Ο πραγματικός Μάρτιν Λούθερ Κινγκ

Πενήντα χρόνια πριν, στις 4 Απρίλη του 1968, ο Μάρτιν Λούθερ Κινγκ δολοφονούταν στο Μέμφις. Πέθανε στοχοποιημένος από το FBI (με τον διαβόητο διοικητή του Έντγκαρ Χούβερ να έχει πραγματική εμμονή εναντίον του), εγκαταλειμμένος από τους παλιούς συνομιλητές του στο Δημοκρατικό Κόμμα και από αρκετούς από τους παλιούς συνοδοιπόρους του στο Κίνημα για τα Πολιτικά Δικαιώματα. Κι όμως, οι πολιτικοί επίγονοι όλων αυτών «τιμούν» τον Δρα Κινγκ κάθε χρόνο. Στην πραγματικότητα τιμούν έναν «αγιοποιημένο» Μάρτιν Λούθερ Κινγκ, κομμένο και ραμμένο στα μέτρα του συστήματος. Ποιος ήταν όμως ο πραγματικός Μάρτιν Λούθερ Κινγκ;

Ο μαύρος ιερέας από την Ατλάντα αποτέλεσε κεντρική φυσιογνωμία του κινήματος των μαύρων για ισότητα και πολιτικά δικαιώματα. Ενεπλάκη σε αυτό από τα πρώτα του βήματα, το 1955, όταν η άρνηση της Ρόζα Παρκς να παραχωρήσει την μπροστινή θέση της σε λευκό επιβάτη στο λεωφορείο πυροδότησε το μποϊκοτάζ των λεωφορείων του Μοντγκόμερι. Ένας αγώνας που κράτησε 385 μέρες, στον οποίο ο Κινγκ ηγήθηκε (με τίμημα την πυρπόληση του σπιτιού του και τη σύλληψή του) και ο οποίος κατέληξε σε μια νίκη που τερμάτιζε τον φυλετικό διαχωρισμό στα λεωφορεία. Αυτή η νίκη ενέπνευσε αντίστοιχες δράσεις πολιτικής ανυπακοής από μαύρους ακτιβιστές σε όλο τον αμερικανικό Νότο ενάντια στους φυλετικούς διαχωρισμούς (π.χ. με καταλήψεις και καθιστικές διαμαρτυρίες σε χώρους «μόνο για λευκούς»), ενώ μετέτρεψε τον Μάρτιν Λούθερ Κινγκ σε πανεθνικής εμβέλειας ηγέτη του νέου κινήματος. 

Το 1957 ίδρυσε το Συνέδριο Νότιας Χριστιανικής Ηγεσίας (Southern Christian Leadership Conference, SCLC), μια οργάνωση για τα πολιτικά δικαιώματα που θα έπαιζε σημαντικό ρόλο σε μια σειρά αγώνες σε πολλές περιοχές του Νότου τα επόμενα χρόνια. Η SCLC πίστευε σε «μη βίαιες» κινητοποιήσεις, που θα αποκάλυπταν το ρατσισμό στο Νότο, θα κέρδιζαν τη συμπάθεια του κόσμου και θα οδηγούσαν την ομοσπονδιακή κυβέρνηση σε διαπραγματεύσεις στις οποίες θα επιλύονταν τα ζητήματα. Ήταν ένα δίκτυο «επαγγελματιών ακτιβιστών», που εμφανίζονταν σε κάθε πόλη και χωριό όπου υπήρχε τοπικός αγώνας για να παρέχουν ηγεσία. 

Τον Αύγουστο του 1963 πραγματοποιήθηκε μία από τις κορυφαίες κινητοποιήσεις του Κινήματος για τα Πολιτικά Δικαιώματα και η πιο διάσημη στιγμή του Μάρτιν Λούθερ Κινγκ: η Πορεία στην Ουάσινγκτον, όταν μπροστά σε ένα τεράστιο κοινό που συνέρρευσε την πρωτεύουσα από κάθε γωνιά της χώρας, ο Μάρτιν Λούθερ Κινγκ έβγαλε τον λόγο που έγινε διάσημος με τη φράση «I have a dream...». 

Μετά το 1965, και αφού πέρασε ο Νόμος για τα Πολιτικά Δικαιώματα που καταργούσε τη ρατσιστική νομοθεσία που επιβίωνε στις πολιτείες του Νότου, ο Μάρτιν Λούθερ Κινγκ θα αφοσιωνόταν σε αγώνες που θα επιχειρούσαν να επιβάλουν την εφαρμογή της νομοθεσίας, με τις ίδιες ακριβώς τακτικές: μη βίαιες κινητοποιήσεις, που αντιμέτωπες με τη ρατσιστική βία είτε των Αρχών είτε των ακροδεξιών οργανώσεων, θα πίεζαν την ομοσπονδιακή κυβέρνηση να παρέμβει για να επιβάλει το νόμο. 

