Η ταινία του σκηνοθέτη από την Αϊτή, Ραούλ Πεκ, με τίτλο, «Όταν ο Μαρξ συνάντησε τον Ένγκελς», επιχειρεί να περιγράψει τι συνέβη όταν διασταυρώθηκαν τα βήματα αυτών των δύο ανδρών.
Επικεντρωμένη στην περίοδο από το 1843 μέχρι το 1847, δείχνει με περιεκτικό τρόπο, καθώς απευθύνεται σε ευρύτερα ακροατήρια, το κλίμα μέσα από το οποίο διαμορφώθηκαν τόσο οι επαναστατικές τους ιδέες όσο και οι ίδιοι.
Όλα ξεκινούν το 1843, με την παρουσίαση του κοινωνικού και οικονομικού τοπίου της εποχής. Οι αλλαγές που έχουν επέλθει είναι πρωτόγνωρες. Από τη μια η βιομηχανική επανάσταση, από την άλλη η δημιουργία της εργατικής τάξης. Δύο αντίθετοι πόλοι έχουν εισέλθει δυναμικά στο προσκήνιο της ιστορίας.
Ο 26χρονος Καρλ Μαρξ, εξόριστος στο Παρίσι, μαζί με τη γυναίκα του Τζένη, οι οποίοι διαβιούν σε δύσκολες οικονομικές συνθήκες, βρίσκεται στις απαρχές της διαμόρφωσης της θεωρίας του. Παρατηρεί τις κοινωνικές και πολιτικές εξελίξεις, συμμετέχει σε συζητήσεις και αντιπαραθέσεις, διαβάζει και γράφει ακατάπαυστα. Εν τω μεταξύ, γνωρίζεται με τον Προυντόν και τον Μπακούνιν, συνδιαλέγεται ή διαφωνεί μαζί τους, όπως και με άλλους διανοητές εκείνης της εποχής, ενώ γίνεται πολλές φορές εριστικός προκειμένου να υπερασπιστεί τις απόψεις του. Από την άλλη ο ευγενικός και πράος 24χρονος Φρήντριχ Ένγκελς, γόνος οικογένειας βιομηχάνων, που έχουν στην Αγγλία τα κλωστήρια «Έρμεν & Ένγκελς», βλέπει από μέσα όχι μόνο την ανάπτυξη του καπιταλισμού, αλλά και την εξαθλίωση, εξαχρείωση και στυγνή εκμετάλλευση της εργατικής τάξης, μέσω της οποίας υπάρχει αυτή η ανάπτυξη. Η γνώση του για τον εργατικό κόσμο ξεπερνά τα δεδομένα εκείνης της εποχής, και έχει ως αποτέλεσμα την έκδοση του περίφημου έργου του, «Η Κατάσταση της Εργατικής Τάξης στην Αγγλία». «Είναι κολοσσιαίο έργο», λέει ο Μαρξ στον Ένγκελς, όταν πρωτογνωρίζονται στη Γαλλία.
Αργότερα, όταν ο Μαρξ κυκλοφόρησε τον πρώτο τόμο του «Κεφαλαίου», περιέγραψε με πολύ μελανά χρώματα τις άθλιες συνθήκες διαβίωσης της εργατικής τάξης. Παραθέτω ένα απόσπασμα σχετικό με την κατοικία, την οποία θεωρεί ως την άλλη πλευρά του κακού της συγκεντροποίησης των μέσων παραγωγής, επειδή συνωστίζονταν πολλοί εργάτες στον ίδιο χώρο. «Σ’ έναν ανώτερο βαθμό το κακό αυτό συνεπάγεται τέτοια άρνηση κάθε αισθήματος αιδούς, τέτοιο βρωμερό ανακάτωμα σωμάτων και σωματικών λειτουργιών, τέτοια αποκάλυψη σεξουαλικής γύμνιας, που όλα αυτά είναι χτηνώδη και όχι ανθρώπινα» (σελ. 682). Αυτό το ανακάτωμα, είχε ως συνέπεια την απόλυτη εξαχρείωση (ακολασία, ανηθικότητα από μικρή ηλικία, χρήση οπίου, κλπ). Το αποτέλεσμα δεν ήταν μόνο η έξαρση των ασθενειών, αλλά και συχνά η γέννηση νόθων παιδιών ή ακόμη και αιμομιξίες.
Μέσα από αυτές τις κοινές ανησυχίες ξεκίνησε η γνωριμία τους, η οποία έμελε να δημιουργήσει μια μεγάλη φιλία, που κράτησε μια ζωή και ατσαλώθηκε μέσα στο πέρασμα του χρόνου από κοινούς αγώνες. Κοινό χαρακτηριστικό στοιχείο και των δύο είναι ότι προέρχονταν από οικογένειες, οι οποίες διέθεταν οικονομική άνεση, αλλά έγιναν αποστάτες της τάξης τους, και αφιέρωσαν τη ζωή τους στην απελευθέρωση της εργατικής τάξης από τα δεσμά του καπιταλισμού.
