Τελικό σχέδιο του ΠΕΣΔΑ Αττικής: μια ακόμη χαμένη ευκαιρία

Το γεγονός αυτό, ανάγκασε την πλειοψηφία του περιφερειακού συμβουλίου να δεσμευτεί ότι θα προχωρήσει σε «εξειδίκευση των προβλέψεων που αφορούν στις εγκαταστάσεις επεξεργασίας σύμμεικτων ΑΣΑ, ως προς τον αριθμό, δυναμικότητα και χωροθέτηση των νέων μονάδων, εντός μηνός από την έγκριση του ΠΕΣΔΑ» (δηλαδή, μέχρι 8/11/2015) και σε «οριστική ένταξη των δημοτικών τοπικών σχεδίων διαχείρισης αποβλήτων, μετά από την προβλεπόμενη διαδικασία του σημείου 5.3 του παρόντος, εντός δύο μηνών από την έγκριση του ΠΕΣΔΑ» (δηλαδή, μέχρι 8/12/2015). Μεσολάβησαν δυο αναβολές -η πρώτη μέχρι 31/12/2015 και η δεύτερη μέχρι τέλος Γενάρη του 2016- για να καταλήξουμε στην τελική, υποτίθεται εξειδικευμένη, εκδοχή του ΠΕΣΔΑ Αττικής.

Στο μεταξύ, ο ΕΔΣΝΑ πήρε δύο κρίσιμες αποφάσεις, που συνδέονται άμεσα με το νέο ΠΕΣΔΑ: αφενός, προχώρησε στην απευθείας ανάθεση του ΕΜΑΚ Φυλής, στο ίδιο ανάδοχο σχήμα και για τρία χρόνια και, αφετέρου, στην εκμίσθωση του αποτεφρωτήρα υγειονομικών αποβλήτων της Φυλής, για τρία συν τρία χρόνια. Προδιέγραψε, δηλαδή, τη συνέχιση της λειτουργίας του συνόλου της εγκατάστασης της Φυλής, τουλάχιστον μέχρι το 2021, αν πάρουμε υπόψη ότι προβλέπεται και η συνέχιση της λειτουργίας του ΧΥΤΑ, για απροσδιόριστο διάστημα (… μετά θα κλείσει). Και γι αυτές τους τις αποφάσεις,  η περιφέρεια Αττικής και ο ΕΔΣΝΑ θεωρούν ότι μπορούν να … καμαρώνουν, επικαλούμενοι οικονομικά οφέλη που δεν τεκμηριώνονται, ενώ, προς το παρόν, δε δημοσιοποιούν τις σχετικές συμβάσεις. Αναπάντητες παραμένουν και οι καταγγελίες μας για την κατασκευή νέας μονάδας επεξεργασίας σύμμεικτων και για τη σχεδιαζόμενη κατασκευή μονάδας καύσης στη Φυλή. Επιπρόσθετα, έχει διαφανεί η σαφής πρόθεση της ΕΕ να χρηματοδοτήσει μόνο μεγάλα περιφερειακά ή διαδημοτικά έργα.

Η κριτική στο αρχικό σχέδιο

Είναι σκόπιμο να θυμίσουμε το τι καταλόγιζε στην αρχική εκδοχή του ΠΕΣΔΑ, αυτή που εγκρίθηκε στις 8/10/2015, η ΠΡΩΣΥΝΑΤ:

Το σχέδιο της αναθεώρησης του ΠΕΣΔΑ, που έχει τεθεί σε διαβούλευση, με όρους τεχνικούς και επιστημονικούς δεν είναι καν σχέδιο. Είναι έκθεση ιδεών και, μάλιστα, κακών ιδεών σε πολλά ζητήματα. Παρά την αναγκαστική προσαρμογή με βασικούς στόχους του ΕΣΔΑ (προδιαλογή υλικών, μείωση της δυναμικότητας των μονάδων επεξεργασίας σύμμεικτων απορριμμάτων), στηρίζεται σε αντιλήψεις βγαλμένες από τη «ναφθαλίνη», τις αντιλήψεις, δηλαδή, που καθορίζουν και το υφιστάμενο συγκεντρωτικό καθεστώς διαχείρισης και οδηγούν στην αναπαραγωγή του. Η πρωτοβάθμια αυτοδιοίκηση εξακολουθεί να αντιμετωπίζεται σαν θεσμός μειωμένης ευθύνης και δυνατοτήτων. Δεν αξιολογούνται και δεν ενσωματώνονται κι αυτές οι λίγες θετικές προβλέψεις των ΤΣΔ. Η ανακύκλωση θα συνεχίσει να λειτουργεί με τα γνωστά και απαξιωμένα ιδιωτικά «συστήματα εναλλακτικής διαχείρισης» (ΣΕΔ). Όλα τα βασικά ρεύματα αποβλήτων, ακόμη και των προδιαλεγμένων, προβλέπεται να οδηγούνται σε κεντρικές μονάδες διαχείρισης. Συνεχίζεται η λογική των ΣΜΑ. Ξαναμπαίνουν, άκριτα, στο τραπέζι οι χωροθετήσεις του υφιστάμενου ΠΕΣΔΑ, ενώ δεν υπάρχει η παραμικρή πρόβλεψη για τις νέες υποδομές που χρειάζονται. Συντηρείται στο διηνεκές η εγκατάσταση της Φυλής και προδιαγράφεται η επέκτασή της. Αποκρύπτεται το τι σχεδιάζεται στο Γραμματικό. 

