Κριτική στο βιβλίο του Γιάννη Τόλιου «Η μετάβαση στο εθνικό νόμισμα - Αφετηρία εξόδου από την κρίση»*

Επει­δή ακρι­βώς το ζή­τη­μα που πραγ­μα­τεύ­ε­ται όχι μόνο έχει μια τέ­τοια άμεση σχέση με τα πο­λι­τι­κά κα­θή­κο­ντα της Αρι­στε­ράς, αλλά έχει ξε­ση­κώ­σει «θύ­ελ­λα» αντι­πα­ρα­θέ­σε­ων στους κόλ­πους της, επει­δή από χώ­ρους και ρεύ­μα­τα της Αρι­στε­ράς η έξο­δος από το ευρώ θε­ω­ρεί­ται όχι απλώς ένα εκ των κε­φα­λαί­ων αλλά η αφε­τη­ρία ή και «λυδία λίθος» του προ­γράμ­μα­τός της, δεν θα σπα­τα­λή­σου­με άλλο χώρο σε ει­σα­γω­γές - θα μπού­με κα­τευ­θεί­αν στο θέμα.    

«Η έντα­ξη στο ευρώ ήταν μέγα λάθος»: για ποιους και γιατί;

Στο πρώτο μέρος του βι­βλί­ου και στο κε­φά­λαιο υπό τον τίτλο «Η έντα­ξη στο ευρώ ήταν μέγα λάθος, ωστό­σο με­γα­λύ­τε­ρο θα ήταν η πα­ρα­μο­νή στο ευρώ»

υπάρ­χουν δύο ση­μα­ντι­κές απου­σί­ες: Πρώτο, για ποιους ήταν μέγα λάθος η έντα­ξη στο ευρώ και για ποιους θα είναι ακόμη με­γα­λύ­τε­ρο η πα­ρα­μο­νή σε αυτό; Δεύ­τε­ρο, τα μνη­μό­νια και όλες οι κα­τα­στρο­φές που συν­δέ­ο­νται με αυτά, σχε­τί­ζο­νται και απορ­ρέ­ουν από τη συμ­με­το­χή στην Ευ­ρω­ζώ­νη;

Το πρώτο από τα δύο ερω­τή­μα­τα δεν τί­θε­ται καν! Το γε­γο­νός αυτό είναι θε­με­λιώ­δες για όλη την υπό­λοι­πη ανά­λυ­ση: Σε άλλη ανά­λυ­ση και προ­σέγ­γι­ση για το ζή­τη­μα οδη­γεί­ται κα­νείς ξε­κι­νώ­ντας από τη δια­πί­στω­ση ότι «η έντα­ξη στο ευρώ ήταν επω­φε­λής για την αστι­κή τάξη, τα συμ­φέ­ρο­ντά της και το σύ­στη­μα εξου­σί­ας της αλλά επι­βλα­βής για την ερ­γα­τι­κή τάξη και τα φτωχά λαϊκά στρώ­μα­τα, η δε πα­ρα­μο­νή σε αυτό ενώ εξα­κο­λου­θεί να είναι επω­φε­λής για την αστι­κή τάξη, τα συμ­φέ­ρο­ντά της και το σύ­στη­μα εξου­σί­ας της, είναι ακόμη πιο επι­βλα­βής για τα συμ­φέ­ρο­ντα της ερ­γα­τι­κής τάξης και των φτω­χών λαϊ­κών στρω­μά­των» και σε άλλη η δια­πί­στω­ση ότι το ευρώ ήταν λάθος επι­λο­γή για τη «χώρα», για την «οι­κο­νο­μία» κ.λπ. γιατί ενί­σχυ­σε τις τά­σεις «απο­βιο­μη­χά­νι­σης και ανα­διάρ­θρω­σης της πα­ρα­γω­γι­κής βάσης προς τους το­μείς των υπη­ρε­σιών, της κα­τα­νά­λω­σης (!) και των τρα­πε­ζών», οι οποί­οι «απο­δεί­χτη­καν αδύ­να­μοι να αντε­πε­ξέλ­θουν στους κλυ­δω­νι­σμούς της οι­κο­νο­μι­κής κρί­σης» ή γιατί «στην πο­ρεία η πολλά υπο­σχό­με­νη οι­κο­νο­μι­κή σύ­γκλι­ση με­τα­τρά­πη­κε γρή­γο­ρα σε από­κλι­ση».1  

Η κρι­τι­κή αυτή είναι όχι μόνο ατα­ξι­κή (και αυτό έχει συ­νέ­πειες σε όλη την «αρ­χι­τε­κτο­νι­κή» της πο­λι­τι­κής προ­σέγ­γι­σης του ζη­τή­μα­τος), αλλά και άστο­χη από κα­θα­ρά οι­κο­νο­μι­κή άποψη:

α) Η «κα­τα­νά­λω­ση» δεν είναι δια­κρι­τός το­μέ­ας της οι­κο­νο­μί­ας (αφορά τόσο τις υπη­ρε­σί­ες όσο και τα προ­ϊ­ό­ντα σχε­δόν όλων των το­μέ­ων οι­κο­νο­μι­κής δρα­στη­ριό­τη­τας), αλλά οι­κο­νο­μι­κό μέ­γε­θος που πε­ρι­λαμ­βά­νει και την κα­τα­νά­λω­ση των ερ­γα­ζό­με­νων τά­ξε­ων. Με αυτή την έν­νοια και υπό τον όρο ότι δεν μι­λά­με για επέ­κτα­ση του «τομέα» της κα­τα­νά­λω­σης προς την κα­τεύ­θυν­ση της κα­τα­νά­λω­σης των αστι­κών στρω­μά­των, δεν υπάρ­χει πο­λι­τι­κή της Αρι­στε­ράς που να μη συ­ντεί­νει στην «επέ­κτα­ση της κα­τα­νά­λω­σης» μέσω της επέ­κτα­σης της κα­τα­νά­λω­σης των ερ­γα­ζό­με­νων τά­ξε­ων.

β) Η «απο­βιο­μη­χά­νι­ση», δη­λα­δή η αύ­ξη­ση του ει­δι­κού βά­ρους του τρα­πε­ζι­κού τομέα και του τομέα των υπη­ρε­σιών είναι γε­νι­κή τάση στον ανα­πτυγ­μέ­νο κα­πι­τα­λι­στι­κό κόσμο, ξε­κι­νώ­ντας από τις ίδιες τις ΗΠΑ. Το γε­γο­νός αυτό σχε­τί­ζε­ται με τη «χρη­μα­τι­στι­κο­ποί­η­ση» αλλά και με το διε­θνή κα­τα­με­ρι­σμό ερ­γα­σί­ας και όχι ει­δι­κά με το ευρώ. Το γε­γο­νός ότι ο ελ­λη­νι­κός κα­πι­τα­λι­σμός με­τέ­χει τόσο στη χρη­μα­τι­στι­κο­ποί­η­ση όσο και στο διε­θνή κα­πι­τα­λι­στι­κό κα­τα­με­ρι­σμό ερ­γα­σί­ας του οποί­ου χα­ρα­κτη­ρι­στι­κό είναι η επέ­κτα­ση στις υπη­ρε­σί­ες, ση­μαί­νει απλά ότι είναι τμήμα του ανα­πτυγ­μέ­νου κα­πι­τα­λι­στι­κού κό­σμου και δια­περ­νά­ται και κα­θο­ρί­ζε­ται από τις γε­νι­κό­τε­ρες τά­σεις - έστω και ως ένας εκ των αδύ­να­μων κρί­κων αυτής της «αλυ­σί­δας».   

γ) Το γε­γο­νός ότι οι τρά­πε­ζες απο­δεί­χτη­καν το­μέ­ας που δεν μπό­ρε­σε να «αντε­πε­ξέλ­θει στους κλυ­δω­νι­σμούς της οι­κο­νο­μι­κής κρί­σης» είναι κα­ταρ­χήν μια δια­πί­στω­ση άνευ νο­ή­μα­τος, αφού ακρι­βώς αυτός ο το­μέ­ας βρέ­θη­κε στο επί­κε­ντρο αυτής της κρί­σης λόγω των ιδιαί­τε­ρων χα­ρα­κτη­ρι­στι­κών της, κι όχι μόνο στην Ελ­λά­δα, όχι μόνο στην Ευ­ρω­ζώ­νη και την ΕΕ, αλλά διε­θνώς, με πρώ­τες και κα­λύ­τε­ρες τις ΗΠΑ, πριν από οπου­δή­πο­τε αλλού! Ακόμη ση­μα­ντι­κό­τε­ρο όμως είναι να διευ­κρι­νί­σου­με ότι είναι αδια­νό­η­το να θε­ω­ρεί­ται η επέ­κτα­ση του τρα­πε­ζι­κού τομέα κά­ποιου εί­δους οι­κο­νο­μι­κή «κα­θυ­στέ­ρη­ση», που μά­λι­στα προ­κα­λεί το ευρώ. Στην Ελ­λά­δα το σύ­νο­λο του ενερ­γη­τι­κού των τρα­πε­ζών σε ανα­λο­γία με το ΑΕΠ είναι πολύ χα­μη­λό­τε­ρα σε σχέση με τη Γερ­μα­νία, όπου μόνο το ενερ­γη­τι­κό της Deutsche Bank είναι πολ­λα­πλά­σιο του γερ­μα­νι­κού ΑΕΠ!

δ) Στην Ελ­λά­δα υπάρ­χει ένας ιδιαί­τε­ρος πα­ρά­γο­ντας που επι­τεί­νει τις τά­σεις διό­γκω­σης του τομέα των υπη­ρε­σιών: ο του­ρι­σμός. Υπο­θέ­του­με ότι ο συγ­γρα­φέ­ας του βι­βλί­ου δεν εν­νο­εί πως η επέ­κτα­ση του του­ρι­σμού, δη­λα­δή η αύ­ξη­ση των εσό­δων από προ­σφο­ρά του­ρι­στι­κών υπη­ρε­σιών, είναι κά­ποιου εί­δους δείγ­μα «απο­βιο­μη­χά­νι­σης» ή «υπα­νά­πτυ­ξης» που πρέ­πει να εξα­λει­φθεί.

Το ση­μα­ντι­κό­τε­ρο όμως είναι -και αφορά όλα τα προη­γού­με­να- πως τα πο­σο­στά συμ­βο­λής των διά­φο­ρων οι­κο­νο­μι­κών το­μέ­ων στο ελ­λη­νι­κό ΑΕΠ, δη­λα­δή το πού κα­τευ­θύ­νο­νται οι επεν­δύ­σεις, κρί­νε­ται από το πού οι κα­πι­τα­λι­στές εκτι­μούν ότι υπάρ­χουν κα­λύ­τε­ρες δυ­να­τό­τη­τες κερ­δο­φο­ρί­ας. Στον κα­πι­τα­λι­σμό, είτε εντός είτε εκτός Ευ­ρω­ζώ­νης και Ε.Ε., το κέρ­δος και η αγορά είναι οι μη­χα­νι­σμοί που κα­τα­νέ­μουν τους πό­ρους και τις επεν­δύ­σεις. Το γε­γο­νός αυτό δεν θα αλ­λά­ξει με την έξοδο από το ευρώ, αλλά μόνο με την ακύ­ρω­ση και κα­τα­στρο­φή αυτών των μη­χα­νι­σμών.    

Ο υπαι­νιγ­μός του βι­βλί­ου ότι η έξο­δος από την Ευ­ρω­ζώ­νη εξα­σφα­λί­ζει κά­ποιου εί­δους «πα­ρα­γω­γι­κή εξυ­γί­αν­ση» του κα­πι­τα­λι­σμού συ­ντη­ρεί απλώς την αυ­τα­πά­τη ότι χωρίς αντι­κα­πι­τα­λι­στι­κή πάλη, χωρίς την αμ­φι­σβή­τη­ση του βα­σι­κού μη­χα­νι­σμού κα­τα­νο­μής πόρων που είναι ο συν­δυα­σμός αγο­ράς και κέρ­δους, μπο­ρού­με να πεί­σου­με ή να υπο­χρε­ώ­σου­με τους κα­πι­τα­λι­στές να επεν­δύ­σουν πιο πα­ρα­γω­γι­κά.

