Η εξέγερση στο Στόουνγουολ

Βρισκόμαστε στην Αμερική του ’60. Μέσα σε κλίμα πνιγηρής ομοφοβίας, κατάλοιπο της μακαρθικής πολιτικής του ’50: «φακέλωμα»  των ανοιχτά ομοφυλόφιλων και των στεκιών όπου σύχναζαν, έφοδοι ρουτίνας στα γκέι μπαρ, ταξινόμηση της ομοφυλοφιλίας στις ψυχικές διαταραχές από την Αμερικανική Ψυχιατρική Ένωση.

Την ίδια εποχή, η αμερικανική κοινωνία δονούνταν από το ξέσπασμα μιας σειράς κινημάτων: οργισμένες φωνές ενάντια στον πόλεμο του Βιετνάμ, για γυναικεία χειραφέτηση, για αστικά και πολιτικά δικαιώματα στους Αφροαμερικανούς. Μαύροι Πάνθηρες, ισπανόφωνοι (Young Lords), συγκρουσιακές φοιτητικές διαδηλώσεις και καταλήψεις πανεπιστημίων στο Μπέρκλεϊ και στο Κολούμπια. Ένα εκρηκτικό μείγμα σε μια εποχή που ολόκληρος ο πλανήτης φλεγόταν. Και το μόνο που χρειαζόταν ήταν η σπίθα.  

Η ιστορία δεν γράφεται με υποθέσεις. Ωστόσο, «αν» δεν είχε προηγηθεί το καλοκαίρι του 1966, ενδεχομένως σήμερα να μη μιλούσαμε για την εξέγερση του Στόουνγουολ. Η καφετέρια Κόμπτον ήταν ένα στέκι τρανς και παρενδυτικών ατόμων (ντραγκ κουίν) στην περιοχή Τεντερλόιν στο Σαν Φρανσίσκο. Σε μια απόπειρα αστυνομικής σύλληψης κάποιων από τους θαμώνες, οι τρανς για πρώτη φορά ανταπέδωσαν τις πράξεις βίας και τους εξευτελισμούς δεκαετιών. Απολογισμός: σπασμένες βιτρίνες, καμένα περίπτερα και περιπολικά. Η αντίδραση αυτή οδήγησε στη δημιουργία της Βάνγκαρντ (Vanguard), της πρώτης οργάνωσης για τρανς, σηματοδοτώντας την απαρχή της κινηματικής δράσης της τρανς κοινότητας. Η αντίσταση θα μετατρεπόταν σύντομα σε κίνημα στην ανατολική ακτή. Στη Νέα Υόρκη.

Εξέγερση

Όταν η αστυνομία αποφάσισε να εισβάλει στο Στόουνγουολ τη νύχτα της 27ης προς 28η Ιούνη, τα πάντα έδειχναν ότι θα εξελίσσονταν όπως σε κάθε έφοδο ρουτίνας: εξακρίβωση στοιχείων ταυτότητας, εξέταση στις τουαλέτες όσων ήταν ντυμένοι με γυναικεία ρούχα για «εξακρίβωση του φύλου τους», συλλήψεις, κλείσιμο του μπαρ για μερικές νύχτες. 

Η 28η Ιούνη 1969 ήρθε και τα άλλαξε όλα. Από τους 200 περίπου θαμώνες, κάποιοι άρχισαν να διαμαρτύρονται. Αρνήθηκαν να μπουν στη σειρά και να δώσουν στοιχεία. Ακόμα και όσοι κατάφερναν να βγουν από το μπαρ δεν εξαφανίζονταν, ως συνήθως, στους γύρω δρόμους. Πλήθος άρχισε να συγκεντρώνεται. Τη στιγμή που οι  αστυνομικοί  «φόρτωναν» τους συλληφθέντες στις κλούβες με χειροπέδες, ξέσπασε βροχή από κέρματα, κουτάκια μπίρας, γιουχαΐσματα, βρισιές ανάκατες με τραγούδια. Το «We Shall Overcome», μαχητικό εμβατήριο κάθε κινητοποίησης καταπιεσμένων στην Αμερική, αντηχούσε στη νεοϋορκέζικη καλοκαιρινή νύχτα.    

Από την πρώτη κιόλας μέρα των συγκρούσεων η εξέγερση είχε γίνει πρωτοσέλιδο στις μεγαλύτερες εφημερίδες των ΗΠΑ. Τα συνθήματα «Drag Power» και «Gay Power» έγιναν γκράφιτι. «Είχαμε βγει επιτέλους έξω. Έξω. Στους δρόμους».

