Το ζήτημα της πολυσυντροφικότητας στις ερωτικές σχέσεις

Είναι γε­γο­νός όμως ότι τα πε­ρισ­σό­τε­ρα κοι­νω­νι­κά και πο­λι­τι­κά υπο­κεί­με­να που απο­τε­λούν τους φο­ρείς ενός απε­λευ­θε­ρω­τι­κού προ­τάγ­μα­τος (όπως πχ η Αρι­στε­ρά) είτε –στην κα­λύ­τε­ρη πε­ρί­πτω­ση–δεν έχουν δώσει τη δέ­ου­σα έμ­φα­ση σε το­μείς του αν­θρώ­πι­νου βίου όπου εξί­σου απαι­τεί­ται μια ελευ­θε­ρια­κή ρι­ζο­σπα­στι­κή πα­ρέμ­βα­ση είτε πολύ συχνά ρέ­πουν προς την άμεση ή έμ­με­ση στή­ρι­ξη που­ρι­τα­νι­κών μο­ντέ­λων δια­βί­ω­σης. Μια τέ­τοια πε­ρί­πτω­ση είναι η μη αμ­φι­σβή­τη­ση της μο­νο­συ­ντρο­φι­κό­τη­τας.

Στα πλαί­σια αυτά πα­ρα­θέ­του­με μια επε­ξερ­γα­σία εν­νοιών καθώς και απα­ντή­σεις σε προ­βλη­μα­τι­σμούς όπως αυτοί δια­τυ­πώ­νο­νται από δια­δι­κτυα­κό άρ­θρο- κεί­με­νο του Λύο Κα­λο­βυρ­νά, που έχει ασχο­λη­θεί επι­στα­μέ­νως με το θέμα.

Νάσος Θε­ο­δω­ρί­δης, μέλος της ΛΑΕ

Η πο­λυ­συ­ντρο­φι­κό­τη­τα στις ερω­τι­κές σχέ­σεις

Άρθρο του Λύο Κα­λο­βυρ­νά

Μπορώ να είμαι σε σχέση με πολ­λούς αν­θρώ­πους ταυ­τό­χρο­να;

Κα­ταρ­χάς, το ση­μα­ντι­κό είναι να κα­θο­ρί­σου­με το νόημα της έν­νοιας «σχέση». Η συ­ντρο­φι­κή σχέση, όπως τη γνω­ρί­ζου­με από τις ται­νί­ες, τα μυ­θι­στο­ρή­μα­τα και τα τρα­γού­δια είναι μια αν­θρώ­πι­νη κα­τα­σκευή, χρο­νι­κά και γε­ω­γρα­φι­κά κα­θο­ρι­σμέ­νη. Δεν ήταν πάντα και πα­ντού η ίδια, ούτε και είναι στην εποχή μας.

Για πάρα πολ­λούς αιώ­νες και σε πάρα πολ­λές κουλ­τού­ρες, ο γάμος δεν σή­μαι­νε επ’ ου­δε­νί συ­ντρο­φι­κή σχέση, δη­λα­δή μια σχέση στην οποία οι σύ­ντρο­φοι μοι­ρά­ζο­νται συ­ναι­σθή­μα­τα, εκ­μυ­στη­ρεύ­ο­νται τα σώ­ψυ­χά τους και επι­κοι­νω­νούν – το αντί­θε­το μά­λι­στα. Η συ­ναι­σθη­μα­τι­κή οι­κειό­τη­τα, δη­λα­δή το πόσο κοντά συ­ναι­σθη­μα­τι­κά εί­μα­στε σαν σύ­ντρο­φοι, είναι μια νε­ό­τε­ρη πο­λι­τι­σμι­κή προ­σθή­κη και μά­λι­στα κυ­ρί­ως, αν όχι απο­κλει­στι­κά, στις δυ­τι­κές κοι­νω­νί­ες.