Το ευρώ είναι βάση ερ­μη­νεί­ας για τη χρε­ο­κο­πία και τα μνη­μό­νια;

Το πρώτο αυτό ση­μείο μας πάει σε ένα δεύ­τε­ρο, εξί­σου ση­μα­ντι­κό: το ξέ­σπα­σμα της κρί­σης του ελ­λη­νι­κού κα­πι­τα­λι­σμού στα τέλη του 2009 - αρχές 2010, η χρε­ο­κο­πία και τα μνη­μό­νια είναι προ­ϊ­όν της συμ­με­το­χής στην Ευ­ρω­ζώ­νη ή προ­ϊ­όν της κα­πι­τα­λι­στι­κής κρί­σης;

Υπεν­θυ­μί­ζου­με τα στοι­χειώ­δη δε­δο­μέ­να: Ότι η κα­πι­τα­λι­στι­κή κρίση είναι διε­θνής, είναι δο­μι­κή, είναι κρίση υπερ­συσ­σώ­ρευ­σης, δεν ξε­κί­νη­σε καν από την Ευ­ρω­ζώ­νη - Ε.Ε. αλλά από τις ΗΠΑ, η δε αιχμή της ήταν η κρίση του τρα­πε­ζι­κού συ­στή­μα­τος που αλλού με­τα­τρά­πη­κε σε κρίση κρα­τι­κού χρέ­ους και αλλού επι­δεί­νω­σε την κρίση κρα­τι­κού χρέ­ους.  

Όσον αφορά την Ελ­λά­δα, η κρίση των τρα­πε­ζών προη­γή­θη­κε της κρί­σης κρα­τι­κού χρέ­ους και την επι­δεί­νω­σε. Το πρώτο «πα­κέ­το στή­ρι­ξης» των τρα­πε­ζών, ύψους 28 δισ. ευρώ (23 δισ. ευρώ εγ­γυ­ή­σεις και 5 δισ. ευρώ «ζεστό» χρήμα) ήρθε επί πρω­θυ­πουρ­γί­ας Κα­ρα­μαν­λή και υπουρ­γί­ας Γιώρ­γου Αλο­γο­σκού­φη, ενώ το πρώτο μνη­μό­νιο ήρθε στις αρχές Μαΐου του 2010. Η Προ­κα­ταρ­κτι­κή Έκ­θε­ση της Επι­τρο­πής Αλή­θειας Δη­μο­σί­ου Χρέ­ους τεκ­μη­ριώ­νει επαρ­κέ­στα­τα ότι η «δρα­μα­το­ποί­η­ση» και διό­γκω­ση της υπαρ­κτής κρί­σης κρα­τι­κού χρέ­ους ήταν σχέ­διο των δα­νει­στών και της ελ­λη­νι­κής άρ­χου­σας τάξης πως ο «με­γά­λος ασθε­νής» είναι το ελ­λη­νι­κό Δη­μό­σιο και πως η λύση είναι το μνη­μό­νιο με στόχο να «μα­ζευ­τούν» τα δη­μό­σια ελ­λείμ­μα­τα και το χρέος, ενώ είναι πλέον επαρ­κώς απο­δε­δειγ­μέ­νο ότι όλα έγι­ναν για να σω­θούν οι ελ­λη­νι­κές τρά­πε­ζες ώστε να μην κα­ταρ­ρεύ­σουν οι γερ­μα­νι­κές, γαλ­λι­κές και ιτα­λι­κές τρά­πε­ζες που είχαν με­γά­λα ανοίγ­μα­τα στις ελ­λη­νι­κές.2

Δεν επρό­κει­το όμως μόνο για την πρώ­ι­μη (πριν το μνη­μό­νιο) εκ­δή­λω­ση της κρί­σης του ελ­λη­νι­κού τρα­πε­ζι­κού συ­στή­μα­τος ήδη από το 2008, αλλά για την εκ­δή­λω­ση της κρί­σης του ελ­λη­νι­κού κα­πι­τα­λι­σμού γε­νι­κά: Το 2009 (κι όχι το Μάιο του 2010) η ύφεση είχε χτυ­πή­σει την πόρτα της ελ­λη­νι­κής οι­κο­νο­μί­ας, φτά­νο­ντας το 1,8%, ενώ το κα­θο­δη­γη­τι­κό νήμα της κρί­σης, η κα­τάρ­ρευ­ση του κα­τα­σκευα­στι­κού τομέα, άρ­χι­σε από το 2008 (πτώση της οι­κο­νο­μι­κής δρα­στη­ριό­τη­τας στον τομέα της κα­τα­σκευ­ής κα­τοι­κιών κατά 6%), σε συν­δυα­σμό με μια πτώση του τομέα Εξο­πλι­σμοί Με­τα­φο­ρών (κατά 15%) και μια γε­νι­κή πτώση του Δεί­κτη Ακα­θά­ρι­στος Σχη­μα­τι­σμός Κε­φα­λαί­ου κατά 6%.
Η κρίση, λοι­πόν, όχι μόνο η τρα­πε­ζι­κή αλλά και συ­νο­λι­κά η οι­κο­νο­μι­κή, κρίση υπερ­συσ­σώ­ρευ­σης όπως σε όλο τον κα­πι­τα­λι­στι­κό κόσμο, άρ­χι­σε από το 2008 και εκ­δη­λώ­θη­κε ανοι­χτά το 2009. Η κρίση προη­γή­θη­κε των μνη­μο­νί­ων και δεν οφεί­λε­ται στη συμ­με­το­χή στο ευρώ.

Το ευρώ «ευ­θύ­νε­ται» για την κρίση μόνο με δύο τρό­πους:

α) Επει­δή η συμ­με­το­χή στο ευρώ αχρή­στευ­σε τον κλα­σι­κό μη­χα­νι­σμό «έγκαι­ρης προει­δο­ποί­η­σης» και «αυ­τό­μα­της προ­σαρ­μο­γής» μέσω των πιέ­σε­ων στο ισο­ζύ­γιο πλη­ρω­μών που οδη­γεί σε αύ­ξη­ση των επι­το­κί­ων και έτσι σε «απο­θέρ­μαν­ση», δη­λα­δή σε προ­σαρ­μο­γή των ρυθ­μών ανά­πτυ­ξης στα δε­δο­μέ­να του ισο­ζυ­γί­ου πλη­ρω­μών. Αυτή η κα­τη­γο­ρία προς το ευρώ όμως ισο­δυ­να­μεί με το εξής: ότι κα­τη­γο­ρού­με το ευρώ όπως δεν επέ­τρε­ψε την έγκαι­ρη εκ­δή­λω­ση της κρί­σης ώστε να έρθει πιο «ομαλά», δη­λα­δή κα­τη­γο­ρού­με το ευρώ ότι πα­ρέ­τει­νε την πε­ρί­ο­δο υψη­λών ρυθ­μών ανά­πτυ­ξης διο­γκώ­νο­ντας έτσι τα χα­ρα­κτη­ρι­στι­κά της κρί­σης υπερ­συσ­σώ­ρευ­σης.

Όμως αυτή η κα­τη­γο­ρία σε ποιο πο­λι­τι­κό συ­μπέ­ρα­σμα οδη­γεί; Ότι το ευρώ μέχρι και την εκ­δή­λω­ση της κρί­σης ήταν μη­χα­νι­σμός επι­τά­χυν­σης της κα­πι­τα­λι­στι­κής συσ­σώ­ρευ­σης και άρα διό­γκω­σης των προ­βλη­μά­των υπερ­συσ­σώ­ρευ­σης. Όπως θα δούμε πα­ρα­κά­τω όμως, αυτό δεν οδη­γεί στο συ­μπέ­ρα­σμα ότι η κρίση θα είχε κατ’ ανά­γκην λι­γό­τε­ρο οξεία μορφή. Για τον απλού­στα­το λόγο ότι η αύ­ξη­ση του κρα­τι­κού χρέ­ους, είναι σε με­γά­λο βαθμό ανε­ξάρ­τη­τη όχι μόνο από το ευρώ, αλλά και από τους ρυθ­μούς ανά­πτυ­ξης της ελ­λη­νι­κής οι­κο­νο­μί­ας.

β) Επει­δή δη­μιούρ­γη­σε ένα πε­ρι­βάλ­λον χα­μη­λών επι­το­κί­ων (παρά το υψηλό έλ­λειμ­μα στο ισο­ζύ­γιο τρε­χου­σών συ­ναλ­λα­γών), που επέ­τρε­ψε στο ελ­λη­νι­κό Δη­μό­σιο να δα­νεί­ζε­ται φτηνά και να επι­δει­κνύ­ει «άγνοια κιν­δύ­νου» δια­τη­ρώ­ντας το δη­μό­σιο χρέος σε επι­κίν­δυ­να υψηλά επί­πε­δα. Αυτή η ευ­θύ­νη του ευρώ σε ποιο πο­λι­τι­κό συ­μπέ­ρα­σμα οδη­γεί; Ότι χωρίς το ευρώ το ελ­λη­νι­κό Δη­μό­σιο θα δα­νει­ζό­ταν ακρι­βά, άρα θα δα­νει­ζό­ταν λι­γό­τε­ρο, άρα το δη­μό­σιο χρέος θα είχε πα­ρα­μεί­νει σε χα­μη­λό­τε­ρα επί­πε­δα, άρα όταν ξέ­σπα­σε η κρίση το 2008 η Ελ­λά­δα θα απέ­φευ­γε την κρίση χρέ­ους; Ένα τέ­τοιο συ­μπέ­ρα­σμα θα ήταν λα­θε­μέ­νο για πολ­λούς λό­γους:

Πρώτο, διότι ο χα­μη­λό­τε­ρος δα­νει­σμός του ελ­λη­νι­κού Δη­μο­σί­ου θα συν­δυα­ζό­ταν με επί­σης χα­μη­λό­τε­ρους ρυθ­μούς ανά­πτυ­ξης, άρα με μι­κρό­τε­ρο ΑΕΠ. Όμως, μι­κρό­τε­ρο ΑΕΠ ση­μαί­νει υψη­λό­τε­ρο πο­σο­στό χρέ­ους ως προς το ΑΕΠ.

Δεύ­τε­ρο, το ελ­λη­νι­κό Δη­μό­σιο θα δα­νει­ζό­ταν μεν λι­γό­τε­ρα αλλά θα δα­νει­ζό­ταν ακρι­βό­τε­ρα, με υψη­λό­τε­ρα επι­τό­κια, ενώ ταυ­τό­χρο­να θα επι­βα­ρυ­νό­ταν από επι­πλέ­ον κόστη στη χρη­μα­το­δό­τη­ση του χρέ­ους λόγω υπο­τί­μη­σης του νο­μί­σμα­τος. Αυτό ση­μαί­νει ότι θα ήταν πιο δα­πα­νη­ρή η ανα­χρη­μα­το­δό­τη­ση του υπάρ­χο­ντος χρέ­ους, που όπως θα δούμε πα­ρα­κά­τω κι­νού­νταν ήδη για πολλά χρό­νια πριν την έντα­ξη στην Ευ­ρω­ζώ­νη σε επί­πε­δα κοντά στο 100% του ΑΕΠ. Η Προ­κα­ταρ­κτι­κή Έκ­θε­ση της Επι­τρο­πής Αλή­θειας Δη­μο­σί­ου Χρέ­ους στη σε­λί­δα 18 απο­δει­κνύ­ει ότι για την πε­ρί­ο­δο 1980-1993, πριν εκ­κι­νή­σει η υλο­ποί­η­ση της «σύ­γκλι­σης» και στη συ­νέ­χεια η εί­σο­δος στην ΟΝΕ, ο συν­δυα­σμός του υψη­λού επι­το­κί­ου με τις υπο­τι­μή­σεις της δραχ­μής ευ­θύ­νε­ται κατά 40,6% για την αύ­ξη­ση του δη­μό­σιου χρέ­ους ως πο­σο­στού του ΑΕΠ, ενώ το πρω­το­γε­νές έλ­λειμ­μα ευ­θύ­νε­ται μόνο κατά 22,4%.3

Τρίτο, χα­μη­λό­τε­ροι ρυθ­μοί ανά­πτυ­ξης θα σή­μαι­ναν ότι η ελ­λη­νι­κή αστι­κή τάξη θα υπε­ρα­σπι­ζό­ταν το επί­πε­δο των κερ­δών της με σκλη­ρό­τε­ρη λι­τό­τη­τα και ταυ­τό­χρο­να δια­τη­ρώ­ντας την κερ­δο­σκο­πία στις δη­μό­σιες δα­πά­νες και στα δη­μό­σια έσοδα σε υψηλά επί­πε­δα, επο­μέ­νως συ­ντη­ρώ­ντας και υψηλά επί­πε­δα δη­μό­σιου χρέ­ους. 

