Ένα πραξικόπημα οργανωμένο από το κράτος

Αυτός είναι ο ευκολότερος τρόπος να περιγράψει κανείς την δέσμη των μέτρων που ανακοίνωσε η κυβέρνηση Ραχόι, με την υποστήριξη των Σοσιαλιστών και των Ciudadanos, την περασμένη Παρασκευή και τα οποία θα υποβάλει προς έγκριση στην Γερουσία στις 27 Οκτώβρη. 

Πέρα από την εφαρμογή του «θολού» άρθρου 155, αυτό που ανακοίνωσε ο Ραχόι είναι η ντεφάκτο αναστολή της αυτονομίας της Καταλονίας συνολικά, χρησιμοποιώντας το άρθρο 155 ως νομική επίφαση. Η απουσία κάθε προηγούμενης εμπειρίας στην εφαρμογή του, μαζί με το κλίμα «κατάστασης εξαίρεσης» που θεσμικά επικρατεί αυτήν τη στιγμή, επιτρέπει στην ισπανική κυβέρνηση να πάρει αποφάσεις που δεν είναι απλά αυταρχικές και αντιδημοκρατικές, αλλά και αμφίβολης συνταγματικότητας.

Η εξουσία παραβιάζει τους ίδιους της τους κανόνες, επιστρατεύοντας την βία και τη δημιουργία μιας κατάστασης εξαίρεσης. Ενεργοποιεί τις βαλβίδες ασφαλείας που έχει στη διάθεσή της για να ανταπεξέρχεται σε δύσκολες στιγμές και αλλάζει τους κανόνες του παιχνιδιού που είχαν την παλιότερη νομιμοποίηση, με την υπόσχεση να την υπερασπιστεί. 

Κάτω από ένα κλίμα κατάστασης εξαίρεσης, παίρνονται μέτρα που από μόνα τους προϋποθέτουν την ανατροπή της παλιάς τάξης πραγμάτων, αλλά αυτό γίνεται στο όνομά της και με τη νομιμοποίησή της, για να γίνει ένας ελιγμός που θα αλλάζει τις πολιτικές και κοινωνικές δυναμικές στην Καταλονία και θα επιβάλει την επιστροφή σε μια νέα κανονικότητα, με όρους πολύ πιο ευνοϊκούς για το Κράτος. Είναι μια μετωπική επίθεση ενάντια στη δημοκρατία, που γίνεται στο όνομα της δημοκρατίας και θέλει να οδηγήσει σε μια νέα δημοκρατική κανονικότητα όπου όλα θα περνούν μέσα από αποδεκτά κανάλια, αφού θα έχει αποκατασταθεί η τάξη στη διάρκεια μιας περιόδου εξαίρεσης. Όλο αυτό δεν είναι μια παράξενη ανωμαλία. Αντίθετα, είναι ένα καθαρό παράδειγμα της φύσης των νόμων του καπιταλιστικού κράτους γενικά (και του ισπανικού πολιτικού καθεστώτος του 1978 ειδικά), που διαλύει μονομιάς όλες τις φετιχιστικές και αφελείς απόψεις περί των νόμων. Διαλύει την εικόνα για την νομιμότητα και τους θεσμούς στην οποία τόσο είχαμε προσαρμοστεί στα χρόνια της ρουτίνας της «κανονικότητας». Αναμφίβολα, εδώ και εβδομάδες παρακολουθούμε ταχύρυθμα μαθήματα θεωρίας και πράξης για το κράτος, που επιβάλουν την ταχεία στρατηγική ωρίμανση ενός κινήματος του οποίου η «κοινή λογική» απέκλειε κάθε σύγκρουση με το κράτος, στο όνομα μιας ευχάριστης διαδικασίας «αποσύνδεσης».

2. Η σύντομη περιπέτεια του «νέου» PSOE.