Αυτή η έν­νοια της συ­ντρο­φι­κής σχέ­σης, δη­λα­δή δυο αδερ­φές ψυχές, πλα­σμέ­νες η μία για την άλλη, που επι­κοι­νω­νούν για όλα, μοι­ρά­ζο­νται τα πάντα και έχουν μάτια μόνο ο ένας για τον άλλον είναι ένα κα­τα­σκεύ­α­σμα που ξε­κί­νη­σε με τον ρο­μα­ντι­σμό τον 18ο αιώνα και εμπε­δώ­θη­κε στον 20ο.

Ανέ­κα­θεν υπήρ­χαν και άλλα είδη σχέ­σε­ων, από την αρ­χαία Αθήνα, όπου οι άντρες πα­ντρεύ­ο­νταν γυ­ναί­κες αλλά εξυ­μνού­σαν τον έρωτα μόνο με άντρες, μέχρι την πο­λυ­γυ­νία ή πο­λυαν­δρία άλλων πο­λι­τι­σμών.

Στις μέρες μας, το κί­νη­μα της πο­λυ­συ­ντρο­φι­κό­τη­τας προ­σφέ­ρει ένα δια­φο­ρε­τι­κό μο­ντέ­λο ερω­τι­κών σχέ­σε­ων. Η πο­λυ­συ­ντρο­φι­κό­τη­τα έχει πολ­λούς ορι­σμούς και μορ­φές, αλλά τα βα­σι­κά χα­ρα­κτη­ρι­στι­κά της μπο­ρούν να συ­νο­ψι­στούν ως εξής:

Πρό­κει­ται για συ­ντρο­φι­κές σχέ­σεις στα­θε­ρές, μα­κρο­πρό­θε­σμες, υπεύ­θυ­νες, συ­ναι­νε­τι­κές, με συ­ναι­σθη­μα­τι­κό δέ­σι­μο, με πε­ρισ­σό­τε­ρους από έναν/μία συ­ντρό­φους, οι οποί­ες υπάρ­χουν με–κατά το δυ­να­τόν– αλ­λη­λο­σε­βα­σμό των εμπλε­κό­με­νων μερών.

Στις πο­λυ­συ­ντρο­φι­κές σχέ­σεις βα­σι­κό στοι­χείο είναι η αγάπη και το νοιά­ξι­μο που αι­σθά­νο­νται οι διά­φο­ροι σύ­ντρο­φοι με­τα­ξύ τους, ανε­ξάρ­τη­τα από τις σε­ξουα­λι­κές σχέ­σεις τους. Δη­λα­δή, μπο­ρεί οι πο­λυ­συ­ντρο­φι­κοί σύ­ντρο­φοι να είναι είτε μο­νο­γα­μι­κοί είτε πο­λυ­γα­μι­κοί, αρκεί να υπάρ­χει ει­λι­κρί­νεια, αλ­λη­λο­σε­βα­σμός και συ­ναί­νε­ση.

Ένα βα­σι­κό κί­νη­τρο για όλα αυτά είναι το γε­γο­νός ότι θέλει κά­ποιος να ζήσει ξανά όλη την όμορ­φη δια­δι­κα­σία της στα­δια­κής γνω­ρι­μί­ας με τον άλλον άν­θρω­πο κλπ, το ερω­τι­κό σκίρ­τη­μα και όλα τα συ­να­φή.Διότι αν το νιώ­σει μια φορά στη ζωή του, και δε­δο­μέ­νου ότι η φάση αυτή εξα­σθε­νεί με την πά­ρο­δο των χρό­νων (και απλώς με­τα­τρέ­πε­ται σε αγάπη, που όμως είναι κάτι εντε­λώς δια­φο­ρε­τι­κό), τότε ση­μαί­νει ότι αν πα­ρα­μεί­νει μο­νο­γα­μι­κός είναι κα­τα­δι­κα­σμέ­νος να μην ξα­να­ζή­σει τη σα­γή­νη της χρο­νι­κής φάσης της αλ­λη­λο­γνω­ρι­μί­ας κλπ.

Μα λένε ότι αν αγα­πάς έναν άν­θρω­πο, δεν πρέ­πει τάχα να χρειά­ζε­σαι κα­νέ­ναν άλλον!