Προβληματικό αποδεικνύεται και το περιεχόμενο των περισσότερων τοπικών σχεδίων διαχείρισης. Περιορίζονται σε επιδερμικές και περιφερειακές δραστηριότητες και σε πολύ λίγες περιπτώσεις κάνουν λόγο για δημοτικές ή διαδημοτικές υποδομές υποδοχής και διαχείρισης των ανακυκλώσιμων υλικών και των προδιαλεγμένων οργανικών. Και προφανώς κουβέντα δε γίνεται για την τύχη των υπολειμματικών σύμμεικτων και για τη διάθεση του υπολείμματος.

Με αυτά τα δεδομένα, η υπερψήφιση του σχεδίου αναθεώρησης του ΠΕΣΔΑ, με τη μορφή που έχει σήμερα, από το περιφερειακό συμβούλιο Αττικής θα σημάνει μια σοβαρή οπισθοχώρηση και θα βάλει σε κίνδυνο τα θετικά βήματα που έγιναν με την έγκριση του νέου εθνικού σχεδίου διαχείρισης αποβλήτων (ΕΣΔΑ), ακόμη και με αυτήν την πρωτόλεια προσπάθεια εκπόνησης, για πρώτη φορά, τοπικών σχεδίων διαχείρισης από τους δήμους της Αττικής. Επιπλέον, οι στρεβλώσεις και τα τεράστια κενά που έχει, μέσα στο συνεχιζόμενο μνημονιακό περιβάλλον, δημιουργούν προϋποθέσεις να επανέλθουν τα φιλοεργολαβικά σχέδια του πρόσφατου παρελθόντος, με την ίδια ή παραπλήσια μορφή.

Τι περιμέναμε από τη νέα εκδοχή του ΠΕΣΔΑ

Με βάση την παραπάνω κριτική, είχαμε τη εύλογη απαίτηση ο νέος, εξειδικευμένος ΠΕΣΔΑ να αναιρεί τις (πολλές) προβληματικές πτυχές του αρχικού και, ειδικότερα:

• Να περιλαμβάνει ένα γενναίο αναπροσανατολισμό κατεύθυνσης, υιοθετώντας στην πράξη τη λογική της αποκεντρωμένης διαχείρισης, με έμφαση στην προδιαλογή των υλικών. Όπως, άλλωστε, το απαιτεί και το νέο εθνικό σχέδιο διαχείρισης αποβλήτων (ΕΣΔΑ).

• Να απαγκιστρωθεί από τη λογική των κεντρικών βασικών υποδομών, μεγάλου μεγέθους, ενισχύοντας την ανάπτυξη δημοτικών υποδομών ανακύκλωσης και κομποστοποίησης, τη δημιουργία συγκεκριμένων διαχειριστικών ενοτήτων για την υποδοχή και ήπια επεξεργασία  των υπολειμματικών σύμμεικτων και την άμεση εύρεση νέων χώρων ασφαλούς τελικής διάθεσης (ΧΥΤΥ).

• Στο πλαίσιο αυτό, να δρομολογήσει, άμεσα, το οριστικό κλείσιμο της εγκατάστασης της Φυλής, επιτρέποντας μόνο δραστηριότητες που συνδέονται με την περιβαλλοντική αποκατάσταση της περιοχής.

• Να κάνει μια ουσιαστική αξιολόγηση και σύνθεση των τοπικών σχεδίων διαχείρισης των δήμων, βοηθώντας τους να ξεπεράσουν την ατολμία και την επιφανειακότητα που χαρακτηρίζει τα περισσότερα από αυτά τα σχέδια.

• Να συμβάλλει στο άμεσο ξεκίνημα της αναγκαίας, όσο τίποτα άλλο, ριζικής αναδιάρθρωσης του συστήματος ανακύκλωσης.

• Να περιγράψει και να τεκμηριώσει με συγκεκριμένο τρόπο τις αναγκαίες περιφερειακές υποδομές διαχείρισης και, κυρίως, τους νέους ΧΥΤΥ. Επίσης, να ενσωματώσει τις βασικές διαδημοτικές υποδομές, κυρίως αυτές της επεξεργασίας των υπολειμματικών σύμμεικτων και της κομποστοποίησης, που θα έπρεπε να έχουν συναποφασίσει οι εμπλεκόμενοι δήμοι. Σε αυτή τη βάση, να συμπεριλάβει το πραγματικό κόστος του σχεδίου και τις προϋποθέσεις χρηματοδότησης των αποκεντρωμένων υποδομών και όχι μόνο των κεντρικών.

• Να μιλήσει συγκεκριμένα για τις προϋποθέσεις και τις κανονιστικές ρυθμίσεις, που θα επιτρέψουν στους δήμους να εφαρμόσουν τα τοπικά σχέδια.

Τα νέα στοιχεία στον ΠΕΣΔΑ Αττικής

Το κείμενο της νέας εκδοχής του ΠΕΣΔΑ είναι ακριβές αντίγραφο του κειμένου της αρχικής εκδοχής. Εκτός από λίγα σημεία, στα οποία επιχειρείται η αποτίμηση των ΤΣΔ των δήμων και η συγκεκριμενοποίηση κάποιων βασικών υποδομών. Πιο συγκεκριμένα:

1. Στο κεφάλαιο 4.3 γίνεται μια στοιχειώδης απαρίθμηση βασικών χαρακτηριστικών των ΤΣΔ που έχουν εκπονηθεί και κατατεθεί. Αυτή απέχει πάρα πολύ από μια ουσιαστική αξιολόγησή τους -και ως προς τη συμβατότητά τους με το νέο ΕΣΔΑ-, πολύ δε περισσότερο από τη σύνθεση και την ένταξή τους στο νέο ΠΕΣΔΑ.