Η διαδρομή του «νέου» Πέδρο Σάντσεθ υπήρξε μικρή. Πολύ μικρή. Και σε διάρκεια και σε βάθος. Η νίκη του στις προκριματικές εκλογές του PSOE τον περασμένη Μάη, ενάντια σε όλο τον κομματικό μηχανισμό, τα ΜΜΕ και την οικονομική εξουσία, ήταν αναμφίβολα ένα σημείο καμπής χωρίς προηγούμενο. Αν και ο θρίαμβός του εξέφραζε μια πολύ πραγματική δυναμική που υπήρχε στο υπόβαθρο, μια ανταρσία της βάσης που καταδείκνυε το μέγεθος της άνευ προηγουμένου κρίσης του κόμματος, ο Σάντσεθ ήταν πάντοτε ένας απατεώνας που αναβαπτίστηκε ως υπέρμαχος των συμφερόντων της κομματικής βάσης και σταυροφόρος των αξιών της Αριστεράς, για να καναλιζάρει οπορτουνιστικά την εσωκομματική δυσφορία και να ανακτήσει τη θέση του γενικού γραμματέα. Η νέα ηγετική ομάδα γύρω από τον Σάντσεθ ποτέ δεν είχε ένα σαφές σχέδιο ρήξης με τον σοσιαλφιλελευθερισμό, αλλά απολάμβανε μια σχετική αυτονομία σε σχέση με την οικονομική εξουσία, την εξουσία των ΜΜΕ και τον κρατικό μηχανισμό, που της επέτρεπε να προσανατολίζεται  προς μια μελλοντική συμμαχία με το Podemos εκτιμώντας ότι η στροφή της προς τα αριστερά, στα λόγια,  θα μείωνε επίσης τον πολιτικό χώρο του σχηματισμού του Pablo Iglesias.

Ενώπιον της καταλανικής κρίσης ωστόσο, ο Σάντσεθ αναδιπλώθηκε πλήρως στη λογική του «κρατικού συμφέροντος», μια βραχυπρόθεσμη και παρορμητική λογική που ενσαρκώνει η ισπανική πολιτική-οικονομική ελίτ γενικά, και η πιο δεξιά πτέρυγά της ειδικά, που είναι ανίκανη να σκεφτεί καν ένα βιώσιμο σχέδιο για το Ισπανικό Κράτος. Μια λογική που ξέρει μόνο να αντιμετωπίζει την καταλανική κρίση με αυταρχικό τρόπο και να την χρησιμοποιεί ως παράγοντα μιας προσωρινής πολιτικής συνοχής για να στηρίξει τους αποδυναμωμένους πυλώνες του πολιτικού καθεστώτος, χωρίς να αντιμετωπίζει καμιά από τις αιτίες που το αποδυνάμωσαν ή έστω να διαμορφώνει μια λαμπετουσιανή αυτομεταρρύθμιση από τα πάνω (ΣτΜ: όπου –όπως έγραφε ο Τζουζέπε Τ. Λαμπεντούζα «θα αλλάξουν όλα, για να μην αλλάξει τίποτα). 

Το PSOE υποτάχτηκε σε ένα αντιδραστικό μπλοκ, χωρίς να έχει καμιά δυνατότητα να το ελέγξει. Ίσως με αυτόν τον τρόπο ο Σάντσεθ να απελευθερώθηκε από την ασφυκτική πίεση την οποία θα δεχόταν από τα ΜΜΕ και την οικονομική εξουσία στην περίπτωση που έδειχνε την παραμικρή ταλάντευση. Αλλά η «γαλήνη» που εξασφαλίζει βραχυπρόθεσμα μπορεί να αποτελέσει πρόβλημα μακροπρόθεσμα. Το να λειτουργείς ως «άνθρωπος του κράτους» όταν δεν ελέγχεις ούτε τη διαδικασία, ούτε τον ρυθμό των εξελίξεων, ούτε τίποτε απολύτως, συνήθως δεν αποδίδει σημαντικά οφέλη. Ούτε το να ανταγωνίζεσαι με τη Δεξιά στις σκληρές πολιτικές.

3. Η δημοκρατική μοναξιά του Ποδέμος.