Ως άποψη είναι πολύ κοινή και μοιά­ζει σχε­δόν αυ­το­νό­η­τη, αλλά στην πράξη δεν ισχύ­ει όπως έχει απο­δει­χθεί βιω­μα­τι­κά στην ιστο­ρία της αν­θρω­πό­τη­τας που π.χ. βρί­θει πα­ράλ­λη­λων κρυ­φών σχέ­σε­ων. Πολ­λοί πι­στεύ­ουν ότι αν αγα­πάς ερω­τι­κά έναν άν­θρω­πο, δεν σου πε­ρισ­σεύ­ει αγάπη για άλ­λους, αφού του δί­νε­σαι «ολο­κλη­ρω­τι­κά», με «όλη σου την καρ­διά». Αν αγα­πάς πολ­λούς ταυ­τό­χρο­να, εξ ορι­σμού τους αγα­πάς λι­γό­τε­ρο, γιατί η αγάπη σου διαι­ρεί­ται και δεν είναι τόσο βαθιά ή δυ­να­τή.

Αυτή η άποψη βα­σί­ζε­ται σ’ ένα «μο­ντέ­λο έν­δειας», δη­λα­δή ότι το δυ­να­μι­κό αγά­πης μέσα μας είναι πε­πε­ρα­σμέ­νο, δη­λα­δή έχου­με πε­ριο­ρι­σμέ­νη αγάπη να δώ­σου­με. Αν τη δώ­σου­με όλη σ’ έναν άν­θρω­πο, δεν πε­ρισ­σεύ­ει για κα­νέ­ναν άλλον. Οπότε αν ερω­τευ­τού­με έναν άλλον άν­θρω­πο, αμέ­σως η αγάπη που νιώ­θου­με για τον νυν μας εξαϋ­λώ­νε­ται και πάει στον και­νούρ­γιο.

Η κοι­νω­νία μας θε­ω­ρεί απο­λύ­τως απο­δε­κτό να έχου­με πάνω από έναν στενό φίλο, χωρίς αυτό να θε­ω­ρεί­ται πρό­βλη­μα, πόσο μάλ­λον απι­στία. Με αυτή την έν­νοια, όλοι και όλες ασκού­με την «πο­λυ­φι­λία», δη­λα­δή έχου­με με­ρι­κούς αν­θρώ­πους τους οποί­ους απο­κα­λού­με φί­λους και με τους οποί­ους μας ενώ­νουν δε­σμοί νοια­ξί­μα­τος, αγά­πης και αλ­λη­λο­φρο­ντί­δας, χωρίς να χρειά­ζε­ται να επι­λέ­ξου­με μόνον έναν, τον αλη­θι­νό. Δη­λα­δή, έχου­με δι­καί­ω­μα να αγα­πά­με πάνω από έναν φίλο, σε αντί­θε­ση με τον έρωτα, όπου κοι­νω­νι­κά στη δική μας κουλ­τού­ρα επι­τρέ­πε­ται να αγα­πά­με μόνο έναν άν­θρω­πο.

Ξέ­ρου­με όμως ότι μπο­ρού­με να αγα­πά­με ταυ­τό­χρο­να πολ­λούς αν­θρώ­πους: τους φί­λους μας, τους συγ­γε­νείς μας, τον/τη σύ­ντρο­φό μας. Μήπως είναι εφι­κτό να αγα­πά­με ταυ­τό­χρο­να πάνω από έναν συ­ντρό­φους;

Η αγάπη δεν είναι σαν τα λεφτά, που αν τα ξο­δέ­ψεις όλα σε κάτι, δεν σου μέ­νουν χρή­μα­τα για να αγο­ρά­σεις κάτι άλλο. Το πε­ριε­χό­με­νο της καρ­διάς μας δεν είναι σαν το πε­ριε­χό­με­νο του πορ­το­φο­λιού μας.

