Τα πικρά δεινά του Καστελόριζου από πολέμους και συμμάχους

Αυτή τη στιγμή είναι το αβύθιστο πολεμικό σκάφος στις εξορμήσεις των Ελλήνων, των Γάλλων και άλλων καπιταλιστών στην περιοχή της Αν. Μεσογείου. Όμως τα περισσότερα δεινά το νησί δεν τα υπέστη από την Τουρκία όπως πολλοί νομίζουν. Ίσα ίσα. Τα δεινά -και είναι πολλά- επήλθαν επειδή ακριβώς και στο παρελθόν το νησί υπήρξε αβύθιστο όχημα ιμπεριαλιστικών εξορμήσεων.

Άνθηση

Στις 13 Σεπτεμβρίου γιορτάζεται η απελευθέρωση του νησιού (από ποιους άραγε όπως θα δούμε παρακάτω). Επειδή και σήμερα σύννεφα πολέμου μαζεύονται γύρω από το νησί και επειδή πολλοί φιλοπόλεμοι στην Αθήνα είναι πρόθυμοι για σύρραξη (όσο το σπίτι τους είναι μακριά από τη φωτιά, βέβαια), αξίζει να θυμηθούμε την ιστορία του Καστελόριζου στον 20ό αιώνα.

Το νησί «άφησε» τον 19ο αιώνα όντας πολύ πλούσιο. Αιτία γι’ αυτό ήταν… ο σουλτάνος Μαχμούτ Β’, ο οποίος το 1835 παραχώρησε στα Δωδεκάνησα εσωτερική αυτοδιοίκηση και φορολογικές απαλλαγές. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα, το Καστελόριζο, χάρη στη ναυτιλία, να γνωρίσει τη μεγαλύτερη ακμή της ιστορίας του. Πολλοί κάτοικοί του ασχολούνταν και με τη σπογγαλιεία. Το 1886, υπήρχαν στο νησί 100 εργαστήρια επεξεργασίας σπόγγων -μόνο στη Σύμη, απ’ όλα τα Δωδεκάνησα, υπήρχαν περισσότερα. Θεωρούνταν τότε το πιο πυκνοκατοικημένο μέρος των Βαλκανίων.

Όμως η δρομολογημένη κατάρρευση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και το άνοιγμα των ορέξεων συμμάχων ή αντίπαλων ιμπεριαλιστικών και άλλων γειτονικών χωρών έμελλε να προκαλέσουν απίστευτα δεινά στους κατοίκους του νησιού.

Στα νύχια της Ελλάδας

Πρώτη εξόρμησε η Ελλάδα: Με πρωτοβουλία του τότε αρμόδιου αξιωματούχου του ελληνικού υπ. Εξωτερικών, Ίωνα Δραγούμη την 1η Μαρτίου 1913 αποβιβάστηκαν στο νησί 30 Έλληνες παραστρατιωτικοί (η Ελλάδα είχε ήδη οργανώσει πλούσια δράση παραστρατιωτικών στην οθωμανική Μακεδονία) υπό τον οπλαρχηγό Εμμανουήλ Δασκαλάκη, οι οποίοι συνέλαβαν τους επτά Οθωμανούς υπαλλήλους που βρίσκονταν στο νησί. Ο κίνδυνος απόβασης από τα τουρκικά παράλια ήταν εμφανής, ενώ ταυτόχρονα στην Αθήνα ο Βενιζέλος κατσιάδιαζε τον Δραγούμη για την πρωτοβουλία αυτή, καθώς έθετε σε κίνδυνο τη συμμαχία του με τη Γαλλία. Τελικά στάλθηκε αξιωματικός από την Αθήνα για να πείσει τους παραστρατιωτικούς να αποχωρήσουν. Αυτοί δέχθηκαν αρκεί να πληρώνονταν από τους κατοίκους για τον… κόπο τους. Τελικά πήραν 450 χρυσές λίρες και έφυγαν -τόσο πατριώτες ήταν.