2. Στο κεφάλαιο 5.3.3 αναφέρεται ότι θα γίνει «Μετατροπή της μιας εκ των τριών γραμμών επεξεργασίας οργανικών του ΕΜΑΚ σε γραμμή επεξεργασίας βιοαποβλήτων από ΔσΠ, δυναμικότητας ~100.000 tn/ετησίως». Γίνεται, επίσης, λόγος για δύο μονάδες επεξεργασίας προδιαλεγμένων οργανικών, μαζί με γεωργοκτηνοτροφικά απόβλητα: «Μία μονάδα στο δήμο Μεγαρέων, δυναμικότητας 10.000 tn ετησίως (με δυνατότητα επέκτασης) και μία μονάδα στην Βόρειο-ανατολική Αττική, δυναμικότητας 20.000 tn ετησίως, που προσδιορίζεται στην ΟΕΔΑ Β.Α. Αττικής ως τμήμα της αντίστοιχης ΜΕΑ. Σε δεύτερη φάση αναπτύσσεται το πλήρες δίκτυο μονάδων επεξεργασίας  για την από κοινού εξυπηρέτηση των αναγκών όμορων Δήμων ή ομάδας Δήμων μετά από επεξεργασία των διαπιστωθέντων(!) αναγκών και των προταθέντων(!) μονάδων από τα ΤΣΔ, σε εξειδικευμένες προς τούτο εγκαταστάσεις ή σε λειτουργική συνάφεια με τις προβλεπόμενες Μονάδες Επεξεργασίας Σύμμεικτων Απορριμμάτων».

Στο ίδιο κεφάλαιο περιγράφεται η επανενεργοποίηση της συλλογής προδιαλεγμένου έντυπου χαρτιού από τον ΕΔΣΝΑ, αυτήν τη φορά από στοχευμένους παραγωγούς.

3. Στο κεφάλαιο 5.4 γίνεται μια δειλή προσπάθεια να περιγραφούν οι αναγκαίες μονάδες επεξεργασίας υπολειμματικών σύμμεικτων, συνολικής δυναμικότητας 900.000 τόνων/έτος. Πιο συγκεκριμένα:

• Η υφιστάμενη ΕΜΑΚ Φυλής, με επέκταση της δυναμικότητάς της, ώστε να υποδέχεται 250.000 τόνους/έτος σύμμεικτα και 100.000 τόνους/έτος προδιαλεγμένα οργανικά.

• Μία ή δύο μονάδες στην περιοχή της περιφερειακής ενότητας κεντρικού τομέα Αθήνας, συνολικής δυναμικότητας έως 260.000 τόνων/έτος.  Οι μονάδες θα χωροθετηθούν κατά προτεραιότητα σε ήδη αδειοδοτημένους χώρους για την κατασκευή κεντρικών ΣΜΑ (υποθέτουμε στον Ελαιώνα και στο πρώην εργοτάξιο της Αττικής οδού).

• Μία μονάδα στην περιοχή της περιφερειακής ενότητας Πειραιά, δυναμικότητας έως 180.000 τόνων/έτος. Η μονάδα θα χωροθετηθεί κατά προτεραιότητα σε ήδη αδειοδοτημένο χώρο για την κατασκευή κεντρικού ΣΜΑ (υποθέτουμε στο Σχιστό).

• Μία μονάδα στην νότια Αττική, δυναμικότητας έως 150.000 τόνων/έτος.

• Μία μονάδα στην Βόρειο-ανατολική Αττική, δυναμικότητας έως 60.000 τόνων/έτος, που προσδιορίζεται στην ΟΕΔΑ Β.Α. Αττικής (δηλαδή στο Γραμματικό, στο χώρο όπου κατασκευάζεται ΧΥΤΑ/ΧΥΤΥ).

4. Στο κεφάλαιο 5.4, επίσης, επαναλαμβάνεται η ίδια θέση για τους ΧΥΤΥ, δηλαδή:

• Κάλυψη των βραχυπρόθεσμων αναγκών από το ΧΥΤ Φυλής ή/και αξιοποίηση θέσεων που έχει ήδη εγκριθεί η καταλληλότητα τους ως ΧΥΤΥ με το ν. 3164/2003 (πρακτικά, το ΧΥΤΑ Γραμματικού, αφού δεν υπάρχει άλλος έτοιμος χώρος ταφής).

• Η δημιουργία δικτύου νέων χώρων διάθεσης υπολειμμάτων (ΧΥΤΥ), για την κάλυψη των μεσο-μακροπρόθεσμων αναγκών (20ετίας) παραπέμπεται στο αόριστο μέλλον. Το δίκτυο των νέων ΧΥΤΥ σχεδιάζεται ανεξάρτητα από τη χωροθέτηση των εγκαταστάσεων επεξεργασίας συμμείκτων. Για την οριστική χωροθέτηση ιεραρχούνται ως προς τα κριτήρια καταλληλότητας, κατά προτεραιότητα, τα εξοφλημένα ανενεργά λατομεία - μεταλλεία που έχουν καταγραφεί από τον Οργανισμό Ρυθμιστικού Σχεδίου Αθήνας (ΟΡΣΑ-2013) και επιλέγονται τα καταλληλότερα εξ αυτών, που αθροιστικά αντιπροσωπεύουν χωρητικότητα υποδοχής υλικών 12 εκ. m3. Διευκρινίζεται ότι η μελέτη ιεράρχησης της καταλληλότητας των χώρων δεν αφορά μόνο στα αστικά απόβλητα, αλλά και στα βιομηχανικά (επικίνδυνα και μη) απόβλητα και στα ΑΕΚΚ.