Από την άλλη πλευ­ρά, στην πράξη έχου­με x ώρες που μπο­ρού­με να δια­θέ­σου­με σε φί­λους, συ­ντρό­φους, οι­κο­γέ­νεια, δου­λειά, ύπνο, φα­γη­τό κτλ.

Με απλά λόγια, ο αριθ­μός των αν­θρώ­πων που μπο­ρού­με να αγα­πά­με εξαρ­τά­ται από το πόσο χρόνο και ενέρ­γεια έχου­με να δια­θέ­σου­με σε κάθε άν­θρω­πο. Αυτός είναι ο λόγος που δεν μπο­ρού­με να έχου­με ούτε εί­κο­σι κολ­λη­τούς φί­λους ούτε και εί­κο­σι συ­ντρό­φους.

Μια πο­λυ­συ­ντρο­φι­κή σχεση δεν αφαι­ρεί, αλλά προ­σαυ­ξά­νει.Αυτό ση­μαί­νει ότι δεν κό­βου­με με­ρί­διο αγά­πης από τον έναν σύ­ντρο­φο υπέρ του άλλου, αλλά προ­σθέ­του­με «εις ολό­κλη­ρον», όπως θα έλεγε κα­νείς και στη νο­μι­κή διά­λε­κτο.

Αυτό μπο­ρεί να επι­φέ­ρει με­γά­λη ολο­κλή­ρω­ση. Και έτσι το όφε­λος είναι με­γά­λο και αμοι­βαίο.

Μια φι­λο­σο­φία φι­λί­ας

Η πο­λυ­συ­ντρο­φι­κό­τη­τα βα­σί­ζε­ται στην αρχή ότι οι καλές φι­λί­ες απαι­τούν εξί­σου πολλή τρυ­φε­ρό­τη­τα, εν­δια­φέ­ρον, σε­βα­σμό, προ­σο­χή, συ­ναι­σθη­μα­τι­κό δέ­σι­μο και νοιά­ξι­μο όσο και οι ερω­τι­κές σχέ­σεις. Πο­λυ­συ­ντρο­φι­κές σχέ­σεις είναι όλα τα πα­ρα­πά­νω με προ­σθή­κη τη σε­ξουα­λι­κή πα­ρά­με­τρο (αν και όχι απα­ραί­τη­τα).

Η πο­λυ­συ­ντρο­φι­κό­τη­τα δεν έχει καμία σχέση με τις επί­σης θε­μι­τές σχέ­σεις στι­ςο­ποί­ες ένα ζευ­γά­ρι συ­ναι­νεί να κάνει σεξ και με άλ­λους (είτε παρέα είτε χώρια), αλλά απα­γο­ρεύ­ει τη συ­ναι­σθη­μα­τι­κή εμπλο­κή με τρί­τους. Στις πο­λυ­συ­ντρο­φι­κές σχέ­σεις, αντι­θέ­τως, οι σύ­ντρο­φοι έχουν ταυ­τό­χρο­να ερω­τι­κή σχέση με πάνω από έναν αν­θρώ­πους, ανε­ξάρ­τη­τα από το αν κά­νουν σεξ τε­λι­κά με όλους.

Με άλλα λόγια, η πο­λυ­συ­ντρο­φι­κό­τη­τα δεν το ίδιο με τις ανοι­χτές σχέ­σεις, ούτε αφορά το σεξ. Η πο­λυ­συ­ντρο­φι­κό­τη­τα αφορά τους συ­ναι­σθη­μα­τι­κούς, κοι­νω­νι­κούς, οι­κο­γε­νεια­κούς και σε­ξουα­λι­κούς δε­σμούς όλων των συ­ντρό­φων, όχι μόνο το σεξ.