Απέναντι στο απόλυτο «σφίξιμο της γραμμής» του μπλοκ PP-PSOE-Ciudadanos, όλων των δυνάμεων του κράτους με τον βασιλιά επικεφαλής, της οικονομικής εξουσίας και των μεγάλων μιντιακών ομίλων, το Unidos Podemos λειτουργεί ως το αντίπαλο ρεύμα υιοθετώντας μόνο του μια δημοκρατική στάση. Η πολιτική του Ποδέμος, αναμφίβολα έχει όρια, έχει αντιφάσεις και λάθη (πιο ειδικά τη «χαλαρότητα» που έδειξε πριν από την 1η Οκτώβρη), αποτελεί όμως μια αξιοπρεπή και αξιοσημείωτη δημοκρατική εξαίρεση. Οι εσωτερικές δυναμικές μέσα στο κόμμα δείχνουν, ωστόσο, ένα ζήτημα που πρέπει να πάρουμε υπόψη: τα ενδιάμεσα, περιφερειακά και τοπικά όργανα του κόμματος (με εξαίρεση την καταλανική ηγεσία) δείχνουν χειρότερα αντανακλαστικά αντίστασης στην πίεση της συγκυρίας και προσαρμόζονται πιο εύκολα στον κυρίαρχο «ισπανισμό» από ό,τι ο καθοδηγητικός πυρήνας, όπου ηγείται ο Ιγκλέσιας.

Είναι ακόμα ένα παράδειγμα της αποτυχίας του οργανωτικού και πολιτικού μοντέλου εσωτερικής συγκρότησης και λειτουργίας του μωβ σχηματισμού (ΣτΜ: συνηθίζεται να αναφέρεται έτσι το Podemos, λόγω της κυριαρχίας του μωβ χρώματος στα σύμβολά του). Είναι αποτυχία οργανωτική, γιατί η «κάθετη» οργάνωση, ο συγκεντρωτισμός και ο αυταρχισμός αποθάρρυναν εξαρχής πολλά από τα καλύτερα στελέχη, αποσιώπησαν τις πιο κριτικές φωνές και ενίσχυσαν στις τοπικές και περιφερειακές δομές οπορτουνιστές χωρίς αρχές ή ικανότητες, πέρα από την αφοσίωσή τους στην κεντρική καθοδήγηση. Είναι αποτυχία πολιτική, γιατί ο εκλογικίστικος τακτικισμός και η επικέντρωση στην επικοινωνιακή πολιτική υποβάθμισε τις προγραμματικές αρχές και παραμέλησε τη διαμόρφωση στελεχών, εκτός και αν αυτό είχε να κάνει με τεχνικά ή επικοινωνιακά ζητήματα. Οι αγωνιστές της βάσης και τα ενδιάμεσα στελέχη δέχτηκαν ελάχιστη πολιτική εκπαίδευση πάνω στο εθνικό ζήτημα ή τη σχέση του με την καθεστωτική κρίση, πέρα από τις γενικές διακηρύξεις για τη δέσμευση σε ένα πολυεθνικό Κράτος, διακηρύξεις οι οποίες ελάχιστα συγκεκριμενοποιήθηκαν ή εντάχθηκαν σε μια ιστορική και θεωρητική παράδοση. Καθώς η κατάσταση και η καταλανική κρίση έγιναν έντονα, πολλά ενδιάμεσα στελέχη και μέλη της βάσης του κόμματος βρέθηκαν «αφοπλισμένα» πολιτικά και δυσκολεύτηκαν να ακολουθήσουν τη γραμμή ή να την υπερασπιστούν ενεργά προς τα έξω. Ο επιφανειακός χαρακτήρας μιας επικοινωνιακής-εκλογικίστικης πολιτικής, όσο κι αν αυτή διεξήχθη ενεργά και θαρρετά από την ηγεσία, συγκρούστηκε τελικά με την συνθετότητα της πραγματικής πολιτικής.

4. Επιπτώσεις.

