Οι πρόσφυγες, θύματα της Ευρώπης-φρούριο

Δυστυχώς, τα κροκοδείλια δάκρυα των ελληνικών και ευρωπαϊκών αρχών για την Ημέρα των Προσφύγων έρχονται σε αντίθεση με τη ζοφερή κατάσταση που αντιμετωπίζουν οι πρόσφυγες εξαιτίας των ευρωπαϊκών και των ελληνικών πολιτικών. Ας δούμε τις σημαντικότερες εξελίξεις μέχρι σήμερα, κάνοντας ταυτόχρονα και αξιολόγησή τους.

Η εφαρμογή της συμφωνίας (Κοινής Δήλωσης) Ευρωπαϊκής Ένωσης -  Τουρκίας για την αποτροπή των προσφυγικών ροών παρουσιάζει την ακόλουθη εικόνα:

α) Από τις αρχές του έτους μέχρι τις 8 Ιουνίου 2016 είχαν εισέλθει παράτυπα στην Ελλάδα πάνω από 157.400 αλλοδαποί (και συνολικά στην Ευρώπη, μέσω Ιταλίας και Ελλάδας, πάνω από 220.000), εκ των οποίων οι περισσότεροι έφυγαν για την Ευρώπη μέχρι το κλείσιμο των συνόρων στην Ειδομένη στις 20 Φεβρουαρίου. Από αυτούς, περί τους 9.750 είχαν εισέλθει παράτυπα στην Ελλάδα μετά την ισχύ της παραπάνω συμφωνίας από τις 20 Μαρτίου 2016, παρά τις περιπολίες του ΝΑΤΟ και της Frontex. Από τους τελευταίους έχουν επιστραφεί στην Τουρκία 449 αλλοδαποί διαφόρων εθνικοτήτων μέχρι τις 7 Ιουνίου 2016 με βάση την Κοινή Δήλωση Ευρωπαϊκής Ένωσης -Τουρκίας, 1.053 αλλοδαποί τρίτων χωρών με βάση το διμερές Πρωτόκολλο Επανεισδοχής Ελλάδας – Τουρκίας, και 36 πολίτες Τουρκίας με βάση τη Συμφωνία Επανεισδοχής ΕΕ - Τουρκίας. Οι δύο τελευταίες συμφωνίες προϋπήρχαν της συμφωνίας ΕΕ - Τουρκίας του Μαρτίου 2016 και εφαρμόζονταν για τους μετανάστες που δεν υπέβαλλαν καν αιτήσεις διεθνούς προστασίας. Οι ελάχιστες επιστροφές των προσφύγων στην Τουρκία οφείλονται στις μεγάλες ελλείψεις του συστήματος ασύλου στα νησιά του ανατολικού Αιγαίου σε συνδυασμό με τις χιλιάδες αιτήσεις ασύλου που υποβλήθηκαν και υποβάλλονται στις υπηρεσίες ασύλου προκειμένου οι αλλοδαποί να αποφεύγουν τις απελάσεις προς την Τουρκία μετά τις 20 Μαρτίου 2016, όπως προβλέπει η συμφωνία, καθώς και τις αρχικές θετικές τελεσίδικες αποφάσεις των Επιτροπών Προσφυγών ως προς τα αιτήματα διεθνούς προστασίας. Η αποτυχία της συμφωνίας είναι εμφανής ως προς τις «επιστροφές όλων των παράτυπων μεταναστών», όπως καταχρηστικά ανέφερε.

β) Η επανεγκατάσταση Σύρων απευθείας από την Τουρκία σε ευρωπαϊκές χώρες είναι απογοητευτικά χαμηλή. Από τις 4 Απριλίου 2016 μέχρι τις 15 Ιουνίου 2016 μόνο 511 Σύροι έχουν επανεγκατασταθεί σε κράτη μέλη της ΕΕ επί δυνητικά διαθέσιμων 72.000 θέσεων.

γ) Ανάλογα απογοητευτική, παρά τους μικρούς αυξητικούς ρυθμούς, είναι η μετεγκατάσταση προσφύγων από την Ελλάδα και την Ιταλία σε ευρωπαϊκές χώρες. Ο συνολικός αριθμός των ατόμων που μετεγκαταστάθηκαν έφθασε στις 14 Ιουνίου 2016 τους 2.280 (1.503 από την Ελλάδα και 777 από την Ιταλία) επί δυνητικά διαθέσιμων 160.000 θέσεων (εκ των οποίων οι 66.400 από την Ελλάδα) για πρόσφυγες μέχρι το Σεπτέμβριο του 2017 με βάση τη συμφωνία. Το αυθαίρετο και παράνομο κλείσιμο των συνόρων των βαλκανικών και των ευρωπαϊκών χωρών για τις ροές προσφύγων από την Ελλάδα έχει οδηγήσει σε μια πολύ χαμηλή υποδοχή προσφύγων και από την Ελλάδα.