Η πο­λυ­συ­ντρο­φι­κό­τη­τα μπο­ρεί να πάρει διά­φο­ρες μορ­φές:

Σε άλλες κοι­νω­νί­ες, ακόμα και στις μέρες μας, υπάρ­χουν μο­ντέ­λα σχέ­σε­ων με πάνω από έναν συ­ντρό­φους. Η ιδέα ότι μόνο ένας με­γά­λος, αλη­θι­νός, γρα­φτός έρω­τας μας αντι­στοι­χεί όχι μόνο είναι μια κα­τα­σκευή του ρο­μα­ντι­κού κι­νή­μα­τος, αλλά είναι και επι­κίν­δυ­νη. Τι θα συμ­βεί αν αυτός ο έρω­τας πε­θά­νει; Δεν μας μένει άλλος; Τον ξο­δέ­ψα­με;

Ωστό­σο, για να πε­τύ­χει μια πο­λυ­συ­ντρο­φι­κή σχέση (όπως και μια δυα­δι­κή σχέση), πρέ­πει να υπάρ­χουν ξε­κά­θα­ροι κα­νό­νες, που να γί­νο­νται σε­βα­στοί από όλους τους εμπλε­κό­με­νους. Πο­λυ­συ­ντρο­φι­κό­τη­τα δεν ση­μαί­νει ξέ­φρα­γο αμπέ­λι – το αντί­θε­το μά­λι­στα. Βα­σι­κές αρχές της πο­λυ­συ­ντρο­φι­κό­τη­τας είναι ο αλ­λη­λο­σε­βα­σμός, η ει­λι­κρί­νεια και η συ­μπό­νια.

Γιατί να μη σου αρκεί μόνο ένας/μία σύ­ντρο­φος;

Αντι­στρέ­φο­ντας την ερώ­τη­ση: αν είχες ένα παιδί και απο­φά­σι­ζες ότι θέ­λεις και δεύ­τε­ρο, θα μπο­ρού­σε το πρώτο σου παιδί να γυ­ρί­σει και να σε ρω­τή­σει: «Γιατί κά­νεις δεύ­τε­ρο παιδί, δεν σου αρκώ εγώ;» Η ερώ­τη­ση λοι­πόν είναι από μόνη της προ­βλη­μα­τι­κή, γιατί δεν έχει να κάνει με το τι μας «αρκεί».

Ας ξε­κα­θα­ρί­σου­με λοι­πόν ότι η πλειο­νό­τη­τα των αν­θρώ­πων δεν δη­μιουρ­γεί μο­νο­γα­μι­κή, στενή σχέση μ’ ένα μόνο άτομο. Δη­μιουρ­γεί μο­νο­γα­μι­κή, στενή σχέση μ’ ένα μόνο άτομο τη φορά, του­λά­χι­στον στη θε­ω­ρία, γιατί στην πράξη ξέ­ρου­με ότι η συ­ντρι­πτι­κή πλειο­ψη­φία και των αντρών και των γυ­ναι­κών κά­νουν σεξ εκτός σχέ­σης.

Δη­λα­δή όλοι μας εί­μα­στε ή πο­λυ­συ­ντρο­φι­κοί ;

Όχι. Ορι­σμέ­νοι άν­θρω­ποι πράγ­μα­τι προ­τι­μούν τη μο­νο­γα­μία και φαί­νε­ται να ζουν καλά σε μο­νο­γα­μι­κές σχέ­σεις – πράγ­μα κα­τα­πλη­κτι­κό. Όμως μοιά­ζει να είναι η εξαί­ρε­ση και όχι ο κα­νό­νας. Πολ­λοί πο­λυ­συ­ντρο­φι­κοί άν­θρω­ποι είναι επί­σης μο­νο­γα­μι­κοί, με την έν­νοια ότι δεν κά­νουν σεξ εκτός της τρια­δι­κής, τε­τρα­δι­κής κτλ σχέ­σης τους. Με άλλα λόγια, η πο­λυ­συ­ντρο­φι­κό­τη­τα δεν είναι ταυ­τό­ση­μη έν­νοια με την πο­λυ­γα­μία. Η πο­λυ­συ­ντρο­φι­κή σχέση προ­σφέ­ρει τη δυ­να­τό­τη­τα να συν­δε­θείς ερω­τι­κά στενά με πάνω από έναν άν­θρω­πο, με ό,τι φέρ­νει αυτό στη ζωή σου: πε­ρισ­σό­τε­ρες προ­ο­πτι­κές, πε­ρισ­σό­τε­ρες οπτι­κές γω­νί­ες, πε­ρισ­σό­τε­ρη στή­ρι­ξη σε όλα τα επί­πε­δα. Φυ­σι­κά, μαζί με τα θε­τι­κά, πολ­λα­πλα­σιά­ζο­νται και τα αρ­νη­τι­κά.