Σε αυτήν τη διαδρομή, ο Μάρτιν Λούθερ Κινγκ βρισκόταν στη μετριοπαθή πτέρυγα του κινήματος. Η δογματική προσήλωση στη «μη βία» ερχόταν σε αντίφαση με την οργή χιλιάδων μαύρων που βίωναν την καταστολή και έβρισκαν έμπνευση στο σύνθημα «By any means necessary» (Mε οποιοδήποτε αναγκαίο μέσο) ενός άλλου μαύρου ηγέτη, του Μάλκολμ Χ. Ανάμεσά τους ακόμα και ακτιβιστές της μαζικής οργάνωσης SNCC (Φοιτητική Μη Βίαιη Συντονιστική Επιτροπή), που είχε ξεκινήσει με πολύ μετριοπαθέστερους στόχους. Η SNCC επιχείρησε να εκλέξει μαύρους αντιπροσώπους στο Συνέδριο των Δημοκρατικών στην Ατλάντα. Ο πρόεδρος Τζόνσον αρνήθηκε να αποδεχτεί τους μαύρους συνέδρους, ενώ η αστυνομία διέλυσε τη συγκέντρωση της SNCC έξω από το συνεδριακό κέντρο. Μέσα από τέτοιες εμπειρίες ριζοσπαστικοποιήθηκαν πολλοί αγωνιστές, με εμβληματικό τον Στόουκλι Κάρμαϊκλ, που έγινε υποστηρικτής του συνθήματος της «Μαύρης Δύναμης» και επικριτής του Μάρτιν Λούθερ Κινγκ. Η πρακτική των «επαγγελματιών ακτιβιστών» της SCLC να εμφανίζονται επιτόπου για να προσφέρουν «ηγεσία» δεχόταν κριτική από ακτιβιστές που επικεντρώνονταν στη συστηματική προσπάθεια να αναδειχθούν νέες, τοπικές ηγεσίες. Η ίδια η μεγαλειώδης Πορεία στην Ουάσινγκτον «αυτολογοκρίθηκε» έπειτα από πιέσεις του προέδρου Λίντον Τζόνσον ως προς τον τόνο της και το ύφος της, κάνοντας τον Μάλκολμ Χ να μιλήσει καυστικά για «φάρσα της Ουάσινγκτον». 

Δεν ήταν απλώς η «μη βία» το ζήτημα της αντιπαράθεσης μέσα στο κίνημα, αλλά η πολιτική στρατηγική στην οποία αυτή λογοδοτούσε: μια μονοθεματικότητα γύρω από τη νομοθεσία για τους μαύρους, που απέκλειε κάθε πολιτική γενίκευση και κριτική «για να μη διαταραχθούν οι σχέσεις με την κυβέρνηση», η λογική του «λόμπινγκ» στο Δημοκρατικό Κόμμα, με τον Μάρτιν Λούθερ Κινγκ να επιχειρεί να «πείσει» την κυβέρνηση και να λειτουργεί ως διαμεσολαβητής ανάμεσα σε αυτήν και τη λαϊκή οργή («πρέπει να μου δώσετε κάποιες νίκες για να μπορέσω να συνεχίσω να κηρύττω»). 

Αυτές τις πτυχές της ζωής και της δράσης του Μάρτιν Λούθερ Κινγκ, που αφορούν αυταπάτες και παθογένειες που αντιμετώπισαν όλα τα κοινωνικά κινήματα στην Αμερική διαχρονικά, φροντίζουν να υπερτονίζουν ως αρετές οι Δημοκρατικοί πολιτικοί στις ΗΠΑ. Κόντρα σε αυτές τις πτυχές αναπτύχθηκαν ριζοσπαστικότερες δυνάμεις, όπως το κίνημα της «Μαύρης Δύναμης» και το Κόμμα των Μαύρων Πανθήρων.

Όμως, εξετάζοντας συνολικά τη ζωή και τη δράση του Μάρτιν Λούθερ Κινγκ, αξίζει κανείς να σταθεί στο πόσο «μετριοπαθής» ήταν αυτή η πτέρυγα και σε ποιο κίνημα συμμετείχε. Κι εδώ βρίσκεται η πρώτη λαθροχειρία όσων «αγιοποιούν» τον Δρα Κινγκ. 