Όλα τα προη­γού­με­να γί­νο­νται πολύ πιο κα­θα­ρά και σαφή αν δούμε την εξέ­λι­ξη του ελ­λη­νι­κού δη­μό­σιου χρέ­ους:

Στην πε­ρί­ο­δο της προ­ε­τοι­μα­σί­ας για την εί­σο­δο στην Ευ­ρω­ζώ­νη («πε­ρί­ο­δος σύ­γκλι­σης»: 1994-1999) και παρά τους θε­τι­κούς και σχε­τι­κά υψη­λούς ρυθ­μούς ανά­πτυ­ξης της ελ­λη­νι­κής οι­κο­νο­μί­ας, το δη­μό­σιο χρέος έδει­ξε με­γά­λη αν­θε­κτι­κό­τη­τα σε επί­πε­δα περί το 99% του ΑΕΠ (99% το 1995, 98,9% το 1999). Η Ελ­λά­δα ήταν λοι­πόν στα όρια της κρί­σης κρα­τι­κού χρέ­ους ήδη πριν μπει στο ευρώ. Και επί­σης, ήδη πριν την εί­σο­δο στην Ευ­ρω­ζώ­νη, οι υψη­λοί ρυθ­μοί ανά­πτυ­ξης δεν συν­δυά­ζο­νταν με μεί­ω­ση του χρέ­ους.

Από το 2000 έως και το 2003, το δη­μό­σιο χρέος μειώ­θη­κε από 104,9% σε 101,5%. Στη συ­νέ­χεια, κάνει δύο με­γά­λα άλ­μα­τα: το 2005 στο 107,4% και το 2009 στο 126,7%. Στην πρώτη πε­ρί­πτω­ση, η βα­σι­κή αιτία ήταν οι δα­πά­νες για τα φα­ρα­ω­νι­κά έργα της Ολυ­μπιά­δας του 2004. Στη δεύ­τε­ρη, η τε­ρά­στια αύ­ξη­ση των δα­πα­νών και του ελ­λείμ­μα­τος του 2009, όταν η κυ­βέρ­νη­ση Κα­ρα­μαν­λή αύ­ξη­σε τις δα­πά­νες κατά 15,9% (!!!) τόσο για να δια­χει­ρι­στεί μια εκλο­γι­κή χρο­νιά όσο και σαν προ­σπά­θεια να εφαρ­μό­σει αντι­κυ­κλι­κή πο­λι­τι­κή απέ­να­ντι στην κρίση του ελ­λη­νι­κού κα­πι­τα­λι­σμού που είχε ήδη εν­σκή­ψει. Ο συν­δυα­σμός της τε­ρά­στιας αύ­ξη­σης των δα­πα­νών με την ύφεση έφε­ραν την εκτί­να­ξη του χρέ­ους ως πο­σο­στού του ΑΕΠ. Με βάση τα ανα­θε­ω­ρη­μέ­να στοι­χεία, το έλ­λειμ­μα της Γε­νι­κής Κυ­βέρ­νη­σης ήταν ήδη 7,7% του ΑΕΠ το 2008 και εκτι­νά­χτη­κε σε 12,7% του ΑΕΠ το 2009.  

Όλα αυτά απο­δει­κνύ­ουν επαρ­κώς ότι η κρίση κρα­τι­κού χρέ­ους δεν οφεί­λε­ται στο ευρώ, αλλά δεν αρ­κούν για να βγά­λου­με ορι­στι­κό πο­λι­τι­κό συ­μπέ­ρα­σμα αν δεν εξε­τά­σου­με έναν πα­ρά­γο­ντα που είναι κα­θο­ρι­στι­κός για το σχη­μα­τι­σμό και την αύ­ξη­ση του δη­μό­σιου χρέ­ους: την κα­πι­τα­λι­στι­κή κερ­δο­σκο­πία πάνω στα δη­μό­σια έσοδα και τις δη­μό­σιες δα­πά­νες!

Το έλ­λειμ­μα και το χρέος έχουν τα­ξι­κό χα­ρα­κτή­ρα, ακρι­βώς όπως και ο κρα­τι­κός προ­ϋ­πο­λο­γι­σμός. Η άρ­χου­σα τάξη -κι όχι το ευρώ- μέσω του προ­ϋ­πο­λο­γι­σμού ορ­γα­νώ­νει την κα­πι­τα­λι­στι­κή κερ­δο­σκο­πία τόσο στις δη­μό­σιες δα­πά­νες όσο και στα δη­μό­σια έσοδα. Στις δη­μό­σιες δα­πά­νες, μέσα από το πάρτι της υπερ­κο­στο­λό­γη­σης των κρα­τι­κών προ­μη­θειών και των δη­μό­σιων έργων, αλλά και το πάρτι των έμ­με­σων ή απευ­θεί­ας ενι­σχύ­σε­ων στο κε­φά­λαιο.4  Στα δη­μό­σια έσοδα εί­χα­με ένα ανά­λο­γο και ακόμη με­γα­λύ­τε­ρο «πάρτι» κα­πι­τα­λι­στι­κής κερ­δο­σκο­πί­ας: με τις φο­ρο­ε­λα­φρύν­σεις στο κε­φά­λαιο, αλλά και με την απρο­σχη­μά­τι­στη και κρα­τι­κά προ­στα­τευό­με­νη φο­ρο­δια­φυ­γή των κερ­δών αλλά και των υψη­λών ει­σο­δη­μά­των, αλλά και την ει­σφο­ρο­α­πο­φυ­γή των ερ­γο­δο­τών. Αυτή η κρα­τι­κά προ­στα­τευό­με­νη μέσω της δια­πλο­κής και ενορ­χη­στρω­μέ­νη μέσα από τον προ­ϋ­πο­λο­γι­σμό και τη φο­ρο­λο­γι­κή πο­λι­τι­κή κα­πι­τα­λι­στι­κή κερ­δο­σκο­πία στα δη­μό­σια έσοδα ξε­πέ­ρα­σε κάθε δε­δο­μέ­νο της Ευ­ρω­ζώ­νης και της Ε.Ε. ακρι­βώς στα χρό­νια της συμ­με­το­χής της Ελ­λά­δας στην Ευ­ρω­ζώ­νη. Ενώ οι συ­νο­λι­κές δη­μό­σιες δα­πά­νες από το 1995 μέχρι και το 2009 κι­νού­νταν πα­ράλ­λη­λα και στο ίδιο πε­ρί­που επί­πε­δο με τις αντί­στοι­χες δα­πά­νες των 11 αρ­χι­κών χω­ρών-με­λών της Ευ­ρω­ζώ­νης,5 οι συ­νο­λι­κές φο­ρο­λο­γι­κές ει­σπρά­ξεις και ει­σφο­ρές κοι­νω­νι­κής ασφά­λι­σης κι­νή­θη­καν στα­θε­ρά πε­ρί­που 4-5 μο­νά­δες κάτω από τον αντί­στοι­χο μέσο όρο των «11» αρ­χι­κών μελών της Ευ­ρω­ζώ­νης, με μια μικρή εξαί­ρε­ση των χρό­νων 1998-2001, οπότε (λόγω και των ανα­γκών της «σύ­γκλι­σης» για την εί­σο­δο στην ΟΝΕ) η από­στα­ση μειώ­θη­κε σε 2,5 έως 3,5 πο­σο­στιαί­ες μο­νά­δες. Και αυτό συ­νέ­βη ενώ οι ρυθ­μοί ανά­πτυ­ξης της ελ­λη­νι­κής οι­κο­νο­μί­ας ήταν στο ανα­φε­ρό­με­νο διά­στη­μα σχε­δόν δι­πλά­σιοι του μέσου όρου των «11».   

Το συ­μπέ­ρα­σμα λοι­πόν είναι πως η κρίση κρα­τι­κού χρέ­ους όχι μόνο δεν οφεί­λε­ται στο ευρώ, όχι μόνο οι βά­σεις της είχαν μπει πριν την εί­σο­δο της Ελ­λά­δας στην Ευ­ρω­ζώ­νη, όχι μόνο επι­δει­νώ­θη­κε όπως πα­ντού στον κα­πι­τα­λι­στι­κό κόσμο με το ξέ­σπα­σμα της κρί­σης υπερ­συσ­σώ­ρευ­σης το 2008, όχι μόνο είναι γε­νι­κά προ­ϊ­όν του τα­ξι­κού χα­ρα­κτή­ρα του προ­ϋ­πο­λο­γι­σμού και της κερ­δο­σκο­πί­ας της άρ­χου­σας τάξης πάνω στις δη­μό­σιες δα­πά­νες και τα δη­μό­σια έσοδα, αλλά ει­δι­κά στην πε­ρί­πτω­ση της Ελ­λά­δας ισχύ­ει επι­πλέ­ον δια­πί­στω­ση: ότι στην Ελ­λά­δα, παρά τους υψη­λό­τε­ρους ρυθ­μούς ανά­πτυ­ξης που θα έπρε­πε να ση­μαί­νουν αυ­ξη­μέ­να επί­πε­δα συ­νο­λι­κών δη­μό­σιων εσό­δων, η κερ­δο­σκο­πία στα δη­μό­σια έσοδα πήρε ακραί­ες -και σε σχέση με την Ευ­ρω­ζώ­νη- μορ­φές, αυ­ξά­νο­ντας με με­γα­λύ­τε­ρους ρυθ­μούς τα δη­μό­σια ελ­λείμ­μα­τα και συσ­σω­ρεύ­ο­ντας με αντί­στοι­χα υψη­λό­τε­ρους ρυθ­μούς κρα­τι­κό χρέος. Το χρέος δεν το δη­μιούρ­γη­σε το ευρώ,6 αλλά το ξέ­φρε­νο «πάρτι» των Ελ­λή­νων και ξένων κα­πι­τα­λι­στών στις δη­μό­σιες δα­πά­νες, κυ­ρί­ως όμως στα δη­μό­σια έσοδα!

Ο ελ­λη­νι­κός κα­πι­τα­λι­σμός είχε πραγ­μα­τι­κή ευ­και­ρία στα χρό­νια 2000-2008 να μειώ­σει δρα­στι­κά το κρα­τι­κό χρέος από τα επί­πε­δα του 100% πε­ρί­που του ΑΕΠ σε πολύ χα­μη­λό­τε­ρα επί­πε­δα αν δια­τη­ρού­σε τα δη­μό­σια έσοδα στα επί­πε­δα των «11» αρ­χι­κών χω­ρών-με­λών της Ευ­ρω­ζώ­νης, ώστε με το ξέ­σπα­σμα της κρί­σης τα πράγ­μα­τα να είναι πολύ πιο δια­χει­ρί­σι­μα. Ο λόγος που δεν έκανε, ήταν απλός: γιατί επέ­λε­ξε να επι­δο­τή­σει ανοι­χτά τους Έλ­λη­νες κα­πι­τα­λι­στές και να σπρώ­ξει το κερ­δο­σκο­πι­κό «πάρτι» πέρα από τα συ­νη­θι­σμέ­να στην Ευ­ρω­ζώ­νη όρια!  

Εκτί­μη­ση αι­τιών και συ­μπε­ρά­σμα­τα

Η διά­γνω­ση των αι­τιών του πώς φτά­σα­με μέχρι τα μνη­μό­νια έχει τε­ρά­στια ση­μα­σία, όση έχει και μια ια­τρι­κή διά­γνω­ση για τη θε­ρα­πεία που θα προ­τα­θεί.  

Το ευρώ δεν ήταν η αιτία της κρί­σης του ελ­λη­νι­κού κα­πι­τα­λι­σμού. Ακόμη πε­ρισ­σό­τε­ρο, δεν ήταν το μνη­μό­νιο η αιτία της κρί­σης. Το/τα μνη­μό­νιο/α ήταν η απά­ντη­ση που έδω­σαν οι Έλ­λη­νες και ξένοι κα­πι­τα­λι­στές στην κρίση του ελ­λη­νι­κού κα­πι­τα­λι­σμού και στον κίν­δυ­νο διά­χυ­σης των επι­πτώ­σε­ών της στην Ευ­ρω­ζώ­νη.