5. Στο κεφάλαιο 13 παρατίθεται μια πρόχειρη και ατεκμηρίωτη εκτίμηση κόστους υλοποίησης του ΠΕΣΔΑ, το οποίο εξαιρουμένων των δράσεων των ΣΕΔ, προϋπολογίζεται σε 408.000.000 € και αναλύεται στις βασικές του δράσεις ως ακολούθως:

• Μονάδες ανάκτησης υπολειπόμενων  συμμείκτων               150.000.000

• Κεντρικές Μονάδες Κομποστοποίησης Βιοαποβλήτων           90.000.000

• Δίκτυο διάθεσης υπολειμμάτων (Χ.Υ.Τ.Υ.)                               50.000.000

• Δίκτυο Σταθμών Μεταφόρτωσης Αποβλήτων (ΣΜΑ)                 5.000.000

• Δημιουργία «Πράσινων Σημείων» και Δικτύωσή τους            60.000.000

• Μονάδες δημοτικής κομποστοποίησης                                     3.000.000

• Ανάπτυξη Συστημάτων χωριστής συλλογής βιοαποβλήτων   40.000.000

• Οργάνωση δικτύων οικιακής κομποστοποίησης                       1.000.000

• Δίκτυο συλλογής έντυπου χαρτιού                                             3.000.000

• Δράσεις ευαισθητοποίησης και δημοσιότητας                                   4.000.000

• Τεχνική υποστήριξη                                                                    2.000.000

Ο ακριβής προσδιορισμός του κόστους υλοποίησης  των δράσεων του ΠΕΣΔΑ θα εκτιμηθεί με ασφάλεια με την ολοκλήρωση και έγκριση των μελετών σχεδιασμού των απαραίτητων υποδομών.

Αυτές είναι όλες κι όλες οι αλλαγές στο αρχικό κείμενο της αναθεώρησης του ΠΕΣΔΑ Αττικής, που, υποτίθεται ότι, ενσωματώνουν όλο τον πλούτο των προτάσεων και παρατηρήσεων, οι οποίες κατατέθηκαν σε όλη τη μακρά διάρκεια της δημόσιας διαβούλευσης και αντιπαράθεσης (!!!).

«Ώδινεν όρος και έτεκεν μυν»

Παίρνοντας υπόψη το περιορισμένο εύρος των αλλαγών που έγιναν, είναι αυτονόητο ότι οι περισσότερες από τις παρατηρήσεις που έγιναν, τόσο στην αρχική, όσο και στη συμπληρωματική παρέμβαση της ΠΡΩΣΥΝΑΤ, εξακολουθούν να ισχύουν και δε θα τις επαναλάβουμε. Στεκόμαστε σε ορισμένες μόνο, που σχετίζονται με τη βασική κατεύθυνση της επιχειρούμενης αναθεώρησης του ΠΕΣΔΑ και σε αυτές που σχετίζονται με τις λιγοστές αλλαγές της τελευταίας του εκδοχής.

Η αξιολόγηση και η ενσωμάτωση στο ΠΕΣΔΑ των τοπικών σχεδίων διαχείρισης

Η αποτίμηση του περιεχομένου των ΤΣΔ των δήμων είναι περιγραφική και καθαρά επιφανειακή. Κρίσιμες πτυχές των ΤΣΔ είτε αποσιωπούνται τελείως, είτε υποβαθμίζονται. Στεκόμαστε στις κυριότερες επισημάνσεις μας, που αφορούν τη συντριπτική πλειοψηφία των ΤΣΔ, επισημαίνοντας από την αρχή ότι δεν ανταποκρίνονται στις απαιτήσεις του ΕΣΔΑ, ούτε και σε αυτά που προβλέπει ο οδηγός του ΕΔΣΝΑ για τη σύνταξη των ΤΣΔ των δήμων:

• Υπάρχει μια τυπική αποδοχή των ποσοτικών στόχων του ΕΣΔΑ και του ΠΕΣΔΑ. Σε πολλές περιπτώσεις, όμως, παρατείνεται συνειδητά (πολύ πέρα από το 2020) η χρονική περίοδος για την υλοποίησή τους.

• Περιέχονται δράσεις προδιαλογής υλικών (ανακυκλώσιμων και οργανικών), όχι όμως στο εύρος που απαιτεί το ΕΣΔΑ και ο οδηγός σύνταξης ΤΣΔ του ΕΔΣΝΑ. Κατά κανόνα, συντηρείται η λογική της μαζικής συλλογής των ανακυκλώσιμων συσκευασιών στον ίδιο κάδο (μπλε), με τη συνήθη προσθήκη ξεχωριστής συλλογής γυαλιού και έντυπου χαρτιού.

• Τα περισσότερα ΤΣΔ εξακολουθούν να επιφυλάσσουν στους δήμους το ρόλο της συλλογής και μεταφοράς, ακόμη και των προδιαλεγμένων υλικών. Οι συνηθέστερες δημοτικές υποδομές είναι τα δίκτυα κάδων, τα πράσινα σημεία και τα ΚΑΕΔΙΣΠ. Για τον ίδιο λόγο οι τοπικοί ΣΜΑ συνεχίζουν να έχουν βασική θέση στη διαχείριση των ΑΣΑ από τους δήμους, αντί να απομειώνεται σταδιακά ο ρόλος τους.

