικαιώματα των μαύρων. Όταν απέτυχαν αυτές οι προσπάθειες, στράφηκε στην οργάνωση μαζικών ειρηνικών διαδηλώσεων, για να συγκινήσει την κοινή γνώμη και να πιέσει την κυβέρνηση. Τόσο ο κυβερνήτης της Αλαμπάμα, Τζορτζ Γουάλας, όσο και ο τοπικός σερίφης αντιμετώπισαν τις διαδηλώσεις με ένα όργιο καταστολής που κατέληξε στη δολοφονία του νεαρού Τζίμι Λι Τζάκσον από αστυνομικούς μετά την πρώτη απόπειρα της πορείας Σέλμα–Μοντγκόμερι.
Η σκηνή της καταστολής είναι πολύ δυνατή στην ταινία. Οι αστυνομικοί χτυπάνε τους διαδηλωτές με απίστευτη βιαιότητα, ενώ ρατσιστές τους επευφημούν και χιλιάδες λευκοί σε όλη τη χώρα, που παρακολουθούν το ρεπορτάζ στην τηλεόραση, αποφασίζουν ότι δεν μπορούν να ανεχτούν άλλο αυτή την κατάσταση. Στη δεύτερη και τρίτη απόπειρα, στην πορεία συμμετέχουν εκατοντάδες λευκοί και χιλιάδες τους «προστατεύουν» σε όλη τη διάρκεια της πορείας και τους υποδέχονται στο Μοντγκόμερι. 

Η ταινία επίσης ασχολείται πολύ με την ηγετική μορφή του Μάρτιν Λούθερ Κινγκ. Παρόλο που δεν ξεφεύγει από το πολιτικά ορθό μοτίβο της αγιοποίησης του Κινγκ, τον παρουσιάζει όμως με πιο ρεαλιστικά χαρακτηριστικά, που δίνουν μια άλλη πολιτική χροιά. Το διάσημο όνειρό του («I have a dream» speech), που ενέπνευσε χιλιάδες αγωνιστές, δοκιμάζεται σοβαρά από την πραγματικότητα. Ο ίδιος άλλωστε, σε μια από τις λιγότερο διάσημες ομιλίες του, είχε πει ότι το όνειρο του έγινε εφιάλτης, όταν δολοφονήθηκαν τέσσερα 10χρονα κορίτσια σε ρατσιστική βομβιστική επίθεση.

Υπάρχουν στιγμές που φαίνεται έτοιμος να τα παρατήσει και αμφισβητεί ο ίδιος τον εαυτό του, καθώς και την πασιφιστική στάση του. Παράλληλα, η στενή παρακολούθηση και παρενόχληση από το FBI βάζει σε δοκιμασία το γάμο του. Σχολιάζεται ακόμα και η σχέση του με τον Μάλκολμ Χ, ο οποίος λίγες βδομάδες πριν τη δολοφονία του προτίθεται να βοηθήσει την καμπάνια του Κινγκ, παρουσιάζοντας μια πιο ακραία εναλλακτική για να τρομάξει την κυβέρνηση. Πράγματι, είναι ξεκάθαρο ότι ο Λευκός Οίκος προτιμά να ηγείται ο Κινγκ στο κίνημα, παρά τα πιο εξτρεμιστικά και εξεγερσιακά στοιχεία. 

Τελικά, η πορεία έφτασε στο Μοντγκόμερι και ανάγκασε την αμερικάνικη κυβέρνηση να κατοχυρώσει και νομικά το δικαίωμα της ψήφου και να αρθούν τα νομικά και γραφειοκρατικά κωλύματα. Αυτή η νίκη δεν ήταν ούτε εύκολη, ούτε αυτονόητη. Στην ιστορία έχει καταγραφεί ως νίκη του ειρηνιστή και συγκαταβατικού Κινγκ, αλλά στην πραγματικότητα οι πολύχρονες και μαζικές κινητοποιήσεις τόσο των μαύρων όσο και των λευκών άσκησαν τη μεγαλύτερη πίεση. 

Οργανώσεις όπως το SNCC και πολλές άλλες δούλευαν για χρόνια σε τόπους δουλειάς, πανεπιστήμια και γειτονιές, για να οργανώσουν και να πολιτικοποιήσουν τους μαύρους, αλλά και να χτίσουν δεσμούς με τους λευκούς. Δεν ήταν λίγες οι φορές που οι πιο ριζοσπαστικές δράσεις και τακτικές των Μαύρων Πανθήρων έλυσαν προβλήματα και λειτούργησαν προωθητικά για το κίνημα. Σημαντικός παράγοντας ήταν και η ταξική συμπαράσταση και αλληλεγγύη από χιλιάδες λευκούς εργαζόμενους, αλλά και εβραίους ακτιβιστές. Γιατί ο αγώνας των μαύρων δεν είναι μόνο φυλετικός, αλλά βαθιά ταξικός. Σε μία σκηνή ο Κινγκ αναρωτιέται: «Τι νόημα έχει να καθόμαστε στα ίδια εστιατόρια με τους λευκούς, αν δεν έχουμε τα χρήματα να αγοράσουμε το φαγητό; Ή πολύ περισσότερο αν τα μαύρα αδέρφια μας δεν μπορούν καν να διαβάσουν το μενού;».

Παρόλο που ο Κινγκ απείχε πολύ από την αριστερή, μαρξιστική ιδεολογία, πόσο μάλλον από επαναστατικές λογικές, έβλεπε όμως τα αδιέξοδα των νομοταγών τακτικών του. Ακόμα κι αν δεν ασπάστηκε ποτέ τις «βίαιες» εξεγέρσεις και το «με όποιο τρόπο χρειαστεί» (by any means necessary) του Μάλκολμ Χ, κατέφυγε αρκετές φορές σε πιο ριζοσπαστικές μορφές δράσης.

Αφού κατοχυρώθηκε η ψήφος για τους μαύρους το 1965, ο Κινγκ συνέχισε τη δράση του, οργανώνοντας καμπάνια κατά της φτώχιας και ένα από τα πράγματα που έχουν περάσει στα ψιλά της ιστορίας είναι ότι, όταν δολοφονήθηκε το 1968, συμμετείχε ενεργά και στήριζε την απεργία των οδοκαθαριστών. που ήταν μεν στην πλειοψηφία τους μαύροι, αλλά τα αιτήματά τους ήταν καθαρά εργασιακά και πολιτικά.

*«Σέλμα», 2014. Σκηνοθεσία: Ava DuVernay. Πρωταγωνιστούν: David Oyelowo, Tim Wilkinson, Carmen Ejogo, Oprah Whinfrey, Tim Roth