Από το πρώτο μνη­μό­νιο και ύστε­ρα, πάλι δεν ήταν το ευρώ ως τέ­τοιο, αλλά η ιμπε­ρια­λι­στι­κή δια­χεί­ρι­ση της κρί­σης του ελ­λη­νι­κού κα­πι­τα­λι­σμού με την πλήρη συ­ναί­νε­ση της ελ­λη­νι­κής αστι­κής τάξης, που εξη­γεί ό,τι συ­νέ­βη. Ακόμη και αν η Ελ­λά­δα δεν συμ­με­τεί­χε στο ευρώ, η κρίση του 2008-2009 θα επέ­βα­λε την ιμπε­ρια­λι­στι­κή δια­χεί­ρι­σή της σε συ­ναί­νε­ση με την ελ­λη­νι­κή αστι­κή τάξη. Αν δεν ήταν η τρόι­κα, θα ήταν το ΔΝΤ ή η Λέσχη των Πα­ρι­σί­ων ή και τα δύο μαζί. Αν δεν ήταν η Ευ­ρω­ζώ­νη, θα ήταν η Ε.Ε. Και σί­γου­ρα η φόρ­μου­λα θα πε­ρι­λάμ­βα­νε ξανά ακραία λι­τό­τη­τα, ξε­πού­λη­μα της δη­μό­σιας πε­ριου­σί­ας και μα­κρο­χρό­νιο διε­θνή οι­κο­νο­μι­κό έλεγ­χο. Επί­σης, η ελ­λη­νι­κή αστι­κή τάξη θα συ­νέ­πρατ­τε σε μια τέ­τοια φόρ­μου­λα για τους λό­γους που ο ίδιος ο Γ. Τό­λιος ανα­φέ­ρει στις σε­λί­δες 27 και εντεύ­θεν του βι­βλί­ου του στο υπο­κε­φά­λαιο «1.6. Ποιοι ωφε­λού­νται τε­λι­κά και ποιοι θί­γο­νται από την πα­ρα­μο­νή στο ευρώ»: για τη διε­θνή στή­ρι­ξη στο σύ­στη­μα εξου­σί­ας της και για να δια­τη­ρή­σει τα οφέλη από το ότι «επι­χει­ρεί» σε ευρώ, κυ­ρί­ως όμως για ένα λόγο που στις πα­ρα­πά­νω σε­λί­δες του βι­βλί­ου δεν πα­ρα­τί­θε­ται σαν αιτία της συ­ναί­νε­σής της στα μνη­μό­νια αλλά σαν απο­τέ­λε­σμα: ότι με τα μνη­μό­νια υλο­ποιού­νται οι ανο­μο­λό­γη­τοι στό­χοι της, οι με­γά­λες της «φα­ντα­σιώ­σεις»: μια ιστο­ρι­κών δια­στά­σε­ων κα­τα­στρο­φή των ερ­γα­τι­κών - κοι­νω­νι­κών κα­τα­κτή­σε­ων σε μι­σθούς, συ­ντά­ξεις, ερ­γα­σια­κές σχέ­σεις και κοι­νω­νι­κό κρά­τος, μια γι­γά­ντια με­τα­φο­ρά πόρων από την ερ­γα­σία στο κε­φά­λαιο, εν τέλει η οι­κο­δό­μη­ση ενός κα­θε­στώ­τος συσ­σώ­ρευ­σης που βα­σί­ζε­ται στην ακραία εκ­με­τάλ­λευ­ση της ερ­γα­σί­ας και στην απαλ­λο­τρί­ω­ση της δη­μό­σιας πε­ριου­σί­ας αλλά και των πε­ριου­σια­κών στοι­χεί­ων των ερ­γα­ζό­με­νων τά­ξε­ων. Μόνο που όλα αυτά είναι τα οφέλη για την ελ­λη­νι­κή άρ­χου­σα τάξη όχι από την «πα­ρα­μο­νή στο ευρώ» ει­δι­κά, αλλά από τα μνη­μό­νια σαν τη φόρ­μου­λα δια­χεί­ρι­σης της κρί­σης του ελ­λη­νι­κού κα­πι­τα­λι­σμού που επέ­βα­λαν η ελ­λη­νι­κή άρ­χου­σα τάξη και οι διε­θνείς της σύμ­μα­χοι και «προ­στά­τες» γε­νι­κά.  

Επει­δή πι­στεύ­ου­με ότι έτσι έχουν τα πράγ­μα­τα, σε αυτές τις εκτι­μή­σεις και δια­πι­στώ­σεις αντι­στοι­χεί μι δια­φο­ρε­τι­κή προ­σέγ­γι­ση του ζη­τή­μα­τος Ευ­ρω­ζώ­νη και Ε.Ε. από αυτήν που προ­τεί­νει το βι­βλίο του σ. Γιάν­νη Τό­λιου.

Έξο­δος από την Ευ­ρω­ζώ­νη: «Θε­τι­κές

οι προ­ο­πτι­κές, προ­σω­ρι­νές οι δυ­σκο­λί­ες»;

Πα­ρό­τι η θέση των θε­ω­ρη­τι­κών γε­νι­κεύ­σε­ων βρί­σκε­ται συ­νή­θως στο τέλος των άρ­θρων, εν προ­κει­μέ­νω θα κά­νου­με μια εξαί­ρε­ση για να θέ­σου­με ένα κρί­σι­μο ερώ­τη­μα: τι πρό­γραμ­μα με­τά­βα­σης χρεια­ζό­μα­στε; Με­τά­βα­σης στη δραχ­μή, με­τά­βα­σης στην… έξοδο από την κρίση ή με­τά­βα­σης στο σο­σια­λι­σμό; Το βι­βλίο του σ. Γιάν­νη Τό­λιου φι­λο­δο­ξεί να είναι ένα πρό­γραμ­μα με­τά­βα­σης στη δραχ­μή, το οποίο εντάσ­σε­ται στην προ­ο­πτι­κή «φι­λο­λαϊ­κής εξό­δου από την κρίση». Για την ακρί­βεια, όπως λέει ο τί­τλος του βι­βλί­ου «η με­τά­βα­ση το εθνι­κό νό­μι­σμα, αφε­τη­ρία εξό­δου από την κρίση». Φυ­σι­κά, μπο­ρεί να θο­λώ­σει κα­νείς τα νερά, λέ­γο­ντας ότι χρεια­ζό­μα­στε και τα τρία: σχέ­διο με­τά­βα­σης στη δραχ­μή που θα είναι η αφε­τη­ρία για τη φι­λο­λαϊ­κή έξοδο από την κρίση του κα­πι­τα­λι­σμού, που με τη σειρά της θα είναι η αφε­τη­ρία για τη με­τά­βα­ση στο σο­σια­λι­σμό. Ωστό­σο, όπως θα δούμε στη συ­νέ­χεια αυτή είναι μια «ει­κο­νι­κή» απά­ντη­ση που δια­τη­ρεί και μά­λι­στα πα­ρο­ξύ­νει όλες τις αντι­φά­σεις.
Πρώτα απ’ όλα, είναι ένα θε­ω­ρη­τι­κό ζή­τη­μα αν ο στό­χος του συ­νο­λι­κού μας προ­γράμ­μα­τος είναι η έξο­δος από την κρίση - του κα­πι­τα­λι­σμού, γιατί γι’ αυτή την κρίση μι­λά­με. Εδώ εντο­πί­ζε­ται η πρώτη αντί­φα­ση: Η μόνη θε­ω­ρη­τι­κά νό­μι­μη από μαρ­ξι­στι­κή σκο­πιά έν­νοια της με­τά­βα­σης είναι η με­τά­βα­ση στο σο­σια­λι­σμό, η οποία όμως είναι ευ­θέ­ως αντα­γω­νι­στι­κή με το στόχο της εξό­δου από την κρίση του κα­πι­τα­λι­σμού: αν το σχέ­διο της Αρι­στε­ράς στο­χεύ­ει στην έξοδο από την κρίση του κα­πι­τα­λι­σμού, ύστε­ρα από μια τέ­τοια έξοδο, που μά­λι­στα θα την έχει πε­τύ­χει η Αρι­στε­ρά υλο­ποιώ­ντας το πρό­γραμ­μά της, δεν έρ­χε­ται η ώρα του σο­σια­λι­σμού αλλά της κα­πι­τα­λι­στι­κής στα­θε­ρο­ποί­η­σης.

Η προ­σθή­κη του επι­θέ­του «φι­λο­λαϊ­κή» δεν με­τριά­ζει την οξύ­τη­τα της αντί­φα­σης αλλά αντί­θε­τα την πα­ρο­ξύ­νει: γιατί ο κα­πι­τα­λι­σμός να εμπι­στευ­τεί ένα σχέ­διο εξό­δου από την κρίση του στην Αρι­στε­ρά, που όχι μόνο θα είναι φι­λο­λαϊ­κό (αν υπο­θέ­σου­με ότι μπο­ρεί να υπάρ­ξει φι­λο­λαϊ­κή έξο­δος από την κρίση του κα­πι­τα­λι­σμού…) αλλά θα έρ­χε­ται σε αντί­θε­ση με θε­με­λιώ­δη συμ­φέ­ρο­ντα και αμε­τα­κί­νη­τες επι­λο­γές της αστι­κής τάξης και του ιμπε­ρια­λι­σμού; Εδώ «με­τρά­ει» η ση­μα­σία της ερ­μη­νεί­ας της κρί­σης: Αν αυτή οφεί­λε­ται κυ­ρί­ως στο ευρώ, τότε βγά­ζο­ντας το ευρώ από τη μέση, μπο­ρεί εν­δε­χο­μέ­νως να αντι­με­τω­πι­στεί. Αν όμως η κρίση είναι κρίση υπερ­συσ­σώ­ρευ­σης και οφεί­λε­ται στο αχα­λί­νω­το της κα­πι­τα­λι­στι­κής κερ­δο­σκο­πί­ας, πώς η Αρι­στε­ρά θα πε­τύ­χει έξοδο από την κρίση του κα­πι­τα­λι­σμού παρά και ενά­ντια στα θε­με­λιώ­δη συμ­φέ­ρο­ντα της αστι­κής τάξης και του ιμπε­ρια­λι­σμού;      

Επει­δή προ­φα­νώς δεν θα βγά­λει η Αρι­στε­ρά τον κα­πι­τα­λι­σμό από την κρίση του παρά… τη θέ­λη­σή του και με μέσα που αυτός απε­χθά­νε­ται και αντι­πα­λεύ­ει θα­νά­σι­μα, επει­δή το ίδιο το βι­βλίο επι­χει­ρη­μα­το­λο­γεί -έστω και ανε­παρ­κώς- για τα θε­με­λιώ­δη συμ­φέ­ρο­ντα της ελ­λη­νι­κής αστι­κής τάξης που θα θι­γούν από τη ρήξη με την Ευ­ρω­ζώ­νη και την επι­στρο­φή στο εθνι­κό νό­μι­σμα, επει­δή η επι­στρο­φή στο εθνι­κό νό­μι­σμα και η υπο­τί­μη­σή του (είτε συ­νει­δη­τή είτε από την  έκ­θε­σή του στις διε­θνείς αγο­ρές είτε με τη μορφή του σχη­μα­τι­σμού  «μαύ­ρης αγο­ράς» σκλη­ρού συ­ναλ­λάγ­μα­τος σε πε­ρί­πτω­ση διοι­κη­τι­κού «κλει­δώ­μα­τος» της ισο­τι­μί­ας του) θα οξύ­νει την πάλη με­τα­ξύ αστι­κής τάξης και ερ­γα­τι­κής τάξης για τα ει­σο­δη­μα­τι­κά με­ρί­δια,7 επει­δή πολύ πε­ρισ­σό­τε­ρο δεν θα θι­γούν μόνο τα συμ­φέ­ρο­ντα της εγ­χώ­ριας αστι­κής τάξης και του ιμπε­ρια­λι­σμού που συν­δέ­ο­νται με το ευρώ αλλά συ­νο­λι­κό­τε­ρα τα συμ­φέ­ρο­ντά τους (δια­γρα­φή χρέ­ους, κα­τάρ­γη­ση λι­τό­τη­τας, εθνι­κο­ποί­η­ση τρα­πε­ζών - ΔΕΚΟ κ.λπ.), αυτό που θα ξη­με­ρώ­σει την επό­με­νη μέρα δεν θα είναι μια σύ­ντο­μη πε­ρί­ο­δος πρό­σκαι­ρων δυ­σκο­λιών που θα υπε­ρα­ντι­σταθ­μι­στούν με τις θε­τι­κές επι­δρά­σεις της ει­σα­γω­γής του εθνι­κού νο­μί­σμα­τος, αλλά μια πε­ρί­ο­δος συ­νο­λι­κής και σκλη­ρής αντι­πα­ρά­θε­σης με το εγ­χώ­ριο και διε­θνές σύ­στη­μα, σε πλήρη αντί­θε­ση με τη δια­βε­βαί­ω­ση που υπάρ­χει στον τίτλο του πρώ­του κε­φα­λαί­ου του δεύ­τε­ρου μέ­ρους «Θε­τι­κές οι προ­ο­πτι­κές της με­τά­βα­σης και προ­σω­ρι­νές οι δυ­σκο­λί­ες»! 