δ) Οι ροές προσφύγων προς την Ελλάδα μειώθηκαν εντυπωσιακά μετά τη συμφωνία ΕΕ - Τουρκίας. Από τις 145 περίπου χιλιάδες πρόσφυγες που εισήλθαν παράτυπα στην Ελλάδα μέχρι τις 20 Μαρτίου 2016, οι παράτυπες είσοδοι αλλοδαπών μειώθηκαν στις 9.750 περίπου το διάστημα 21 Μαρτίου έως 9 Ιουνίου 2016. Οι περιπολίες του ΝΑΤΟ και της Frontex σε συνδυασμό με την κατασταλτική πολιτική των τουρκικών αρχών έχουν εμποδίσει τους πρόσφυγες να επιτύχουν πρόσβαση στην ελληνική επικράτεια για να ζητήσουν διεθνή προστασία. Τόσο οι ευρωπαϊκές ελίτ όσο και η ελληνική κυβέρνηση διαφημίζουν ως μεγάλη «επιτυχία» τη δραστική μείωση των ροών προσφύγων προς την Ελλάδα. Ωστόσο αποκρύπτουν επιμελώς ότι πρόκειται για ξεκάθαρη και αδιαμφισβήτητη καταστρατήγηση της Σύμβασης της Γενεύης, αφού οι πρόσφυγες στερούνται τη στοιχειώδη προϋπόθεση της πρόσβασης σε χώρα που μπορεί να προσφέρει διεθνή προστασία σύμφωνα με τη Σύμβαση της Γενεύης, καθώς η Τουρκία δεν προσφέρει τέτοια προστασία. Τέλος οι Ευρωπαίοι με την πλήρη συναίνεση της ελληνικής κυβέρνησης αναβαθμίζουν τη Frontex σε ευρωπαϊκή συνοριοφυλακή και ακτοφυλακή, με μονάδες ταχείας επέμβασης στα εξωτερικά σύνορα της ΕΕ. Από την άλλη, σοκάρουν τα στοιχεία για τους νεκρούς πρόσφυγες και μετανάστες στα νερά της Μεσογείου, τουλάχιστον 3.500 το 2014, 3.771 το 2015 και 2.816 το 2016 μέχρι τις 7 Ιουνίου!

Η συμφωνία ΕΕ - Τουρκίας πέτυχε τον βασικό της στόχο: να μειωθούν δραστικά οι ροές προσφύγων προς την Ευρώπη και να καταστεί η Ελλάδα αποθήκη προσφύγων, οι οποίοι προωθούνται επιλεκτικά και με πολύ αργούς ρυθμούς στην Ευρώπη, τραγικά αναντίστοιχους με τις ανάγκες διεθνούς προστασίας των προσφύγων. Τα κλειστά σύνορα, η ένταση της στρατιωτικοποίησης της φύλαξης των εξωτερικών συνόρων της ΕΕ, η παροχή «με το σταγονόμετρο» νόμιμων και ασφαλών διόδων στους πρόσφυγες προς την Ευρώπη, καταδεικνύουν και στον πλέον αφελή ότι οι Ευρωπαίοι επιθυμούν να αποφύγουν τις διεθνείς υποχρεώσεις τους να προσφέρουν διεθνή προστασία στους πρόσφυγες, αδιαφορώντας προκλητικά για χιλιάδες ζωές που χάνονται κάθε χρόνο στη Μεσόγειο λόγω της σκόπιμης έλλειψης νόμιμων και ασφαλών διόδων των προσφύγων προς την Ευρώπη. Είναι πλέον απαραίτητη μια ευρωπαϊκή, αρχικά, και στη συνέχεια διεθνής διάσκεψη για το Προσφυγικό, με στόχο η ΕΕ να δεχτεί τουλάχιστον 2-3 εκατομμύρια πρόσφυγες τα επόμενα δύο χρόνια. Ωστόσο, κάτι τέτοιο είναι απίθανο λόγω του εξαπλούμενου ρατσισμού και της ξενοφοβίας των ευρωπαϊκών ελίτ και της συνακόλουθης πολιτικής και κοινωνικής ανόδου των ακροδεξιών δυνάμεων σε αρκετές ευρωπαϊκές κοινωνίες.