Είναι αδύνατο να κάνουμε μια σοβαρή πρόβλεψη για το ποιο θα είναι το αποτέλεσμα του «Καταλανικού Οκτώβρη», αλλά μπορούμε να πούμε πως, ό,τι κι αν συμβεί, θα έχει αντίκτυπο που θα ξεπερνά την Καταλονία. Η αλήθεια είναι ότι η επίθεση στους καταλανικούς θεσμούς που ανακοίνωσε ο Ραχόι αποτελεί μια κλιμάκωση της καταστολής χωρίς προηγούμενο. Αν το Ισπανικό Κράτος θριαμβεύσει, αυτό αναμφίβολα θα επιφέρει συνέπειες για το πολιτικό σύστημα σε όλη την επικράτεια του ισπανικού κράτους, και έμμεσα στις άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Ο θρίαμβος του Ισπανικού Κράτος θα διευρύνει το πεδίο του τι είναι εφικτό για την εξουσία, του τι είναι επισήμως ανεκτό στο ευρωπαϊκό περιβάλλον, του τι μπορεί να γίνει σε οριακές στιγμές. Θα στρώσει το δρόμο για μια νέα στροφή της αυταρχικής τάσης στις μέρες που έρχονται και θα διευκολύνει ακόμα περισσότερο την  διάλυση των δημοκρατικών θεσμικών μηχανισμών που ήδη πλήττονται σε όλη την ήπειρο, και ιδιαίτερα στη μεσογειακή περιφέρειά της, από όταν ξέσπασε η κρίση. Αν ο «Καταλανικός Οκτώβρης» επιλυθεί με τον κατασταλτικό και αυταρχικό τρόπο, άλλες πολιτικές κρίσεις -όποια κι αν είναι η φύση τους- θα αντιμετωπιστούν με την ίδια μέθοδο. 

5. Στη διάσταση του αγνώστου.

Στην Καταλονία, οι προκλήσεις της στιγμής είναι σαφείς. Πρώτον, να διαμορφώσουμε ένα δικό μας θετικό πρόγραμμα που θα πηγαίνει πολύ πιο πέρα από την υπεράσπιση των καταλανικών θεσμών, το οποίο θα πρέπει να συγκεκριμενοποιείται όσον αφορά τους στόχους της Καταλανικής Δημοκρατίας και μιας καταλανικής Συντακτικής Διαδικασίας. Δεύτερον, να διατηρήσουμε ενωμένο το μπλοκ που έκανε εφικτή την 1η και την 3η Οκτώβρη, δηλαδή το μπλοκ που περιλαμβάνει και το κίνημα για την ανεξαρτησία καθώς και μια ευρύτερη δημοκρατική, υπέρ της ρήξης με το καθεστώς, πτέρυγα. Και αν είναι εφικτό, να επεκταθεί αυτό το μπλοκ και στην Catalonia en Comu (ΣτΜ: πλατύ σχήμα της καταλανικής ριζοσπαστικής Αριστεράς), που θα πρέπει να αποφασίσει αν θα συνεχίσει να συμμετέχει μόνο στον αντικατασταλτικό δημοκρατικό αγώνα, ή αν θα επιχειρήσει να διαμορφώσει και να προωθήσει έναν «συντακτικό» οδικό χάρτη. Τρίτον, να ενισχύσουμε ένα μπλοκ ρήξης που δεν θα ασχολείται απλά με τη διαδικασία και που θα έχει πολιτική ενότητας απέναντι στην καταλανική κυβέρνηση, την Εθνική Καταλανική Συνέλευση (ANC) και το Omnium (ΣτΜ.: Οι δύο βασικές ηγετικές οργανώσεις του «επίσημου» κινήματος για ανεξαρτησία), αλλά και πολιτική πίεσης και ξεπεράσματός τους από τα κάτω. 

Ενότητα και σαφήνεια στους στόχους. Δύο κρίσιμες προκλήσεις για να πορευτούμε μέσα σε ένα τόσο αβέβαιο και καινούργιο έδαφος. Μπαίνουμε στη διάσταση του αγνώστου.