Ωστόσο ο κίνδυνος απόβασης συνέχιζε να υπάρχει και ειδικά τα μέλη της άρχουσας τάξης, οι καραβοκυραίοι, φόρτωσαν το βιός τους στα πλοία τους και ετοιμάστηκαν για αναχώρηση. Όμως στο νησί είχε παραμείνει ο Καστελοριζιός Ιωάννης Λακερδής που είχε αποβιβαστεί με τους παραστρατιωτικούς. Αυτός δεν άφηνε κανέναν να αναχωρήσει με δικτατορικό τρόπο. Παράλληλα, προέβαινε σε λαθρεμπόριο, συνεργαζόμενος με τον Γάλλο πρόξενο στη Ρόδο, Λαφόν, που είχε θέσει στη διάθεσή του και πλοία. Παρά τις προσπάθειες των ανεπίσημων ελληνικών αρχών να περιορίσουν τη δράση του (μάλιστα τον φυλάκισαν προσωρινά), αυτός στις 4 Δεκεμβρίου 1915, με τη βοήθεια οπαδών του, απελευθερώθηκε και στις 7 Δεκεμβρίου, ανάγκαζε τον Έλληνα ανεπίσημο διοικητή του νησιού, τον γραμματέα του και τον ειρηνοδίκη να εγκαταλείψουν το Καστελόριζο. 

Στα νύχια της Γαλλίας

Στο τέλος του 1915, η μοίρα το νησιού άλλαξε και πάλι καθώς βρέθηκε στο στόχαστρο της Γαλλίας που ήθελε να το χρησιμοποιήσει -ναι, από τότε- ως ναυτική βάση για τις εξορμήσεις στην Αν. Μεσόγειο. Σε ένα πραγματικό κυνηγητό για την κατάληψη του νησιού, δύο γαλλικά πλοία, ένα θωρηκτό και ένα καταδρομικό, κέρδισαν το ελληνικό αντιτορπιλικό «Έλλη» και έτσι τις 14 Δεκεμβρίου 1915 η καλή αυτή ιμπεριαλιστική χώρα, η Γαλλία, αποβίβασε 500 πεζοναύτες και κατέλαβε το νησί. Για να είμαστε ωστόσο δίκαιοι θα πρέπει να σημειώσουμε ότι στην ενέργεια αυτή οι Γάλλοι είχαν βρει συμμάχους στην τοπική άρχουσα τάξη: Ο γνωστός μας Λαφόντ ήρθε σε μυστική συνεννόηση με τον Λακερδή που κατέλαβε το διοικητήριο του νησιού κατεβάζοντας την ελληνική σημαία και ανεβάζοντας τη γαλλική. Το καθόλου ύποπτο για αντεθνικά φρονήματα «Πρώτο Θέμα» στο σχετικό περσινό αφιέρωμά του (1/9/2019) αναφέρει ότι οι κάτοικοι υποδέχθηκαν με ενθουσιασμό τους Γάλλους πεζοναύτες. Προφανώς ακόμη υπήρχε άγνοια κινδύνου, αλλά είναι επίσης σαφές ότι η ελληνική κυριαρχία δεν ήταν και τόσο δημοφιλής, καθώς έθετε σε προφανή κίνδυνο την ασφάλεια των κατοίκων.

Σε κάθε περίπτωση οι Καστελοριζιοί άρχισαν και πάλι να φτιάχνουν τη ζωή τους στη βάση της γαλλικής κυριαρχίας. Όμως πλήρωσαν ακριβά το γεγονός ότι επιλέχθηκαν ως στρατιωτική βάση του γαλλικού ιμπεριαλισμού: Από τις πρώτες εβδομάδες της γαλλικής κυριαρχίας, από την απέναντι τουρκική ακτή το γερμανικό πυροβολικό εκτόξευε οβίδες μεγάλου βεληνεκούς καταστρέφοντας σπίτια και σκοτώνοντας ανθρώπους, φυσικά κυρίως αμάχους. Τα σχέδια των νησιωτών και πάλι ακυρώθηκαν βίαια.

Ο πόλεμος τέλειωσε κάποια στιγμή, αλλά οι Γάλλοι συνέχισαν την κατοχή του νησιού. Μέχρι που διαπίστωσαν ότι δεν είχε κανένα στρατηγικό όφελος. Οι Καστελοριζιοί ανακουφίστηκαν: οι Γάλλοι θα έφευγαν και αυτοί θα οργάνωναν τη ζωή τους επιτέλους χωρίς να πέφτουν βόμβες στα σπίτια και στα κεφάλια τους. Κανείς όμως δεν αφήνει μια «περιουσία» ανεκμετάλλευτη. Την 1η Μαρτίου 1921 οι Γάλλοι πούλησαν το νησί στους τότε συμμάχους τους Ιταλούς!