Με άλλα λόγια, η σύ­γκρου­ση θα πάρει κα­θο­λι­κό και πο­λι­τι­κό χα­ρα­κτή­ρα, και αυτός ο κα­θο­λι­κός και πο­λι­τι­κός χα­ρα­κτή­ρας θα υπερ­κα­θο­ρί­σει και όλες τις οι­κο­νο­μι­κές πλευ­ρές της με­τά­βα­σης – ακόμη και αν αυτή η εν­νοη­θεί στενά σαν με­τά­βα­ση το εθνι­κό νό­μι­σμα. Η ίδια η σύ­γκρου­ση με την Ευ­ρω­ζώ­νη - Ε.Ε., θα είναι πο­λι­τι­κή, θα είναι σύ­γκρου­ση με τον ευ­ρω­ζω­νι­κό ιμπε­ρια­λι­σμό, κι όχι μια έντα­ση «θε­μα­τι­κού» χα­ρα­κτή­ρα για την επα­να­διευ­θέ­τη­ση των σχέ­σε­ων Ελ­λά­δας - Ευ­ρω­ζώ­νης. Όσο για την ελ­λη­νι­κή αστι­κή τάξη, θα το εκλά­βει σαν πρό­κλη­ση κατά της εξου­σί­ας της και θα δώσει λυσ­σα­σμέ­νη μάχη με όλα τα μέσα για να συ­ντρί­ψει το κί­νη­μα και την Αρι­στε­ρά. Με λίγα λόγια, η μάχη που θα ξε­σπά­σει την «επό­με­νη μέρα» θα είναι κα­θο­λι­κή και θα είναι μάχη για την εξου­σία. 

Επει­δή το βι­βλίο δια­περ­νιέ­ται από μια πλήρη υπο­τί­μη­ση του υπέρ­τε­ρου σε σχέση με τον οι­κο­νο­μι­κό πο­λι­τι­κού χα­ρα­κτή­ρα της αντι­πα­ρά­θε­σης, επει­δή υπο­τι­μά αν δεν αγνο­εί το γε­γο­νός ότι όλα αυτά συ­νε­πά­γο­νται το ξέ­σπα­σμα σκλη­ρής της μάχης για την εξου­σία, κυ­ριαρ­χεί­ται από οι­κο­νο­μι­σμό που, πέρα από τη «δια­βε­βαί­ω­ση» περί «προ­σω­ρι­νών» δυ­σκο­λιών, απο­δί­δει στο νό­μι­σμα σχε­δόν μα­γι­κές ιδιό­τη­τες. Ο κα­τά­λο­γος των προ­βλη­μά­των που θα λυ­θούν και των θαυ­μά­των που θα γί­νουν με το νό­μι­σμα είναι μα­κρύς:

α. Θα λυθεί το πρό­βλη­μα της χρη­μα­το­δό­τη­σης των… πά­ντων από το Δη­μό­σιο:

Με την επι­στρο­φή στο εθνι­κό νό­μι­σμα, η εθνι­κο­ποι­η­μέ­νη Τρά­πε­ζα της Ελ­λά­δος θα χρη­μα­το­δο­τεί με χα­μη­λό επι­τό­κιο το ελ­λη­νι­κό Δη­μό­σιο για να κα­λύ­πτει πλη­θώ­ρα ανα­γκών:8 χρη­μα­το­δό­τη­ση «δη­μό­σιων επεν­δύ­σε­ων (δη­μό­σια έργα, επεν­δύ­σεις ΔΕΚΟ, συμ­με­το­χές σε άλλες επι­χει­ρή­σεις κ.λπ.)», «κά­λυ­ψη έκτα­κτων κοι­νω­νι­κών δα­πα­νών με χα­μη­λό κό­στος δα­νει­σμού από την Κε­ντρι­κή τρά­πε­ζα, καθώς και την ενί­σχυ­ση των ανα­γκαί­ων κοι­νω­νι­κών υπο­δο­μών, ιδιαί­τε­ρα στον τομέα της Αυ­το­διοί­κη­σης». Και επει­δή δική μας θα είναι η κε­ντρι­κή τρά­πε­ζα και μπο­ρού­με να κό­ψου­με όσο χρήμα θέ­λου­με, θα κό­ψου­με και χρήμα «για την κά­λυ­ψη έκτα­κτων ανα­πτυ­ξια­κών δα­πα­νών (εξα­γο­ρά στρα­τη­γι­κών επι­χει­ρή­σε­ων)». Έτσι, εμ­μέ­σως μα­θαί­νου­με ότι οι στρα­τη­γι­κού χα­ρα­κτή­ρα επι­χει­ρή­σεις, θα εξα­γο­ρα­στούν με δραχ­μές που θα κόψει η ΤτΕ - δεν θα εθνι­κο­ποι­η­θούν χωρίς απο­ζη­μί­ω­ση ούτε, έστω, με συμ­βο­λι­κή απο­ζη­μί­ω­ση για πα­ρά­δειγ­μα με μα­κράς διάρ­κειας ομό­λο­γα του ελ­λη­νι­κού Δη­μο­σί­ου. Όσο για τις ΔΕΚΟ, στη σε­λί­δα 79 γί­νε­ται λόγος για «επα­να­δη­μο­σιο­ποί­η­ση κερ­δο­φό­ρων ΔΕΚΟ και επέ­κτα­σή τους σε στρα­τη­γι­κούς το­μείς της οι­κο­νο­μί­ας». Υπο­θέ­του­με ότι αυτή η «επα­να­δη­μο­σιο­ποί­η­ση» θα στη­ρι­χτεί επί­σης σε εξα­γο­ρά με δραχ­μές που θα δα­νει­στεί το Δη­μό­σιο από την κε­ντρι­κή τρά­πε­ζα…   

β. Θα λυθεί το πρό­βλη­μα της χρη­μα­το­δό­τη­σης των τρα­πε­ζών ώστε να εγ­γυ­η­θούν τις κα­τα­θέ­σεις και ταυ­τό­χρο­να να προ­χω­ρή­σουν σε σει­σά­χθεια στα λαϊκά νοι­κο­κυ­ριά. Στο ση­μείο αυτό απου­σιά­ζει μια πάγια θέση της ΛΑΕ περί επέ­κτα­σης της σει­σά­χθειας και στις μι­κρο­με­σαί­ες επι­χει­ρή­σεις (πράγ­μα που είναι θε­τι­κό), αλλά απου­σιά­ζει ταυ­τό­χρο­να η θέση περί πλή­ρους ανά­κτη­ση των δα­νεί­ων προς τον επι­χει­ρη­μα­τι­κό τομέα ακόμη και με απαλ­λο­τρί­ω­ση της κι­νη­τής και ακί­νη­της πε­ριου­σί­ας των επι­χει­ρη­μα­τιών.    

γ. Θα λυθεί το πρό­βλη­μα της επα­νά­κτη­σης της πλειο­ψη­φί­ας του με­το­χι­κού κε­φα­λαί­ου των τρα­πε­ζών από το Δη­μό­σιο. Πώς; «Όσον αφορά το δη­μό­σιο και κοι­νω­νι­κό έλεγ­χο των εμπο­ρι­κών τρα­πε­ζών και πρώτα απ’ όλα των 4 ‘‘συ­στη­μι­κώ­ν’’, μπο­ρεί να επι­τευ­χθεί με υπο­χρε­ω­τι­κές αυ­ξή­σεις με­το­χι­κού κε­φα­λαί­ου, ώστε να πε­ρά­σει άμεσα η πλειο­ψη­φία τους στο Δη­μό­σιο. Παρά τη σκαν­δα­λώ­δη κε­φα­λαιο­ποί­η­ση που έγινε τε­λευ­ταία σε όφε­λος των ιδιω­τών (κυ­ρί­ως ξένων), το Δη­μό­σιο με λίγα σχε­τι­κά κε­φά­λαια μπο­ρεί να ελέγ­ξει τις τρά­πε­ζες, με κά­λυ­ψη των κε­φα­λαια­κών ανα­γκών τόσο με δη­μό­σια ομό­λο­γα όσο και από το Πρό­γραμ­μα Δη­μο­σί­ων Επεν­δύ­σε­ων, καθώς και με με­τα­τρο­πή ει­δι­κών ομο­λό­γων (CoCos) που κα­τέ­χει, σε με­το­χές». (σελ. 47). Πόσο «λίγα σχε­τι­κά κε­φά­λαια» θα χρεια­στούν; Και από πού θα βρε­θούν; Υπο­θέ­του­με, ξανά με δα­νει­σμό από την κε­ντρι­κή τρά­πε­ζα…  

Το εντυ­πω­σια­κό είναι ότι δεν θα αρ­κέ­σει η -έστω κι έτσι- σχε­δια­ζό­με­νη ανά­κτη­ση της πλειο­ψη­φί­ας του με­το­χι­κού κε­φα­λαί­ου των τρα­πε­ζών, αφού στη σε­λί­δα 43 γί­νε­ται λόγος για ίδρυ­ση «όπου χρειά­ζε­ται ανα­πτυ­ξια­κών τρα­πε­ζών για μα­κρο­χρό­νιες επεν­δύ­σεις στον πρω­το­γε­νή και δευ­τε­ρο­γε­νή τομέα». Με τι κε­φά­λαια θα ιδρυ­θούν αυτές οι νέες τρά­πε­ζες; Υπο­θέ­του­με με δά­νεια σε δραχ­μές από την κε­ντρι­κή τρά­πε­ζα. Γιατί όμως χρειά­ζο­νται αυτές οι επι­πλέ­ον τρά­πε­ζες όταν θα έχουν «επα­να­δη­μο­σιο­ποι­η­θεί» οι 4 συ­στη­μι­κές; Δεν αρ­κούν αυτές για να χρη­μα­το­δο­τή­σουν τέ­τοιου εί­δους επεν­δύ­σεις; Το ερώ­τη­μα αυτό σε συν­δυα­σμό με τη ρητή κα­τάρ­γη­ση του στό­χου για εθνι­κο­ποί­η­ση των τρα­πε­ζών, είναι ένας πολύ «ολι­σθη­ρός» συν­δυα­σμός…    

δ. Θα λυθεί το πρό­βλη­μα της αντα­γω­νι­στι­κό­τη­τας των εξα­γω­γών, αφού η «εξω­τε­ρι­κή υπο­τί­μη­ση», δη­λα­δή η υπο­τί­μη­ση της ισο­τι­μί­ας του νο­μί­σμα­τος, θα μειώ­σει τις τιμές των ελ­λη­νι­κών εξα­γω­γι­κών προ­ϊ­ό­ντων. Ωστό­σο, στη σε­λί­δα 38 μα­θαί­νου­με ότι η προ­τι­μη­τέα λύση όσον αφορά την ισο­τι­μία του νο­μί­σμα­τος «είναι κα­θο­ρι­σμός της ισο­τι­μί­ας και ύψους επι­το­κί­ων», ένας κα­θο­ρι­σμός ωστό­σο που «δεν είναι αυ­θαί­ρε­τος αλλά πρέ­πει να λαμ­βά­νει σο­βα­ρά υπόψη τα πραγ­μα­τι­κά δε­δο­μέ­να της οι­κο­νο­μί­ας». Και στη σε­λί­δα 40 μα­θαί­νου­με ότι λόγω του ελα­φρά πλε­ο­να­σμα­τι­κού πρω­το­γε­νούς ισο­ζυ­γί­ου του προ­ϋ­πο­λο­γι­σμού «δεν υπάρ­χουν επι­τα­κτι­κές ανά­γκες για δα­νει­σμό εκτός μόνο για τό­κους δη­μο­σί­ου χρέ­ους». Σε αυτόν το συλ­λο­γι­σμό θα επα­νέλ­θου­με πα­ρα­κά­τω. Τώρα μας εν­δια­φέ­ρει αυτό που ακο­λου­θεί: «Κατά συ­νέ­πεια, η ισο­τι­μία του νο­μί­σμα­τος θα μπο­ρού­σε αρ­χι­κά και για ση­μα­ντι­κό χρο­νι­κό διά­στη­μα να είναι στην (…) ανα­λο­γία 1 ευρώ: 1 Νέα Δραχ­μή».     