Μετά το πρώτο ξάφνιασμα, η κυβέρνηση έριξε στη μάχη τις ειδικές δυνάμεις, που μέχρι τότε χρησιμοποιούνταν μόνο για να καταστείλουν εξεγέρσεις μαύρων στο Χάρλεμ. Οι επίλεκτοι έρχονταν κάθε νύχτα για να ανακαταλάβουν την οδό Κρίστοφερ από τους εξεγερμένους. Οι γκέι, οι λεσβίες και οι τρανς, και οι συμπαραστάτες τους, ξεγλιστρούσαν με ευκολία μέσα στα σκοτεινά δαιδαλώδη στενά του Γκρίνουιτς Βίλατζ, αιφνιδιάζοντας την αστυνομία που βρισκόταν περικυκλωμένη από ένα οργισμένο πλήθος. Η φράση της εμβληματικής αγωνίστριας Σίλβια Ριβέρα συμπυκνώνει τη διάθεση όσων εξεγείρονταν: «Μας συμπεριφερόσασταν τόσα χρόνια σαν σκουπίδια; Ε, λοιπόν, τώρα ήρθε η σειρά μας».

Τη δεύτερη νύχτα μοιράστηκαν χιλιάδες προκηρύξεις με το σύνθημα «Πετάξτε τη μαφία και τους μπάτσους έξω από τα γκέι μπαρ». Κυριαρχούσε μια συλλογική αίσθηση ότι στο σημείο όπου είχαν φτάσει πλέον τα πράγματα δεν υπήρχε επιστροφή.

Οι μόνες δύο γνωστές οργανώσεις ομοφυλόφιλων και λεσβιών μέχρι τότε, η Mattachine Society και η Daughters of Bilitis, ξαφνιάστηκαν όσο και η κυβέρνηση με την αστυνομία. Δήλωναν σε κάθε τόνο ότι ήταν ενάντια στις εκδηλώσεις βίας και επέμεναν στις «σιωπηλές, ειρηνικές διαμαρτυρίες με κεριά». Μοναδικό τους μέλημα να μην προκαλέσουν, εκλιπαρώντας για λίγη αποδοχή. «Εμείς οι ομοφυλόφιλοι κάνουμε έκκληση στον κόσμο μας να συμβάλει ώστε να υπάρξει ειρήνη και ησυχία στους δρόμους του Βίλατζ». Όταν οι δρόμοι του Βίλατζ έπαιρναν φωτιά, οι ηγεσίες των ομοφυλόφιλων και των λεσβιών έκαναν εκκλήσεις για «ησυχία». Όταν κάθε βράδυ συνέρρεαν αγωνιστές/ριες των κινημάτων και της Αριστεράς, οι ηγεσίες προσπαθούσαν με κάθε τρόπο να απομακρύνουν το πλήθος. Οι ηγεσίες δεν λειτούργησαν ως πυροδότες, αλλά ως πυροσβέστες.    

Η κληρονομιά του Στόουνγουολ

Η εξέγερση είχε αλυσιδωτές συνέπειες. Μέσα σε ένα εξάμηνο είχαν δημιουργηθεί στις ΗΠΑ δύο νέες οργανώσεις: Το Μέτωπο Απελευθέρωσης Ομοφυλόφιλων (Gay Liberation Front - GLF), η πρώτη οργάνωση με τη λέξη γκέι (gay) στην ονομασία της, που παρέπεμπε ταυτόχρονα και στο Μέτωπο Εθνικής Απελευθέρωσης του Νότιου Βιετνάμ που πολεμούσε τους Αμερικανούς. Επίσης, προέκυψε και η Συμμαχία Γκέι Ακτιβιστών (Gay Activists Alliance - GAA), που εστίασε αποκλειστικά στη ΛΟΑΤ θεματολογία. Στα τέλη του 1969 γίνονται τα πρώτα βήματα για ανεξάρτητο ΛΟΑΤ Τύπο, με την έκδοση τριών γκέι εντύπων, με κάθε φύλλο να κυκλοφορεί σε 25.000 φύλλα.

Έναν χρόνο μετά, στις 28 Ιούνη 1970, διοργανώθηκαν ταυτόχρονα πορείες μνήμης σε Νέα Υόρκη, Λος Άντζελες, Σαν Φρανσίσκο και Σικάγο, με την πορεία στη Νέα Υόρκη να καλύπτει 51 οικοδομικά τετράγωνα, πλημμυρίζοντας την πόλη-σύμβολο του νέου κινήματος.

Η σημαντικότερη, όμως, παρακαταθήκη της εξέγερσης ήταν η ευκαιρία που προσέφερε στα κινήματα για συνάντηση και αλληλεπίδραση. Πρωτοπόροι αγωνιστές/ριες της εποχής εκείνης επηρέασαν καθοριστικά την έκβαση της σύγκρουσης, αλλά επηρεάστηκαν κι αυτοί/ές με τη σειρά τους. Έδωσαν μια συνολικότερη ματιά στο αυθόρμητο ξέσπασμα της οργής, αλλά την ίδια στιγμή ριζοσπαστικοποιήθηκαν και τα ίδια τα κινήματα που προσέτρεξαν για συμπαράσταση. Ο Χιούι Νιούτον, ηγέτης των Μαύρων Πανθήρων που έπαιξαν κομβικό ρόλο στην περιφρούρηση των διαδηλώσεων, παραδέχτηκε ότι το κόμμα του όχι μόνο είχε αδιαφορήσει για το ζήτημα των γκέι και των λεσβιών, αλλά πολλές φορές οι συμπεριφορές κάποιων μελών ήταν ξεκάθαρα ομοφοβικές και εχθρικές προς τα ομοφυλόφιλα αδέρφια τους. Στην ανοικτή επιστολή του «προς τους επαναστάτες αδελφούς και αδελφές για τα κινήματα γυναικείας και ομοφυλόφιλης απελευθέρωσης» κατέληγε ότι οι ομοφυλόφιλοι «είναι ίσως οι πιο καταπιεσμένοι άνθρωποι μέσα στην κοινωνία» και καλούσε να διαγραφούν από το λεξιλόγιό τους λέξεις υποτιμητικές για τους ΛΟΑΤ ανθρώπους.