Στα νύχια της Ιταλίας

Η βαρβαρότητα των Ιταλών (σύντομα η Ιταλία απέκτησε φασιστική κυβέρνηση) καθώς και η οικονομική παρακμή λόγω του πολέμου, οδήγησε τελικά χιλιάδες κατοίκους να μεταναστεύσουν στην Αυστραλία, την Αίγυπτο, την Αθήνα και τη Ρόδο. Ο πληθυσμός του νησιού μειώθηκε από τις περίπου 10.000 στις 2.000. Για τίποτε από αυτά δεν έφταιγε η Τουρκία. Το 1926 το νησί χτυπήθηκε από δυνατό σεισμό μεγέθους 8 Ρίχτερ που κατέστρεψε αρκετά από τα εναπομείναντα σπίτια…

Μετά το σεισμό οι Καστελοριζιοί βάλθηκαν να ξαναφτιάξουν και πάλι τη ζωή τους, υπό ιταλική κυριαρχία βέβαια. Όμως αυτή αποδείχθηκε σκληρή ενώ το 1932 η πλειοψηφία του νησιού διαμαρτυρήθηκε έντονα κατά του δημάρχου πλέον Λακερδή (!) και των ιταλικών αρχών για τους περιορισμούς και τους έκτακτους φόρους που είχαν επιβληθεί στο εμπόριο του νησιού, διαμαρτυρία όμως που είχε ασφαλώς πολιτικό-κοινωνικό χαρακτήρα και όχι εθνικό. Η συσσώρευση όλων αυτών των δεινών είχε ως αποτέλεσμα το νησί να απομείνει με μόλις 1.400 κατοίκους -και οι Τούρκοι δεν είχαν πάλι καμία σχέση με αυτό.

Στα νύχια της Αγγλίας και της Ιταλίας

Το Καστελόριζο βρέθηκε στη δίνη και του Β’ Παγκόσμιου Πολέμου. Έτσι τα δεινά συνεχίστηκαν, πόσο μάλλον που η Ιταλία είχε πάψει πλέον να είναι σύμμαχος της Ελλάδας και τώρα βρισκόταν στον αντίπαλο στρατόπεδο. Υπάρχουν μαρτυρίες για απόπειρες εθνικής και θρησκευτικής αλλοίωσης του πληθυσμού εκ μέρους της Ρώμης.

Ωστόσο και πάλι φάνηκε φως στο τούνελ: Αυτή τη φορά εμφανίστηκε νέος σύμμαχος της πατρίδος, οι Άγγλοι. Τι έκαναν ετούτοι; Αποβιβάστηκαν αιφνιδιαστικά στο νησί και το κατέλαβαν στις 24 Φεβρουαρίου του 1941. Φυσικά όχι για να λυτρώσουν τους κατοίκους από την ιταλική καταπίεση, αλλά για να το (καλά το μαντέψατε) μετατρέψουν σε αεροπορική βάση του βρετανικού στρατού. Ωστόσο οι κάτοικοι αναθάρρησαν και άρχισαν να οργανώνουν και πάλι διαφορετικά τη ζωή τους, χωρίς τους Ιταλούς επιτέλους. Έκαναν και πάλι λάθος. Βλέπετε, οι Άγγλοι μετάνιωσαν θεωρώντας είτε ότι δεν μπορούσαν να κρατήσουν το νησί είτε ότι δεν τους… κάνει. Και σηκώθηκαν και έφυγαν, αφήνοντας τους νησιώτες που συνεργάστηκαν μαζί τους στο έλεος των Ιταλών φασιστών που επέστρεψαν και άρχισαν τις εκτελέσεις, τους βασανισμούς και τις φυλακίσεις.

Νέες ελπίδες φάνηκαν όταν η Ιταλία παραδόθηκε στους Συμμάχους, στις 8 Σεπτεμβρίου 1943. Πέντε ημέρες μετά, στις 13 Σεπτεμβρίου, στο λιμάνι του νησιού κατέφθασε περήφανα το ελληνικό αντιτορπιλικό «Ναύαρχος Κουντουριώτης». Από μέσα όμως δεν βγήκαν ελληνικά στρατεύματα. Βλέπετε, εκείνη την εποχή υπήρχε στον ελληνικό στρατό στη Μ. Ανατολή έντονο κίνημα υπέρ του ΕΑΜ στην Ελλάδα, κι άρα οι Έλληνες φαντάροι ήταν ύποπτοι… κομμουνιστικής επιρροής. Από το πλοίο βγήκαν τελικά… Άγγλοι στρατιώτες που κατέλαβαν και πάλι το νησί «απελευθερώνοντάς» το… Αυτό «γιορτάζουμε» σήμερα 13/9. Κανονικά δεν υπάρχει κανένας λόγος εορτασμού.