Και με το σεξ τι γί­νε­ται;

Πο­λυ­συ­ντρο­φι­κό­τη­τα δεν ση­μαί­νει όργια και παρ­τού­ζες. Δεν ση­μαί­νει καν αμ­φι­φυ­λο­φι­λία. Βα­σι­κά, η πο­λυ­συ­ντρο­φι­κό­τη­τα δεν αφορά το σεξ. Μπο­ρεί σε μια τρια­δι­κή σχέση (V) ο ένας σύ­ντρο­φος να κάνει σεξ μόνο με τον έναν και όχι με τον άλλον και κα­νείς από τους τρεις να μην κάνει σεξ με άλ­λους (μο­νο­γα­μι­κή πο­λυ­συ­ντρο­φι­κό­τη­τα). Πο­λυ­συ­ντρο­φι­κό­τη­τα, ωστό­σο, ση­μαί­νει ξε­κά­θα­ρους κα­νό­νες ως προς το τι γί­νε­ται με το σεξ.

Λει­τουρ­γεί αυτό το πράγ­μα στην πράξη;

Πράγ­μα­τι, οι ερω­τι­κές και συ­ντρο­φι­κές μας σχέ­σεις μας δο­κι­μά­ζουν (και συχνά μας φτά­νουν στα όριά μας) επει­δή πολ­λές φορές εγκλω­βι­ζό­μα­στε σε συ­ντρο­φι­κές σχέ­σεις όπου ασφυ­κτιού­με, οι οποί­ες δεν μας επι­τρέ­πουν να ξε­δι­πλώ­σου­με όλο το δυ­να­μι­κό μας. Είναι σαν να συ­ναι­νού­με λίγο πολύ αυ­τό­μα­τα να μπού­με σε ένα ίδρυ­μα με τους κα­νό­νες του οποί­ου δεν συμ­φω­νού­με εκατό τοις εκατό, αλλά πι­στεύ­ου­με ότι πρέ­πει να ισχύ­ουν γιατί έτσι μά­θα­με.

Φυ­σι­κά και οι πο­λυ­συ­ντρο­φι­κές σχέ­σεις αντι­με­τω­πί­ζουν τις ίδιες προ­κλή­σεις που ισχύ­ουν σε μια δυα­δι­κή σχέση − και μά­λι­στα επί δύο ή τρία. Όσα πε­ρισ­σό­τε­ρα άτομα εμπλέ­κο­νται, τόσο πιο πο­λύ­πλο­κα μπο­ρεί να γί­νουν τα πράγ­μα­τα, αν δεν υπάρ­χει ένα ξε­κά­θα­ρο πλαί­σιο, προ­συμ­φω­νη­μέ­νοι κα­νό­νες και αλ­λη­λο­σε­βα­σμός.Γε­νι­κά, οι ερω­τι­κές σχέ­σεις τεί­νουν να­ε­ντεί­νουν τις ανα­σφά­λειές μας: με αγα­πά­ει αρ­κε­τά; Με αγα­πά­ει όσο κι εγώ; Είναι δυ­να­τή η σχέση μας; Μπορώ να βα­σι­στώ πάνω του/της κοκ.

Αναμ­φί­βο­λα, οι πο­λυ­συ­ντρο­φι­κές σχέ­σεις είναι πολύ δύ­σκο­λες και απαι­τούν υψηλό βαθμό επέν­δυ­σης και ενα­σχό­λη­σης με τη σχέση. Αξί­ζουν όμως τον ισό­τι­μο σε­βα­σμό ακόμη και εκεί­νων που δεν επι­θυ­μούν την προ­σχώ­ρη­ση σε ένα τέ­τοιο μο­ντέ­λο.