Παράλληλα στην Ελλάδα φιλοξενούνται περί τις 57-58 χιλιάδες πρόσφυγες, αλλά σίγουρα ο αριθμός τους είναι σαφώς μεγαλύτερος αφού δεν περιλαμβάνονται στις επίσημες καταγραφές όσοι μένουν ιδιωτικά σε διαμερίσματα ή ξενοδοχεία, οι πρόσφυγες σε χώρους καταλήψεων κτιρίων (City Plaza, Νοταρά κ.λπ.) και οι άστεγοι-περιφερόμενοι. Ένα μαζικό και συνεπές εθελοντικό κίνημα υποδοχής, παροχής υπηρεσιών αρωγής και πρόνοιας των προσφύγων έχει αποτρέψει μια πολύ πιο οξεία προσφυγική κρίση στην Ελλάδα. Σημαντικές μη κυβερνητικές οργανώσεις και η Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ προσφέρουν ποικίλες και συνεχείς υπηρεσίες αρωγής στους πρόσφυγες, ενώ η τελευταία έχει ξεκινήσει ένα εκτεταμένο πρόγραμμα εξεύρεσης χώρων στέγασης σε διαμερίσματα και ξενοδοχεία για τους πρόσφυγες. Παράλληλα, η ελληνική κυβέρνηση έχει κατασκευάσει δεκάδες χώρους φιλοξενίας για τη διαμονή και την παροχή υπηρεσιών αρωγής και πρόνοιας (σίτιση, ιατρικές υπηρεσίες, εκπαίδευση κ.λπ.), ωστόσο υπάρχουν ποικίλες σοβαρές ελλείψεις σε διάφορους χώρους που καθιστούν μη αξιοπρεπή τη διαβίωση των προσφύγων σε αυτούς. Η Υπηρεσία Ασύλου σε συνεργασία με άλλους φορείς έχει ξεκινήσει ένα πρόγραμμα προκαταγραφής των προσφύγων στους χώρους φιλοξενίας και αλλού, με σκοπό να καλύψει τις ανάγκες πρόσβασης στη διαδικασία διεθνούς προστασίας για δεκάδες χιλιάδες πρόσφυγες.

Τραγική, τέλος, είναι η κατάσταση των προσφύγων στα νησιά του ανατολικού Αιγαίου: μαζικές και αδιάκριτες κρατήσεις ακόμα και ευάλωτων ομάδων στα λεγόμενα κέντρα καταγραφής που μεταβλήθηκαν σε μια νύχτα (στις 20 Μαρτίου) σε κέντρα μαζικής κράτησης, παραβίαση των δικαιωμάτων των προσφύγων για άρση της κράτησής τους, επανειλημμένες εξεγέρσεις προσφύγων που επιπλέον έχουν προκαλέσει σωρεία ζημιών στα κέντρα καταγραφής, συμπλοκές μεταξύ εθνοτικών ομάδων προσφύγων και πολλοί τραυματισμοί, τεράστιες καθυστερήσεις στην πρόοδο των αιτημάτων διεθνούς προστασίας των προσφύγων. Μάλιστα η κυβέρνηση, διαπιστώνοντας ότι οι τρέχουσες Επιτροπές Προσφυγών κάνουν δεκτά τα αιτήματα διεθνούς προστασίας για εξέτασή τους στην Ελλάδα και με το πρόσχημα της ανεξαρτησίας των Επιτροπών Προσφυγών, αφαίρεσε την αρμοδιότητα από τις τρέχουσες Επιτροπές Προσφυγών και με εσπευσμένη εισαγωγή στη Βουλή και ψήφιση τροπολογίας την ανέθεσε σε νέες, υπό άμεση ίδρυση Επιτροπές Προσφυγών με δύο διοικητικούς δικαστές και ένα πρόσωπο υποδεικνυόμενο από την Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες. Θεωρητικά η ανεξαρτησία των δικαστών και η εγκυρότητα των προσώπων από την Ύπατη Αρμοστεία θα μπορούσαν να είναι ικανοποιητικές. Ωστόσο, η συγκυρία προώθησης αυτής της ρύθμισης υποδηλώνει τη στάση της κυβέρνησης να εφαρμοστούν οι μαζικές απελάσεις προσφύγων ακόμα και αν καταρρακωθεί πλήρως η Σύμβαση της Γενεύης. Οι νέες Επιτροπές Προσφυγών θα πρέπει να υπερασπιστούν τη διεθνή και ενωσιακή νομιμότητα που επιχειρεί πονηρά να παρακάμψει η κυβέρνηση.

Είναι σαφές ότι οι σοβαρές ελλείψεις που υποκρύπτουν απροθυμία ή/και ανικανότητα στην αντιμετώπιση του προσφυγικού ζητήματος από την ΕΕ και την Ελλάδα έχουν ως πρώτα θύματα τους πρόσφυγες. Με τη συμφωνία ΕΕ - Τουρκίας να είναι ουσιαστικά «στον αέρα» λόγω της αποτυχίας επίτευξης των περισσότερων στόχων της και με τους Ευρωπαίους απρόθυμους να αναλάβουν τις ευθύνες απόδοσης διεθνούς προστασίας στους πρόσφυγες, οι πρόσφυγες θα συνεχίσουν, ενδεχομένως με εντεινόμενους ρυθμούς, να αποτελούν τα θύματα μιας αέναης άρνησης της ΕΕ να τους αντιμετωπίσει ως ανθρώπους με ανάγκες διεθνούς προστασίας και όχι ως «παρείσακτους» ξένους που δήθεν απειλούν την όποια ευημερία διαφόρων μερίδων των ευρωπαϊκών κοινωνιών.

*δικηγόρος, ειδικευμένος στο προσφυγικό δίκαιο.