• Η άμεση συνέπεια είναι να σπανίζουν οι δήμοι, που προγραμματίζουν την κατασκευή και λειτουργία δημοτικών υποδομών ανακύκλωσης, την απεμπλοκή από τα υφιστάμενα ΣΕΔ -ιδιαίτερα, τα ΚΔΑΥ της ΕΕΑΑ ΑΕ- και την εμπορική διάθεση και αξιοποίηση των προδιαλεγμένων υλικών που συλλέγουν.

• Με διαφορετικούς ρυθμούς και, πολλές φορές, σε πιλοτική βάση επιλέγεται η ξεχωριστή συλλογή των «πράσινων» των δήμων και των οργανικών. Όπως συμβαίνει και με τα ανακυκλώσιμα υλικά, σε πολύ λίγες περιπτώσεις προβλέπεται τοπική αξιοποίηση - κομποστοποίηση των «πράσινων». Σαν συνηθέστερος προορισμός περιγράφεται το ΕΜΑΚ της Φυλής, στη ξεχωριστή γραμμή υποδοχής προδιαλεγμένων οργανικών.

• Ακόμη χειρότερα είναι τα πράγματα με τα προδιαλεγμένα οργανικά. Ο κανόνας είναι να παραπέμπεται η αξιοποίησή τους, μέσω του ΠΕΣΔΑ, είτε στο ΕΜΑΚ Φυλής, είτε σε μελλοντικές, κεντρικές μονάδες κομποστοποίησης, με την ευθύνη του ΕΔΣΝΑ. Το τραγελαφικό είναι ότι και ο ΠΕΣΔΑ, από την πλευρά του, παραπέμπει το θέμα της αξιοποίησης των προδιαλεγμένων οργανικών στα ΤΣΔ των δήμων και στις υποθετικές διαδημοτικές συνεννοήσεις. 

• Τέλος, τα σύμμεικτα απορρίμματα και οι χώροι ταφής είναι το ένοχο μυστικό των ΤΣΔ. Αποφεύγουν να περιγράψουν το πρόβλημα, το αντιμετωπίζουν σαν να μην αφορά τους δήμους, δεν υπεισέρχονται στη λογική ανάπτυξης διαδημοτικών συνεργασιών, αγνοώντας ότι η κατάσταση βρίσκεται σε οριακό σημείο. Σε κάποιες περιπτώσεις, λειτουργούν με πελατειακή αντίληψη, απέναντι στον ΕΔΣΝΑ και στην περιφέρεια, από τους οποίους έχουν την απαίτηση να λύσουν το πρόβλημα της διαχείρισης των δικών τους σκουπιδιών.

Ο συγκεντρωτικός ρόλος του ΕΔΣΝΑ και οι διαχειριστικές ενότητες

Αν δεν αποσαφηνιστούν οι ρόλοι -τι κάνουν οι δήμοι, τι κάνει η περιφέρεια και τι κάνει η κεντρική διοίκηση- δεν υπάρχει περίπτωση να υλοποιηθεί σωστά το μοντέλο της αποκεντρωμένης διαχείρισης. Όσες επικλήσεις και αναφορές στην αναγκαιότητα εφαρμογής του κι αν γίνουν.  Δυστυχώς και ο προτεινόμενος ΠΕΣΔΑ δεν συμβάλλει προς αυτήν την κατεύθυνση. Να γιατί:

• Με την εξαίρεση των νησιών, εξακολουθεί να αντιμετωπίζει την περιφέρεια σαν μια διαχειριστική ενότητα. Είναι εμφανής η φοβία του απέναντι σε κάθε τι που αποπνέει διάχυση αρμοδιοτήτων και ευθυνών, παρόλο που ο ουσιαστικός συντονιστικός του ρόλος δεν έχει τεθεί σε αμφισβήτηση. Πώς θα αναπτυχθούν αποκεντρωμένες, διαδημοτικές συνεργασίες, αν δεν περιγραφούν συγκεκριμένες διαχειριστικές ενότητες, με κοινά χαρακτηριστικά, πληθυσμιακή αναλογία, αναλογία στην παραγωγή αποβλήτων και με διαθεσιμότητα χώρων υποδοχής των αναγκαίων υποδομών, που αναγκαστικά ξεπερνούν τα όρια των δήμων (επεξεργασία σύμμεικτων, ταφή); Πώς θα καλλιεργηθεί πνεύμα ευθύνης στους δήμους και πώς θα ξεπεραστούν τοπικιστικά φαινόμενα, του τύπου: «ούτε ένα κιλό σκουπίδια στην περιοχή μας»;

• Συντηρεί τη λογική που θέλει τους δήμους, απλά, να συλλέγουν και να μεταφέρουν τα απόβλητα. Αρκεί να ρίξουμε μια ματιά στον πίνακα με τις δράσεις υλοποίησης του ΠΕΣΔΑ, στη σελίδα 36. Οι μοναδικές δράσεις, στις οποίες καλούνται οι δήμοι να εμπλακούν, είναι αυτές της συλλογής και μεταφοράς και των πράσινων σημείων. Όλες οι άλλες δράσεις, από τις μελέτες μέχρι τις υποδομές ανακύκλωσης, κομποστοποίησης, επεξεργασίας υπολειμματικών σύμμεικτων και ταφής, θεωρείται αυτονόητο ότι ανήκουν στη δικαιοδοσία της περιφέρειας και του ΕΔΣΝΑ.

