Είναι γεγονός ότι όταν αναφέρεσαι σε κάποιο βιβλίο, είναι πάντα υπαρκτός ο κίνδυνος μιας υποκειμενικής τοποθέτησης απέναντι σε αυτό και τον συγγραφέα του. Έχοντας αυτό κατά νού, διαβάζοντας το βιβλίο του Βικτόρ Σέρζ και ειδικότερα τα κεφάλαια που αναφέρονται στην Οκτωβριανή Επανάσταση και την μετέπειτα εξέλιξή της, τολμώ να πω ότι βρέθηκα μπροστά σε μια από τις πιό αντικειμενικές, πιό ανοιχτόμυαλες και πιο διεισδυτικές τοποθετήσεις πάνω σε ένα από τα πιο καθοριστικά γεγονότα της σύγχρονης Ιστορίας.
Ο Βικτόρ Σέρζ, το πραγματικό επίθετο του οποίου ήταν Κίμπαλιτς, γεννήθηκε το 1890 στην Δυτική Ευρώπη, στο Βέλγιο, από γονείς Ρώσσους μετανάστες-διανοούμενους, που του εμφύσησαν την αγάπη για τη γνώση, τη δικαιοσύνη και την ελευθερία. Οι συνθήκες διαβίωσης στα παιδικά του χρόνια ήταν φριχτές κι αυτό είχε σαν αποτέλεσμα να χάσει το μικρότερο αδελφό του από ασιτία, πράγμα που τον
σημάδεψε βαθιά σε όλη την υπόλοιπη ζωή του.
Η έμφυτη απέχθειά του ενάντια σε κάθε μορφής εξουσία τον οδήγησε να ενταχθεί από πολύ νεαρός στο αναρχικό κίνημα. Στη Ισπανία και τη Γαλλία, όπου κυρίως μετέφερε τη δράση του, αναδείχτηκε σε έναν από τους γνωστότερους ηγέτες-διανοούμενους του χώρου και για τη δράση του φυλακίστηκε πολλά χρόνια.
Το 1918 βρέθηκε στη Ρωσία, σε μια περίοδο σκληρής προσπάθειας για την ανοικοδόμηση του σοσιαλιστικού κράτους αλλά και της έναρξης ενός αιματηρού εμφυλίου πολέμου, ο οποίος κράτησε τρία ολόκληρα χρόνια και του οποίου οι επιπτώσεις ήταν καταλυτικές. Ο Σέρζ, συμμετέχοντας ενεργά στη μεγάλη προσπάθεια για την εγκαθίδρυση του πρώτου σοσιαλιστικού κράτους στην οικουμένη, έζησε από πρώτο χέρι τις συνθήκες της εποχής και γνώρισε από πολύ κοντά τα πρόσωπα που πρωταγωνίστησαν στα γεγονότα των ημερών εκείνων «που συγκλόνισαν τον κόσμο».
Μέσα από τις «Αναμνήσεις» του, αναδεικνύεται από τη μια πλευρά η μεγάλη εκτίμηση και ο θαυμασμός του στους ηγέτες της επανάστασης, κυρίως απέναντι στον Λένιν και τον Τρότσκι, την ίδια ώρα όμως εντοπίζει λάθη, παραλείψεις και αδυναμίες, που έχουν να κάνουν με την εγκαθίδρυση της εργατικής δημοκρατίας και την ελευθερία έκφρασης των ατομικών και συλλογικών απόψεων. Αντιλαμβανόμενος τις δύσκολες συνθήκες που επικρατούσαν, δικαιολογεί σε μεγάλο βαθμό οποιαδήποτε ακρότητα γινόταν για χάρη της διάσωσης της επανάστασης. Όταν όμως τα πράγματα άλλαζαν προς το καλύτερο χωρίς να αλλάζει η στάση του κομματικού μηχανισμού απέναντι στις μάζες, τότε γίνονταν έντονα κριτικός.
Ο «πολεμικός κομμουνισμός», που στην αρχή εφαρμόστηκε κάτω από συνθήκες αποκλεισμού από 21 ξένους στρατούς, άγριου λιμού, θανατηφόρων επιδημιών και ενός σκληρού εμφύλιου πολέμου που άφησε 6 εκατομμύρια νεκρούς και αφάνισε τους πιο πρωτοπόρους αγωνιστές της επανάστασης, σύντομα αναδείχτηκε η βάση για τη δημιουργία ανεξέλεγκτων κέντρων αποφάσεων. Η Τσε-Κα, η μυστική αστυνομία που δημιούργησαν οι Μπολσεβίκοι, αποτέλεσε αντικείμενο έντονης κριτικής του Βικτόρ Σέρζ. Με τον καιρό οργανώθηκαν στις γραμμές της φοβερής αυτής οργάνωσης άτομα αμφιβόλου ηθικής, τα οποία και αποτέλεσαν την πρώτη μαγιά για την επερχόμενη σταλινική γραφειοκρατία.