«Μέχρι τώρα οι φιλόσοφοι ερμήνευαν τον κόσμο, το θέμα είναι να τον αλλάξουμε», λέει ο Μαρξ, ερχόμενος σε αντιπαράθεση με τους νέους χεγκελιανούς, ενώ σε άλλη σκηνή δείχνει τον Ένγκελς, να προτρέπει τον Μαρξ να μελετήσει την αγγλική πολιτική οικονομία για να δει πως λειτουργεί το οικονομικό κύκλωμα. Έτσι, ξεκινώντας να μελετά συστηματικά τα οικονομικά εγχειρίδια της εποχής, αναπτύσσει τη θέση ότι η εργασία είναι ένα εμπόρευμα που ελεύθερα ο εργάτης το πουλά στο κεφάλαιο. Όμως, «το παιχνίδι δεν είναι ισότιμο», λέει ο Μαρξ. Ο βασικός σκοπός είναι το κέρδος στο παιχνίδι της διανομής του πλούτου, που οι εργάτες παρήγαγαν με την εργασία τους. Μιας διανομής, η οποία μοιράζεται ανάμεσα στα μέλη της αστικής τάξης, όπου ένα ελάχιστο μέρος της δίνεται στην εργατική τάξη με τη μορφή του μισθού. Από αυτή την ανάλυση, ο Μαρξ, καταλήγει στην εξής στιχομυθία-συμπέρασμα: «Η σύγχρονη βιομηχανία γεννάει τον σύγχρονο σκλάβο που είναι το προλεταριάτο. Αν το προλεταριάτο ελευθερωθεί θα ελευθερωθεί η ανθρωπότητα και η κοινωνία που θα προκύψει θα είναι η κομμουνιστική». Από τις οικονομικές του μελέτες θα προκύψει το μνημειώδες έργο του, «Το Κεφάλαιο».
Στις αρχές του 1847, η ταινία δείχνει τον Ένγκελς και τον Μαρξ, να προσχωρούν στην «Ένωση των Δικαίων», μια οργάνωση στο Λονδίνο, που συσπείρωνε εργάτες, κυρίως μετανάστες. Το σύνθημα της Ένωσης, «όλοι οι άνθρωποι είναι αδέρφια», δεν κάλυπτε τους δυο άντρες, επειδή θεωρούσαν ότι δεν μπορούν να είναι αδέλφια οι μισθωτοί με τα αφεντικά τους. Σε διεθνές Συνέδριο της Ένωσης, στο Λονδίνο, τον Ιούνιο του 1847, και κατόπιν ομιλίας του Ένγκελς, που επέμεινε στην έννοια της εκμετάλλευσης και των ανειρήνευτων ταξικών διαφορών που αυτή παράγει, μετονομάζεται σε «Κομμουνιστική Ένωση» και το σύνθημα που υιοθετείται πλέον είναι «Προλετάριοι όλων των χωρών ενωθείτε».
Η ταινία τελειώνει, δείχνοντας τους Μαρξ-Ένγκελς, να συγγράφουν το μικρό βιβλιαράκι, το οποίο εκδόθηκε στις 21 Φεβρουαρίου 1848, και έμελε να αποτελέσει την ιδρυτική πράξη συγκρότησης του διεθνούς εργατικού και σοσιαλιστικού κινήματος: το «Κομμουνιστικό Μανιφέστο». «Ένα φάντασμα πλανιέται πάνω από την Ευρώπη: το φάντασμα του κομμουνισμού…….». Έτσι ξεκινά, η εισαγωγή. Ένα μήνα μετά ξεσπά η επανάσταση στη Γαλλία, και ακολουθεί σε Γερμανία, Αυστρία, Ουγγαρία κλπ.
Βέβαια, η ταινία αναφέρεται και σε διάφορες άλλες πλευρές από την καθημερινή ζωή των δύο νέων ανδρών, αναδεικνύοντας και το ανθρώπινο στοιχείο. Γλένταγαν, κάπνιζαν, έπιναν, μεθούσαν, τσακώνονταν, είχαν μεταπτώσεις, έπαιζαν σκάκι και ήταν βαθιά ερωτευμένοι με τις γυναίκες τους. Ο Μαρξ, μίλαγε για τη γυναίκα του με θαυμασμό, η οποία με τη σειρά της τον στήριζε συνεχώς, ενώ ο Ένγκελς ερωτεύτηκε και παντρεύτηκε την μαχητική και γι’ αυτό απολυμένη εργάτρια από το εργοστάσιο του πατέρα του, την Ιρλανδή Μαίρη Μπερνς.
Προς το τέλος της ταινίας έχει στιγμιότυπα από διάφορους λαϊκούς και εργατικούς αγώνες, από τότε μέχρι σήμερα, τα οποία συνοδεύονται από το υπέροχο τραγούδι του Μπομπ Ντίλαν, «Like a Rolling Stone».
Επανερχόμενοι στο αρχικό ερώτημα, «τι ακριβώς συνέβη όταν ο Μαρξ συνάντησε τον Ένγκελς;», κατά πως φαίνεται έμελλε να γεννηθεί μια νέα θεωρία, η οποία όταν απέκτησε υλική υπόσταση και έγινε ιδεολογία μαζών, κατάφερε να ανατρέψει ολόκληρα κοινωνικά συστήματα και να δημιουργήσει νέα, τα οποία, παρά τις αστοχίες και τα πισωγυρίσματά τους, έδειξαν ότι υπάρχει η δυνατότητα να καταργηθεί η εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο.