Οι αντι­φά­σεις είναι προ­φα­νείς: Λόγω δυ­να­τό­τη­τας υπο­τί­μη­σης του νο­μί­σμα­τος, η «εσω­τε­ρι­κή υπο­τί­μη­ση» θα αντι­κα­τα­στα­θεί από την «εξω­τε­ρι­κή υπο­τί­μη­ση», δη­λα­δή την υπο­τί­μη­ση του νο­μί­σμα­τος, που θα αυ­ξή­σει την αντα­γω­νι­στι­κό­τη­τα των εξα­γω­γών. Ωστό­σο, η δυ­να­τό­τη­τα υπο­τί­μη­σης… δεν θα αξιο­ποι­η­θεί και άρα η εξω­τε­ρι­κή υπο­τί­μη­ση δεν θα υπάρ­ξει, αφού «αρ­χι­κά και για ση­μα­ντι­κό χρο­νι­κό διά­στη­μα» η Νέα Δραχ­μή θα «κλει­δω­θεί» με το ευρώ σε ισο­τι­μία 1:1!   

Όμως το πράγ­μα με την ισο­τι­μία της Νέας Δραχ­μής δεν τε­λειώ­νει εδώ: Πε­ρί­που 10 σε­λί­δες πα­ρα­κά­τω, στη σε­λί­δα 49 και στο υπο­κε­φά­λαιο «2.8 Με­τά­βα­ση στο εθνι­κό νό­μι­σμα και προ­ε­κτά­σεις στο Ισο­ζύ­γιο Πλη­ρω­μών», ο συγ­γρα­φέ­ας ξα­να­γυρ­νά­ει στο σε­νά­ριο της υπο­τί­μη­σης και μά­λι­στα απα­ριθ­μεί τη θε­τι­κή και ση­μα­ντι­κή της επί­δρα­ση! Δη­λώ­νε­ται μετά βε­βαιό­τη­τος ότι «η με­τά­βα­ση στο εθνι­κό νό­μι­σμα πα­ρέ­χει την ευ­χέ­ρεια μέσω ανα­προ­σαρ­μο­γής της ισο­τι­μί­ας (υπο­τί­μη­σης) να το­νω­θούν οι εξα­γω­γές, να μειω­θούν οι ει­σα­γω­γές και να βελ­τιω­θεί συ­νο­λι­κά το ισο­ζύ­γιο εξω­τε­ρι­κών συ­ναλ­λα­γών αγα­θών και υπη­ρε­σιών».
Και παρ’ όλα αυτά τα ση­μα­ντι­κά υπο­σχό­με­να οφέλη, η υπο­τί­μη­ση, ξανά, δεν είναι η ορι­στι­κή επι­λο­γή! «Η ανα­προ­σαρ­μο­γή της ισο­τι­μί­ας, εφό­σον κρι­θεί ανα­γκαία (υπο­γράμ­μι­ση δική μας) θα είναι πε­ριο­ρι­σμέ­νη για δύο λό­γους: Πρώ­τον, γιατί δεν θα υπάρ­χει ιδιαί­τε­ρη πίεση στο ισο­ζύ­γιο πλη­ρω­μών λόγω της ύπαρ­ξης ορια­κού πλε­ο­νά­σμα­τος και δεύ­τε­ρον, για την απο­τρο­πή έντο­νων ανα­τι­μη­τι­κών επι­δρά­σε­ων στην εγ­χώ­ρια αγορά από ει­σα­γό­με­να είδη τα οποία είναι απο­λύ­τως ανα­γκαία για την ελ­λη­νι­κή οι­κο­νο­μία και κοι­νω­νία (τρό­φι­μα, καύ­σι­μα, φάρ­μα­κα, πρώ­τες ύλες, μη­χα­νή­μα­τα κ.ά.)».  

Ο φόβος της υπο­τί­μη­σης και οι απα­ντή­σεις

Ποιος είναι ο λόγος τέ­τοιων προ­φα­νών αντι­φά­σε­ων - που με­τα­ξύ άλλων όχι μόνο δεν πεί­θουν για την ύπαρ­ξη επε­ξερ­γα­σμέ­νου σχε­δί­ου με­τά­βα­σης στο εθνι­κό νό­μι­σμα αλλά πεί­θουν μάλ­λον για την ανυ­παρ­ξία κα­θα­ρής θέσης σε βα­σι­κές επι­λο­γές όπως η ισο­τι­μία του νέου νο­μί­σμα­τος;

Ο πρώ­τος λόγος είναι ότι, όταν μι­λά­με για την ισο­τι­μία του νο­μί­σμα­τος, δεν υπάρ­χει στα­θε­ρό έδα­φος, ει­δι­κά μά­λι­στα αν το νέο νό­μι­σμα εγκα­θι­δρυ­θεί σε συν­θή­κες με­τω­πι­κής ρήξης με το εγ­χώ­ριο και διε­θνές σύ­στη­μα. Το επι­χεί­ρη­μα ότι το ισο­ζύ­γιο πλη­ρω­μών είναι σή­με­ρα ελα­φρώς πλε­ο­να­σμα­τι­κό είναι άκυρο: αυτό το δε­δο­μέ­νο είναι προ­ϊ­όν ενός συν­δυα­σμού σκλη­ρής λι­τό­τη­τας και ύφε­σης, που η Αρι­στε­ρά θέλει να ανα­τρέ­ψει και στα δύο του συ­στα­τι­κά. Άρα, κα­νείς δεν μπο­ρεί στα σο­βα­ρά να δια­βε­βαιώ­σει ότι δεν θα προ­κύ­ψουν πιέ­σεις από το ισο­ζύ­γιο πλη­ρω­μών.

Ο δεύ­τε­ρος λόγος είναι η αμη­χα­νία μπρο­στά στο εν­δε­χό­με­νο με­γά­λης υπο­τί­μη­σης του νο­μί­σμα­τος. Στη σε­λί­δα 39 ο συγ­γρα­φέ­ας πα­ρα­θέ­τει σχε­τι­κές εκτι­μή­σεις: «Τα πε­ρισ­σό­τε­ρα σε­νά­ρια με­τά­βα­σης στο εθνι­κό νό­μι­σμα, από ξέ­νους αλλά και από Έλ­λη­νες με­λε­τη­τές, ιδιαί­τε­ρα στο χώρο της Αρι­στε­ράς, κά­νουν λόγο για υπο­τί­μη­ση γύρω στο 30-40%». Στη συ­νέ­χεια, με μο­να­δι­κό επι­χεί­ρη­μα το ση­με­ρι­νό, ισο­σκε­λι­σμέ­νο ή ελα­φρά πλε­ο­να­σμα­τι­κό ισο­ζύ­γιο σε συν­δυα­σμό με την παύση πλη­ρω­μών στα το­κο­χρε­ο­λύ­σια του δη­μό­σιου χρέ­ους, κα­τα­λή­γει στην εκτί­μη­ση ότι δεν θα υπάρ­χει ανά­γκη δα­νει­σμού και άρα η ισο­τι­μία της Νέας Δραχ­μής μπο­ρεί να «κλει­δω­θεί» με το ευρώ στο 1:1. Από αυτό συ­μπε­ραί­νου­με ότι συμ­με­ρί­ζε­ται τους φό­βους των ανα­λυ­τών περί υπο­τί­μη­σης 30-40%. Μια τέ­τοια υπο­τί­μη­ση μπο­ρεί να οδη­γή­σει σε σκλη­ρά σε­νά­ρια λι­τό­τη­τας με δραχ­μή, ιδιαί­τε­ρα αν το όλο σχέ­διο είναι σχέ­διο εξό­δου από την κρίση του κα­πι­τα­λι­σμού, σε­νά­ρια που μπο­ρεί να πά­ρουν σκλη­ρές μορ­φές «πρω­ταρ­χι­κής συσ­σώ­ρευ­σης» σε βάρος της ερ­γα­σί­ας…     

Ο συγ­γρα­φέ­ας κακώς δεν ανη­συ­χεί και για έναν τρίτο ση­μα­ντι­κό κίν­δυ­νο: την αύ­ξη­ση του πλη­θω­ρι­σμού όχι μόνο εξαι­τί­ας πι­θα­νής υπο­τί­μη­σης του νο­μί­σμα­τος, αλλά και εξαι­τί­ας δύο ακόμη πα­ρα­γό­ντων: α) του κα­τα­κλυ­σμού πο­σο­τή­των χρή­μα­τος που το Δη­μό­σιο θα δα­νει­στεί αφει­δώς από την ΤτΕ και θα ρίξει στην αγορά για να κα­λύ­ψει… πάσα ανά­γκη χρη­μα­το­δό­τη­σης (βλέπε πα­ρα­πά­νω ση­μεία α, β και γ): αν εξα­πο­λυ­θούν τέ­τοιοι όγκοι νέου χρή­μα­τος στην αγορά και ταυ­τό­χρο­να υπάρ­ξει υπο­τί­μη­ση του νο­μί­σμα­τος, ο πλη­θω­ρι­σμός θα «χτυ­πή­σει κόκ­κι­νο», και β) της ανα­τι­μη­τι­κής κερ­δο­σκο­πί­ας της αστι­κής τάξης και της δη­μιουρ­γί­ας «μαύ­ρης αγο­ράς» σκλη­ρού συ­ναλ­λάγ­μα­τος.

Από την  άλλη, η λύση του «κλει­δώ­μα­τος» της ισο­τι­μί­ας στο 1:1 δεν είναι λύση. Διότι απλού­στα­τα θα ακυ­ρώ­σει το νέο νό­μι­σμα σαν νό­μι­σμα διε­θνών συ­ναλ­λα­γών: κα­νέ­νας δεν θα δε­χτεί εκεί που πριν έπαιρ­νε 1 ευρώ για μια συ­ναλ­λα­γή, στο εξής να παίρ­νει 1 Νέα Δραχ­μή. Η εγ­χώ­ρια πα­ρα­γω­γή μπο­ρεί να κα­λύ­ψει ικα­νο­ποι­η­τι­κά ανά­γκες για διά­φο­ρες κα­τη­γο­ρί­ες προ­ϊ­ό­ντων και υπη­ρε­σιών, αλλά πλεί­στες ανά­γκες για μη­χα­νο­λο­γι­κό εξο­πλι­σμό δεν μπο­ρούν να κα­λυ­φθούν παρά μόνο με ει­σα­γω­γές. Το γε­γο­νός ότι το ισο­ζύ­γιο είναι ΤΩΡΑ ισο­σκε­λι­σμέ­νο ή ελα­φρά πλε­ο­να­σμα­τι­κό, δεν ση­μαί­νει ότι θα είναι και αύριο. Οι ανά­γκες σε σκλη­ρό συ­νάλ­λαγ­μα δεν θα μπο­ρούν να κα­λύ­πτο­νται στο σύ­νο­λό τους από τις εξα­γω­γές. Το Δη­μό­σιο ή οι επι­χει­ρη­μα­τί­ες θα πρέ­πει να ανταλ­λάσ­σουν δραχ­μές με σκλη­ρό συ­νάλ­λαγ­μα για τις διε­θνείς συ­ναλ­λα­γές τους. Οι εξα­γω­γι­κές εται­ρεί­ες θα βρουν χι­λιά­δες τρό­πους για να «απο­θη­κεύ­ουν» το σκλη­ρό νό­μι­σμα στο εξω­τε­ρι­κό. Όσο για το εσω­τε­ρι­κό, οι κα­τα­να­λω­τές θα ανα­γκά­ζο­νται πολλά προ­ϊ­ό­ντα και υπη­ρε­σί­ες να τα προ­μη­θεύ­ο­νται σε σκλη­ρό νό­μι­σμα: η «μαύρη αγορά» σκλη­ρού συ­ναλ­λάγ­μα­τος θα σπά­σει στην πράξη την ισο­τι­μία 1:1.

