Όταν ξεκίνησε στις αρχές της δεκαετίας του '70 το κίνημα της αυτόνομης διαβίωσης στις Η.Π.Α., τότε που ο ιμπεριαλισμός ανακάλυπτε τις πολιτικές όψεις της αναπηρίας με τον πόλεμο του Βιετνάμ στις αντιπολεμικές διαδηλώσεις στην Καλιφόρνια περί του πανεπιστημίου Berkeley, πολλοί αναθάρρησαν.
Μια στρατιωτική επιχείρηση ήρθε αντιμέτωπη με τις συνέπειές της και οι ανάπηροι πολέμου έγιναν το σύμβολο της καταπίεσης εκατομμυρίων ανθρώπων για να διεκδικήσουν το δικαίωμά της ανεξάρτητης διαβίωσης. Και στις δύο άκρες του βόρειου Ατλαντικού οι οργανώσεις ανάπηρων πολιτών προσπάθησαν να ξεφύγουν από την καταπίεση του οίκτου για να διεκδικήσουν το δικαίωμα. Μέχρι τότε επικρατούσε η φιλανθρωπική οπτική του ιδρυματισμού. Στις διαδηλώσεις εμφανίστηκαν συνθήματα όπως το "Piss the pity" και ταρακουνήθηκε η σχέση αναπήρων με τους θεραπευτές τους. Οι ακτιβιστές επέμεναν: Δεν θέλουμε προστάτες, θέλουμε συνεργάτες. Δεν είναι η βλάβη μας το πρόβλημα είναι ο τρόπος που αντιμετωπίζεται η βλάβη μας κοινωνικά. Δεν θέλουμε άλλα κέντρα συγκέντρωσης θεραπειών, θέλουμε φροντίδα μέσα στην κοινότητα. Η αναπηρία διεκδικούσε να γίνει mainstream.
Η πετρελαϊκή κρίση του '73 θέτει την αρχή του τέλους του κοινωνικού κράτους στην Ευρώπη, αλλά παρόλα αυτά οι ακτιβιστές συνεχίζουν να προβάλλουν τα αιτήματα τους περί δικαιωμάτων και η αναπηρία βαθμιαία καταφέρνει να εμφανίζεται ως διαφορετική μέσα στη διαφορετικότητά της. Ο φεμινισμός από την άλλη λειτούργησε υποστηρικτικά θέτοντας καίρια ζητήματα στο καυτό θέμα της φροντίδας απλώνοντας τα αιτήματα για αλλαγή των μορφών τυπικής και άτυπης φροντίδας. "Φροντίδα ίσον γυναίκα" υποστήριξαν και έβαλαν ένα τεράστιο ερωτηματικό στους μηχανισμούς παροχής προνομίων στους ανάπηρους πολίτες, ένα ερωτηματικό που ενέπλεξε και το αντρικό φύλο στη διαδικασία της φροντίδας. Συνειδητοποιήθηκε ότι γυναίκες, ανάπηροι, ομοφυλόφιλοι/-ες είναι οι ομάδες που είχαν το προνόμιο στην παροχή φροντίδας και στο αντίθετό της, την εγκατάλειψη. Αναδείχθηκε ένα δριμύ κατηγορώ στους εξουσιαστικούς μηχανισμούς των ιδρυμάτων αποκατάστασης καθώς και των σύγχρονων γκούλαγκς: των ειδικών σχολείων. Επισημάνθηκε ότι όταν η παροχή φροντίδας προνομιακά συντελείται σε κλειστές δομές, τότε η καταπίεση γίνεται αφόρητη και πρότειναν ριζοσπαστικοποίηση των τρόπων παροχής φροντίδας προς την κατεύθυνση της χειραφέτησης των χρηστών των υπηρεσιών αυτών. Η πατριαρχία, ο καπιταλισμός και ο ιδρυματισμός συνδέονται άμεσα, υποστήριξαν.
Πέρασαν τα χρόνια, κάποια βήματα έγιναν, αλλά τίποτα ολοκληρωμένο. Στην Ελλάδα το '73 ίσχυαν οι νόμοι της χούντας "για τους αποκλίνοντες εκ του φυσιολογικού ατόμων" και η ανωμαλία του πολιτικού τοπίου μιλούσε θεσμικά για τους ανάπηρους ως "ανώμαλους". Δεν ήταν οι μόνοι βέβαια. Τα ιδρύματα είχαν την τιμητική τους και οι σύζυγοι των συνταγματαρχών επισκέπτονταν τα ιδρύματα αναπήρων παίδων για να μοιράσουν παιχνίδια και σταυρουδάκια. Το ξύλο έπεφτε σύννεφο στα κρατητήρια και το σακάτεμα έγινε πολιτική πράξη διαχωρισμού των πολιτών. Δεν υπήρχε κανένα περιθώριο να ακουστεί ούτε ένα αδύναμο σύνθημα για δικαιώματα των "ανώμαλων" .
