Τι ήταν το «Νιου Ντηλ» του Ρούσβελτ

Η πραγματικότητα
Ήταν μια σειρά προγράμματα που εφαρμόστηκαν στις ΗΠΑ, ανάμεσα στο 1933 και 1936, για να ανακουφιστούν τα πιο φτωχά στρώματα της κοινωνίας και πρώτα απ’ όλα οι άνεργοι, αλλά κυρίως για να ξανασταθεί η βορειοαμερικάνικη οικονομία στα πόδια της, μετά το Κραχ του 1929 και τη Μεγάλη Οικονομική Ύφεση που ακολούθησε.

Το 1933 η οικονομία των ΗΠΑ είχε συρρικνωθεί κατά το ένα τρίτο, σε σχέση με την περίοδο πριν από το Κραχ. Οι άνεργοι έφτασαν τα 15 εκατομμύρια, η ταξική πάλη ξανάρχισε να απασχολεί σοβαρά μεγάλα κομμάτια της εργατικής τάξης και οι καπιταλιστές και οι τραπεζίτες βρίσκονταν σε μεγάλη σύγχυση σε σχέση με τις προοπτικές του καθεστώτος. 

Το αμερικάνικο κράτος, έως και το τέλος της προεδρίας Χούβερ, δεν επιδοτούσε ούτε καν τα συσσίτια των πεινασμένων, «για να μην παρέμβει με αρνητικό τρόπο στην οικονομία της αγοράς και την εμποδίσει να αυτορυθμιστεί». Βέβαια, δεν ήταν το ίδιο άτεγκτη η αντιμετώπιση των χρεοκοπημένων τραπεζιτών και μεγαλοβιομήχανων. Αυτοί επιδοτούνταν με τεράστια ποσά, όποτε το χρειάζονταν, ενώ οι φοροαπαλλαγές στο μεγάλο κεφάλαιο ήταν νόμος. Χαρακτηριστικά ο μεγαλοτραπεζίτης Τζ. Π. Μόργκαν δεν είχε πληρώσει για αρκετά χρόνια ούτε ένα δολάριο για φόρο εισοδήματος… 

Ο Ρούσβελτ δεν είχε κατά νου να κάνει διαφορετική πολιτική. Γεννημένος από «τζάκι», με «λατρεία», όπως παραδεχόταν ο ίδιος, «για τους ισοσκελισμένους κρατικούς προϋπολογισμούς», έκανε στη διάρκεια της προεκλογικής του εκστρατείας το 1932 κριτική στον Χούβερ ότι σπαταλάει το δημόσιο χρήμα. Ο Ρούσβελτ ζητούσε ξεκάθαρα περικοπές στις κοινωνικές δαπάνες.      

Μετά την εκλογή του όμως έβλεπε να πλανιέται πάνω από τις ΗΠΑ το φάντασμα της ανατροπής. Μέσα σε ενάμιση χρόνο από την ανάληψη των καθηκόντων του ξέσπασαν μια σειρά  εργατικοί αγώνες που ήταν ήδη πολύ εντονότεροι από πριν και, το κυριότερο, νικηφόροι. Υπήρχε διάχυτη αγωνία μέσα στο Δημοκρατικό Κόμμα ότι η πάλη των τάξεων θα ξέφευγε από κάθε έλεγχο.

Ένας βουλευτής των Δημοκρατικών απαριθμούσε τις νίκες (με αίμα και πολλούς νεκρούς) των εργατών στο Τολέδο, το Σαν Φρανσίσκο, τη Μινεάπολη, το Νότο και κατέληγε: «Αυτά ήταν ήπια πράγματα. Δεν έχετε δει να ανοίγουν οι πύλες της Κολάσεως και αυτό ακριβώς θα συμβεί, αν το Κογκρέσο των Ηνωμένων Πολιτειών δεν ψηφίσει την εργατική νομοθεσία». Λίγο αργότερα, με το ξέσπασμα των καταλήψεων στα εργοστάσια στη Γαλλία το 1936, ο φόβος του Ρούσβελτ ήταν μήπως δεν είχε κινηθεί αρκετά νωρίς προς τ’ αριστερά, για να αποτρέψει τα χειρότερα… 

Μεγάλα κομμάτια της αστικής τάξης ήταν έξω απ’ αυτούς τους προβληματισμούς. «Η λεγόμενη Ανώτερη Τάξη», σημείωνε τον Απρίλη του ’36 το περιοδικό ΤΙΜΕ, «με λίγες εξαιρέσεις, μισεί ειλικρινά τον Ρούσβελτ», ενώ ο πρόεδρος της Κεντρικής Τράπεζας τόνιζε ότι «η κυβέρνηση θα έπρεπε να βοηθήσει τους άνεργους και τους φτωχούς μέσω του trickle down effect», δηλαδή να στηρίξει τους πλούσιους για να κάνουν επενδύσεις και τα οφέλη να κατρακυλήσουν σιγά-σιγά και προς τις αποκάτω τάξεις...      