Σε αυτό το πρό­βλη­μα δεν υπάρ­χουν «τε­χνι­κές» ή νο­μι­σμα­τι­κές, αλλά μόνο πο­λι­τι­κές και τα­ξι­κές λύ­σεις. Τα μέτρα αντι­λι­τό­τη­τας πρέ­πει να είναι δρα­στι­κά και «εμπρο­σθο­βα­ρή» (αύ­ξη­ση μι­σθών, συ­ντά­ξε­ων, «κοι­νω­νι­κού μι­σθού», από­δο­ση του επι­δό­μα­τος ανερ­γί­ας σε όλους τους ανέρ­γους κ.λπ.), οι ερ­γα­ζό­με­νοι πρέ­πει να στη­ρι­χτούν με όλα τα μέσα στη μάχη για τα ει­σο­δη­μα­τι­κά με­ρί­δια (κά­λυ­ψη του πλη­θω­ρι­σμού με αντί­στοι­χες αυ­ξή­σεις μι­σθών, πά­τα­ξη της «μαύ­ρης» αγο­ράς αγα­θών και σκλη­ρού συ­ναλ­λάγ­μα­τος κ.λπ.) και ενά­ντια στους μη­χα­νι­σμούς της αγο­ράς και του κέρ­δους, ενώ πρέ­πει τά­χι­στα να προ­χω­ρή­σουν με­γά­λες αντι­κα­πι­τα­λι­στι­κές με­ταρ­ρυθ­μί­σεις στην πα­ρα­γω­γή αλλά και ο έλεγ­χος στη δια­κί­νη­ση κε­φα­λαί­ων στο εσω­τε­ρι­κό και το εξω­τε­ρι­κό. Η αλ­λα­γή νο­μί­σμα­τος θα οδη­γή­σει είτε σε βα­θιές αντι­κα­πι­τα­λι­στι­κές αλ­λα­γές στο πλαί­σιο ενός με­τα­βα­τι­κού προ­γράμ­μα­τος για την ερ­γα­τι­κή - λαϊκή εξου­σία και το σο­σια­λι­σμό είτε σε σκλη­ρές μορ­φές πρω­ταρ­χι­κής συσ­σώ­ρευ­σης του κε­φα­λαί­ου σε βάρος της ερ­γα­σί­ας!

Όλα αυτά δεν είναι παρά η ρε­α­λι­στι­κή πε­ρι­γρα­φή της πάλης που θα ξε­σπά­σει την «επό­με­νη μέρα». Τε­χνι­κές λύ­σεις και προ­ε­τοι­μα­σί­ες ασφα­λώς και πρέ­πει να υπάρ­ξουν – στο βαθμό που αυτό είναι δυ­να­τό και χωρίς οι­κο­νο­μί­στι­κες αυ­τα­πά­τες ότι όλα μπο­ρούν να προ­βλε­φθούν, απα­ντη­θούν, «πο­σο­τι­κο­ποι­η­θούν» και «ρυθ­μι­στούν». Όμως η «πυ­ξί­δα» για όλες τις λύ­σεις είναι μία: δεν υπάρ­χει τί­πο­τε άλλο για να μοι­ρα­στεί παρά το προ­ϊ­όν της κοι­νω­νι­κής πα­ρα­γω­γής. Το νό­μι­σμα δεν πα­ρά­γει αξία. Η λύση δεν μπο­ρεί να είναι και δεν θα είναι να «κλέ­ψου­με» αξία που πα­ρά­γε­ται στο εξω­τε­ρι­κό μέσω του ισο­ζυ­γί­ου αγα­θών προ­ϊ­ό­ντων και υπη­ρε­σιών.

Η απο­θέ­ω­ση των θε­τι­κών «ιδιο­τή­των» και επι­δρά­σε­ων του εθνι­κού νο­μί­σμα­τος, αλλά και δια­τυ­πώ­σεις όπως αυτή στη σε­λί­δα 57 «Ωστό­σο, η συ­γκε­κρι­μέ­νη μεί­ω­ση (σ.σ. της αγο­ρα­στι­κής δύ­να­μης μι­σθών, συ­ντά­ξε­ων και λαϊ­κών ει­σο­δη­μά­των) δεν έχει καμία σχέση με το ‘‘τσε­κού­ρι­’’ της ‘‘εσω­τε­ρι­κής υπο­τί­μη­ση­ς’’ και σε κάθε πε­ρί­πτω­ση υπάρ­χει δυ­να­τό­τη­τα, με τις διεκ­δι­κή­σεις των ερ­γα­ζο­μέ­νων, να παρ­θούν υπο­στη­ρι­κτι­κά μέτρα αύ­ξη­σης των κα­τώ­τα­των μι­σθών και συ­ντά­ξε­ων, μεί­ω­σης έμ­με­σων φόρων κ.ά., μέ­χρις ότου εκ­δη­λω­θούν οι θε­τι­κές συ­νέ­πειες της υπο­τί­μη­σης στο σύ­νο­λο της οι­κο­νο­μί­ας και στους ερ­γα­ζό­με­νους» δεν προϊ­δε­ά­ζουν για σχέ­διο και προ­ε­τοι­μα­σία για την εφαρ­μο­γή ενός δρα­στι­κού και «εμπρο­σθο­βα­ρούς» προ­γράμ­μα­τος ανα­τρο­πής της λι­τό­τη­τας και για να δώ­σου­με μια συ­νο­λι­κή μάχη με το εγ­χώ­ριο και διε­θνές σύ­στη­μα, αλλά αντί­θε­τα κρύ­βουν επι­κίν­δυ­νες αυ­τα­πά­τες και εμ­βάλ­λουν σε σο­βα­ρές ανη­συ­χί­ες… 

«Ανα­γκαία αλλά όχι ικανή συν­θή­κη»

Μι­λώ­ντας για την επι­στρο­φή στο εθνι­κό νό­μι­σμα, το βι­βλίο υιο­θε­τεί τη δια­τύ­πω­ση «ανα­γκαία αλλά όχι ικανή συν­θή­κη» που έχει ει­σα­γά­γει στο πο­λι­τι­κό λε­ξι­λό­γιο της ΛΑΕ το Κόκ­κι­νο Δί­κτυο. Ωστό­σο, είναι φα­νε­ρό ότι δεν κα­τα­νο­ού­με με τον ίδιο τρόπο το νόημα αυτής της φρά­σης. Στο μέρος τρίτο του βι­βλί­ου με τίτλο «Η με­τά­βα­ση στο εθνι­κό νό­μι­σμα: ‘‘ανα­γκαί­α­’’ αλλά όχι και ‘‘ικα­νή­’’ συν­θή­κη προ­ο­δευ­τι­κής εξό­δου από την κρίση» γρά­φε­ται:
«Η με­τά­βα­ση στο εθνι­κό νό­μι­σμα απο­τε­λεί την ‘‘ανα­γκαί­α­’’ αλλά όχι και ‘‘ικα­νή­’’ συν­θή­κη προ­ο­δευ­τι­κής-φι­λο­λαϊ­κής εξό­δου από την κρίση. Η τε­λευ­ταία προ­ϋ­πο­θέ­τει και ορι­σμέ­να μέ­τρα-το­μές (…) Το ζή­τη­μα μπο­ρεί να τεθεί και αντί­στρο­φα: Για να γί­νουν όλα τα πα­ρα­πά­νω, είναι απο­λύ­τως ανα­γκαία η με­τά­βα­ση στο εθνι­κό νό­μι­σμα, γιατί η Ευ­ρω­ζώ­νη θέτει, όπως εί­δα­με, ανυ­πέρ­βλη­τους φραγ­μούς σε μέτρα και πο­λι­τι­κές που ση­μα­το­δο­τούν τη φι­λο­λαϊ­κή έξοδο από την κρίση».       

Το ζή­τη­μα όμως δεν είναι αν η επι­στρο­φή στο εθνι­κό νό­μι­σμα είναι από μόνη της επαρ­κής συν­θή­κη -κάτι τέ­τοιο δεν θα μπο­ρού­σε κα­νείς λο­γι­κός άν­θρω­πος να το ισχυ­ρι­στεί- αλλά ποιο είναι το αφε­τη­ρια­κό, το πρω­τεύ­ον ση­μείο του με­τα­βα­τι­κού προ­γράμ­μα­τος. Αφε­τη­ρια­κό και πρω­τεύ­ον είναι αυτό που μπο­λιά­ζει και κα­θο­ρί­ζει το πε­ριε­χό­με­νο όλων των άλλων, που κα­θο­ρί­ζει το λόγο αλλά και από ποια σκο­πιά θα γί­νουν όλα τα άλλα.

Στη σε­λί­δα 81 ο συγ­γρα­φέ­ας δίνει μια συγ­χυ­σμέ­νη αλλά κα­θα­ρή όσον αφορά το πο­λι­τι­κό «διά ταύτα» απά­ντη­ση:

«Το συ­γκε­κρι­μέ­νο ζή­τη­μα από πλευ­ράς πο­λι­τι­κής θε­ω­ρί­ας θα μπο­ρού­σε να εξη­γη­θεί στο πλαί­σιο της ‘‘βα­σι­κή­ς’’ και ‘‘κυ­ρί­αρ­χη­ς’’ αντί­θε­σης. Στη ση­με­ρι­νή ελ­λη­νι­κή κοι­νω­νία, η ‘‘κυ­ρί­αρ­χη αντί­θε­ση­’’ είναι με­τα­ξύ μνη­μο­νια­κών και αντι­μνη­μο­νια­κών δυ­νά­με­ων. Με την επί­λυ­σή της (ρήξη με την Ευ­ρω­ζώ­νη, κα­τάρ­γη­ση μνη­μο­νί­ων, δια­γρα­φή χρέ­ους κ.λπ.), ανοί­γει ο δρό­μος για συ­νο­λι­κό­τε­ρη ρήξη με το ευ­ρω­σύ­στη­μα και τον κα­πι­τα­λι­σμό. Κατά συ­νέ­πεια, η έμ­φα­ση πρέ­πει να δί­νε­ται στην απο­δέ­σμευ­ση από την Ευ­ρω­ζώ­νη και στην ανυ­πα­κοή στις δε­σμεύ­σεις της Ε.Ε., ώστε να ωρι­μά­ζει στη συ­νεί­δη­ση του κό­σμου η ανα­γκαιό­τη­τα πα­ρα­πέ­ρα ρή­ξε­ων και ανα­τρο­πών».