Σε κάθε περίπτωση, οι Καστελοριζιώτες θεώρησαν ότι πλέον πέρασαν τα δεινά τους και βάλθηκαν να οργανώσουν τη ζωή τους υπό αγγλική κυριαρχία. Έκαναν και πάλι λάθος. Ακριβώς επειδή οι Άγγλοι μετέτρεψαν το νησί σε κέντρο ανεφοδιασμού του συμμαχικού στόλου στην Αν. Μεσόγειο, από τον Οκτώβριο κιόλας του 1943 ο εναέριος χώρος του έγινε πεδίο αερομαχιών ανάμεσα στη Γερμανία και τους Συμμάχους. Οι βομβαρδισμοί ήταν σχεδόν καθημερινοί και έτσι υπήρξαν κι άλλα θύματα μεταξύ των νησιωτών, ενώ καταστράφηκαν πολλά σπίτια που στο μεταξύ είχαν ανοικοδομηθεί και πάλι. Ο πολεμικός ανταποκριτής της εφημερίδας «Ταχυδρόμος» γράφει στην ανταπόκρισή του το 1943: «Λένε πως πολλές πόλεις καταστραφήκαν, και είναι αλήθεια. Δεν είναι το ίδιο για το Καστελόριζο. Περνάς στους δρόμους, ανεβαίνεις τα καλντερίμια, διαβαίνεις κάτω από τους θόλους, τις πλατείες, τις “ταράτσες”, και δεν βλέπεις τίποτα. Ούτε σκύλο, ούτε γάτα. Τα βήματά μου ακούγονται βαριά στο λιθόστρωτο, ηχούν μέσα στα κενά σπίτια χωρίς παραθυρόφυλλα, τα σπίτια με τρεις ή δυο τοίχους… Όλα είναι ξεκοιλιασμένα. Οι κασέλες σπασμένες, κουρελιασμένο το προικιό… όλα συντρίμμια… Μια ώρα γύριζα μέσα σ’ αυτόν τον θάνατο. Όλα, όλα ανεξαιρέτως τα πράγματα που είδα είναι βασανισμένα. Όλα ξεντεριασμένα, χυμένα, στραβωμένα, μπλεγμένα».

Ο αγγλικός στρατός αποφάσισε για δεύτερη φορά μέσα σε μια διετία να εγκαταλείψει το νησί, μη ρωτώντας φυσικά τους κατοίκους. Αυτή τη φορά μάλιστα τους υποχρέωσε να εγκαταλείψουν κι αυτοί το νησί! Έτσι στις 17 Οκτωβρίου 1943 οι εναπομείναντες Καστελοριζιοί έγιναν πρόσφυγες (σας θυμίζει τίποτε αυτό;) στο προσφυγικό στρατόπεδο (σας θυμίζει τίποτε αυτό;) Νουζεϊράτ στη Γάζα της Παλαιστίνης (σας θυμίζει τίποτε αυτή;), στο προσφυγικό στρατόπεδο του Ελ Σατ της Αιγύπτου, την Αυστραλία και -κι αυτό έχει την κωμικοτραγική σημασία του σήμερα- στις απέναντι τουρκικές ακτές! (η Τουρκία ήταν ουδέτερη στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο).

Η μεγάλη λεηλασία

Όμως οι νησιώτες δεν έπαψαν ποτέ να επιζητούν την επιστροφή τους στο Καστελόριζο. Αλλά οι Άγγλοι δεν είχαν πει την τελευταία τους λέξη. Και την τελευταία τους λέξη την «φώναξαν» αρκούντως δυνατά: Στις αρχές Ιουλίου 1944 εκατοντάδες Άγγλοι κομάντος -κι άλλοι σύμμαχοί τους- αποβιβάστηκαν κρυφά στο έρημο πλέον νησί. Τι έκαναν εκεί αφού το Καστελόριζο είχε χάσει, λόγω της εξέλιξης του πολέμου, τη στρατιωτική του σημασία; Οι στρατιώτες το μόνο που έκαναν είναι να λεηλατήσουν τα σπίτια. Και μετά για να καλύψουν το έγκλημα πυρπόλησαν όλα τα σπίτια που με κόπο είχαν ξαναχτιστεί μετά τις προηγούμενες καταστροφές. Πυρπολήθηκαν συνολικά 1.400 σπίτια, πρακτικά δηλ. όλα! Το έγκλημα της λεηλασίας θα είχε πράγματι συγκαλυφθεί αν κινητά περιουσιακά στοιχεία των Καστελοριζιών δεν εμφανίζονταν στα παζάρια της Αιγύπτου και αλλού στη Μ. Ανατολή όπου είχε βάσεις ο αγγλικός στρατός!