Η ύφεση του 1973, το τέλος του πολέμου στο Βιετνάμ το 1975 και η υποχώρηση της συνδικαλιστικής δράσης σηματοδότησαν και το τέλος ενός ολόκληρου κινήματος αμφισβήτησης, δίνοντας έτσι χώρο σε μια κατά μέτωπο ιδεολογική επίθεση της Δεξιάς. Το αμερικανικό ΛΟΑΤ κίνημα, πολυδιασπασμένο και αδύναμο, στράφηκε προς το Δημοκρατικό Κόμμα. Αντί να διεκδικεί ανοιχτά στους δρόμους ενώνοντας τις δυνάμεις του με τα υπόλοιπα κινήματα, προτίμησε να κάνει λόμπινγκ στους διαδρόμους του Λευκού Οίκου. Αγωνιστές που στο παρελθόν οργάνωναν αγώνες και προσπαθούσαν να συνδέσουν το ΛΟΑΤ κίνημα με τους εργατικούς αγώνες έφτασαν να γίνουν σύμβουλοι των Αμερικανών προέδρων, παζαρεύοντας πίσω από κλειστές πόρτες τα δικαιώματα εκείνα που δεν θα «τρόμαζαν» την αμερικανική κοινωνία. Επέλεξαν να στραφούν προς το Δημοκρατικό Κόμμα και σταδιακά να απορροφηθούν από αυτό, χωρίς μάλιστα να λάβουν ποτέ και κάποιο σοβαρό πολιτικό αντάλλαγμα για την ενσωμάτωσή τους αυτή.

Η εξέγερση, παρ’ όλα αυτά, άλλαξε τις ζωές εκατομμυρίων ανθρώπων. Ήταν ο σπινθήρας για ένα νέο κίνημα, για ένα τεράστιο άλμα στις συνειδήσεις, συμπύκνωσε και εξέφρασε το συλλογικό «Ως εδώ!» όλων όσων δεν ανέχονταν πλέον να υφίστανται αδιαμαρτύρητα καταπίεση και καταστολή.

Ύστερα από δεκαετίες διεκδίκησης και κατακτήσεων, είναι τρομακτικό να παραμένει σήμερα ως βασικό αίτημα της ατζέντας η ίδια η επιβίωση των ΛΟΑΤΚΙΑ+ ανθρώπων. Σχολικός εκφοβισμός, «πλάκες» που καταλήγουν σε δολοφονίες, βίαιες επιθέσεις στους δρόμους, ρητορική μίσους, εκκλησιαστικά κηρύγματα. Παρ’ όλες τις νομικές μεταρρυθμίσεις, όσο υπάρχει ένα σύστημα που διαιρεί τους ανθρώπους ανάλογα με το φύλο, τη σεξουαλικότητα, την καταγωγή  ή τη θρησκεία, οι επιθέσεις αυτές δεν θα τερματιστούν.   

Ορλάντο

Ένα νήμα συνδέει το Στόουνγουολ του ’69 με το σήμερα. Μετά την πρόσφατη ομοφοβική επίθεση στο Ορλάντο, εκατοντάδες ακτιβιστές/ριες αλλά και μουσουλμάνοι/ες συγκεντρώθηκαν έξω από το μπαράκι-σύμβολο με συνθήματα τόσο κατά της ομοφοβίας όσο και κατά της ισλαμοφοβίας και του ρατσισμού.

Αυτή η συγκέντρωση δεν προβλήθηκε ιδιαίτερα από τα ΜΜΕ. Ίσως γιατί μια κοινή διαδήλωση πήγαινε κόντρα στη «βολική» κυρίαρχη αφήγηση για «τους κακούς ισλαμιστές που σκορπούν τον όλεθρο». Ίσως γιατί τα σύμβολα είναι προτιμότερο να παραμένουν σκεπασμένα με την αίγλη (αλλά και τη σκόνη) του παρελθόντος και να μην πολυενοχλούν το παρόν.     

Όμως δεν κατακάθεται έτσι εύκολα η σκόνη πάνω στο εμβληματικό: «Στόουνγουολ σημαίνει αντεπίθεση».