• Φαίνεται να αποδέχεται την επιλογή της χρηματοδότησης, με τα σοβαρότερα κονδύλια, των κεντρικών, περιφερειακών υποδομών διαχείρισης, αφήνοντας τα ψίχουλα για την ανάπτυξη των αναγκαίων δημοτικών υποδομών ανακύκλωσης και κομποστοποίησης προδιαλεγμένων υλικών.

Ανέγγιχτο το σαθρό οικοδόμημα της ανακύκλωσης

Η ατολμία των δήμων να πάρουν πάνω τους την υπόθεση της ανακύκλωσης, οργανώνοντας δημοτικές υποδομές ανακύκλωσης και η απροθυμία του ΕΔΣΝΑ και της περιφέρειας να τις επιβάλλει, αποτυπώνονται και στον ΠΕΣΔΑ, που συνεχίζει να κινείται στη λογική της συντήρησης των υφιστάμενων ΣΕΔ και, ιδιαίτερα, της ΕΕΑΑ ΑΕ και του μπλε κάδου, υποδεικνύοντας στους δήμους τη συνεργασία μαζί τους.

Δεν είναι μόνο ότι το νέο ΕΣΔΑ μιλά για ριζική αναθεώρηση του συστήματος ανακύκλωσης, για ξεχωριστή συλλογή (χαρτιού, πλαστικού, γυαλιού, μετάλλων) και για δημοτικά συστήματα ανακύκλωσης. Είναι και το γεγονός ότι η αναψηλάφηση όλων των πτυχών λειτουργίας της ανακύκλωσης, με ιδιαίτερη τη συμβολή της ΠΡΩΣΥΝΑΤ, έχει καταδείξει πλήρως τον προβληματικό και αντιοικονομικό, για τους δήμους και τους πολίτες, χαρακτήρα της.

Ο ΠΕΣΔΑ Αττικής -και κάθε άλλος ΠΕΣΔΑ- δεν μπορεί να λύσει από μόνος του το ζήτημα. Μπορεί, όμως, να συμβάλλει αποφασιστικά στην αποδόμηση του υφιστάμενου συστήματος και στον απεγκλωβισμό των δήμων από τα ΣΕΔ, με την υποστήριξη των δήμων στην ανάπτυξη δημοτικών υποδομών ανακύκλωσης και στην ομαλή εμπορική αξιοποίηση των υλικών που θα συλλέγουν. Τουλάχιστον, στη μεταβατική περίοδο, μέχρι την επίλυση των νομικών προβλημάτων που σχετίζονται με την κατοχύρωση της σχετικής δυνατότητας των δήμων.

Η προδιαλογή των οργανικών και οι μονάδες κομποστοποίησης

Με συνολική παραγωγή οργανικών στην περιφέρεια Αττικής της τάξης των 825.000 τόνων/έτος και με στόχο -το 2020- να προδιαλέγονται 330.000 τόνοι/έτος, η αναφορά σε τρεις μονάδες, συνολικής δυναμικότητας 130.000 τόνων, είναι ο ορισμός της προαποφασισμένης αποτυχίας. Ιδιαίτερα, αν πάρουμε υπόψη ότι η υποδοχή και κομποστοποίηση των προδιαλεγμένων οργανικών γίνεται, ήδη, το μπαλάκι ενός ιδιότυπου πιγκ πογκ, ανάμεσα στο ΠΕΣΔΑ και στα ΤΣΔ των δήμων. Όλοι να την επιθυμούν, στα λόγια και κανείς να μην την αναλαμβάνει. Το σωστό, κατά τη γνώμη μας, είναι να λειτουργήσουν οι μονάδες κομποστοποίησης στο πλαίσιο των δήμων ή στο πλαίσιο συνεργασίας όμορων δήμων. Και, φυσικά, όχι σαν το παρακλάδι μονάδων επεξεργασίας σύμμεικτων, όπως συμβαίνει με τις δύο (ΕΜΑΚ και ΜΕΑ Γραμματικού) από τις τρεις προτεινόμενες μονάδες.

Η προδιαγραφόμενη αποτυχία επίτευξης του στόχου της προδιαλογής του 40% των οργανικών, το 2020, είναι η μια σοβαρή προβληματική πτυχή του ΠΕΣΔΑ, στο συγκεκριμένο ζήτημα. Μια εξ ίσου σοβαρή πτυχή είναι η μεγάλη πιθανότητα να οδηγηθούμε σε ενεργειακή αξιοποίηση - καύση, αφού, ταυτόχρονα, υπάρχει η ρητή δέσμευση υψηλών ποσοστών εκτροπής από την ταφή των βιοαποβλήτων. Σε συνδυασμό με την πιθανή παραγωγή μεγάλων ποσοτήτων δευτερογενών καυσίμων από τις μεγάλες μονάδες επεξεργασίας σύμμεικτων, στρώνεται το έδαφος για να εισβάλλει, από την πίσω πόρτα, η καύση. Και, μάλιστα, με το μανδύα της αποκεντρωμένης διαχείρισης, όπως συνέβη πολύ πρόσφατα με το γνωστό επιχειρησιακό σχέδιο δήμου Φυλής - ΕΜΠ.   