Ο Μάρτιν Λούθερ Κινγκ δεν κήρυττε τη μη βία «από άμβωνος». Ήταν στην πρώτη γραμμή κινητοποιήσεων που αντιμετώπιζαν την πιο σκληρή καταστολή και επιθέσεις της Κου Κλουξ Κλαν. Συνελήφθη 29 φορές από το κράτος που σήμερα «τιμάει» το μήνυμά του. Οι καμπάνιες «εγγραφής μαύρων στους εκλογικούς καταλόγους» είχαν εμφανώς μετριοπαθή προσανατολισμό. Αλλά γίνονταν αντιμετωπίζοντας τις ορδές της ΚΚΚ και των σκυλιών της αστυνομίας. Τα όσα είχε να πει ο ίδιος ο Μάρτιν Λούθερ Κινγκ για τη στάση με την οποία αντιμετωπιζόταν τότε ακόμα και η «μη βίαιη» πολιτική ανυπακοή απαντούν και στις σημερινές επικρίσεις απέναντι στα κινήματα. Σε γράμμα του από τη φυλακή του Μπέρμιγχαμ τον Απρίλη του 1963 έλεγε:

«Έφτασα στο δυστυχές συμπέρασμα ότι το εμπόδιο στην πορεία του νέγρου προς την ελευθερία ... είναι ο μετριοπαθής λευκός ... που μόνιμα λέει “συμφωνώ με τους στόχους σου, αλλά δεν μπορώ να συμφωνήσω με τις μεθόδους άμεσης δράσης” ... που μόνιμα συμβουλεύει το νέγρο να περιμένει για μια “πιο ευνοϊκή εποχή”». 

Ο Μάρτιν Λούθερ Κινγκ μπορεί να υπήρξε μετριοπαθής με τα μέτρα της μεγάλης δεκαετίας του ’60 και να δέχτηκε δίκαιες κριτικές γι’ αυτό από τους ριζοσπάστες μαύρους ηγέτες της εποχής του, αλλά υπήρξε ακραία ριζοσπάστης με τα μέτρα εκείνων που σήμερα επιχειρούν να τον «ξεδοντιάσουν» για να τον αγιοποιήσουν. 

Αλλά η πλευρά της ιστορίας που ξεχνιέται κυρίως είναι η διαδρομή ριζοσπαστικοποίησης του ίδιου του Μάρτιν Λούθερ Κινγκ όταν βρέθηκε μπροστά στα αδιέξοδα των παλιότερων αυταπατών του. 

Κομβικό ρόλο έπαιξαν δύο γεγονότα.

 Το ένα αφορούσε την υλική ανισότητα που βίωναν οι μαύροι στο «φιλελεύθερο» Βορρά, που τον έπεισε ότι η νομική ισότητα για την οποία αγωνιζόταν στον ρατσιστικό Νότο δεν αρκούσε για να αντιμετωπίσει το πρόβλημα στη ρίζα του. Όταν σε μια ομιλία του γιουχαΐστηκε από μαύρους νεολαίους, σχολίασε:

«Για 12 χρόνια, εγώ και άλλοι σαν εμένα υποστηρίξαμε ζωηρές υποσχέσεις προόδου ... Τους κάλεσα να έχουν πίστη στην Αμερική και τη λευκή κοινωνία. Οι ελπίδες τους εκτοξεύτηκαν. Τώρα αποδοκίμαζαν γιατί ένιωσαν ότι ήμασταν ανίκανοι να εκπληρώσουμε τις υποσχέσεις μας. Αποδοκίμαζαν γιατί τους καλέσαμε να έχουν πίστη σε ανθρώπους που αποδείχθηκαν αναξιόπιστοι». 

Το δεύτερο αφορούσε τον πόλεμο στο Βιετνάμ, ένα ζήτημα για το οποίο έμενε σιωπηλός για να μη «διαταράξει» τη συνεργασία του με τον πρόεδρο Τζόνσον. Ακριβώς έναν χρόνο πριν από τη δολοφονία του, ο Μάρτιν Λούθερ Κινγκ έβγαλε έναν άλλο λόγο, λιγότερο γνωστό από το «I have a dream...» αλλά πολύ πιο σπουδαίο. Στις 4 Απρίλη του 1967, σε πείσμα των πιέσεων των παλιών «μετριοπαθών» συνοδοιπόρων του, αποφάσισε να σπάσει τη σιωπή του για τον πόλεμο στο Βιετνάμ.

Σε αυτή την ιστορική ομιλία, ο Κινγκ έκανε όλες τις «συνδέσεις» που το Δημοκρατικό Κόμμα δεν ήθελε να κάνει. Κατήγγειλε τον πόλεμο καταρχήν ως ενάντιο στα συμφέροντα των φτωχών, μιας και απορροφούσε πόρους που δεν πήγαιναν σε κοινωνικά προγράμματα. Τον συνέδεσε με το ρατσισμό:

«Βλέπουμε νέγρους και λευκούς να σκοτώνουν και να πεθαίνουν μαζί για ένα έθνος που δεν θα τους βάλει στα ίδια σχολεία...». Ήταν η ίδια χρονιά που ο Μοχάμεντ Άλι αρνούνταν τη στράτευση δηλώνοντας ότι «κανένας Βιετκόνγκ δεν με αποκάλεσε ποτέ νέγρο...». 

