Τουρκία: Ερωτηματικά μετά το τέλος του Νταβούτογλου

Για τους περισσότερους το ρήγμα Ερντογάν - Νταβούτογλου ήταν κεραυνός εν αιθρία. Οι δυο τους καθοδήγησαν ως δίδυμο την πορεία της Τουρκίας τα τελευταία χρόνια, μέσα από διάφορες στροφές, χωρίς να εμφανίζονται σοβαρές διαφωνίες. Για κάποιους πιο έμπειρους αναλυτές «ήταν θέμα χρόνου», αλλά ακόμα κι εκείνοι αιφνιδιάστηκαν από την ταχύτητα.

Προς το παρόν, ο μεγαλύτερος όγκος της αρθρογραφίας αφορά τις φιλοδοξίες του Ερντογάν, ο οποίος στην προσπάθειά του να οικοδομήσει ένα προεδροκεντρικό σύστημα και να συγκεντρώσει υπερεξουσίες «πετά από το τρένο» τον Νταβούτογλου, που ήταν ισχυρή προσωπικότητα ως πρωθυπουργός, για να τον αντικαταστήσει με μια «μαριονέτα».

Αυτό το σκέλος είναι πραγματικό. Μπαίνει τέλος στη συνύπαρξη δύο κέντρων εξουσίας, και στέλνεται το μήνυμα σε εχθρούς και φίλους, συμμάχους και ανταγωνιστές, εντός και εκτός συνόρων, ότι πλέον «μιλάτε μόνο με τον Ερντογάν». Αλλά αυτό από μόνο του δεν λέει πολλά. Αν οι δύο άνδρες βρίσκονταν σε απόλυτη στρατηγική συμφωνία, ο Νταβούτογλου (που άλλωστε δεν έχει ισχυρή κοινωνική ή κομματική βάση) θα χωρούσε σε αυτό το σχεδιασμό. Για να μη χωράει, και να καθίσταται «αναγκαστική» όπως δήλωσε και ο ίδιος, η απομάκρυνσή του, υπήρξαν διαφωνίες. Και λογικά η απομάκρυνσή του θα ανοίξει το δρόμο στις όποιες «στροφές» θέλει να υλοποιήσει –ανεμπόδιστος– ο Ερντογάν.

Τι ξέρουμε μέχρι τώρα;

Ξέρουμε το κατηγορητήριο με το οποίο τον αποδόμησαν οι κύκλοι του Ερντογάν. Λίγες μέρες πριν από την απομάκρυνσή του εμφανίστηκε ξαφνικά ένα μπλογκ με το όνομα Pelican Brief (τίτλος πολιτικού θρίλερ) με ένα δριμύ «κατηγορώ» κατά του πρωθυπουργού, με ύφος, πληροφορίες και φρασεολογία που έδειχνε άνθρωπο μέσα από το ΑΚΡ.

Περιγράφει έναν Νταβούτογλου που συνωμοτεί κατά του Ερντογάν με όλους τους υπαρκτούς και ανύπαρκτους «εχθρούς της Τουρκίας». Διαβάζοντας πίσω από το συνωμοσιολογικό ύφος, ξεχωρίζουν οι εξής αιχμές: Ο Νταβούτογλου δεν ήταν αρκετά αποφασιστικός στον πόλεμο ενάντια στους Κούρδους, έχτιζε προνομιακούς δεσμούς με τη Δύση, ήταν ο αρχιτέκτονας της πολιτικής για τη Συρία που κατέληξε σε απόλυτη αποτυχία, δεν υπερασπίστηκε τις πολιτικές Ερντογάν στο εσωτερικό μέτωπο (σχέση με ή και καταστολή των ΜΜΕ, συγκάλυψη ή αποκάλυψη υποθέσεων διαφθοράς, επιδίωξη ή όχι συναίνεσης με την αντιπολίτευση κ.ά.).

Ξέρουμε επίσης κάποιες πρώτες διεθνείς αντιδράσεις. Αν και σε κυβερνητικό επίπεδο όλες οι δηλώσεις είναι σε κλίμα «δεν αλλάζει τίποτα», εμφανίζεται αρθρογραφία (και δημοσιογράφων και πολιτικών προσώπων) που αποχαιρετά έναν «συνεννοήσιμο συνομιλητή».

Δεν γνωρίζουμε αν υπήρξε σοβαρή στρατηγική διαμάχη για τις σχέσεις με τη Δύση. Ο Νταβούτογλου υπήρξε ο θεωρητικός της στροφής της Τουρκίας προς την Ανατολή («δεν πρέπει να γίνουμε περιφέρεια της Ευρώπης, αλλά κέντρο του μουσουλμανικού κόσμου»), αν και χωρίς να εγκαταλείπει το σχέδιο ένταξης στην ΕΕ (ήταν και ο αρχιτέκτονας της συμφωνίας για το Προσφυγικό). Είναι υπερβολή να βαφτίζεται εν μια νυκτί «φιλοδυτικός». Αλλά υπάρχει μια αντικειμενική πραγματικότητα: Ως διπλωμάτης και ως υπουργός Εξωτερικών, σίγουρα διαμόρφωσε άλλη εικόνα (και συνεπώς άλλη στάση) για τις «διεθνείς σχέσεις». Σε μια περίοδο που όπως έχουμε ξαναγράψει για το «εσωτερικό μέτωπο», ο Ερντογάν κλείνεται όλο και περισσότερο στο «γυάλινο πύργο του». Ενδεχομένως αυτό να ισχύει πλέον και στην αντίληψή του για το «εξωτερικό μέτωπο».

Το ερώτημα είναι αν επρόκειτο για υπερβολή του Ερντογάν ή για αναγκαίο ξεκαθάρισμα που προαναγγέλλει κάποια αλλαγή πολιτικής. Με βάση το «κατηγορητήριο» κατά Νταβούτογλου, μια σειρά σενάρια είναι ανοιχτά: Σκλήρυνση του πολέμου κατά των Κούρδων, ματαίωση της (επι)στροφής στη Δύση, αλλαγή πλεύσης στη Συρία (με το φιλοπουτινικό Σπούτνικ να φιλοξενεί συνεντευξιαζόμενους που δεν αποκλείουν να γίνει ο Νταβούτογλου «αποδιοπομπαίος τράγος» για να πραγματοποιηθεί η στροφή).

Είναι δύσκολες οι εκτιμήσεις. Αλλά το τέλος της «εποχής Νταβούτογλου» δεν μπορεί να είναι απλά μια τυπική «αλλαγή φρουράς»...