Ένα βήμα μπρος, δύο βήματα πίσω, με τις μονάδες επεξεργασίας σύμμεικτων

Αν υπάρχει ένα ζήτημα στο οποίο φαίνεται ότι, κάπως, πάρθηκε υπόψη η κριτική μας, αυτό είναι το ζήτημα της αποκέντρωσης των μονάδων επεξεργασίας υπολειμματικών σύμμεικτων. Μόνο που είναι αρκετά δειλό και αστήρικτο το βήμα που έγινε, ώστε να υπάρχει μεγάλος κίνδυνος αυτο-ακύρωσής του. Εξακολουθούμε, λοιπόν, να έχουμε σοβαρές ενστάσεις, που αφορούν στα εξής ζητήματα:

• Το πρόβλημα της περιγραφής, της χωροθέτησης και της κατασκευής των αναγκαίων μονάδων επεξεργασίας υπολειμματικών σύμμεικτων, με επιδίωξη την περαιτέρω ανάκτηση και όχι την παραγωγή δευτερογενών καυσίμων, δε θα λυθεί «από τα πάνω», όσο καλές και αξιόπιστες κι αν είναι οι μελέτες που θα γίνουν. Θα λυθεί με την εμπλοκή και την αυτοδέσμευση των δήμων, στο πλαίσιο των διαχειριστικών ενοτήτων που έχουμε προτείνει, με μεγαλύτερη διασπορά των μονάδων. Η ανοχή του ΕΔΣΝΑ και της περιφέρειας στην αποστασιοποίηση των ΤΣΔ (και) από τη διαχείριση των σύμμεικτων λειτουργεί αρνητικά και διαιωνίζει την εξεύρεση λύσης.

• Ακόμη και δειλές λύσεις, σαν αυτή που προτείνεται, οφείλουν να είναι συγκεκριμένες, ως προς τους δήμους που θα εξυπηρετούνται, τα πληθυσμιακά δεδομένα, τις παραγόμενες ποσότητες ΑΣΑ και τα σημεία χωροθέτησης. Μια προσέγγιση αυτού του τύπου -την έχει κάνει η ΠΡΩΣΥΝΑΤ σε προγενέστερη παρέμβασή της- είναι το λιγότερο που θα μπορούσε να κάνει ο ΠΕΣΔΑ. Δυστυχώς, επιλέχθηκε η εύκολη λύση μιας πρόχειρης πρότασης, που περιορίζεται σε χώρους, από παλιότερα, προορισμένους για διαχείριση αποβλήτων. 

• Η επιλογή της συνέχισης της λειτουργίας του ΕΜΑΚ Φυλής, με αυξημένη δυναμικότητα μάλιστα, είναι ένα ακόμη αρνητικό στοιχείο.

• Μας ανησυχεί το γεγονός ότι στα όρια της εγκατάστασης της Φυλής και μέσα στα πόδια του ΕΔΣΝΑ και της περιφέρειας ολοκληρώνεται μια νέα, ιδιωτική μονάδα επεξεργασίας σύμμεικτων, δυναμικότητας 120.000 τόνων/έτος, πιθανότατα χωρίς περιβαλλοντική και πολεοδομική αδειοδότηση, σε συνδυασμό με μονάδα καύσης και με την άμεση εμπλοκή του δήμου Φυλής. Δεν έχουμε πειστεί ότι όλα αυτά γίνονται εν αγνοία του ΕΔΣΝΑ και της περιφέρειας. Αλλά και έτσι να είναι, είναι εντυπωσιακή η πλήρης απουσία αντίδρασης από μέρους τους.

• Ένα τελευταίο ζήτημα έχει να κάνει με τη συνολική δυναμικότητα των μονάδων επεξεργασίας υπολειμματικών σύμμεικτων. Η πρόβλεψη του ΠΕΣΔΑ για το 2020 είναι ότι θα υπάρχουν, περίπου, 900.000 τόνοι/έτος σύμμεικτα προς επεξεργασία, με τάση περαιτέρω μείωσης. Για ποιο λόγο, λοιπόν, σχεδιάζονται μονάδες συνολικής δυναμικότητας αυτής της τάξης και όχι μικρότερης, αφού μιλάμε για μονάδες μεγάλης διάρκειας ζωής, που σε πρώτη φάση θα μπορούσαν να λειτουργήσουν με πρόσθετη βάρδια;

Όσο καθυστερούν οι νέοι ΧΥΤΥ, τόσο πλησιάζει η καύση

Η επιλογή του ΠΕΣΔΑ είναι πολύ κοντόφθαλμη, αφού αρκείται στη βραχυχρόνια αντιμετώπιση του προβλήματος της ασφαλούς διάθεσης - ταφής, με τη συνέχιση της λειτουργίας του ΧΥΤΑ Φυλής, για απροσδιόριστο χρονικό διάστημα. Και προετοιμάζοντας το έδαφος να ενταχθεί άμεσα στο σχεδιασμό ο ακατάλληλος, κατά γενική ομολογία, ΧΥΤΑ Γραμματικού.