Μέσα από συγ­χύ­σεις και προ­φα­νείς αντι­φά­σεις, το εδά­φιο κα­τα­λή­γει πά­ντως ρητά ότι η έμ­φα­ση πρέ­πει να δί­νε­ται στην απο­δέ­σμευ­ση από την Ευ­ρω­ζώ­νη και τη ρήξη με την Ε.Ε. Αυτό είναι το πρω­ταρ­χι­κό, ο απο­φα­σι­στι­κός κρί­κος της αλυ­σί­δας. Βε­βαί­ως σε αυτό το συ­μπέ­ρα­σμα φτά­νει μέσα από μια πα­ρά­δο­ξη δια­δρο­μή, αφού πρώτα έχει ανα­κη­ρύ­ξει σε κυ­ρί­αρ­χη αντί­θε­ση το μνη­μό­νιο – αντι­μνη­μό­νιο: αν αυτή είναι η κυ­ρί­αρ­χη αντί­θε­ση, γιατί τότε η «έμ­φα­ση» πρέ­πει να δοθεί στην έξοδο από την Ευ­ρω­ζώ­νη και στη ρήξη με την Ε.Ε.; Ιδιαί­τε­ρα μά­λι­στα όταν η ρήξη με την Ευ­ρω­ζώ­νη είναι μόνο ένα εκ των μέ­τρων που ανα­φέ­ρο­νται εν πα­ρεν­θέ­σει σαν μέτρα που θα επι­λύ­σουν την αντί­θε­ση μνη­μό­νιο - αντι­μνη­μό­νιο;

Σε ό,τι μας αφορά, κα­τα­νο­ού­με με εντε­λώς δια­φο­ρε­τι­κό τρόπο το νόημα της φρά­σης «ανα­γκαία αλλά όχι ικανή συν­θή­κη»: αφε­τη­ρια­κό ση­μείο και πρω­τεύ­ον στοι­χείο του με­τα­βα­τι­κού προ­γράμ­μα­τος είναι η κα­τάρ­γη­ση των μνη­μο­νί­ων και η ανα­τρο­πή της λι­τό­τη­τας, η ρι­ζι­κή ανα­δια­νο­μή υπέρ της ερ­γα­σί­ας και κατά του κε­φα­λαί­ου, η επι­βο­λή μνη­μο­νί­ου στο κε­φά­λαιο. Αυτή η θε­με­λιώ­δης επι­λο­γή έχει σαν ανα­πό­φευ­κτη συ­νέ­πεια τη ρήξη με την Ευ­ρω­ζώ­νη - Ε.Ε. και την επι­στρο­φή στο εθνι­κό νό­μι­σμα, που γι’ αυτό δεν είναι απλώς ή κατά κύριο λόγο ζή­τη­μα ανά­κτη­σης της νο­μι­σμα­τι­κής ή εθνι­κής κυ­ριαρ­χί­ας αλλά ζή­τη­μα σύ­γκρου­σης με το εγ­χώ­ριο και διε­θνές σύ­στη­μα, ζή­τη­μα αντι­κα­πι­τα­λι­στι­κής πάλης. Αυτό κα­θο­ρί­ζει το πε­ριε­χό­με­νο των μέ­τρων-το­μών: Στάση πλη­ρω­μών και δια­γρα­φή του χρέ­ους όχι για να «ανα­σά­νει η οι­κο­νο­μία» και να πάρει μπρος η κα­πι­τα­λι­στι­κή ανά­πτυ­ξη, αλλά για να στα­μα­τή­σου­με την «εσω­τε­ρι­κή υπο­τί­μη­ση» και τη λε­η­λα­σία κοι­νω­νι­κών πόρων από τους το­κο­γλύ­φους δα­νει­στές και να τους αφιε­ρώ­σου­με στην κά­λυ­ψη των ανα­γκών της ερ­γα­ζό­με­νης πλειο­ψη­φί­ας και στη χρη­μα­το­δό­τη­ση του με­τα­βα­τι­κού προ­γράμ­μα­τος. Εθνι­κο­ποί­η­ση των τρα­πε­ζών, όχι για να διο­χε­τευ­τεί ρευ­στό­τη­τα στις επι­χει­ρή­σεις (μι­κρο­με­σαί­ες ή με­γά­λες) και να χρη­μα­το­δο­τη­θεί η κα­πι­τα­λι­στι­κή ανά­πτυ­ξη αλλά για να δια­σφα­λι­στούν οι κα­τα­θέ­σεις των ερ­γα­ζό­με­νων τά­ξε­ων, για να στα­μα­τή­σει η απαλ­λο­τρί­ω­ση της πε­ριου­σί­ας τους, για να διεκ­δι­κη­θεί απο­τε­λε­σμα­τι­κά η επι­στρο­φή των δα­νεί­ων προς τους κα­πι­τα­λι­στές που έχουν γίνει «δα­νει­κά και αγύ­ρι­στα», για να χρη­μα­το­δο­τη­θεί ένα πρό­γραμ­μα δη­μό­σιων επεν­δύ­σε­ων για τις ανά­γκες των ερ­γα­ζό­με­νων τά­ξε­ων, για να είναι απο­τε­λε­σμα­τι­κό ένα σχέ­διο ελέγ­χου και κα­τάρ­γη­σης των ελευ­θε­ριών στην κί­νη­ση του κε­φα­λαί­ου και . Και ούτω κα­θε­ξής…  

* Αυτή η (βι­βλιο)κρι­τι­κή δη­μο­σιεύ­τη­κε στο τεύ­χος 5 του πε­ριο­δι­κού «Κόκ­κι­νο» σε ελα­φρά συ­ντο­μευ­μέ­νη μορφή

Ση­μειώ­σεις:

1. Σελ. 24-25

2. Επι­τρο­πή Αλή­θειας Δη­μο­σί­ου Χρέ­ους, Προ­κα­ταρ­κτι­κή Έκ­θε­ση, Ιού­νιος 2015. Βλέπε ιδιαί­τε­ρα κε­φά­λαιο 1 «Το χρέος πριν από την τρόι­κα» και κε­φά­λαιο 3 «Ελ­λη­νι­κό δη­μό­σιο χρέος ανά πι­στω­τή το 2015».

3. Το δε­δο­μέ­νο αυτό, με­τα­ξύ άλλων κα­ταρ­ρί­πτει το νε­ο­φι­λε­λεύ­θε­ρο μύθο ότι για τη θε­α­μα­τι­κή αύ­ξη­ση του χρέ­ους ως το 1993 ευ­θύ­νε­ται τάχα το «σπά­τα­λο κρά­τος» και ιδιαί­τε­ρα «οι κοι­νω­νι­κές πα­ρο­χές με δα­νεια­κά». Αντί­θε­τα απ’ αυτόν τον ισχυ­ρι­σμό, η θε­α­μα­τι­κή αύ­ξη­ση του δη­μό­σιου χρέ­ους οφεί­λε­ται κατά κύριο λόγο στον κα­τα­στρο­φι­κό συν­δυα­σμό υψη­λών επι­το­κί­ων δα­νει­σμού του Δη­μο­σί­ου και υπο­τι­μή­σε­ων της δραχ­μής.

4. Ο Γ. Τό­λιος υπο­λο­γί­ζει στη σε­λί­δα 75 του βι­βλί­ου ότι στο διά­στη­μα 2004 - 2011 με τις επι­χο­ρη­γή­σεις του λε­γό­με­νου «ανα­πτυ­ξια­κού νόμου», για κάθε νέα θέση ερ­γα­σί­ας απαι­τή­θη­κε επέν­δυ­ση ύψους 362.000 ευρώ, από την οποία 154.000 ευρώ ήταν δω­ρε­άν κρα­τι­κή επι­χο­ρή­γη­ση! Πιο εύ­γλωτ­τη από­δει­ξη κρα­τι­κά επι­δο­τού­με­νης κα­πι­τα­λι­στι­κής κερ­δο­σκο­πί­ας στις δη­μό­σιες δα­πά­νες δεν θα μπο­ρού­σε να υπάρ­ξει. Αντί γι’ αυτό, ο Γ. Τό­λιος κα­τα­λή­γει στην εξής δια­πί­στω­ση: «Αυτό ση­μαί­νει δύο πράγ­μα­τα: Πρώ­τον, την απο­τυ­χία του όλου ανα­πτυ­ξια­κού σχε­δί­ου, ιδιαί­τε­ρα στην αντι­με­τώ­πι­ση της ανερ­γί­ας και δεύ­τε­ρον, το με­γά­λο κοι­νω­νι­κό κό­στος που συ­νε­πά­γε­ται το σύ­στη­μα κι­νή­τρων, το οποίο τε­λι­κά πα­ρά­γει μόνο κρα­τι­κο­δί­αι­τους κα­πι­τα­λι­στές»! Έτσι, αντί να πει ότι αυτά τα χα­ρι­σμέ­να στους κα­πι­τα­λι­στές λεφτά πρέ­πει να χρη­σι­μο­ποι­η­θούν δια­φο­ρε­τι­κά, είτε για να επι­δο­τη­θούν άμεσα οι άνερ­γοι (αύ­ξη­ση και χρο­νι­κή επέ­κτα­ση του επι­δό­μα­τος ανερ­γί­ας) είτε για να χρη­μα­το­δο­τη­θούν προ­γράμ­μα­τα δη­μο­σί­ων επεν­δύ­σε­ων σε έργα κοι­νω­νι­κής υπο­δο­μής, στην επό­με­νη σε­λί­δα (σελ. 76) βάζει το ερώ­τη­μα της εξεύ­ρε­σης των ανα­γκαί­ων πόρων και απα­ντά­ει «μπο­ρούν να βρε­θούν με τη δη­μο­σιο­νο­μι­κή επέ­κτα­ση (χα­μη­λό­το­κος δα­νει­σμός του Δη­μο­σί­ου από την Τρά­πε­ζα της Ελ­λά­δος)» - το πρό­βλη­μα θα το λύσει η επι­στρο­φή στη δραχ­μή.     

5. Πε­ρί­που 2 εκα­το­στιαί­ες μο­νά­δες πάνω από το μέσο όροι των «11» στα χρό­νια 1995 έως 2000, πε­ρί­που 2 εκα­το­στιαί­ες μο­νά­δες κάτω από το μέσο όρο των «11» με­τα­ξύ 2000 και 2005 και λι­γό­τε­ρο από 1 εκα­το­στιαία μο­νά­δα πάνω από το μέσο όρο των «11» ύστε­ρα από το 2005. Μπο­ρεί κα­νείς να πει ότι με­σο­σταθ­μι­κά, στο σύ­νο­λο της πε­ριό­δου από το 1995 και ύστε­ρα, κι­νή­θη­καν στα ίδια πε­ρί­που επί­πε­δα με το μέσο όρο των συ­νο­λι­κών δη­μό­σιων δα­πα­νών των «11» ως πο­σο­στό του ΑΕΠ. Βλέπε σχε­τι­κά, τα δια­γράμ­μα­τα στη σε­λί­δα 19 της Προ­κα­ταρ­κτι­κής Έκ­θε­σης της Επι­τρο­πής Αλή­θειας Δη­μο­σί­ου Χρέ­ους, Ιού­νιος 2015. 

6. Πριν το ξέ­σπα­σμα της κρί­σης το 2008-2009, το ευρώ λει­τούρ­γη­σε μάλ­λον στα­θε­ρο­ποι­η­τι­κά για το χρέος, με την έν­νοια ότι διευ­κό­λυ­νε πολ­λα­πλώς τη δια­χεί­ρι­σή του: φτηνή ανα­χρη­μα­το­δό­τη­ση από το ελ­λη­νι­κό Δη­μό­σιο, δυ­να­τό­τη­τα τρα­πε­ζών να απορ­ρο­φούν χρέος κερ­δο­σκο­πώ­ντας ασφα­λώς οι ίδιες αλλά και σε σχε­τι­κά χα­μη­λά επι­τό­κια για το ελ­λη­νι­κό Δη­μό­σιο κ.λπ.  

7. Όπως το επε­ξή­γη­σε πει­στι­κά ο Ηλίας Ιω­α­κεί­μο­γλου στο «Οι προ­ϋ­πο­θέ­σεις μιας ‘‘κόκ­κι­νη­ς’’ υπο­τί­μη­σης», τ.3 του πε­ριο­δι­κού «Κόκ­κι­νο»:

«Η υπο­τί­μη­ση του νο­μί­σμα­τος δεν συ­νο­δεύ­ε­ται από κά­ποια εγ­γύ­η­ση ότι θα οδη­γή­σει σε βελ­τί­ω­ση του ει­σο­δη­μα­τι­κού με­ρι­δί­ου της μι­σθω­τής ερ­γα­σί­ας: η ανα­δια­νο­μή του προ­ϊ­ό­ντος που συ­νο­δεύ­ει κάθε νο­μι­σμα­τι­κή υπο­τί­μη­ση είναι επί­δι­κο αντι­κεί­με­νο του συ­σχε­τι­σμού δυ­νά­με­ων με­τα­ξύ κε­φα­λαί­ου και ερ­γα­σί­ας, είναι το απο­τέ­λε­σμα μιας μάχης για τα ει­σο­δη­μα­τι­κά με­ρί­δια. Για να επι­τευ­χθεί δε ένας ευ­νοϊ­κός συ­σχε­τι­σμός δυ­νά­με­ων υπέρ της ερ­γα­σί­ας, η υπο­τί­μη­ση πρέ­πει να συ­νο­δεύ­ε­ται από ένα με­τα­βα­τι­κό πο­λι­τι­κό πρό­γραμ­μα ρι­ζο­σπα­στι­κών αντι­κα­πι­τα­λι­στι­κών αλ­λα­γών στην οι­κο­νο­μία και την κοι­νω­νία».

8. Σελ. 33-34