 
Ο Ρούσβελτ σχολίαζε αυτή την έλλειψη διορατικότητας των αστών στις διαπραγματεύσεις του με τον Χιρστ, τον βαρόνο των ΜΜΕ: «Εγώ πολεμάω τον κομουνισμό… Θέλω να σώσω το σύστημά μας, το καπιταλιστικό σύστημα, και για να το σώσω πρέπει κάπως να προσαρμοστώ στο σημερινό πνεύμα… Ίσως να γίνει αναγκαίο να πετάξω στους λύκους τα 46 πιο πλούσια άτομα… Με άλλα λόγια, να περιορίσω μέσω της φορολογίας τα εισοδήματα».

Πώς ξεπεράστηκε η κρίση

Είναι μεγάλος μύθος πως το Νιου Ντηλ έβγαλε τις ΗΠΑ από την κρίση. Ήδη από το 1937 η ύφεση ξανάδειξε τα δόντια της και η ανεργία σκαρφάλωσε στα ύψη. Οι ΗΠΑ βγήκαν από την κρίση μόνο χάρη στον Β’  Παγκόσμιο Πόλεμο. Το Ακαθάριστο Εθνικό Προϊόν της χώρας διπλασιάστηκε μέσα στο σφαγείο του πολέμου χάρη στην πολεμική βιομηχανία και η ανεργία έπεσε σχεδόν στο 1%. Οι ανάγκες της Ευρώπης για ανοικοδόμηση και η κούρσα εξοπλισμών του Ψυχρού Πολέμου άνοιξαν απίστευτες ευκαιρίες ανάπτυξης για το μεγάλο κεφάλαιο των ΗΠΑ και έκλεισαν για δεκαετίες το ζήτημα των κοινωνικών αγώνων. 

Ο πόλεμος ήταν καταστροφή για τον απλό κόσμο, αλλά αναζωογόνηση και ανανέωση για το κεφάλαιο. Ενώ οι άνθρωποι σκοτώνονταν μαζικά, οι μετοχές σκαρφάλωναν στα ύψη. Το Νιου Ντηλ ήταν μια πολιτική που προσπάθησε να βγάλει την οικονομία από την κρίση, μέσω της κεϊνσιανής αναθέρμανσης, αλλά απέτυχε. Κατά τη διάρκειά του, το εργατικό κίνημα επωφελήθηκε, σημειώνοντας κάποιες πρώτες βασικές νίκες, που «άνοιγαν την όρεξη» των εργατών για ευρύτερη αντιπαράθεση.

Γι’ αυτό και σήμερα, η συντριπτική πλειοψηφία των συστημικών οικονομολόγων δεν το προτείνουν σαν διέξοδο στην ύφεση. Όμως δεν μπορούν να παραδεχθούν ανοιχτά αυτό που είναι τελικά η μόνη γι’ αυτούς λύση: Να καταστραφεί ένα μέρος του σταθερού κεφαλαίου (εργοστάσια, εγκαταστάσεις, εμπορεύματα) και ένα μέρος του μεταβλητού κεφαλαίου (εργάτες), για να μπορέσει το υπόλοιπο κεφάλαιο να ξαναγίνει κερδοφόρο. Οι μόνες προοπτικές του κεφαλαίου είναι το νεκροταφείο των επιτευγμάτων της ανθρώπινης παραγωγικότητας κι είμαστε ακόμη στην αρχή της ύφεσης… 

Η Ευρωπαϊκή Ένωση, από την κρίση του 2008 ως σήμερα, βαδίζει αργά, αλλά σταθερά, στο δρόμο της ύφεσης και της μαζικής ανεργίας των ΗΠΑ του ’30, χωρίς όμως την προοπτική για προσωρινό συμβιβασμό (Νιου Ντηλ). Από την άλλη, η ευρωπαϊκή εργατική τάξη –και η Αριστερά– δεν έχει ακόμη να αντιτάξει το δικό της πρόγραμμα, γι’ αυτό παραμένει μουδιασμένη, δείχνοντας όμως παράλληλα τέτοιο ενδιαφέρον κι ενθουσιασμό για κινήσεις όπως του ΣΥΡΙΖΑ, ώστε, για λίγο, μοιάζουν να πετούν το γάντι στα μούτρα των τραπεζιτών και των δανειστών.

*Τα στοιχεία σχετικά με την κατάσταση της εργατικής τάξης στις ΗΠΑ είναι παρμένα από το βιβλίο του John Newsinger «Η αμερικάνικη εργατική τάξη τη δεκαετία του ’30 – Αντεπίθεση», εκδόσεις Μαρξιστικό Βιβλιοπωλείο, Μάρτης 2013.