Για τους νέους χώρους ταφής (ΧΥΤΥ) ισχύει και με το παραπάνω ότι προαναφέρθηκε για τις μονάδες επεξεργασίας σύμμεικτων. Χρειάζεται προσδιορισμός των ευρύτερων γεωγραφικών ενοτήτων -η ΠΡΩΣΥΝΑΤ έχει υποδείξει τρεις- στα όρια των οποίων πρέπει να δημιουργηθεί ένας νέος ΧΥΤΥ, με ισχυρή αυτοδέσμευση των δήμων που τις απαρτίζουν. Και αυτό πρέπει να γίνει άμεσα. Η απουσία ασφαλών ΧΥΤΥ, σε συνδυασμό με την αδυναμία των ΤΣΔ -με την τωρινή μορφή τους- να εκτρέψουν σοβαρές ποσότητες ΑΣΑ, δημιουργούν τις προϋποθέσεις να οδηγηθούμε στη «μαγική λύση» της καύσης. Κι ας την ξορκίζουν οι περισσότεροι/ες. Κάτι σαν τα μνημόνια, δηλαδή …

Διαιωνίζεται η λειτουργία της εγκατάστασης της Φυλής

Θεωρούμε λαθεμένη την επιλογή του ΠΕΣΔΑ στο κλείσιμο μόνο του ΧΥΤΑ Φυλής, που κι αυτό δε διαφαίνεται στο ορατό μέλλον. Είναι βέβαιο ότι η συνέχιση της μεταφοράς και επεξεργασίας σύμμεικτων στην εγκατάσταση της Φυλής, όχι μόνο θα απομακρύνει συνεχώς το κλείσιμο του ΧΥΤΑ, αλλά θα οδηγήσει και στην επέκτασή του. Και επιπλέον, η εγκατάσταση θα συνεχίζει να στέλνει το μήνυμα της συγκεντρωτικής διαχείρισης, αποθαρρύνοντας τις τοπικές δράσεις. Η ΠΡΩΣΥΝΑΤ θεωρεί ότι ο ΠΕΣΔΑ οφείλει να δρομολογήσει το άμεσο και οριστικό κλείσιμο της εγκατάστασης της Φυλής, επιτρέποντας μόνο δραστηριότητες που συνδέονται με την περιβαλλοντική αποκατάσταση της περιοχής.

Για την εγκατάσταση του Γραμματικού

Η χωροθέτηση του ΧΥΤΑ Γραμματικού στη συγκεκριμένη θέση έχει τεκμηριωθεί και επίσημα ότι είναι λαθεμένη και, κατά συνέπεια, επικίνδυνη. Σε ότι αφορά  σε άλλου είδους δραστηριότητες (ανακύκλωσης, κομποστοποίησης, επεξεργασίας υπολειμματικών σύμμεικτων), θεωρητικά, θα μπορούσαν να φιλοξενηθούν στο χώρο, με δυναμικότητες που θα αντιστοιχούν στα δεδομένα του δήμου ή των όμορων δήμων, αν αποφάσιζαν να συνεργαστούν. Αν, ωστόσο, ο δήμος Μαραθώνα ή οι όμοροι δήμοι θεωρούν ότι υπάρχουν άλλοι καταλληλότεροι χώροι, οφείλουν να τους υποδείξουν. Κατά τα άλλα, ο δήμος Μαραθώνα και το Γραμματικό αξίζουν την ίδια περιβαλλοντική προστασία με τον Ελαιώνα, το Σχιστό ή το Ελληνικό, όπου σχεδιάζονται και μπορούν να φιλοξενηθούν αντίστοιχες δραστηριότητες.

Η χρηματοδότηση της υλοποίησης των δράσεων του ΠΕΣΔΑ

Η αναφορά στη χρηματοδότηση της υλοποίησης των δράσεων του ΠΕΣΔΑ, με δεδομένη τη μεγάλη ασάφεια και αοριστία στα βασικά, αλλά και στα επιμέρους, έργα υποδομών, φαντάζει περισσότερο σαν μια τυπική υποχρέωση του ΠΕΣΔΑ και λιγότερο σαν μια ρεαλιστική απεικόνιση του πραγματικού κόστους. Είναι χαρακτηριστική, πάντως, του προσανατολισμού του ΠΕΣΔΑ η προβλεπόμενη κατανομή της χρηματοδότησης: σε κεντρικές υποδομές και σε έργα συλλογής και μεταφοράς στους δήμους. Απουσιάζει οποιαδήποτε αναφορά σε δημοτικές υποδομές ανακύκλωσης, ενώ είναι συμβολικό το κονδύλι για υποδομές δημοτικής κομποστοποίησης.

Διάφορα

• Ο ΠΕΣΔΑ θα ήταν χρήσιμο να είχε ειδική αναφορά στο ρόλο και στα πεπραγμένα των δήμων Αθήνας και Πειραιά, οι οποίοι έχουν επιδείξει χαρακτηριστική αδιαφορία στην προσπάθεια για αλλαγή του μοντέλου διαχείρισης των αποβλήτων, στην περιφέρεια Αττικής.

• Επαναλαμβάνουμε την πρόταση να τεθεί και ποσοτικός στόχος στον τομέα της πρόληψης, με σημείο αναφοράς τη μείωση της παραγωγής αποβλήτων. Παρόλο που η τελευταία δε συνδέεται αποκλειστικά με τις δράσεις για την πρόληψη.

• Είναι κομβικό ζήτημα για τη σωστή και ορθολογική διαχείριση των αποβλήτων, η τεκμηριωμένη εκτίμηση για τις παραγόμενες ποσότητες των αποβλήτων και για τη σύνθεσή τους, ιδιαίτερα των ανακυκλώσιμων υλικών. Κάτι που έχει αποδειχθεί ότι δεν υφίσταται αυτήν τη στιγμή.

24/2/2016

ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΙΑ ΣΥΝΕΝΝΟΗΣΗΣ ΓΙΑ ΤΗ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΤΩΝ ΑΠΟΡΡΙΜΜΑΤΩΝ (ΠΡΩΣΥΝΑΤ)