Στα γεγονότα της Κροστάνδης, ο Βικτόρ Σέρζ υπογραμμίζει τους κακούς διαπραγματευτικούς χειρισμούς που έκανε με τους εξεγερμένους ο υπεύθυνος των Μπολσεβίκων Καλίνιν, ωστόσο δικαιολογεί στο τέλος την επέμβαση προκειμένου να σωθεί η επανάσταση. Προειδοποιεί από τότε όμως ότι ο ξεσηκωμός των ναυτών της Κροστάνδης, δεν αντιπροσωπεύει τίποτε άλλο παρά τη δυσαρέσκεια των μαζών εξ αιτίας της ασφυκτικής έλλειψης δημοκρατίας από την ανερχόμενη γραφειοκρατία, που λειτουργεί σχεδόν ανεξέλεγκτα.
Ο Βικτόρ Σέρζ κατάφερε να επιζήσει των σταλινικών εκκαθαρίσεων λόγω της γαλλικής υπηκοότητάς του και της κινητοποίησης των φίλων του στη Γαλλία. Εξορισμένος στη μακρινή Σιβηρία από το 1933 μέχρι το 1936 και ζώντας σε άθλιες συνθήκες κατάφερε να επιβιώσει βιολογικά και πνευματικά, μέχρι να υποχρεωθεί το καθεστώς να του δώσει διαβατήριο και να επιστρέψει στη Γαλλία. Με αυτόν τον τρόπο κατέστη δυνατό να έχουμε σήμερα τις συγκλονιστικές καταθέσεις του για τη μαύρη εκείνη περίοδο . Εκεί τον βρήκε η εισβολή των Γερμανών, το 1940. Με περιπετειώδη πάλι τρόπο κατάφερε να φύγει για το Μεξικό, όπου και πέθανε το 1947.
Τόσο στις «Αναμνήσεις» του όσο και στις επιστολές που στέλνει σε διάφορους φίλους και γνωστούς και οι οποίες περιλαμβάνονται στο βιβλίο, είναι εμφανής η απόλυτη διαύγεια πνεύματος που τον χαρακτήριζε σε όλη του τη ζωή, η ψυχρή αντικειμενικότητα που τον ωθεί να μην υποχωρεί ακόμα και στους πιο δύσκολους και επικίνδυνους καιρούς, η ακέραιη επαναστατική ηθική του που τον έκανε να μη διστάζει να έρθει σε αντιπαράθεση ακόμα και με ανθρώπους που εκτιμούσε, (όπως ο Τρότσκι), και η σταθερότητα στις απόψεις του με την ακλόνητη πίστη στη νίκη της επερχόμενης παγκόσμιας επανάστασης, μέχρι και τις τελευταίες στιγμές της ζωής του .
Ο Βικτόρ Σέρζ είναι περισσότερο γνωστός σαν δημοσιογράφος-συγγραφέας και όχι σαν θεωρητικός, ωστόσο αξίζει να μελετηθεί προσεχτικά το έργο του, κυρίως από κάποιους που αντιγράφουν με θρησκευτική σχολαστικότητα μπολσεβίκικες τακτικές, οι οποίες εφαρμόστηκαν σε συγκεκριμένες συνθήκες και με βάση τη ζωντανή πραγματικότητα της περιόδου.
Οι ιδέες και οι προσωπικές εμπειρίες του δεν είναι απλά μια επιδερμική απεικόνιση των σημαντικών γεγονότων που έζησε. Ο Βικτόρ Σέρζ ήταν ένας αληθινός επαναστάτης μέχρι το τέλος της ζωής του και παρ΄ότι δεν αναζήτησε ποτέ τις δάφνες ενός μεγάλου θεωρητικού, διείσδυσε με προσοχή στις βαθύτερες αιτίες που διαμόρφωναν τη νίκη ή την ήττα, αναζητώντας τους κατάλληλους δρόμους που θα οδηγήσουν την κοινωνία στη σοσιαλιστική απελευθέρωση.
Η συνάντηση του έργου του με τους Έλληνες αναγνώστες και κυρίως με τη νεολαία είναι σίγουρα μια ευτυχής συγκυρία.