Με την μεταπολίτευση, οι έλληνες πολιτικοί υπέθεσαν ότι μια ελπίδα υπήρχε: Η είσοδος της χώρας στην Ε.Ο.Κ. Η κυβέρνηση ΠΑΣΟΚ ενίσχυσε τον ρόλο του ιδρυματισμού πιστεύοντας ότι αυτός είναι ο μοναδικός τρόπος παροχών. Το προνόμιο στην περιθωριοποίηση ενισχύθηκε με τη ενδυνάμωση του στάτους των εργαζομένων των ιδρυμάτων. Τότε δημιουργήθηκαν οι συντεχνίες, των φυσιοθεραπευτών, των εργοθεραπευτών, των ψυχολόγων και ουκ εστίν αριθμός "ειδικών-πατρώνων" όλου του κυκλώματος περί την αναπηρία για να προκαλέσει περισσότερες θέσεις εργασίας στα γκούλαγκς προτείνοντας το μάντρωμα των αναπήρων. Για όσους ξέφυγαν από την ιδρυματοποίηση το κράτος αποφάσισε ότι θα η πρόνοια είναι οικογενειακή υπόθεση και όλοι μας αποκαμωμένοι παίζαμε το έργο "από το Κωσταλέξι στο ίδρυμα" και οι ηρωίδες μάνες προκειμένου να αποφύγουν την κρατική εξουσία "σήκωναν το σταυρό" της φροντίδας των ανάπηρων παιδιών, αδερφών και γονέων τους. Πιλοτικά προγράμματα υπήρξαν ναι. Στελέχη των ιδρυμάτων πήγαν και ήρθαν στις Βρυξέλλες με μικρές ομάδες αναπήρων. Συζήτησαν με τους εταίρους μας. Θαύμασαν τα κέντρα αυτόνομης διαβίωσης στην Ολλανδία και στην Φιλανδία και ερχόντουσαν στην Ελλάδα κουνώντας το κεφάλι για δύο-τρεις μέρες, άντε δυο-τρεις μήνες, λέγοντας "εδώ είναι Ελλάντα" και συνέχιζαν την εξωτικοποίηση της χώρας και της αναπηρίας.
Η απόστασή μας από τους εταίρους μας μεγάλωνε, όπως μεγάλωνε και η κρίση του κράτους πρόνοιας στην Ευρώπη. Ναι, όντως εμείς εδώ δεν μιλήσαμε ποτέ για δικαίωμα, όπως αυτοί, αλλά μόνο για προνόμια των λίγων και εκλεκτών που είχαν την τύχη να μπουν στους κύκλους των συντεχνιοπατέρων για να δουν τα ευρωπαϊκά κόλπα. Οι προστατευόμενοί τους, οι ανάπηροι των ιδρυμάτων που πρωτοστάτησαν στις κινητοποιήσεις για προνόμια στα τέλη της δεκαετίας του '70 και σε όλη τη δεκαετία του '80, εξαργύρωσαν τη σχέση τους με τους συντεχνιοπατέρες των ιδρυμάτων σε πολιτική καριέρα (μικρού ή μεγάλου διαμετρήματος, δεν έχει και μεγάλη σημασία) και με μεγάλη ευκολία μεταπήδησαν στην Ελλάδα της κρίσης από τον χώρο του ΠΑΣΟΚ στον χώρο του ΣΥΡΙΖΑ. Υπήρξαν και οι εξαιρέσεις αυτών που αυτοπροσδιορίζονταν αριστεροί σε ένα θολό αριστερό τοπίο προάσπισης αποκλειστικά εργασιακών κεκτημένων καθόλη τη διάρκεια της μονοκρατορίας του ΠΑΣΟΚ. Και αυτοί μπήκαν στο ΣΥΡΙΖΑ.
Δημιουργήθηκε στη εποχή της περιβόητης κρίσης ένα μείγμα αλά καρτ φεμινισμού, αναπηρίας, ΛΟΑΤ με διεκδικήσεις που πάση θυσία πρέπει να "σωθούν" και να μπουν σε κίνηση δίνοντας την εντύπωση ότι τα προηγούμενα χρόνια είχαν γίνει άλματα. Τίποτα δεν είχε γίνει και με κανέναν τρόπο ο εντόπιος πολιτικός και ακαδημαϊκός χώρος στην Ελλάδα δεν συνομίλησε με τα ακτιβιστικά κινήματα του εξωτερικού, πέρα από τις τουρνέ ορισμένων που τσάκωσαν τα ευρωπαϊκά κονδύλια. Είναι λάθος να πιστεύουμε ότι η Ελλάδα μπήκε στην κρίση μόνο και μόνο επειδή αυτή την περίοδο βάλλεται πλέον και η μεσαία τάξη. Η δυσκολία ήταν οξύτατη καθόλη τη περίοδο της μεταπολίτευσης και μόνο ψυχανεμίσματα αισιοδοξίας σε συγκεκριμένα ακτιβιστικά και πολιτικά σαλόνια απόλυτης διαπλοκής συντελέστηκε. Το δικαίωμα παρέμεινε προνόμιο σε μια κοινωνία που ενίσχυσε τη ευρωπαϊκότητά της ποντάροντας στην ενίσχυση συγκεκριμένων τύπων πολιτικής εκπροσώπησης.
Ο ιμπεριαλισμός εκμεταλλεύτηκε τα χαρακτηριστικά της χώρας για να ενισχύσει τη θέση του και την άποψη ότι η Ελλάδα μόνο προνόμια απαιτεί και επαιτεί χωρίς να έχει κανένα δικαίωμα.
*Δρ. Κοινωνικής Ανθρωπολογίας-Εκπαιδευτικός