Σε μια κορυφαία ρητορική του στιγμή, συνέδεσε την κριτική στον πόλεμο με την πίεση να καταδικάσει τη βία των μαύρων εξεγέρσεων: «Δεν θα μπορούσα ποτέ να υψώσω τη φωνή μου ενάντια στη βία των καταπιεσμένων στα γκέτο, αν δεν μιλήσω πρώτα ανοιχτά για εκείνον που ασκεί τη μεγαλύτερη βία στον κόσμο σήμερα: την ίδια μου την κυβέρνηση». 

Η ομιλία του έγινε γνωστή ως «Πέρα από το Βιετνάμ...», από μια αποστροφή του λόγου του, πριν αρχίσει να γενικεύει για το άδικο του πολέμου και τον «αντεπαναστατικό» ρόλο των ΗΠΑ διεθνώς... Αυτή του η ομιλία προκάλεσε τους παλιούς του «φίλους». Το περιοδικό «TIME» που έναν χρόνο πριν τον είχε ανακηρύξει «πρόσωπο της χρονιάς», τώρα του έκανε πρωτοσέλιδη επίθεση γιατί «αποπροσανατολίζει από το στόχο του», χαρακτηρίζοντάς τον «ανίδεο». Εκατόν εξήντα οχτώ εφημερίδες τού επιτέθηκαν για την «καταστροφή της χρησιμότητάς του στον σκοπό του», την «αυτοκαταστροφική παρέμβαση στην εξωτερική πολιτική», το «ανακάτεμα δύο προβλημάτων που είναι διακριτικά και χωριστά»... Κατ’ ιδίαν, ο ίδιος ο πρόεδρος Τζόνσον αναρωτήθηκε εξοργισμένος «τι προσπαθεί να μου κάνει αυτός ο γαμημένος νέγρος;». Σύντομα οι «φιλελεύθεροι» του Δημοκρατικού Κόμματος διέκοψαν κάθε σχέση και στήριξη στον Μάρτιν Λούθερ Κινγκ και τις προσπάθειές του...

Την ίδια χρονιά, ο Μάρτιν Λούθερ Κινγκ έγραψε το βιβλίο «Πώς προχωράμε από εδώ και πέρα;», στο οποίο ανέπτυσσε τις ιδέες του για την οικονομική ισότητα. Σε αυτόν τον «ύστερο» και καλά κρυμμένο Μάρτιν Λούθερ Κινγκ ανήκουν διατυπώσεις όπως η παρακάτω:

«Μια μέρα πρέπει να αναρωτηθούμε: “Γιατί υπάρχουν σαράντα εκατομμύρια φτωχοί στην Αμερική;”. Κι αν αναρωτηθείς γι’ αυτό, αρχίζεις να αναρωτιέσαι για το οικονομικό σύστημα, για την αναδιανομή του πλούτου. Όταν αναρωτιέσαι γι’ αυτό, αρχίζεις να αμφισβητείς την καπιταλιστική οικονομία...». 

Αυτές τις ιδέες ο Μάρτιν Λούθερ Κινγκ επιχείρησε να κάνει πράξη. Λίγο πριν δολοφονηθεί, σχεδίαζε να οργανώσει μια «Πορεία των Φτωχών» στην Ουάσινγκτον, για να απαιτήσει το κοινωνικό «αντίστοιχο» του νόμου για τα πολιτικά δικαιώματα. Στο Μέμφις, όπου δολοφονήθηκε, είχε βρεθεί για να υποστηρίξει μια απεργία μαύρων εργαζομένων. 

Η μετάβαση του ίδιου προς το ριζοσπαστισμό της εποχής έμεινε στη μέση από τη δολοφονία του. Αλλά η δολοφονία του σήμανε και το οριστικό τέλος της επιρροής των παλιότερων «μετριοπαθών» ιδεών του στη μαύρη κοινότητα. Με το άκουσμα της είδησης, ξέσπασαν εξεγέρσεις μαύρων σε πάνω από 100 πόλεις σε όλες τις ΗΠΑ. Το καλοκαίρι του 1968, χιλιάδες νέοι σε δεκάδες πόλεις έσπευδαν στις γραμμές του μαχητικού, αντικαπιταλιστικού Κόμματος των Μαύρων Πανθήρων. Το οποίο θα έπαιρνε τη σκυτάλη και θα έγραφε τις δικές του ηρωικές σελίδες στην ιστορία του κινήματος για την απελευθέρωση των μαύρων. Αλλά αυτή είναι μια άλλη ιστορία...

*Αναδημοσίευση από την Εργατική Αριστερά