Ο Μιχάλης Χονδρός σε μια σειρά άρθρων του στην εφημερίδα «Η Φωνή του Καστελόριζου», περιγράφει: «Όλες οι εκκλησίες ήσαν λεηλατημένες, δώρα, αφιερώματα, ιερά σκεύη, άμφια, εκκλησιαστικά βιβλία, παγκάρια κ.λπ., χάθηκαν όλα. Οι περισσότερες δεν είχαν ούτε πόρτες· και καμιά δεν είχε ούτε ένα τζάμι! Ναι, ούτε τζάμι! Τα είχαν κλέψει κι αυτά μεθοδικά ένα ένα… Δεν άφησαν ούτε ένα ιερό Ευαγγέλιο ή έναν σταυρό. Θεέ μου, τι να πρωτογράψουμε; Το νεκροταφείο παρουσίαζε κι αυτό μια ανεξήγητη και ανατριχιαστική όψη. Δεν υπήρχε ούτε ένας σταυρός. Οι τάφοι ήταν σχεδόν χωρίς χώμα, τα κόκαλα των πατέρων μας ήταν διασκορπισμένα εδώ κι εκεί… Στην πόρτα του κοιμητηρίου είχε μια επιγραφή που ενημέρωνε τον επισκέπτη:

ΑΠΟ ΔΩ ΠΕΡΑΣΑΝ ΟΙ ΣΥΜΜΑΧΟΙ-ΚΑΝΙΒΑΛΟΙ».

Mediterraneo

Το 1945, οι Καστελλοριζιοί ξεκίνησαν να επιστρέφουν στο νησί πραγματοποιώντας διαδοχικά 3 αποστολές. Στην τελευταία σημειώθηκε η τραγωδία του ναυαγίου του πλοίου «Εμπάιρ Πατρόλ» κατά την οποία πνίγηκαν πολλοί από τους επαναπτατριζόμενους πολύ πριν δουν την πατρίδα τους. Τελικά πάρα πολλοί/ές έφυγαν οριστικά για την Αυστραλία, όπου υπάρχει μεγάλη κοινότητα μεταναστών από το Καστελόριζο. Γύρισαν μόνον 900 άνθρωποι! Το νησί παρέμεινε υπό την συμμαχική στρατιωτική κατοχή, μαζί με τα υπόλοιπα Δωδεκάνησα, μέχρι τις 7 Μαρτίου 1948, οπότε προσαρτήθηκε στην Ελλάδα.

Μέχρι τότε το νησί υπήρξε πράγματι μαρτυρικό. Όχι όμως εξαιτίας των Τούρκων αλλά εξαιτίας των Ελλήνων και κυρίως εξαιτίας των ιμπεριαλιστών συμμάχων της Ελλάδας, της Βρετανίας, της Γαλλίας, της Ιταλίας, αλλά και εξαιτίας των Γερμανών ναζί. Εξαιτίας όλων αυτών δηλ. που στέκονται και σήμερα στο πλευρό της Ελλάδας για τα «δίκαια» του έθνους στην Αν. Μεσόγειο.

Το Καστελόριζο έχει μόλις 6 χιλιόμετρα μάκρος και 3 χιλιόμετρα πλάτος, ενώ απέχει μόλις 1 μίλι από την τουρκική πόλη Κας, με την οποία οι κάτοικοι έχουν φιλικές σχέσεις. Απέκτησε παγκόσμια προβολή το 1991, όταν γυρίστηκε η ιταλική ταινία «Mediterraneo», στην οποία συμμετείχε και η Βάνα Μπάρμπα. Η ταινία κέρδισε το Όσκαρ καλύτερης ξενόγλωσσης ταινίας... Είναι μια γλυκιά αντιπολεμική ταινία, με υπέροχη μουσική. Όπως αρμόζει σε ένα τέτοιο νησί.